|
| |
| |
| |
Brief aen zyne K.H. den Hertog van Braband
over de onlangs in openbare zitting der belgische Akademie gehoudene rede van den H. Baron de Stassart.
Genadige Prins!
Gy hebt onlangs eene publieke zitting onzer Akademie bygewoond, waer Gy tamelik vreemde meeningen hebt hooren uiten over eenige mannen, die den vaderlande tot groote eere strekken. Waert Gy bestemd om het voordeel eener openbare onderwyzing, gelyk uwe edele oomen, te ontvangen, en uit deze frissche en levendige bronne de kennis onzer geschiedboeken en onzer oude instellingen te putten, dan ware het van gering belang zoo de dwaling somtyds tot U insloop. Doch U is het voordeel niet voorbehouden, het volk te kennen door uwe eigene verkeering met hetzelve. De geschiedenis onzes en ook uwes lands, Genadige Prins, - daer Gy er in geboren en door de wet beroepen zyt er eens over te heerschen - die geschiedenis zal U niet gelyk onzen zonen geleerd worden. Zoo die taek aen de verwaende onwetendheid eens vreemdelings niet wordt toevertrouwd, dan zal ze zeker aen menschen te beurt vallen, die, door hunne standvooroordeelen, den wenschen en der hope van 't levendig gedeelte des volks vyandelik geworden zyn. U en zullen onze geschiedenissen met de geëischte onpartydigheid niet worden verteld, zy en zullen noch uit de nationale bronnen geput, noch van de vreemde bestanddeelen gezuiverd zyn, die ze zoo lang vermomd en vervalscht hebben. Voor U zullen ze op de oude
| |
| |
baen voortslenteren, en met die valsche verwen bedekt blyven, die heur in droeve tyden, toen Belgiën noch zelfstandig noch zelfbewust was, zyn opgedrongen geworden. Wanneer men U die grootmoedige stryden zal vertellen, die ons borgerzonen, het hart doen kloppen, dan zal men U voorts van ongehoorzaemheid en muitery spreken, den banvloek uitroepende over die heldhaftige martelaers, die hun leven opofferden, nu om 's lands gebied tegen den buitenvyand, dan om de nationale vryheid tegen de binnendwingelandy te verdedigen.
Dikwils genoeg zullen in uwe ooren de stemmen weêrgalmen van hovelingen, yverig om U de waerheid te verzwygen en de geschiedenis naer uwe, door hen opgewekte, nooit bedaerde driften, te vermommen. Hier moet by tyd de ruwere stem eenes volkmans die lastige rolle by U spelen, welke eertyds een slaef, gebonden aen den wagen des romeinschen zegepralers, vervulde, en U dus tegen dien zwymelgeest helpen beschutten, die een tot de kroon bestemd hoofd zoo ligt aengrypt. In uw eigen belang zelfs, gelieve my, Genadige Prins, voor eenige oogenblikken uwe aendacht te schenken.
Ik zal my niet ophouden by de tamelik vreemde gedachte van Godvrede van Bulloen en onzen vlaemschen vorsten hunnen borgerbrief te bestryden, omdat zy leenhouders waren des konings van Frankryk. In dien gevalle zouden er, de heele middeleeuwen door, geene Belgen in Belgenland geweest zyn, dewyl zy, die door geene leenbanden aen den franschen monarch waren gehecht, gelyke leenpligten hadden jegens den keizer van Duitschland. Dus moet men, oftewel loochenen dat er een Belgiën bestond, oftewel erkennen dat dit land, zoo zeer mishandeld door die mannen zelve, die zich voor deszelfs zonen uitgeven, het regt heeft die mannen, welke het voortgebragt heeft, als de zyne te aenschouwen.
Ook zal ik my niet langer ophouden by de niet minder vreemde gedachte, Karel-de-Groote en zyne voorvaders te verfranschen. Er was een tyd, Genadige Prins, waer men ernstig beweerde dat de Capetingers de wettelike erfgenamen waren der door hen onteigende Karlovingeren, en dat ze desvolgens op de landen,
| |
| |
die eertyds in derzelver ryke ingelyfd waren, aenspraek maken konden. Zulks geschiedde in name van een uwer moederoomen, van dien Lodewyk den XIVe, wiens grootheid aen ons Belgiën zoo noodlottig wierd. Zulke aensprake die in de XVIIe eeuw Europa's gramschap verwekte, zou slechts in de XIXe de schouders doen optrekken. Belacheliker ware ze toch niet dan die, waermede onze groote historische gestalten tot fransche helden zouden vervormd worden. Wie weet niet (en gy zelf, Genadige Prins, hoe jong ook en hoewel gy geen lid der Akademie zyt, welligt weet gy het al) dat der Karlovingeren stam op 't grondgebied der germaensche Franken geboren was; dat hy jegens Neustrië, het gebied der romeinsche Franken, slechts eene vreemde dynastie was, opgedrongen by gevolge eener geweldige tegenwerking; dat hy er uit dien hoofde, altyd onvolklief bleef en dat Hughe Capet's troonbestyging juist daertoe geschiedde, om de vreemden uit eenen bodem te jagen, waer het geweld alleen ze ingevoerd had. Dit zyn daedzaken door de nieuwere wetenschap bestadigd, en welke de Franschen zelve hebben leeren aenerkennen. Austrasië vooral, die landstreek, welke ten tyde der verdeeling des frankischen ryks, Lotherryk of Lotharingië genoemd wierd, is het geboorteland, het heimland (om wat op zyn hoogduitsch te spreken) der Karlovingers. Hebben Landen, Herstal, Jupille de hoofden dezes doorluchtigen stams niet zien geboren worden? Was niet het oude Ardennenwoud hunne gewoone jagtplaets? Waren niet hunne talryke lusthoven, tusschen Maes en Rhyn verspreid, het lievelingsverblyf eeniger van hen? Is het ook niet in 't midden der lotherryksche volkeren dat onzes grooten Karels leste afkomelingen, uit Neustriëns grondgebied teruggedreven, nog eene scherm- en schuilplaets vonden, om er hunnen levensloop te eindigen?
In der waerheid, Genadige Prins, zyn er zekere zonderbare meeningen, die eener wederlegging niet weerd zyn. Misschien zelfs zou ik my de bovenstaende beschouwingen hebben gespaerd, waren niet zulke strydvragen van nationale eigenliefde inderdaed gewigtiger dan dat in den eerste schynt. Een volk moet van
| |
| |
zyne groote mannen veel houden; onze te lange onverschilligheid te dien opzichte, heeft al menig wapen tegen ons geboden.
Doch men heeft zich daermede niet vergenoegd, ons eenige van onze roemzuilen aen te vallen. Een borger, wiens in eere stelling door 's vryen Belgiëns bestuer ambtelik is afgekondigd geworden, heeft van het diepste zyns grafs waerin hy zoo lang miskend gelegen had, kunnen gevoelen dat des lasters ademtogt zyne assche wederom verontrustte. Die daedzake gewigtig zynde, vordert nadere uitlegging. Hoort deze bezonderheden aen, Genadige Vorst, ze maken een van de belangrykste hoofdstukken onzer geschiedenis uit.
Op 't einde der XIIIe eeuw, wierd ons Vlaenderen in zyne zelfstandigheid, ja in zyn bestaen gedreigd, van den koning, die zich deszelfs opperleenheer noemde. Dat Vlaenderens zelfstandigheid op veel sterkere grondvesten lag dan die der andere kleine staten, welke leengoederen van Frankryks kroone hieten, en dat deszelfs bestaen aen het behouden van vriendelike betrekkingen met Engeland vastgebonden was, is overbekend. Geerne hadde de koning over de Vlamingen die yzeren hand uitgestrekt, welke hy zynen anderen leenlieden had weten optedringen, geerne hadde hy dezelve mede ingewikkeld in zynen vreeseliken stryd met het huis van Plantagenet, waerin het een of het ander koningryk op 't punt stond te verzinken. Zeker wierd het centralisatiestelsel door de Capetingers ingevoerd, Frankryk voordeelig, dewyl het er de monarchische eenheid grondde; maer het was niettemin eene schending der bestaende betrekkingen, eene inbreuk aen de wettelike, door den tyd gevormde instellingen; men mag dus die staetkunde, die de leenbanden tegen de veel nauwere banden der oppermagt verwisselde, niet anders aenzien, dan als eene onregtmatige verweldiging. Het wederstaen was voor Vlaenderen èn een recht èn een dringende nood.
Toen heerschte Gwido van Dampierre. Zyn grootvader van moederzyde was Boudewyn van Constantinopel, die edele en deftige gestalte, welke nu gekheid en onwetendheid alleen ons betwisten kunnen. Zyn vader was een vreemdeling, dien de handelingen
| |
| |
der staetkunde het bed der gravinne Margaretha hadden laten intreden, ten nadeele van eenen Belg, den ongelukkigen Bosschaert van Avesnes. Er was Gwido een middel voorhanden, om dit oorsprongsgebrek goed te maken, namelik zich met de nationale belangen te vereenzelvigen, gelyk het u ook te doen staet, Genadige Prins, indien Gy over onze zonen heerschen wilt.
Gwido had sedert eenige jaren zyne moeder opgevolgd, toen de troonbeklimming eens nieuwen leenheeren hem dwong, een schadelik verbond, zynen voorganger opgedrongen, te zweren waer te zullen nemen; zulk was het beding zyns leenpligts, en, vervulde hy dit niet, dan moest hy zich eener ongelyke worstelinge overgeven. Die nieuwe leenheer was Philippe-le-Bel, oorbeeld der ontrouw, weerde voorganger eens Machiavels, Philippe-le-Bel, die reeds in de XIIIe eeuw die verfoeijelike staetkunde betrachtte, welke twee eeuwen later, met zoo veel uitkomst, ten schandeliken hove der Borgias wierd uitgeoefend. De graef van Vlaenderen wierd een van zyne slagtoffers. Ontwyfelachtige daedzaken leverden hem weldra nieuwe bezwaren op en bewezen hem dat zyne vernedering in het Louversche paleis was beslist geworden.
De oorlog was tusschen Engeland en Frankryk pas uitgeborsten. Vlaenderens belang was klaerblykelik: het moest zich onthouden van party te nemen, den leenheer niet vergrammen en tevens zich de markt niet sluiten, waer de nationale nyverheid met oorstoffen verzorgd wierd. Zulks geloofde Gwido in eene familie-verbindtenis te vinden en hy bestemde zyne dochter Philippine den zone van Edward I tot vrouw. Dat kon natuerlik als toereikende reden worden bygebragt, om de wapens niet voor Frankryk te nemen, terwyl jegens Engeland de leenband zou aengeroepen worden, om tegen Frankryk geenen oorlog te voeren. De uitslag bewees dat de graef misrekend had, toen hy op 's engelschen konings belofte vertrouwde.
Philippe-le-Bel verborg den spyt, dien hy over de bedoelde verbindtenis gevoelde, veinsde onverschilligheid, en uitte slechts het verlangen, de jonge prinsesse, wier peet hy was geweest, nog eenmael te zynen hove te zien, eer ze de zee overvaerde.
| |
| |
Vertrouwenvol door zyn rein geweten, geleidde Gwido zyne dochter naer Parys. Toen voer de koning uit, overlaedde hem met onverdiende verwyten, hiet hem gevangen houden en voor zyne Cour des Pairs betrekken. De arme bruid des Prinsen van Wallis, die eenen troon met deszelfs glans had gedroomd, ontwaekte 's anderendaegs tusschen eens kerkers muren.
Zoo weinig had de graef van Vlaenderen zyne leenpligten overtreden, dat dit Pairenhof, aen welks onafhanglikheid reeds degelyke slagen waren toegebragt geworden, hem nogtans van de betichting vry sprak. Hy moest desvolgens in vryheid gesteld worden; doch Philippe wilde maer één van zyne slachtoffers loslaten; hy hield de jonge prinsesse als een gyzelaresse, die voor zyns leenmans gedrag moest instaen. Gwido keerde wanhopend naer zyn slot Winendale terug. Gedurende ettelike maenden overlastte hy met zyne klagten den beul van zyn kind. Philippine zag Vlaenderen niet weder, en bezweek, eenige jaren nadien, onder het lyden der gevangenschap, misschien zelfs onder het vergift of onder de mishandelingen; want de geschiedenis, die niemand vleit, Genadige Prins, heeft die verschrikkelike betichting tegen den franschen heerscher als mogelik aengenomen.
Aldus teruggestooten, begreep de ongelukkige vader dat hem niets te verschoonen meer stond en weldra vereenigde een verbond zyne zaek met die der vorsten welke de heerschzuchtige staetkunde van Philippe-le-Bel tegen Frankryk had doen opstaen. Kwalik viel het hem uit. Flauwelik ondersteund van ongetrouwe bondgenooten, verraden van vele zyner lieden door goud en list omgekocht, wierd Gwido gedwongen eenen wapenstilstand te vragen. Dien verleende hem de koning, latende ook de beslissing der strydpunten met zyne vyanden den Pause over; een nieuwe listige maetregel, die den grave duer kosten moest.
Inderdaed, toen de paus Bonifacius VIII, die ook het slagtoffer des trouweloozen monarchen moest worden, zyn vonnis had uitgesproken, verklaerde Philippe zich er aen te onderwerpen, behalve wat zyne strydigheden met Gwido betrof, aen welken het roomsche hof op alle punten regt gegeven had. Dus nam hy in eenen keer
| |
| |
den grave zyne bondgenooten weg, en deze vorst wierd van zyne medeborgers niet behoorlik ondersteund.
Want die vlaemsche borgers, die men U voorzeker, Genadige Prins, als onrustig en krygszuchtig zal afschilderen, toonden nogtans weinig lust om oorlog te voeren. By middel van bedriegelike beloften, had de fransche vorst der private eerzucht en den stoffeliken belangen een lokaes opgeworpen; er werd eene fransche party gevormd, die in Gent heur hoofdwapenplaets had, en de leeuw van Vlaenderen moest niet eerder ontwaken, dan by het gerinkel der met hoongeschreeuw geschudde ketenen, door order eens onbarmhartigen overwinnaers.
Aldus van het noodlot mishandeld, boog Gwido het hoofd neder. Karel van Valois had hem aengespoord om naer Parys te gaen, en zyns leenheeren toorn trachten te lenigen, hem belovende dat hy hem weder naer Vlaenderen zou terugbrengen, indien hy geen billike voorwaerden kon verkrygen. Gwido stemde er in toe. Toen hy by 's konings paleis met zyne twee oudste zonen en vyftig van zyne getrouwste lieden was aengekomen, verklaerde Philippe dat hy zich door zyns broeders beloften niet verpligt hield, en liet den Graef naer Compiegne gevangen leiden. Door verfynde wreedheid, wierden des graven zonen en andere kerkergenooten, ieder in eene afzonderlike gevangenplaets gedompeld. Het Pairenhof, voor hetwelk wederom eene betichting van ontrouw wierd aengedrongen, toonde zich dienstwilliger voor den monarch: het schoone leengoed Vlaenderen wierd verbeurd verklaerd, en met Frankryks kroone vereenigd. Ten toppe zyner wenschen, kwam Philippe naer Vlaenderen, om bezit te nemen van zyne nieuwe overwinning. Hy speelde er de rolle van een genadig heerschap, en trachtte zich vooral de genegenheid aentewinnen dezer burgeraristocratie, die het schepenambt uitsluitelik bekleedde, en met de ambachtslieden zoowel als met den graef worstelde. De keus des mans, die door den overwinnaer tot het bestieren des gewonnen lands wierd aengesteld, was bediedenisvol. Jacques van Châtillon was een hard en hoogmoedig edelman, met zyns stands vooroordeelen heel en gansch doordrongen, desvolgens de gemeentevryheden vyandelik,
| |
| |
niets anders ziende in de vrye gewoonten der Vlamingen, dan vermetelheid, eene voorbeeldelike straf verdienende. Hy had tot makker den kanceleer Pieter Flotte, eenen baetzuchtigen en gemoedloozen rentmeester, zyns meesters alleszins weerdig. Dezes last was, den volke het voortbrengsel zyns dagelikschen arbeids aftepersen; genes, den wederstand uittedooven in 't bloed der ongelukkigen.
Als Philippe, na eenige maenden verloop, het bezit zyner nieuwe overwinning wel verzekerd waende, schudde hy eene lastige veinzing af. De ambachtslieden hadden zich verzet tegen zekere lasten die de schepenen hun opdringen wilden; nu gaf men het oproerig karakter der klagten voor, om een lang bezonnen ontwerp tot stand te brengen, namelik het bouwen van kasteelen en het afbreken der stadswallen. Wierd die uitvoering eens volbragt, dan kon de koning als alleenheerscher in Vlaenderen gebieden.
Om de gedreigde nationaliteit te verdedigen, was er op Gent geen staet te maken. Daer heerschte de fransche party, van Philippe zorgvuldig geleid en gespaerd. Brugge ving dus den wederstand aen onder het geleide van twee groote burgers: Pieter De Koning en Jan Breydel. Ze behoorden dezer minderheid der burgeraristocratie toe, by dewelke des koopmans belang en der ryken gewoonlike ikzucht den vaderlandschen zin niet hadden uitgedoofd. Eerst deed men vertoogen, en dan, toen het parysche Parlement de klagt der gemeene lieden van Vlaenderen verworpen had, en toen de dwingelandy, onbedekter voorhoofds, aen den dag kwam, dan begreep men dat het wederstaen met gewapenderhand een pligt geworden was. Er was nochtans in den beginne eenige weifeling, want de toorn des volks, zoo verschrikkelik hy ook uitbreekt, ontbrandt altyd traegzaem.
By 't zien van de verbittering dier borgeren, die hy alle dagen door nieuwe tergingen prikkelde, was Châtillon uitermaten blyde. Vertrouwende op zyne met yzer gepantserde krygslieden, op zyne zoo zeer beoefende schutters, hield hy eenen aenval voor geenszins gevaerlik en zocht zelfs eene wapenontmoeting, om de geheele onderwerping des lands te kunnen volbrengen. De dag was gekomen,
| |
| |
waerop onze oude gemeentekracht en magt in Frankryk geschat zouden worden.
Door eenen opstand bedreigd, had Châtillon Brugge moeten verlaten. Na eenige dagen kwam hy er met een leger terug. De borgers onderhandelden. Er wierd besloten dat slechts een klein getal Franschen de stad zouden mogen ingaen en dat er aen de in den oproer te zeer ingewikkelde vaderlanderen een vrye doch droevige uitweg naer de ballingschap zou gelaten worden. Maer de stedehouder van Philippe hield het verdrag niet. Hy rukte met al zyn troepen Brugge in, vreeselike dreigingen uitsprekende en vele wagens medeslepende, die, gelyk men zeide, met koorden waren beladen, om de tot zyne wraek bestemde borgers voor hunner huizen dorpel optehangen.
Toen ontviel dezen zoo mishandelden volke het geduld. Er wierd aen de gebannen eene boodschap gezonden, die ze weder opriep, om met hunne medeborgers een hatelik jok te helpen afschudden. Hunne terugkomst gaf het sein tot den moord der beulsknechten van Châtillon, dezer bloedhonden, welke het volk met den name van hangboeven (suaccards) geschandvlekt had. Eens meimorgens 1302 (des vrydags voor O.H. Hemelvaert volgens den eenen, Sinte Urbanusdag volgens den anderen kronykschryver), kwamen de bannelingen, van Koning en Breydel geleid, de stad Brugge weder in, vermeesterden zich der poorten en drongen in alle straten, iedereen als leuswoord gevende twee vlaemsche uitdrukkingen (schild en vriend) welker uitspraek voor monden, aen de mildere zuidklanken gewoond, onmogelik was. Zoo onverwacht aengevallen, konden de Franschen der volkswoede niet wederstaen. Weinigen ontvluchtten den moorde.
De bevrydende beweging, wier leiding weldra door Gwido's jongere zonen en vooral door hunnen neef, den heldhaftigen Willem Van Gulik aengenomen wierd, won schielik en overal veld. In korten tyd behield de vreemde geen andere stad in Vlaenderen dan Gent en eenige verschanste plaetsen, waerin Châtillon in aller haest eene bezetting had kunnen werpen. Toen de koning vernam dat er op een tusschentyd van twintig jaren, den Siciliaen-
| |
| |
schen Vesperen nu in de Brugsche Metten eene jonge zuster gegeven was, was zyne gramschap groot. Hy haestte zich een talryk leger te verzamelen, wiens bevel hy den grave Robert d'Artois overgaf. Ook deze keus was veelbelovend: in den beginne des vlaemschen oorlogs had Robert zynen oudsten zoon verloren en hy verlangde hem te wreken. Zyne soldaten, 's mans gedachte vertalende, traden overal voort, dragende boven op hunne lansen bessemen en fakkels eene bedreiging die geen ydel zinnebeeld bleef. Zy rukten inderdaed enkel moordend en brandend voort. Zoo doende, vleide, op eene weerdige wyze, de graef van Artois Philippes vrouw, dewelke hem by zyn vertrekken, had aenbevolen van met der lansen yzer de vlaemsche verkens, en met der spiesen yzer de vlaemsche zoggen te doorsteken.
Grof is het woord, Genadige Prins; ik zou my gewacht hebben, U hetzelve te herzeggen, ware het niet uit eenen koningliken mond gevallen.
In de vlakten omtrent Kortryk werden de Franschen met de Vlamingen handgemeen. Het gevecht was bloedig en de zegeprael hevig betwist; maer ten langen leste kreeg de goede zaek de overhand. Wie geen kwartier en gaf, dien wierd er geen gegeven, en dat was regt. Robert van Artois, van zyn peerd geworpen, terwyl hy die onversaegde borgers voorthieuw, die hy zoo onbeschaemd kwaed gespuis (ribeaudaille) noemde, wierd doodgeslagen; en men heeft voor moorders degene durven uitschelden, die in de beweging en ophitsing des gevechts, aen de bevelen hunner oversten gehoorzamende, geweigerd hebben hem genade te schenken! Maer nooit was de moord eens mans door de hand van zyns gelyken zoo geregtveerdigd. Gods wet zegt immers: wie het zweerd uittrekt, zal door het zweerd omkomen, en in geenen wetboek staet het, myns wetens, geschreven dat er aen het wild, van moord levend dier, het leven moet gelaten worden. Treffend is voorwaer die gevoeligheid, die zich ten voordeele des moorders vertoont juist als hy in zyn bloedbad betrapt en door de magt alleen tegengehouden wordt! Zeker ware het stichteliker geweest, dien bloedzatten roovershoofdman aen zyn lot te zien ontsnappen,
| |
| |
slechts met het teruggeven van zyn zweerd! Zulks was, wel is waer, een in de middeleeuwen aengenomen gebruik tusschen die edele ridders, wier handwerk menschen te slachten was, gelyk ossen te slachten dat van eenen beenhouwer is. Doch, daer men U, Genadige Prins, deze verouderde bepaling van het aristocratisch wetboek deed opmerken, hadde men U ook moeten zeggen, dat zy op de onedele borgers en dorpers geenszins toepasselik was. Voor hen, als ze op het slagveld vielen, was er geene genade. En zy zouden diengenen genade gegeven hebben, die hun den titel en de regten van menschen niet toekenden! Bespotting!
In 't verhalen der daedzaken zal ik niet verder gaen. Met den slag by Kortryk wordt het eerste bedryf gesloten van dit bloedig en roemryk drama, dat eene geheele eeuw omvat en aen onze verwonderde oogen de deftigste gestalten onzer geschiedenis voorstelt. Men mag doen wat men wil, hunne gedachtenis zal toch in eere hersteld worden; door slecht en onbeduidend geschreeuw, voortgesproten uit vooroordeelen of onwetendheid, en afgekeurd door het algemeen gevoelen, zal hunne schitterende roemkrans nimmer kunnen uitgedoofd worden.
Nu, Genadige Prins, laet ik vrymoedig uw gemoed beslissen; wat meent Gy van Jan Breydel? Heeft men ten onregte zynen naem op eenen stoomsleper ingeschreven? Is er oneer by, wen wy ons door hem laten voortslepen?
een wael.
Luik, den 20 july 1847.
|
|
Auteursrechtvrij