Het Taelverbond. Jaargang 4

Hendrik Conscience en de Revue des deux mondes.

Alhoewel een aental menschen in ons eigen vaderland onze jeugdige maer talentvolle vlaemsche litteratuer met minachting blyven aenzien, gaet geheel het beschaefd Europa voort met er eenen toegenegen blik op te werpen. Reeds in meest al de landen, heeft men er zich over lang mede bezig gehouden en daer heeft men byzonder over de begaefdheden van onzen romanschryver Hendrik Conscience, uitgeweid. Frankryk alleen bleef onverschillig en scheen het algemeen gerucht niet te willen hooren, als nu eindelyk de Revue des Deux Mondes, het ys gebroken heeft, en aen onze vaderlandsche letterkunde een twintigtal bladzyden heeft besteed¹.

Onnoodig is het te zeggen dat men daerin noch onze vaderlandsche poogingen, noch het doel dat de vlaemsche beweging zich voorstelt,

1 De la renaissance flamande en Belgique. - Le romancier de la Flandre, Henri Conscience, par M. Saint-René Taillandier. 6^me livraison, bladz. 849 tot 872 der parysche uitgaef.

[p. 437]

heeft begrepen; immers, het kon niet anders of de Franschen moesten eene nationale opbruising tegen hunnen invloed afkeuren; doch hoe graeg wy de redenen van de fransche revue zouden tegenkanten, hoe gemakkelyk hare valsche aentygingen ook te wederleggen zyn, vinden wy ons verpligt het antwoord daerop uit te stellen; vermits plaets en tyd er ons heden toe ontbreken.

Ofschoon de Revue des Deux Mondes haren wrevel tegen de vlaemsche zaek openlyk lucht geeft, vindt zy zich, volgens hare eigene uitdrukkingen, door symphathie verpligt aen onzen beroemden romanschryver regt te doen wedervaren. Zy beoordeelt dien dan ook regtvaerdig, en geen zyner verdienstelyke werken laet zy voorbygaen zonder er op uit te weiden.

Het zoo verschillig beoordeeld Wonderjaer is dan ook het eerste werk waerover zy spreekt. Dan komt de Leeuw van Vlaenderen ‘die niemand anders is dan die graef Robrecht van Bethune, die zich in de XIII^e eeuw door zynen moed en zyne ridderlyke stoutheid berucht maekte.’

‘M. Conscience,’ zegt de Revue, ‘heeft zich in dien Roman voorgesteld de nationale gramschap tegen Frankryk af te schilderen. Vooreerst bromt zy stil en dof; maer weldra breekt zy eenigen tyd van jaer tot jaer uit, tot dat zy eindelyk in eene woeste en onwederstaenbare losbarsting zegepraelt op het bloedig slagveld van Kortryk. Zoo het zeker raer voorvalt dat zulke verholene samenzweering eener geheele natie, den dichter geene schoone dramatische tooneelen inboezemt, is het nog veel zeldzamer dat hy in geene versletene lieux-communs over de vaderlandsliefde vervalt. De heer Hendrik Conscience heeft dit vermeden, zyne samenzweeringen gelyken aen geene andere van hare soort. Het eigendommelyk karakter der Vlamingen en de daedzaken der geschiedenis, met eene buitengewoone kunst wedergegeven, brengen veel by om aen dit groote tafereel, eene oorspronkelyke kracht by te zetten.’

Na den Leeuw van Vlaenderen, geheel ontleed te hebben, en na te hebben opgemerkt welke ‘merkwaerdige behendigheid’ Hendrik Conscience er in ten toon spreidt, vervolgt de Revue:

‘Ik heb gezegd dat de Leeuw van Vlaenderen een vurig en magtvol talent verraedt; de studie der oude kronyken, zonder hem de vinding te vergemakkelyken, heeft den verteller kostbare bouwstoffen verschaft, welke hy poëtisch en met kracht heeft weten uit te zetten. Hier heeft de heer Hendrik Conscience al zyne magt als kunstenaer aen den dag gelegd.’

‘Maer’ vervolgt de revue in zeer lange bewoordingen, ‘moest de beroemde romanschryver zyne pen wel gebruiken aen het verspreiden van de gedachte dat de uitbreiding der fransche tael de nationale onafhankelyk van België bedreigt? moest hy den eeuwendurenden haet der Vlamingen tegen de Franschen weder opwekken?’ - Het verwondert ons geenszins

[p. 438]

dat een fransch maendschrift zoo spreke; het is immers de heer Hendrik Conscience, welke den eersten maer ook den geduchtsten slag aen den franschen invloed heeft toegebragt.

Doch de Revue behoudt daerover geenen wrevel tegen Hendrik Conscience; zy verheugt zich alleenlyk dat hy zich aen het vervaerdigen van kleine huiselyke verhalen heeft toegegeven, en handelt achtervolgens over Graef Hugo van Craenhove, de geschiedenis van Abulfaragus, de Avondstonden, enz.; byzonder spreekt ze met uitbundigen lof over het zoo roerende verhael Rikke-tikke-tak, 't welk in ons Taelverbond vooreerst het licht zag, en waervan de heer Hendrik Conscience weldra den tegenhanger in dit tydschrift plaetsen zal. Hy zou dit reeds vroeger gedaen hebben zoo de tyd, welken hy aen zyn Jacob Van Artevelde besteed heeft, hem dit niet hadde belet. In het oordeel 't welk het fransche maendschrift over de Geschiedenis van België, van onzen roemvollen medewerker, strykt, kunnen wy niet geheel en al deelen; liever stemmen wy mede in het oordeel over de schoone Bladzyden uit het boek der natuer, werk dat niet genoeg geprezen en naer waerde geschat kan worden.

‘M. Hendrik Conscience,’ zegt de Revue des Deux Mondes, ‘heeft naer het voorbeeld van zoo vele beroemde mannen, den uitleg nedergeschreven van die oude en verhevene begeestering, welke men by het zien van de natuer gevoelt, en toch heeft hy eene oorspronkelyke kleur weten te behouden. Ik zal hem noch aen Rousseau, noch aen Bernardin de St-Pierre vergelyken; men zal hier zeker den gloeijenden hartstogt van Jean-Jacques, noch de harmonyvolle schilderingen van zynen leerling vinden: maer men zal er de geheel nieuwe indrukken van eene ziel ontdekken, welke voor haer onderwerp naïvelyk ingenomen is. Niet zonder er blykbaer voordeel uit te trekken heeft Hendrik Conscience dry jaren zyner jeugd in eene eenzaemheid, waer hy geen ander leermeester dan de natuer vond, doorgebragt; reeds had de jonge herder in Graef Hugo van Craenhove de herinnering daeraen teederlyk uitgedrukt; het Boek der Natuer is als het dagboek dier jeugdige jaren van bespiegeling en liefde. De schryver heeft er slechts de kennis bygevoegd welke hem vroeger ontbrak. Wetenschap en poëzy, eene navorschende studie der geringste details en overschoone uitboezemingen der ziel, zie daer het tweevoudige karakter van dit boek, 't welk eene nieuwe zyde van de zoo ernstige inbeelding van Hendrik Conscience heeft blootgelegd.

‘Uit die verscheidenheid van werken,’ vervolgt het fransche artikel, ‘kan men opmaken welkdanig de plooibaerheid van het talent des heeren Conscience wezen moet. Het is niet alleen aen zyne vaderlandsliefde dat de behendige verteller zyne faem verschuldigd is, het is aen de natuerlyke uitmuntendheid zyner werken, en aen den geur van waerheid, welke er u uit

[p. 439]

tegenwasemt. Na eene onstuimige jeugd, na menige smart met droefheid doorworsteld te hebben, heeft de heer Conscience in de belgische samenleving eindelyk eene plaets gevonden, welke hem waerdig is. Professor agrégé der Hoogeschool van Gent, lid van het Instituet van Leyden, belast met aen de kinderen van koning Leopold de vlaemsche tael en letterkunde aen te leeren, kan de schryver van den Leeuw van Vlaenderen en van de Geschiedenis van België zich in het toekomend zonder moeite aen zyne ingevingen overleveren, en door nieuwen byval de toegenegenheid van het geleerd Europa verregtvaerdigen. Inderdaed, M. Conscience, hoe weinig ook ten onzent bekend, is met eene doorslaende gunst door al de vreemde letterkunden bejegend. Verscheidene vertalingen zyner verhalen hebben in het duitsch het licht gezien; vooreerst moeten wy van die van den eerw. heer Diepenbroek, prins-bisschop van Breslau, gewagen. Het meerendeel der schriften, welke ik heb beoordeeld, zyn nog te Londen in het Engelsch, te Praeg in het Boheemsch, te Pozen in het Poolsch, te Koppenhagen in het Deensch verschenen. M. Conscience is dus een der meestbefaemde volksschryvers van het Noorden. Zelfs is zyn roem tot in het Zuiden doorgedrongen; al zyne werken zyn door Thomas Gar in het Italiaensch uitgegeven, terwyl de italiaensche abbé Negrelli eene keus der novellen van den romanschryver drukken liet. Die algemeene byval heeft de heer Conscience niet duizelig gemaekt; ernstige en godsdienstige geest, beyvert hy zich dagelyks om vooruit te streven. Op het oogenblik arbeidt hy, naer men ons verzekert, aen een grooten roman, waervan de byzonderste held Jacob van Artevelde, den stryd tusschen de vlaemsche gemeenten en het feodael stelsel heldhaftiglyk moet voorstellen. De schryver, wy hopen het, zal ook tot zyne lieve zedeschetsen en zyne studiën der natuer terugkomen, waerin de zuiverste christelyke ingeving met zoo veel lieftalligheid uitblinkt. De historische roman, de huiselyke tafereelen, de stille mymeringen te midden der frissche weiden van de Schelde, dit is het dryvoudig perk voor zyne krachten geopend, en hy zal, geleid gelyk hy het is, door de edelste gevoelens, nog kostbare schallen ontdekken.’

Wy voegen alleenlyk by dit regtvaerdig oordeel dat de roman Jacob van Artevelde reeds verschenen is, en dat hy in kunde en litterarische verdiensten overtreft al wat men over de vorige werken van onzen wereldberoemden medewerker zeggen kan. De heer Conscience zal zich ook, gelyk het de Revue des Deux Mondes verhoopt, weldra op de huiselyke tafereelen en de zedeschetsen op nieuw toeleggen; immers hebben wy vroeger reeds aengemerkt dat wy in staet zyn binnen kort eene zeer uitgebreide schets van zyne nieuwe zedeverhalen onzen lezeren mede te deelen.