Het Taelverbond. Jaargang 4

[p. 133]

Vlaemsche tooneelkronyk door L. Yzendyck.

De opening van het tooneeljaer! - ziedaer eene zinsnede, welke menigeen vrolyk in de ooren klinkt. Wat my betreft, ik verneem ze ongaerne, want zou er wel iets zoo onaengenaem zyn als over het vlaemsch tooneel, dat is over de vlaemsche tooneelkunstenaren, te spreken? Die heeren hebben wel gaerne dat men over hen den mond opent, maer dit zou niet dan ten hunnen lof mogen gebeuren. Buiten de woorden: schoon, voortreffelyk, wonderwel, buitengewoon, nog nooit gezien, verstaen zy geene uitdrukking, en men zou zich moeten getroosten voor hen de Leviet te spelen, om voortdurend wierook naer hunne achtbare koppen te kunnen doen opstygen. Verstaet ge dan de kunst alzoo, onvergelykelyke liefhebbers? Meent ge dat dit het middel is om groot en befaemd te worden, en weet ge niet hoe weinig wonderschoon er in de wereld is, en hoe ver het altemael van de volmaektheid blyft, datgeen wat wy reeds voor volmaekt uitbazuinen? Is het dan voor u voldoende dragelyk te zyn, en verlangt gy u te bevlytigen om in het middelmatige te blyven rondvroeten? Blyft dan rustig in uwe onvolmaektheid, en wy zullen glimlachend uwen waen aenstaren. Doch bedenkt dat de wereldberoemde kunstenaren verre zyn van uwe onovertrefbare ydelheid te evenaren, bedenkt dat die de toejuichingen voor niets achten, en somtyds eene schuifeling zouden willen betalen, om door die zweep aengehitst, nieuwen moed te scheppen tot het verfynen van hunnen kunstzin, en alzoo te kunnen opklimmen tot de hoogere kringen der volmaektheid. En die talenten zyn toch wel in het echte spoor, die zullen zich noch moeite, noch opofferingen ontzien, die zullen over geene regtvaerdige bestraffing gebelgd zyn, maer ze tot hunne verbetering beproeven, en daerdoor zelfs, zyn ze zeker eenen roem te erlangen, welke door hunne naneven nog niet vergeten zal zyn!

Dit bovenstaende kan doen veronderstellen dat wy de baen van onzen voorganger niet slafelyk navolgen zullen. Niet dat wy besloten hebben de Tooneelliefhebbers mistroostig te maken door eene al te strenge kritiek; neen, wy zullen slechts minder over hen spreken, en ze toetsen aen den toetssteen der kunst. Wy zullen hun bywylen eene hunner feilen uitleggen, en zoo wy dan ondervinden mogten dat zy alle betrachting naer verbetering verwaerloozen, zullen wy hen recensentelyk behandelen en hun doen zien dat de lof, waermede men hen gedurig overlaedt, niet altyd de echte is.

Dit jaer zal ons overzicht breed kunnen zyn, en onze kritische blik zal by de tooneelkundige pryskampen, die te Antwerpen plaets zullen hebben, byna het geheel Vlaemsch-Belgisch tooneel kunnen overstaren; het zal kunnen dienen om af te meten hoe hoog ons schouwburg reeds gestegen is, en het lot afteekenen, aen hetzelve door de toekomst voorbereid.

Slagen wy nu vooreerst het oog op de vertooning van de Maetschappy van Rhetorica De Hoop, welke den 9 october met Maria-Anna, drama, en de Duivenmelkers, kluchtspel, haer tooneeljaer opende. De keus van dit drama is alleen een bewys dat dit genootschap in smaek verbetert. Inderdaed, De Hoop schynt te begrypen dat het tooneel by ons geheel uit het volk

[p. 134]

gesproten zynde, ook voor het volk geschikt moet blyven en dit voorbeelden van zedelykheid ter aenprikkeling van beschaving moet voorstellen. Tot dit doel schynt Maria-Anna hoofdzakelyk geschikt, en alwie dit zedelyk drama zal bygewoond hebben, moet daer gereedelyk mede instemmen. Het mag nu al niet uit eene vlaemsche pen gevloeid, en aen het fransch het daglicht verschuldigd zyn, vele zyner toestanden zyn zoo natuerlyk en in alle streken zoo algemeen, dat het een wereldstuk zou mogen genoemd worden, omdat het inderdaed aen alle natiën eigen is. Jammer, onze jeugdige letterkundigen bevroeden niet dat het dergelyke stukken zyn welke zy voor het tooneel zouden moeten scheppen: zy volgen te zeer de oude baen van het historische drama, en zoo de heer Van Peene ons in dit vak met regt befaemde voortbrengselen leverde, is het daerom toch geene stalen wet dat zy moeten nagevolgd worden. Het doel onzer voorvaders was steeds van zedengispende stukken voort te brengen, en om maer éen te noemen, die in dit vak uitmunt, zullen wy den lofwaerdigen naem van Ogier nederschryven.

Maria-Anna werd voldoende vertoond: eene nieuwe kunstenares gaf haer eerste début, en ze moet de moeijelyke rol van Maria-Anna met veel gevoel vervuld hebben, daer ze ieder aengenaem verraste. Nogtans gelooven wy Mevr. Rombrich te mogen opmerken, dat zy van sommige gebaren te veel gebruik maekt, en dit wel hier en daer wat gemaektheid over haer spel werpt; zy luistere niet dan naer de inspraek van haer gevoel, en wy zyn verzekerd dat ze nog oneindig meer byval zal ontmoeten, dan ze nu ontvangen heeft. De Heer J. Butin, vervulde de rol van Bertrand, gemael van Maria-Anna, en de Heer V. Driessens, echte komiek, speelde voor Remy, vriend en verleider van Bertrand. Beide hebben de vertooning veel levendigheid bygezet, en het waerlyk kluchtige van den Heer V. Driessens verwekte meermaels den lach tusschen de tranen door Mevr. Rombrich uit de oogen gelokt. Apiani en Theobald, werden ook loffelyk verbeeld, echter mag het ons Theobald niet ten kwade duiden, zoo wy hem aenraden meer beweging aen zyn spel te geven, en vooral niet altoos op de zelfde plaets te blyven staen.

De Duivenmelkers waermede die vertooning gesloten werd, is een kluchtje door den Heer V. Driessens, de voornoemde komiek, en Hendrik Peeters te saem gebragt. De laetste staet te voordeelig als schryver bekend, zyne kunde is te zeer gewaerdeerd, dan dat wy het noodig zouden achten veel over het stukje uit te weiden; het is voldoende aen te stippen dat de schryvers een echt typje vervaerdigden, 't welk ieder om zyne juistheid en om zyne geestigheid heeft doen lachen. Sommigen mogen gerustelyk beweren dat er te weinig intrigue in is, zy geven daerdoor de echtste blyken hunner onwetendheid in de vreemde letterkunden, waer zulke typjes steeds op die wyze met den besten uitslag bewerkt zyn, en wy raden hun La Bruyère ter lezing aen, om daer in te leeren wat een typje wezen moet. Het stukje was ook ieder allerwelkomst, en in de vrolykheid der toeschouwers moeten de Heeren Peeters en Driessens, het beste loon voor hunnen arbeid gevonden hebben. Jufv. Julia Laquet was uitnemend bevallig in dit stukje; zy heeft ons nog eens overtuigd dat zy beter voor het kluchtige dan voor het ernstige geschikt is. De overige toejuichingen zyn door de heeren J. en L. Butin, V. Driessens en Vyrriere welverdiend ingeoogst.

[p. 135]

Wenden wy nu de aendacht op de vertooning der Maetschappy van Rhetorica Jong- en Leerzuchtig, die acht dagen later met Lazaro de Veehoeder optrad. Het is te bejammeren dat wy de keus van dit stuk bestraffen moeten; en hoe is het toch mogelyk dat iemand zich de moeite heeft kunnen getroosten zulken afgesleten Roman te vertalen, hoe is het mogelyk dat eene kundige Maetschappy, als de Jong en Leerzuchtig is, zulke onbeduidende onwaerschynlykheden wil opvoeren? Men luistere eens wat nooit gebeurde feiten, dit alles omvattende stuk, inhoudt: De hertogin Nativa Pazzi wordt door Juliano Salvati bedrogen; Judaël de Medicis doet zynen neef door Giacomo vermoorden, en merk dit wel, deze steekt by toeval aen Juliano ook het hart in, en wordt dan horrendum! horrendum! nog zelve met Lazaro door het vergif van den schrikkelyken Judaël omgebragt. Wacht neen, Lazaro sterft niet, het gemoedelyk gif, dat Giacomo zoo stuiptrekkend naer den hemel zond, spaert van den veehoeder alles behalven de ongelukkige tong, die byna het geheel romantisch stuk door lam blyft. Nu trouwt Cosmo de Medecis, de Nativa Pazzi en daer zy kinderloos zyn wil die schelm van een Judaël hun erfgenaem worden. O wonderbaer feit. - En dan nog durft die niet onvergelykelyke deugniet om des erfdeels wille, doen gelooven dat de zoon der Hertogin, dat Juliano, die nu al oud is hoewel de vrouw van Cosmo jong blyft, met zyne moeder boeleert! groote razerny, verwondering en gevangenschap van alle kanten, en daer zou het zeker nog niet by blyven zoo de stomme Lazaro, niet eensklaps begon te spreken, en met zyne tooverroede niet al die droefheid in blydschap verkeerde. Jammer, te midden dier vreugde komt de roode Beul op de planken, en de toeschouwers beginnen te lachen om dat men den beul amper meer op de geregtsplaets wil zien, en de tooneelschryvers zich schynen te bevlytigen hem hun op het tooneel op te dringen. - De beul blyve toch voor eeuwig weg!

De Heer C.J. Dierckx, als Lazaro heeft, geholpen door Mevr. Van Peene dit onverdragelyk stuk dragelyk gemaekt; hy heeft de moeijelyke rol van den veehoeder met veel kunde en vastheid volvoerd; en zoo in dit drama niet te veel persoonen waren, en men dus geenen hoop nog onervaren kunstenaren moest bezigen, zou het zeer voldoende afgeloopen zyn. De Heer F. Van Doezelaer belooft veel, maer is nog een weinig koel; van den Heer P. De Kroon is ook veel te verwachten, hy stappe moedig in de baen van zynen beroemden vader, en de onverschrokkenheid, welke hy ten toon spreidde, en de drift, waermede hy dikwils de drogredenen van Judaël uitbraekte, blyven borg dat hy weldra als voortreffelyk kunstenaer zal bekend staen. De Heer Verhoeven verbeelder van Cosmo de Medicis, lette een weinig op sommige klanken zyner uitgalming en hy zal veel meer toegejuichd worden.

Theobald en Justina, blyspel met zang, vervlaemscht door C.J. Van Doezelaer is een bevallig stukje, ongelukkiglyk de helden trouwen te midden van het spel, en het aenbelang daerdoor verstoven zynde, verlaten de aenschouwers hunne plaets vooraleer het doek gevallen zy. Zoo dit hoofdgebrek weggenomen werd zou dit stukje heel kluchtig zyn. Het is met veel kunde uitgevoerd en wy loven er de Maetschappy Jong- en Leerzuchtig over. Mevr. Van Peene heeft in Justina weêr al hare bevalligheden ten toon gespreid, en wy mogen Mevr. Fauconnier, en de Heeren Pasmans, Dumont, Van Doezelaer en Van Hove, allerloffelykst vermelden.