Logo DBNL
Het Taelverbond. Jaargang 4 (1848)

Het Taelverbond. Jaargang 4

(1848)– [tijdschrift] Taelverbond. Letterkundig Tydschrift, Het–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Historisch berigt over de aerdbevingen in de Nederlanden waergenomen.
Door K.L. Torfs.

Si l'on consulte les historiens et les voyageurs, ou trouvera des relations de plusieurs tremblements de terre et d'éruptions de volcans dont les effets ont été terribles.
Buffon, Théorie de la Terre, art. XVI, des Preuves.

Ofschoon de aerdbevingen tot niet vele dichterlyke bespiegelingen noch schrikinboezemende beschryvingen stof opleveren, voornamelyk met opzichte tot onze Nederlanden, - waer hare werking doorgaens nauwelyks merkbaer is, - hebben wy niettemin vermeend deze natuerverschynsels in onze gallery van nederlandsche rampen te moeten opnemen1. Trouwens zy verwekken by onze bevolkingen al zoo grooten angst als in de vulkanische landen, waer zy meermalen wyduitgestrekte gedeelten het onderste boven keeren, de zee tot in derzelver diepste afgronden beroeren, geheele bergen in twee splitsen, de volkrykste steden omwerpen, de hoogste torens ter neêr storten, poelen en meiren uitdroogen, stroomen en rivieren in derzelver loop stutten, nieuwe

eilanden opvormen en gansche gewesten in woestenyen herscheppen; want dusdanig is de gewoone nasleep van deze geduchte stuiptrekkingen der natuer. Zy bestaen in eene min of meer hevige en golvende beweging des aerdbodems, vergezeld van een gedruisch, dat men by kanonschoten, koetsgery en instortingen van muren vergelykt: soms duert de beweging slechts een oogenblik en is zoo zwak, dat zy nauwelyks gevoeld wordt: dit is het geval van de meeste aerdbevingen in onze landen waergenomen. Maer welke is de onmiddelyke oorzaek dezer verschynsels? - Min of meer gegronde gissingen kunnen deze vraeg oplossen.

De oude grieksche wysgeeren, die de natuer uitlegden gelyk het hun inviel, in plaets van ze te bestudeeren, hadden over de aerdbevingen allerlei systemen uitgedacht, welke door de hedendaegsche waernemingen geheel vergruisd zyn geworden. Thans is het algemeen gevoelen onder de geleerden, dat de aerdbevingen aen de werking der onderaerdsche vuren moeten worden toegeschreven, en dat hare onmiddelyke oorzaek moet gezocht worden in de ontbranding en uitzetting der zwaveldampen, en andere gazstoffen, die, zich eenen uitweg trachtende te banen, de aerdkorst opheffen en openryten, doch doorgaens langs de kraters of monden der brandende bergen eene uitlozing vinden. Dit vermindert de verwoestings-kansen merkelyk, gelyk het de inwooners van Napels door ondervinding geleerd hebben; want die weten, dat wanneer de Vesuvius gestadig rook en vlammen uitbraekt, zy geene aerdbeving hebben te duchten.

Behalve het koningryk Napels, waer de Vesuvius brandt, heeft men in Europa slechts twee landen met vuerbergen, namelyk Sicilië waer de Etna brult, en het eiland Ysland waer de Hekla en verscheiden andere volkanen vlammen braken. In vorige eeuwen waren de vuerteelende bergen in ons werelddeel gemeener. Aldus hebben de middenste provinciën van Frankryk, gelyk Auvergne en Languedoc, zichtbare sporen behouden van de verwoestingen die er het vuer weleer heeft aengerigt, en men kan hetzelfde zeggen van de bergen aen de oevers van den Rhyn gelegen. Het zyn voornamelyk deze laetsten, welke door hunne vuerbrakingen op

de Nederlanden schynen te hebben gewerkt. - Maer zyn er wezenlyk vuerbergen in de Rhynprovinciën geweest? - Dit gaen wy dadelyk zien.

Tacitus verhaelt in zyne jaerboeken1, dat in zynen tyd deze landen verbrand werden door vuren uit de aerde opgekomen. Te Hersel, tusschen Bonn en Keulen, vindt men nog wezenlyk ontegenzeggelyke blyken, dat aldaer in vorige eeuwen een vuerberg bestaen heeft, of ten minste, dat er eene voorbygaende en kortstondige vuerbraking heeft plaets gehad, aengezien men er in vry groote hoeveelheid lava- en puimsteenen aentreft. Te Steffen, een dorp tusschen Malmedi en Andenne, ontmoet men insgelyks vulkanische stoffen, namelyk zwarte rotsen, gelykende aen tot glas gebrande kareelen, en in niets van degene van den Vesuvius verschillende2.

Men kan dus niet twyfelen of een gedeelte der Rhyngebergten, in de nabuerschap van Keulen en Bonn, heeft in overoude tyden gebrand, gelyk wy tegenwoordig den Etna, den Vesuvius, den Hekla en andere vulkanen zien branden. Thans zyn de onderaerdsche vuren uitgedoofd; de tyd heeft de vreeselyke kraters, waeruit dood en vernieling vloeiden, gestopt; en de grond is langzamerhand met vruchtbare graenakkers, en bloeijende steden en dorpen overdekt geraekt.

Indien men nu in overweging neemt, dat een vulkaen noch in een dag noch in een jaer uitgaet, en dat er eeuwen tot deszelfs geheele verkoeling vereischt worden, zal men gereedelyk aennemen dat de aerdbevingen, die men van tyd tot tyd in onze Nederlanden is gewaer geworden, kunnen beschouwd worden als het gevolg van de laetste stuiptrekkingen of opbruischingen van den ouden vuerberg aen den Rhyn; tenzy men liever veronderstelle, dat zy voortskomen van de vuerbrakingen en landschuddingen in andere werelddeelen, die zich tot in onze gewesten verlengen, en steeds in kracht verflauwen, naermate zy van hun focus of brandpunt

afwyken. Immers het behoeft geen betoog, dat de meeste aerdbevingschokken, hier te lande nagespeurd, zeer zwak waren, in vergelyking van degene die men elders in de nabuerschap der nog werkende vulkanen gevoelde.

Overigens is het mogelyk, ja waerschynlyk, dat er in de eerste eeuwen van de christen tydrekening heviger en veelvuldiger aerdbevingschokken hebben plaets gehad dan tegenwoordig; maer hetzy dat men verzuimd hebbe deze natuerverschynsels te boeken, hetzy dat het aen geletterden ontbrak, om die moeite te nemen, - iets hetwelk zeer natuerlyk was by oorlogzuchtige volkeren, gelyk de Belgen, Franken en Saksers, - men vindt desaengaende zeer weinig by de oude chronykers aengeteekend.

De oudste gebeurtenis van dien aerd, welke wy hebben kunnen opsporen, wordt vermeld by Lecarpentier1, op het jaer 450. Hy verhaelt aldaer, volgens zekeren De Ligne, dat onder de regering van den frankischen koning Meroveus of Merewigh, bygevolg tusschen de jaren 448 en 458, eene aerdbeving geheel Gallië, en byzonderlyk ons België, met schrik vervulde. Hy voegt er by, dat ettelyke gebouwen, waeronder het kasteel van Selles, te Kameryk, door de schokken werden omgeworpen, en verscheiden persoonen onder de puinen verpletterd.

Hariger2 vermeldt van zynen kant omtrent het jaer 615, dat de luiksche bisschop Gondulphus, Tongeren hebbende willen herbouwen, daerin verhinderd werd door eene verschrikkelyke aerdbeving, welke al de opgetimmerde huizen omverre smakte. - Indien men de oude vriesche chronyken moet gelooven, bestond er vóór de VIIe eeuw, op de plaets, waer thans de stad Zwolle gebouwd is, een bosch van zes mylen omtrek; hetzelve zou ten jare 692, deels door aerdbevingen, deels door orkanen, gansch verwoest zyn geworden3.

Hier kan men nog byvoegen eene aerdbeving, die zich in

Waelschland deed gevoelen, volgens Van Heyst1 in 834, en volgens Lecarpentier2 in 854. Deze laetste voegt er by, dat de schuddingen zes dagen en vyf nachten aenhielden, en dat de torens van eenige steden en dorpen werden omgeworpen, onder andere degene van S. Pieterskerk te Kameryk, die al de naburige huizen onder zyne puinen begroef.

Daermede heeft men alles wat wy over deze stoffe in de tien eerste eeuwen hebben kunnen vinden. Want het is niet zonder schroom, van ligtgeloovigheid verdacht gehouden te worden, dat wy hier uit Reigersbergh3, de volgende plaets afschryven, welke de verdienste van eene dubbele tepaskoming heeft4: ‘In dese Graeve Aernouts tyden (circumcirca 990) openbaerde (zich) een vreeselijcke Comete, ende 'twas grooten Eclipsis der Sonnen, ende die Mane veranderde in bloedt; daer waren oock groote Aertbevingen, ende een groot stuck viers als eenen Toorn viel uyter Locht op der Aerden bernende. Nae desen quam een (zoo) groote sterfte ende pestilentie, dat den levenden verdroot die dooden te begraven, ende stierven gelijck met hen.’

Het is slechts in de XIe eeuw dat men nauwkeurige aenteekening is beginnen te houden wegens onze nederlandsche aerdbevingen.

De eerste, welke men by Lecarpentier5 vermeld vindt, viel voor in january des jaers 1001, en deed den bodem van al de nederlandsche provinciën zoo hevig daveren, dat in het Kameryksche alleen, volgens den opgenoemden schryver, meer dan acht honderd goede huizen vernield werden, weshalve vele menschen dachten, dat het einde der eeuwen, sints zoo lange tegen het jaer duizend voorzegd, eindelyk gekomen was.

Eene andere vry geweldige aerdschudding, degene van den

18 november 1013, verschrikte in Vlaenderen vele menschen1; degene van 1024, welke gezegd wordt overal te hebben plaets gehad, schynt mede tot onze gewesten te moeten worden betrokken2; degene die onder de regering van Floris I, graef van Holland, (omtrent het jaer 1052) plaets had, wordt gezeid door wonderlyke hemelteekenen te zyn aengekondigd geweest3; degene van 1080 deed zich gevoelen tot diep in Fransch Vlaenderen, doch veroorzaekte weinige schade4; eindelyk degene van 1086 deed de zee in Vlaenderen over het land vloeijen5.

Het begin der XIIe eeuw werd door onderscheidene aerdbevingen gekenmerkt. De eerste viel voor in 1108 en beroerde geweldig de provincie Namen6. Eene andere werd gevoeld op Paeschavond des jaers 11127; eene derde beschadigde in 1114 te Sinte-Omaers vele huizen8; eene vierde schokte in 1117 tweemael Henegauw9; eindelyk eene vyfde deed in 1120 in het land van Ludecke (Luik) vele huizen en kerken omverre vallen.

Verders ontmoet men in de XIIe eeuw de aerdbevingen van 1141 en 1180; doch zonder aenwyzing van het gewest waer zy zich deden gevoelen10. Bemerken wy alleenlyk dat die van 1180 dezelfde schynt te wezen als degene welke de mechelsche jaerboeken een jaer later stellen en in deze woorden verhalen: Anno 1181 was binnen Mechelen schroomelyck aertbevinge ende tempeest, waer door de stadt seer beschadicht wiert11.

In de XIIIe eeuw hebben wy by de chronykers slechts eene

aerdbeving kunnen opsporen, namelyk degene die in january 1262 Vriesland kwam kwellen, en de gebouwen van het vriesche klooster Werum dermate schudde en schokte, dat de kerktoren instortte1. Wat aengaet de aerdbeving van 1295, dezelve dunkt ons te geweldig te zyn geweest om tot de Nederlanden te hebben behoord; want er wordt by gemeld, dat de menschen op de velden in hutten gingen woonen2, iets hetwelk alleenlyk gezien wordt in landen waer de aerdschuddingen zoo hevig als langdurig zyn; intusschen wordt zy ook in de zeeuwsche jaerboeken vermeld gevonden met name by Reygersbergh.

Een handschrift, onder ons berustende, vermeldt onder andere rampen in de XIVe eeuw voorgevallen, eene aerdbeving, welke den 14 augusty 1317, de provinciën Namen, Henegouw, Artesië en Vlaenderen beroerde. In deze laetste provincie, indien men den chronyker moet gelooven, werden er inzonderheid drie steden geschokt, namelyk Ninove waer 27, Geeraerdsbergen waer 34, en Ronsse waer 37 gebouwen instortten, en in deze drie steden werden er respectievelyk 68, 84 en 94 persoonen onder de puinen hunner wooningen begraven.

Voorts, behalve eene aerdschudding den 2 january 1346 in Holland en Zeeland gevoeld3, en eene andere, welke ten jare 1350 Hoog- en Neder-Duitschland beroerde en geringe schade deed4, verhalen al de historieschryvers dat op H. Kruisdag, den 21 mei des jaers 1381, de Nederlanden door eene ongemeene zware aerdbeving bezocht werden. Eenige dagen later hadden er andere schokken plaets veel zwaerder dan de eerste, welke de bevolking eenen hevigen schrik aenjoegen, byzonder te Ypre alwaer destyds eene oproerige factie den baes speelde; de belhamels derzelve namen deze natuerlyke gebeurtenis te baet, om zich in het oppergezag te handhaven en zich over hunne tegenstrevers te wreken,

doende zy vier geestelyken, als de bewerkers der schuddingen, gevangen nemen en onthoofden!1 Eenige jaren daerna, in 1395, werden in de landen van Gulk en Luik vele huizen door eene aerdbeving vernield, en te Antwerpen waren de schokken zoo geweldig dat de schotels van de tafels vielen2.

Het blykt niet dat de bodem der Nederlanden in de XVe eeuw, wy zeggen niet geweldige maer gevoelige aerdbevingsschokken hebbe ondergaen; denkelyk waren zy te kortstondig en te onbeduidend om de openbare aendacht sterk te kunnen vestigen en gingen derhalve, gelyk meer andere in vorige eeuwen, ongemerkt voorby. Immers wy vinden er slechts twee aengeteekend, namelyk eene in 1407, den 2 january, en eene in 1448 den 21 mei; beide deden zich in Vlaenderen gevoelen3. Die van het laetstgenoemde jaer, welke waerschynlyk dezelfde is, die door Reygersbergh op den 23 april 1449 wordt gesteld, strekte zich uit tot in Zeeland, en rigtte er zelfs eenige schade aen4.

In de XVIe eeuw vinden wy twee aerdbevingen geboekt, als in de Nederlanden zynde voorgevallen. De eerste had plaets den 24 augusty 1504, ten 10 ure 's avonds, en dunde eenen paternoster lang (dit is waerschynlyk overdreven); te Antwerpen schudde en rammelde al het tinne- en aerdewerk in de huizen5. De tweede deed zich door twee schokken te Brussel kennen, den 12 maert 1549.6 De derde had plaets den 6 april 1580, 's avonds, strekte zich uit van Keulen tot aen Parys en York, deed den

Noodtoren by Sichem instorten en beschadigde verscheidene kerken1. Eindelyk de vierde aerdbeving wordt gezeid ontwaerd te zyn geweest den 19 february 1582, op het oogenblik dat Hendrik de Valois te Antwerpen tot souverein der nederlandsche provinciën werd ingehuldigd, hetgeen door sommige bygeloovigen beschouwd werd als eene voorspelling der ruststooringen onder dewelke het land met dezen nieuwen heer zou schudden en daveren2.

Op de Oudkleerkooperskamer, te Mechelen, in 1740 afgebrand, bevond zich weleer eene inscriptie, luidens dewelke in 1621 in die stad eene aerdbeving was gevoeld geweest3. Dit is de eerste welke wy in de XVIIe eeuw hebben aengetroffen. Na dezelve ontmoet men de aerdbeving van 1640, welke zich vooral in Braband, Vlaenderen, Utrecht en Gelderland deed gevoelen4 en degene van 1659, welke dezelfde provinciën hevig schokte5.

De aerdbeving van den 18 september 1692, werd niet alleen in de Nederlanden, maer ook in Duitschland, Frankryk en Engeland ontwaerd, en beroerde ten minste twee duizend zes honderd vierkante mylen; zy duerde twee minuten en was vooral gevoelig op de zeekusten en by de groote rivieren; op verscheidene plaetsen geraekten de klokken aen het luiden, de meubelen verschoven in de huizen; maer behoudens het instorten van eenen ouden toren te Aeth, weet men niet of er ergens schade van belang werd aengerigt6. Eveneens werd het met de aerdbeving van den 19 maert 1694, wier werkingskring niet alleen meer beperkt was; maer insgelyks meer schrik dan kwaed veroorzaekte7.

De verschrikkelykste aerdbeving van de geheele XVIIIe eeuw, te weten degene van den 1 november 1755, waerdoor de portugeesche hoofdstad Lissabon het onderste boven werd gesmeten, kan ten bewyze strekken van den afstand tot welken de aerdbevingen zich uitbreiden; want deze werd gevoeld tot in de provincie Namen1 en tot op de vlaemsche kusten alwaer zy een buitengewoon hoog springty veroorzaekte2. Te Aken en in de Rhynlanden duerden de trillingen by tusschenpoozen acht of tien achtereen volgende dagen en rigteden vry groote verwoestingen aen; zelfs werden onderscheidene persoonen het slagtoffer van het omstorten van gebouwen, en anderen stierven van schrik3.

Eenige maenden nadien, den 18 february 1756, gevoelde men in geheel België, en byzonder te Antwerpen, te Oostende, te Nieuwpoort en te Namen eene andere aerdschudding, welke door een orkaen gevolgd werd4. By degene van den 17 july 1760, welke ook te Antwerpen en te Oostende werd ontwaerd, werden te Brussel verscheiden menschen van hunne stoelen geworpen5. Wat aengaet de aerdbevingen van 1761 en 1762, zy schynen de wederkaetsing te zyn geweest van schokken verre van onze gewesten begonnen, en veroorzaekten overigens geene meldingswaerdige schade6.

De eerste aerdbeving in de huidige XIXe eeuw voorgevallen is degene van den 23 february 1828. Dezelve was onder vele betrekkingen merkwaerdig en deed zich om acht ure 's morgens ter zelfder tyd gevoelen te Bonn, te Dusseldorf, te Luik, te Namen, te Gent, te Hasselt, te Venloo, te Herve, te Henri-Chapelle, te Maestricht, te Tongeren, te Waver en andere plaetsen. Zelfs beweerde men ze ontwaerd te hebben te Antwerpen, te Duinkerken, te Dortrecht, te Vlissingen en te Middelburg, doch

zulks is niet zeker. By het uitbreken van het natuerverschynsel was de lucht mistig en bewolkt; eerst gevoelde men eenige ligte en vervolgens zwaerder schokken, die zich acht, tien, twaelf, ja vyftien seconden verlengden, en met een dof gerommel verzeld gingen, 't welk al de huizen deed daveren. Over het algemeen was de beweging het sterkste in de bovengedeelten der huizen, en in de luiksche steenkoolmynen hoorde men als het ratelen van eenen onderaerdschen donder.

Deze aerdbeving heeft tot de volgende plaetselyke waernemingen aenleiding gegeven: Te Luik waren de golvingen zoo krachtig, dat de vensters rinkelden, de deuren openvlogen, stoelen en tafels verschoven, tassen en glazen ter aerde vielen. Te Maestricht werden ten naeste by dezelfde dingen waergenomen; de huisdieren waren er in grooten schrik. Te Waver werden de klokken aen het luiden gebragt. Te Tervueren zyn er vensterblinden uit derzelver hengsels gerukt. Te Glabeek borst de kerkmuer op zes verschillende plaetsen. Te Andenne werden vyftien schouwen omgeworpen. Te Hoyen (Hui) werd de brug op de Maes hevig geschokt. Te Tongeren was de schudding zoo geweldig, dat het kruis der hoofdkerk door de slingering eenen boog van vier voet lengte beschreef. Op dit oogenblik was de pastoor juist bezig met eenen lykdienst voor eene overledene vrouw te verrigten; eensklaps werd de vergadering door eene van het gewelf afstuivende laeg kalk beregend en de lykbaer begon te dansen, waerop eenieder, wanende dat het gebouw instortte en dat de doode verrees, zich langs al de poorten redde.

Gedurende het onstuimig en regenachtig weder van den 24 february 1837, gevoelde men te Gent eenen tamelyk harden aerdbevingsschok, welke twee of drie seconden duerde, en waervan de slingerende beweging plaets had van het Z.-O. naer het N.-W. Verscheiden persoonen in die stad, wakend te bedde liggende (het was toen omtrent vyf ure 's morgens) hebben de schudding bespeurd; anderen zyn er door ontwaekt geweest. In een huis zyn eenige staende tellooren van het schouwbord gevallen. De schok was heviger dan degene van 1828, doch overigens heeft men niet

vernomen, dat deze aerdschudding ergens elders is bespeurd geweest of eenige schade hebbe aengerigt.

De aerdbevingschokken welke men den 16 april en den 13 october 1838 in de rhyn-pruisische stad Coblentz gewaer werd, hebben zich in de belgische provinciën niet doen gevoelen, zoo min als degene van den 22 maert 1841, welke niet alleen te Coblentz, maer ook te Mosel en te Lahn werd waergenomen, en zoo hevig was, dat, ofschoon de schok slechts eene seconde duerde, de meubels in de vertrekken waggelden, de vensters der huizen kletterden, en in verschillende winkels de koopgoederen van de schabben naer beneden rolden1.

De jongste aerdbevingen, in de Nederlanden waergenomen, zyn degene van 1843 en 1848. Die van 1843, welke op 6 april plaets had, werd vooral in Noord-Braband gevoeld, blykens de berigten uit 's Hertogenbosch en Gorinchem. In deze laetste stad zag de onderwyzer op dit oogenblik alles in het schoolgebouw trillen en schudden, en konde, naer hy berigt, deuren en kachelpypen duidelyk hooren kraken2.

Wat betreft de aerdbeving van 19 october 1848, welke des morgens om zeven ure in eene voorstad van Brussel, te Brugge, te Schooten (provincie Antwerpen), en in Zeeland werd opgemerkt, de berigten deswege zyn nog onvolledig, by gebrek van kundige waernemingen. Een beoefenaer der natuerkunde te Goes (Zeeland), beweert intusschen dat hy het verschynsel reeds van den 15 october aen eenige persoonen had voorspeld.

Hy meldt namelyk te hebben opgemerkt, dat dien dag, om vier en half ure nanoen, de lucht zich zoo voordeed, als door hem nog nimmer in die streken was waergenomen. Dikke roode wolken, omringd van eene doode gele kleur en van eenen grauwen rand, welk verschynsel men ook aen de kusten der Middelandsche Zee, in Portugael als de voorbode van aerdbeving of hevigen storm aenmerkt, hadden zich in het westen samengepakt. Onze waernemer

zou hieruit het eene of andere hebben voorzegd, en tevens met nauwkeurige instrumenten den dampkring onderzocht hebbende, bevond hy, dat de aerde in eenen buitengewoon sterken positieven staet van electriciteit verkeerde, dat de barometer eene plotselinge daling onderging, en dat de thermometer in eenige oogenblikken 2 à 3 graden was gerezen. Dit zyn dezelfde verschynselen, welke in landen, aen zware aerdbevingen onderhevig, eenige dagen vóór dezelve gevoeld worden. Te Goes zyn drie schuddingen gevoeld geweest vergezeld van een trillend geluid; en de zeeuwsche waernemer vond op dat oogenblik een slinger in volle beweging, terwyl al zyne losse instrumenten ratelden.

Twee maenden daerna den 18 december 1848, had men in Noord-Braband, namelyk te Schyndel, Heeswyk, Dinther en Eindhoven wederom schokken van aerdbeving, doch in sterkere mate te Nistelrode en te Vorstenbosch. In laetstgemelde plaets vielen zelfs steenen van eenen schoorsteen, kassen hebben zich ontsloten, zoo dat er kopjes en tassen uit dezelve zyn gevallen. Ook te Oss, Geffen en Nuland heeft men ligte schuddingen, gevoeld alsmede, naer men verzekert, in sommige wyken van 's Hertogenbosch; en deze schuddingen herhaelden zich den opvolgenden middernacht.

Blykens de waernemingen te Dinther en te Heeswyk gedaen, werden daer des morgens ten 10 ure de twee eerste schokken bespeurd. Dezelve waren kort en hevig, gelyk aen eene ontploffing in den grond; in de opene lucht werden dezelve weinig opgemerkt, doch binnenshuis hadden zy veel van het grondraken van een varend schip.

Namiddag ten 2 ½ ure, hoorde de waernemer, terwyl hy aen tafel zat, een uit het zuiden opkomende gedruisch en eene verontrustende schudding van het huis, vergezeld van rammeling der borden in de kassen, beweging van den spiegel en venstergordynen, opligting van de stoelen en golving van den grond. Op de straet gekomen zynde, bevond hy, dat ieder vol ontsteltenis zyn huis verlaten had; dat de hooge boomen gedurende vyf seconden slingerden, alhoewel er geen windje was te bespeuren; en

dat het water in de grachten en groote plassen golfde en opborrelde. Op Vorstenbosch, een half uer ten noorden van Dinther, in een boerenachterhuis, zyn eenige schelfbalken afgestort, hout en leem afgebrokkeld.

Ten 10 ure 's avonds en korts voor middernacht, zyn telkens twee korte, maer hevige schokken, met zoo zware beweging der gebouwen waergenomen, dat de inwooners uit hunnen slaep gewekt, door schrik bevangen uit hunne huizen vloden. Eindelyk de laetste schokken volgden ten 3 ure na middernacht. In het geheel waren er in een eetmael te Dinther en te Heeswyk tien aerdschuddingen waergenomen geweest. Gedurende al dien tyd wees de thermometer van Fahrenheit van 55 tot 60 graden; de lucht was zonder wind en het weêr doodstil.

Het schynt dat er den 18 february 1849 op onze kusten eene onderzeesche aerdbeving heeft plaets gehad. Zie hier wat deswege uit Katwyk-aen-zee (Noord-Holland), onder bovengemelde dagteekening geschreven werd:

‘De Noordzee leverde heden om onze kust een merkwaerdig en zeldzaem verschynsel op. Omtreeks 8 ure des ochtends, toen het water zynen laegsten stand bereikt had, rees de zee in een oogenblik tot zulk eene hoogte als by den gewoonen vloed, slechts een paer minuten duerde deze buitengewoon hooge stand van het water en nam toen spoedig weder af. De visschersvaertuigen, waervan ruim 20 op een niet geringen afstand van de zee op het strand stonden, waren op een oogenblik allen vlot. Daer de zee tamelyk kalm en de wind stil was, is deze buitengewoone en spoedige ryzing van het water des te opmerkenswaerdiger en kan dus waerschynlyk aen eene aerdbeving toegeschreven worden, hoewel hier noch elders geene schokken waergenomen zyn.’

De aerdbevingen zyn onbetwistbaer de rampspoedigste gebeurtenissen der natuer. Geene hoegenaemde belangryke omstandigheid, geen bezienswaerdig uitwerksel komt verzachten hetgeen deze verschynsels treurigs opleveren. Hier zyn de beide zyden des pennings afzichtelyk en alle de karaktertrekken dier voorvallen

hebben iets akeligs. Eerst doet zich een dof en verlengd gedruisch hooren, als dit van een aenhoudend rottenvuer by eenen veldslag; allengs vermeerdert dit gedruisch en verspreidt den schrik in aller harten; de dieren zelve zyn daer niet vry van: de eenen schynen te kwynen en laten het hoofd hangen, in het vooruitzicht van 's aerdsryks nakende stuiptrekkingen; anderen betuigen hunne ongerustheid door een angstig geschrei; de vogels verbergen zich in hunne nesten; de wilde beesten vlieden naer hunne holen; de hevig beroerde zeebaren spoelen doode visschen aen; de waters der bronnen en rivieren worden onklaer en wasemen zwavelstank uit; de schepen in de havens en baeijen stooten tegen elkander; eindelyk alles is als in de verwachting van het gruwzaem verschynsel, 't welk gelukkiglyk in onze Nederlanden zeer zeldzaem is, gelyk men heeft kunnen opmaken uit de historische schets, welke wy er van komen te geven.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs