Het Taelverbond. Jaargang 3

[p. 136]

Boekbeoordeeling.

Margaretha van Constantinopelen, drama door Eug. Zetternam. - Antwerpen, P. Janssens-Jacobs, 1847. In-12^o, bladz. 155.¹.

Omtrent twintig jaer nadat Johanna van Constantinopelen, volgens een groot getal vaderlandsche, onfransche chronykschryvers, haren vader, keizer Baudewyn, had doen ophangen (1225), stierf zy zelve met berouw in het hert, geene enkele spruit, die haer opvolgen zou, nalatende². De graefschappen Vlaenderen en Henegouw vervielen op Margaretha, hare zuster, welke weduwe was van den onthoofden Bosschaert van Avesnes, of Avennes en van haren tweeden man Willem van Dampierre. Van beide deze echtgenooten had zy mannelyke kinderen. De Dampierres beweerden dat hunne halve broeders, de Avennes, basterds waren daer deze uit

1 Dit drama werd elders nog, en wel voornamelyk onder het historisch oogpunt, gerecenseerd. Nooit zagen wy in eene beoordeeling meer domheid met meer verwaendheid en pedantismus ten toon spreiden. Van tyd tot tyd zullen wy de gelegenheid hebben den recensent eenige bemerkingen mede te deelen.

2 De bovenbedoelde recensent moge vry het den heer Z. als een schelmstuk aenrekenen dat hy eenige woorden in den mond van eene zyner persoonaedjes legt, waeruit men zou kunnen besluiten dat Johanna haren vader vermoordde; wat moet het den schryver geven door een schooljongen in de geschiedenis voor weet niet uitgescholden te worden, wanneer hy tot staving van zyn gevoelen in dit punt de volgende historische werken zou kunnen aenhalen:

Mathaei Paris Angli historiae maioris libri;

Nicolai Triveli annales sex regum Angliae;

Alberti abbatis Stadensis chronicon;

Dits die excellente chronike van Vlaenderen;

Dit is de chronike ende genealogie van den principalen forestiers ende graven van den forest van Buc, twelke men nu ter tyde noemt Vlaenderen;

Chronicon comitum Flandrensium;

Rymer foedera, conventiones etc.;

Chronyke van den lande ende graefscepe van Vlaenderen, door N. Despars;

Chronyke van Vlaenderen, dit is de tafel van der chronike van Vlaenderen ende van de forestiers ende princhen;

Chronique de Tours;

Cronyke van Jan van Dixmude;

J. De Mersseman, Étude historique sur Jeanne de Constantinople. (Annales de la Société d'émulation pour l'histoire et les antiquités de la Flandre occidentale), enz., enz.

Zou de slimme recensent een enkel dezer werken, alleen by name, kennen. Och neen! want hy heeft de geschiedenis geleerd in een boekje van twintig bladzyden!
Kent hy de volgende fransche verskens?

En le balle de Lille fut le conte pendus
Dont mout furent les gens dolens, et esperdus.
............
Jenne le contesse, sans nul arrestement
Le preuvost de Tournay fit lever vistement;
Et eux qui occis furent avec lui ensement
Et les fit enterrer avec luy noblement:
Et son pere despendre fit elle pleinement
Dessus une karette le mit on pauvrement
Et dalez Los l'abie le fit on pendre au vent.
Oncques prince ne fut trahi plus faussement.

(Le Romant de Baudouin).

Och neen! hy kent niets.

[p. 137]

Bosschaert van Avennes waren gesproten, welken men zegde geestelyken geweest te zyn en uit dien hoofde geen wettig huwelyk te hebben kunnen aengaen. Nogtans had de paus de spruiten van Bosschaert echt verklaerd, zoodat zy alleen, als zynde de oudste, op de grafelyke waerdigheid aenspraek maken konden. Doch zulks beviel geenszins aen Margaretha: deze ontaerde moeder haette de kinderen van haren eersten bedde doodelyk, terwyl zy degene van haren tweeden bedde, namelyk Willem¹, Gwyde, Jan

1 In het drama van den heer Z. is er alleen spraek van éen dier kinderen, van Willem: - van Gwyde wordt er geen enkel woord gerept. De bovenbedoelde snuggere recensent dacht op eens den jeugdigen schryver dood te slaen met Willem en Gwyde tot éene en dezelfde persoonaedje samen te smelten, en te zeggen dat Gwyde handelend voorkomt, terwyl Willem en geenszins Gwyde op het tooneel gevoerd wordt; en natuerlyk, ja zeer natuerlyk beschuldigt hy den schryver alsdan van vervalsching der geschiedenis. Hoe durfde hy met zyne lezers toch zoo den gek steken? Neen, recensentje lief, Willem is Gwyde niet, hoort ge, zoo als gy het iedereen wilt doen gelooven: Willem was de oudste en Gwyde de tweede zoon van Willem van Dampierre; de oudste stierf in 1251 en de tweede in 1305. Hoe moeten die jaertallen en die daedzaken u op uwe regtvaerdige, belanglooze ziele branden! En met zulke middeltjes wilt gy de vaderlandsche poogingen onzer schryvers tegenwerken, met zulke argumenten wilt gy ze allen een voor een doodslaen! Ei lieve, stuit uwe gramschap! spreekin den naem van God van geene geschiedenis van ons land of van geen recenseren meer. Indien gy inderdaed regtvaerdig hebt willen zyn, bazuin dan overal dat gy een trouwelooze of, wat ik liever geloof, een dommerik zyt.

[p. 138]

en Maria, uitsluitelyk toegenegen was en bevorderen wilde. Zoo verre ging heur haet dat zy, volgens Despars, in diervoege moet gesproken hebben: ‘dat hy (Jan van Avennes) niet alleen bastaert, maer bovendien een papenhoerenkijnt was, ende navolgentlick gheel ende al ombequam ende inidone om naermaels eenichsins te moghen suceederen, enz.’ Zy wendde zich tot den koning van Frankryk en stelde hem als scheidsman tusschen hare twee zonen aen, en deze zyn voordeel en de verlamming der Vlamingen in dien twist ziende, besliste in 1246 dat de zonen van den eersten bedde het graefschap Henegouw erven en de Dampierres Vlaenderen bezitten zouden. Doch Jan van Avennes, die het regt aen zynen kant had, wilde zich aen dit oordeel niet onderwerpen: hy was overtuigd dat Frankryk hier gansch uit eigen belang had besloten en Vlaenderen by middel van verdeeling van grondgebied ten voordeele van zyne nimmer verzaedbare roofzucht wilde verzwakken. Hy verklaerde den oorlog aen zyne moeder, welke op dit oogenblik van alle hulp beroofd was, en overwonnen werd. De oudste der Dampierres was naer het Heilig Land gereisd en kon dus Margaretha niet bystaen. Weldra keerde hy weder en kwam in Henegouw, waer hy in 1251 vermoord werd. Jan van Avennes had, naer het gevoelen van eenigen, deel in dien moord.

Wy hebben geloofd den lezer deze waerlyk dramatische daedzaken te moeten herinneren, vooraleer tot eenige byzonderheden van het drama Margaretha van Constantinopelen over te gaen.

Op den onbluschbaren haet dien Margaretha tegen hare kinderen, by Bosschaert van Avennes gewonnen, koesterde, rust het heele tooneelstuk. Het studeren van de geschiedenis dier tyden heeft den heer Z. geleerd dat de wrok, welken de gravin haren eersten kinderen toedroeg, haer soms in de hardste bewoordingen, eener moeder onwaerdig, deed uitvallen en wel zoodanig dat zy daer door toonde alle moederlyk gevoel verloren te hebben, en niets anders dan den dood van Jan en zynen broeder Baudewyn te wenschen. De schryver van Margaretha wist party uit dien haet te trekken. Hy zou geen drama vervaerdigen, zooals het ten onzen dagen maer al te veel gebeurt, zonder hoofdgedachte, zonder zedelyk doel; neen: de strekking van zyn tooneelkundig voortbrengsel zou tegen den kindermoord geleid zyn, en Margaretha, als moeder die den dood harer kinderen begeert en beraemt, daerin in al heure afschuwelykheid voorgesteld worden. Deze is de byzonderste persoonaedje van het drama. Jan van Avennes zou tegenover zyne ontaerde moeder als een goedige, grootmoedige zoon geplaetst worden, alles willende aenwenden om Margaretha tot verzoening en edele, billyke gevoelens over te halen. De geschiedenis meldt ons weinig van het karakter van Willem; maer dit weinige bewyst in zyn voordeel niet. De heer Z. had dan de vryheid het karakter der geschiedenis uit te breiden. Hy maekte

[p. 139]

van Willem een losbol, die ofschoon met Beatrix van Braband gehuwd, alleen zoekt jonge meisjes tot den val te brengen, en die in heel zyn handel en wandel toont nimmer in staet te zullen zyn om den troon van Vlaenderen te beklimmen. Willem staet dus, door zyn liederlyk gedrag ook in verband met het doel van het werk: het beteugelen des kindermoords.

Zie daer wat de historische persoonaedjes aengaet, door Zetternam in zyn drama gebragt: zy zyn alle trouw naer de voorschriften der geschiedenis geschilderd.

Om deze historische figuren te doen handelen zou hy er eenige ingebeelde byvoegen. Zoo hebben wy ridder Otho van Beekdal, die verloofd is aen zekere freule Machteld, welke hem, terwyl hy van het Heilig Land wederkeert, ontrouw wordt. Deze ontrouw wordt bewerkt door den snooden Willem, die eerder dan Otho uit Egypten in Henegouw aenkomt, en van Otho, alsdan zyn vriend en weinig te voren zyn redder van den dood, den last had gekregen Machteld van heurs verloofden liefde te verzekeren. Otho heeft zich dan wel diep in Willem bedrogen: ook grypt hem, by zyne wederkomst, eene naer bloed bygende woede aen, wanneer hy de liefde van Machteld en Willem verneemt. Otho biedt zyne dienst Jan van Avennes aen, en om zich te wreken legt hy alles in het werk om van Jan de toelating te verkrygen om Willem te vermoorden. Eene andere persoonaedje die insgelyks eene hoofdrol vervult, is Otho's verloofde, van wie wy reeds spraken. Machteld is eene onervaren maegd, meer zwak dan pligtig, die argloos eerst aen de liefde van Willem geloof slaet, later de magt niet heeft om zich van den wellusteling los te scheuren en eindelyk, ondanks de bemoeijingen van Margaretha, verleid wordt. Machteld is alsmede, gelyk men ziet, met het doel verbonden. In Margaretha treffen wy de bejaerde vrouw aen, die al de schande der gevolgen van haren gewaenden schuldigen omgang met Bosschaert gevoelt, en in Machteld het jonge meisje dat, nog vol begoochelingen, die schande nog niet heeft kunnen berekenen. Eene schepping, die ons tusschen al de min of meer zwarte figuren, buitengewoon beviel, is Rombaut. Telkens dat Jan van Avenues strikken in zyne brooder- en moederliefde gespannen worden, tracht die jonge edelman, met zyne gemoedelyke, opregte tael graef Jan op den goeden weg te doen terugkeeren, waervan de brandende wraekzucht van Otho en de onverzadelyke dorst naer heerschappy en schatten van wege de bondgenooten, hem willen verwyderen. Al deze persoonaedjes zyn naer den waren geest des tyds gemaeld en met zeer veel kunst in beweging gebragt.

Wy zullen ons niet inlaten met hier eene uitvoerige analysis van het drama te geven, daer er weinig vlaemsche lezers zyn, die met het belangryk tooneelstuk reeds geene kennis hebben gemaekt.

[p. 140]

De heer Z. verstaet het tooneelschryven geheel anders dan de twee of drie welke zich er te lande sedert eenige jaren mede gemoeid hebben. Tot nu toe dacht men, naer het voorbeeld der Franschen, het toppunt der volmaektheid in het vak bereikt te hebben, wanneer men een wanschapen inbroglio van yselyke gruwelen heeft uitgespuwd; wanneer men de helsche ondeugd ongestraft den strot der reine deugd heeft laten toestampen; wanneer men onverwachte, onwaerschynlyke effekten en toestanden uit onvoorziene daedzaken, uit verrassende, schreeuwende toevallen heeft doen voortspruiten: de schryver van Margaretha volgt hierin een ander stelsel. Ofschoon hy de slagen geenszins veracht en hy in verre na niet wars is van zyne persoonaedjes met scherpe trekken af te teekenen, denkt hy nogtans dat alles uit de karakters moet voortvloeijen en dat het tragische niet alleen ten doel mag hebben te verbazen en te schokken, zonder dat er eenige zedelyke gedachte in het spel zy: - neen, hy toont ons dat voor hem het tooneel tot iets groots bestemd is, namelyk om den spiegel te zyn, waerin de aenschouwer, te zyner verbetering, de afschuwelykheid der ondeugd en al de jammerlyke gevolgen, welke het botvieren der driften na zich sleept, kunne bemerken¹.

Wat nu de leiding van het stuk en de aeneenschakeling der tooneelen betreft, daerover moeten wy den schryver nogmaels lof toezwaeijen. Het belang klimt meer en meer en boeit aengroeijend by elk tooneel de aendacht des lezers. Eene enkele aenmerking hebben wy op het eerste bedryf te maken: de twee maskers bevielen ons daer weinig.

Ondanks de wezenlyke verdiensten die het drama onderscheiden, gelooven wy nogtans dat by het vertoonen, het veel minder byval dan by de lezing zal genieten. Zulks komt deels daeruit voort dat de hedendaegsche buitensporige, overdrevene, onnatuerlyke fransche tooneelstukken onzen smaek bedorven en onze maeg onbekwaem gemaekt hebben, voortaen iets anders

1 En nogtans durfde de meermaels bedoelde recensent het werk des heeren Zetternam voor onzedelyk uitmaken. Arme bloed! wat verstaet gy weinig de woorden die gy gebruikt: gy weet niet wat onzedelyk beteekent. Ik zal het u in twee woorden zeggen; ik ben toch gewoon aen kinderen de ware beteekenis der woorden uit te leggen: ‘een onzedelyk werk is datgene welk tegen de zeden strydt, de ondeugd niet veroordeelt, maer als bevallig, als navolgenswaerdig voorstelt, welk de zeden bederft; maer geenszins dat werk waerin men onzedelyke persoonen handelen doet, en men de onzedelykheid in die persoonen doemt. Indien gy die zoo eenvoudige uitlegging niet verstaet, zullen wy u een voorbeeldje bybrengen van een onzedelyk verhael: het zal u zoo wel bekend zyn als aen eene moeder haer kind.’
Arme recensent!

[p. 141]

dan Don Quichotten en Deussen ex machina te verteren. Vaderlandsch tooneel, tot welken ellendigen staet zyt gy vervallen! Groote, geniale Shakspeare! zoo meent men tegenhangers van uwe onsterfelyke meesterstukken te hebben vervaerdigd, ja zoo meent men u voorby te hebben gestreefd!.....

Doch genoeg: later komen wy hier welligt op weder.

Iets heeft ons in het algemeen in het drama van den heer Z. gehinderd: de mangel aen idealisering. In andere voortbrengselen van denzelfden schryver hebben wy dit alsmede bemerkt. Wy zien ongaerne altyd de natuer onmiddelyk op de hielen volgen, zoo als de schryver van Margaretha het tot hier toe deed. Wel bevinden er zich lieve, aengename tafereelen in het werk, zooals die waer de zwakke Machteld en de regtschapen Rombaut optreden; doch zy schynen ons in geen genoegzaem getal. Hadde de heer Z., by voorbeeld, Machteld niet meer kunnen poëtiseren en Rombaut meer doen handelen? Wy zyn overtuigd dat het stuk daer oneindig zou by gewonnen hebben. De donderlucht moet altyd zoo loodzwaer ons het herte niet bevangen, de lachende zonne moet zich meer vertoonen.

De volgende zyn, onder andere, uitmuntende tafereelen.

Eerste bedryf, eerste tooneel. - De vermomde Otho treedt, onbekend aen Machteld, in hare kamer, spreekt van hunne vroegere betrekkingen en verwyt heur hare trouwloosheid.

Tweede bedryf, eerste tooneel. - Van Torrelas, heerschzuchtige en geldzieke ridder, leeraert Rombaut, wiens edele, ongekunstelde ziel, by al die listige en doemniswaerdige redeneringen, van verontwaerdiging opbruist.

Tweede bedryf, achtste tooneel. - Jan van Avennes erkent in Rombaut eenen vriend, eenen echten vaderlander.

De alleenspraek van Jan van Avennes die het vierde bedryf opent, is insgelyks voortreffelyk. Hoe waer is het tafereel dat Jan van Avennes, over den staet van het toenmalige Vlaenderen, en ja op het huidige België toepasselyk, daer ophangt!

De stryd tusschen vaderlands- en broederliefde, dien Otho graef Jan levert heeft ons niet min getroffen.

Eenige tooneelen zyn al te lang en zouden voor het tooneel ongeschikt zyn.

Eene kleinigheid hebben wy nog te doen opmerken. Otho moet in het zesde tooneel des eersten bedryfs vuer met zyn zwaerd slaen en de lamp ontsteken. Wy zyn nieuwsgierig om te weten hoe men dit op het tooneel zonder phosphoorstekken doen zou.

De tael is zuiver; maer de styl is dikwyls niet genoeg gekneed en slordig.

[p. 142]

Herhalingen der zelfde woorden komen er overvloedig in voor. De schryver denke toch er eens ernstig op na dat goede styl eene hoofdvereischte is¹.

En hiermede wenschen wy den heer Zetternam geluk met zyn nieuw dramatisch voortbrengsel. Moge hy zich nooit door de bedilzucht van onkundige verwaenden laten ontmoedigen; maer steeds verder op de letterbaen treden; moge hy vooral de gave der scheppende Kunst, die God hem zoo mild schonk, altyd ter veredeling des menschelyken herten gebruiken.

J.F.J. Heremans.

1 Onze recensent wil over de tael ook medespreken, gewis omdat hy er zoo veel van kent als van de geschiedenis. Een staeltje:
‘In België zullen er zeker weinig zyn, die vlaemsch spreken, by welke de schryver van het Wonderjaer onbekend is, DAT (sic. wie dat? hoe dat? God weet het.) hy de tweede uitgave zoo hemelsbreed van de eerste VERSCHILDE (sic.). Tot op heden dachten wy met iedereen dat verschillen, onderscheiden zyn beteekent, en alleen onzydig is. Neen - wy hadden het deerlyk mis: het mag alles beteekenen en onzydig, bedryvend of wederkeerig gebruikt worden... - als het onzen grooten taelkundigen recensent maer belieft!
En met zulke zinnen wil hy Conscience doodslaen! En zulke mannen zeggen dat de geschiedenis valsch is, recenseren anderen, en bewyzen zelven hunne domheid! Wat zal er nog gebeuren, God?