Het Taelverbond. Jaargang 2
(1846)– [tijdschrift] Taelverbond. Letterkundig Tydschrift, Het–
Auteursrechtvrij
[pagina 570]
| |
Levensschets van Karel Lodewyk Ledeganck.De fransche Cesar had de burgerkroon
Gedragen op den keizerlyken troon,
En riep zyn dappren op, om in de velden
Van Austerlitz zyn nieuwen naem te melden;
Toen werd er in een kleine vlaemsche stad
Een zwak en weerloos kind geboren, dat,
Nog op den arm der moeder rondgedragen,
Reeds daer dien heeten lust verzaden kon
Naer klank en zang, dien 't nooit nadien verwon.
Vriend myner jeugd, wat onbewolkte dagen!
En toen dat kind een knaep geworden was,
En met zyn speelnoots dartelde op het gras,
Toen hoorde 't, als een onweêr pas begonnen,
Van ver een dof gedommel van kanonnen:
Het was de val eens ryks, eens ryks geboort',
't Was Waterloo, de wereld door geboord!
De knaep, gansch duislig van al 't volksverblyden,
Deelde in 't gejuich van ouderdom en jeugd;
Hy zag de moeders als ontzind van vreugd.
Vriend myner jeugd, wat onvergeetbre tyden!
| |
[pagina 571]
| |
En als de olyf; herbloeijende in Euroop,
Op 't Vaderland zyn eerste vruchten droop,
Hield nu de knaep voor liefste kinderspelen
De nabootsing van kunsten en tooneelen.
En by zyn vroegste speelgenoots bevond
Zich een, die in zyn neiging hem verstond,
Dewyl ook hem de drift was ingeschapen
Naer wetenschap en kunst, en hy die drift
Niet koelen kon dan met penseel en stift.
Vriend myner jeugd, herinnert ge u die knapen?
De knaep, nog nauw tot jongling opgegroeid,
En reeds aen stroeve pligt en ambt geboeid,
Ging, na zyn taek, soms dweepend langs den akker,
Een Vondel in de hand, en vond zyn makker
Ook daer terug. Des levens lentetyd
Vervloog aldus, meest aen den pligt gewyd,
In vriendschap en wat liefde soms verslonden,
Soms groenend met een lauwer, die den moed
In 't jonglingshart zoo ras ontvlammen doet.
Vriend myner jeugd, herinren we ons die stonden!
Maer hoe, hoe donker wordt het! Welk een nacht
Omgordt den zuidertrans, gansch onverwacht?
Daer blaekt het schrikbre vuer des oproers weder!
Twee troonen wanklen, kraken, storten neder!
De geest des kwaeds blaest uit den staetsorkaen
De vlam van haet en wraek in 't menschdom aen,
En hitst het tot verdelgen op en plonderen. -
Doch zie, als op een wenk van Godes hand,
Ryst uit d'orkaen het lieve Vaderland!
Vriend myner jeugd, vereeren wy Gods wonderen.
Wat werd er thans van maet en jongeling? -
De vlugt der jaren had hun vriendenkring
Meer uitgebreid, en ondanks 't wapenkletteren
Bleef steeds die kring een wyk voor kunst en letteren;
En menig uer van vreugde en van genucht
Versmoorde daer het dondrend krygsgerucht;
| |
[pagina 572]
| |
Wanneer het lot, gansch zonder voorbereiding,
De noodwet sprak tot heel de vriendenschaer
Die al op eens dan wegstoof uit elkaêr.
Vriend myner jeugd, hoe menig bittre scheiding!
Een gloed naer kennis, die geen weêrstand vreest,
Brak op dit tydstip door in 's jonglings geest,
Waer hy te smeulen lag van den beginne:
De wetenschap alleen bleef zyn vriendinne,
En strevend naer heur gunst en op haer spoor,
Bragt hy den dag en soms de nachten door,
Onachtzaem op ontydig lichaemskrenken,
Tot eindlyk, t' harer eerdienst ingewyd,
Hy dus den palm verkreeg van zulk een stryd.
Vriend myner jeugd, vergeef hem dit aendenken.
Dan, ach, hoe heller hy de toekomst dacht,
Hoe meer het lot hem zwaerder slagen bragt.
Nog nauw zag hy een stond van ruste nader,
Of zie, de hand des doods roerde aen zyn vader,
Zyn vader, al zyn roem en heel zyn hart!
En nauw voelt hy wat leniging van smart,
Of de eigen hand hoopt op den doorgestanen,
Verkropten rouw, eene andere aekligheid:
Zyn teedre moeder.... ach, waertoe 't gezeid?....
Vriend myner jeugd, vergun hem deze tranen.
Hoe bang joeg nu zyn boezem in gezucht!
De harp alleen schonk aen zyn borst wat lucht;
Doch vruchtloos had de lykzangsnaer geklonken,
Waer' niet een troostend licht hem toegeblonken:
Een ster daegde op, die als een haek in nood,
Op hem een glans van reine liefde schoot,
Die hem een schat van hoop en zielsvreugd baerde,
Die nu zyn pad verlicht by duisternis,
En in wier gloed hy thans zoo zalig is!
Vriend myner jeugd, er is nog heil op aerde!
| |
[pagina 573]
| |
Wanneer wy hier byvoegen dat, op den 23 Maert 1847, een plegtige lykstoet zich naer het kerkhof buiten de Dampoort, naby Gent, rigtte, dat die lykstoet den dood van den grooten dichter Ledeganck beweende, welke en de schryver is der vorenstaende verzen en de Man, op wien daerin gedoeld wordt, zal men eene beknopte schets hebben van het leven des diepbetreurden letterkundigen. Daer echter elk vriend der nederduitsche letteren welligt eenige nadere byzonderheden nopens de literarische loopbaen van den grooten Man begeert, zullen wy hier aen dit verlangen, zooveel het in ons vermogen is, voldoen. Karel Lodewyk Ledeganck werd den negenden November 1805, te Eecloo, eene kleine stad in Oost-Vlaenderen, geboren, waer zyn vader het ambt van onderwyzer uitoefende. Al vroeg toonde de knaep dat de Schepper hem eene teêrgevoelige, mymerende ziel geschonken had, die eens hem eene heerlyke plaets onder de zangers des Vaderlands moest verwerven, en op zyne eigene wieken, zonder iemands hulp, tot eene ontzettelyke hoogte doen klimmen. Als hy de jongelingsjaren bereikt had en voor zyne toekomst moest zorgen, legde hy zich op de bestuerlyke zaken toe; doch nimmer werd de heete dorst naer wetenschap, die zyn binnenste verteerde, gelescht, en al het stellige van het bureel kon hem nooit beletten zyne ledige uren aen het beoefenen der dichtkunde toe te wyden. Ledeganck trad in geen gelukkig tydstip op. De letterkunde was in ons land tot eenen armzaligen staet vervallen: de rederykersgilde heerschte alom en met haer Apollo en heel zynen godenstoet. Nogtans leed hy weinig door het slechte voorbeeld: zyn gezond oordeel deed hem weldra de echte dichterlyke ziel van den bonten, belachelyken mantel, waermede men de Muze omhangen had, onderscheiden. Vondel werd zyn meester en hy bekreunde zich weinig over de smakelooze rymvoortbrengselen der achttiende eeuw, welke te dien tyde, byna uitsluitelyk in ons land bekend waren. Zyne eerste proeven, zoo als hy zelf ons verhaelde, waren gelegenheidsdichten. Het kan niet anders, op een tydstip, dat | |
[pagina 574]
| |
de pryskampen zoo gevierd, ja, het eenige middel waren om den dood der kunst te beletten, of de jonge Ledeganck zou ook naer den lauwer, die door deze of gene rederykkamer opgehangen werd, dingen. De eerste mael dat hy zich in den rederykerskamp waegde, was het lot op hem verbolgen: een barbier ontving den prys; en Ledeganck, die alsdan reeds gevoelde dat hy tot de dichterlyke zending geroepen was, kon zyne verontwaerdiging niet intoomen en schreef puntdichten tegen onzen barbier, dien hy zoo maer stoutelyk voor barbaer uitschold. Onze jeugdige dichter aenzag zich niet voor hopeloos uit den zadel geslagen: hy verzamelde krachten, die hem weldra, niet meer alleen in pryskampen nuttig zyn, maer die ter eere van de kunst zelve, hetgeen duizend mael meer geldt, verstrekken zouden. Het studeren van goede modellen deed allengskens in zynen geest heldere denkbeelden over de kunst en haer doel ontstaen. De maetschappy van Rhetorika van Deinze schreef eenen letterkundigen pryskamp uit en Ledeganck was ditmael gelukkiger: nauwelyks een en twintig jaren oud zynde, behaelde hy op den 15 July 1827 den gouden eereprys. Het bekroonde gedicht: Heil en onheil der tooneeloefeningGa naar voetnoot1 is in den smaek des tyds behandeld; want het uer was nog niet geslagen, dat men voor eeuwig onderwerpen die den dichter weinig begeestering kunnen byzetten uit het gebied der letteren, en wat meer is, uit de pryskampen zou sluiten. Het stuk is nogtans geenszins van verdiensten ontbloot; maer onderscheidt zich door gemakkelyke versificatie en kracht van uitdrukking boven al de rymelaryen van dien tyd. Een ander gedichtje: De laetste zwaluw, dat hy in 1828 maekte, bewyst dat, als de dichter zelf zyne onderwerpen kiezen en uit zyn eigen hert zingen mogt, hy de rhetorikale banden dan reeds kon laten varen. Ledeganck bleef by dien eersten lauwer niet. In 1828, den 17 Juny, behaelde hy met Den lof der schilderkunst den eersten prys by de koninklyke maetschappy van Rhetorika te Brugge. In | |
[pagina 575]
| |
dit stuk bevinden zich trekken die voorspellen wat Ledeganck worden zou. Den 31 Mei 1830 ontving hy den gouden eereprys door de maetschappy van Rhetorika te Thielt, uitgeloofd, voor: De linnenmakery, een voortreffelyk dichtstuk, dat hem te dien tyde veel lof deed inoogsten, en plaetsen bevat, welke om hare bevalligheid de vergelyking met het fraeije Buitenleven van Poot kunnen uitstaen.Ga naar voetnoot1 In 1834, den 21 Juny, werd er by besluit van den minister van binnenlandsche zaken een nationale wedstryd uitgeschreven, om den zegeprael van 's Lands onafhankelykheid en de Lotbestemming des Vaderlands te bezingen. Ledeganck trad nog eens in het strydperk en ontving nog eens den eersten prys. In dit prysvers legde de dichter waerlyk blyken van wonderbaer overleg aen den dag: het was schier onmogelyk in dit staetkundig prysvers de omwenteling van 1830 stilzwygend voorby te gaen - omwenteling, die toch niet gansch de goedkeuring van Ledeganck had mede gedragen. Nogtans wist hy zich hierin zeer behendig uit den slag te trekken met het onderwerp in het breede te beschouwen, en dit zonder tot de minste reden van aenstoot aenleiding te geven. De andere stukjes, in dien tyd vervaerdigd, zooals De vlinder, Aen een meisje, en eenige vertalingen, gaen wy kortheidshalve, voorby. Hier houdt het eerste gedeelte der dichterlyke loopbaen van Ledeganck op. Die loopbaen kan men in twee tydvakken verdeelen: het eerste, dat zyner kunstvorming, welk gaet tot op zyne bekrooning te Brussel, gedurende hetwelk hy zich meer kunstenaer dan dichter vertoont; en het tweede tydvak van 1834 tot zynen dood, waerin wy hem in zyne ware grootheid, als dichter des herten, mogen bewonderen. | |
[pagina 576]
| |
Na die vierdubbele zege, liet Ledeganck eenigen tyd de harpe te tokkelen, om zich op de stelligere wetenschap der Regten toe te leggen. Volgen wy hem een oogenblik op dien lastigen weg. Om graden te verkrygen mogt hy geen oningewyde in de oude letteren zyn, en nogtans, had hy, die zich zelven gevormd had, nimmer het geluk mogen genieten, door iemand in dit heiligdom ingeleid te zyn geworden. Zou zulks hem weêrhouden voort te streven? Neen, hy alleen zou zonder gids het heiligdom genaken. Zware taek inderdaed, die hy op zyne schouderen nam, doch, niet zwaer genoeg om een onwankelbaer karakter als het zyne af te schrikken! Het is onmogelyk zich de buitengewoone wilskracht voor te stellen, die hy in het betrachten van dit zyn doel toonde. Als hy het eindelyk zoo verre gebragt had, dat hy de lessen der Hoogeschool volgen kon, kwam de weetgierige dichter te dien einde, meer dan eens ter week te voet van Eecloo naer Gent: De wetenschap alleen bleef zyn vriendinne,
En, strevend naer heur gunst en op haer spoor,
Bragt hy den dag en soms de nachten door,
Onachtzaem op ontydig lichaemskrenken.
Hy verkreeg, ja, den 10 Oogst 1835, den graed van doktor in de Regten met groote onderscheiding; maer zyn lichaem had zyn grooten geest in den onophoudelyken arbeid niet kunnen volgen: het werd dan reeds geknakt, het ontving dan reeds de kiem der ziekte die hem ten grave slepen moest. Weinig tyds verliep er of Ledeganck werd vrederegter te Zomergem benoemd. Daer arbeidde hy aen een werk van onbetwistbaer nut. De wetten waren eene doode letter voor den vlaemschen burger: Ledeganck nam op zich het Burgerlyk Wetboek te vertalen, en volvoerde dit moeijelyke werk met zoo veel regt- en taelkennis, dat er in weinig tyds twee uitgaven van verkocht geraekten. Doch die lastige arbeid heeft ongetwyfeld de kiem der kwyning, die in hem besloten lag, ontwikkeld. Zoo ondermynde | |
[pagina 577]
| |
de groote Man zyne eigene krachten uit liefde voor de heilige vlaemsche zaek, met voor zyne broederen te zwoegen! Gedurende zyn verblyf in Zomergem trad hy in den echt met jufvrouw Virginie De Hoon, van Caprycke, en werd hy provinciale raed van Oost-Vlaenderen gekozen. Het staetsbestuer had insgelyks de verdiensten des dichters erkend, en hem tot lid der commissie aengesteld ter beoordeeling der verhandelingen over de spelling der nederduitsche tael. In 1842 werd hy opzichter der scholen van lager onderwys in Oost-Vlaenderen, en in 1845, toegevoegd leeraer by de Hoogeschool te Gent benoemd. Keeren wy thands tot zyne letterkundige bemoeijingen weder. Het was vooral gedurende zyn verblyf te Zomergem dat hy zich met de groote dichters der uitlandsche literaturen en vooral met den engelschen dichter Byron bekend maekte. Uit die studie trok hy de schoonste vruchten voor de vaderlandsche letteren, en niemand heeft misschien beter dan hy begrepen hoe dichters moeten bestudeerd worden. Hierdoor vervormden zich zyne gedachten over de kunst hoofdzakelyk; daerby troffen grievende rampen zyn hert: hy leidde zyne teêrgeliefde ouders naer het graf: slagen die hy nimmer kon vergeten. Van dan af zyn zyne voortbrengselen niet meer bloot schilderend en verhalend: de gevoelige poëzy van een hert, dat van treurzinnigheid overvloeit, krygt de overhand en heerscht in sommige stukken alleen. Dien overgang ziet men bereids in de schoone romance, De hut in 't woud, getiteld; maer merkt men nog meer in De weduwe en de wees, en vooral in Fritz en Mathilde, waeraen, naer ons gevoelen, geene romance, door een Zuid-Nederlander vervaerdigd, kan vergeleken worden. Het eerste gedeelte met name Mathilde, is vooral gevoelvol, en ware genoeg om den naem, dien niemand Ledeganck ontkent, te staven en den dichter onsterfelyk te maken. Wy halen het hier aen, of omdat degene die het niet kent, het zoude kunnen bewonderen, of omdat hy die het reeds las, het met groot genoegen hier zal wedervinden: | |
[pagina 578]
| |
I.Mathilde.
Zy was even vyftien jaren,
Teêr en blond en bleek te saêm,
Ryzig was zy van gestalte,
En Mathilde was heur naem.
't Was nu herfstdag, en de lente
Had haer nog in 't veld gezien;
Sedert kwynde zy aen tering,
En niets kon haer hulpe biên.
Lang had zy haer kwael geloochend,
Zelfs haer spiegel niet geloofd;
Maer nu had de trage ziekte
Al heur krachten uitgedoofd;
En zy zette nu geen voetstap
Uit het vadzig ziekbed meer,
Dan alleen tot aen het venster,
By een dag van helder weêr.
Op een klaren, zachten morgen,
Zat zy in haer leuningstoel,
Gansch omringd van haer gespelen,
En zy sprak in diep gevoel:
‘Ziet gy, lieve speelgenooten,
Hoe ik, voor myn bloei, verwelk,
Even als de tengre veldbloem
Die een worm voedt in haer kelk.
Ach! wanneer wy in de velden
Dartelden op 't mollig gras,
Zeg my of ik ooit de laetste
Of ik ooit de traegste was.
| |
[pagina 579]
| |
Thans zie ik u, als voorhenen,
Zweven waer de vreugde u beidt,
Daer men my, met moeite en voorzorg,
Hier rond deze kamer leidt.
Als wy soms in kringen dansten,
Altoos lustig, altoos bly,
En als Fritz myn vingren drukte,
Zeg my, bloosde ik min dan gy?
Uwe wangen zyn nog immer
Gloeijend als de dageraed,
En de myne zyn als 't linnen
Van een aeklig lykgewaed.
Fritz!... ach, noemde ik daer niet even
Zynen naem, voor my zoo zacht?
Hy beminde me als een zuster,
Daer ik hem myn broeder dacht.
Dikwyls vraeg ik aen myn moeder
Of ik hem haest weêrzien mag,
Of het schooljaer niet ten einde is,
En myn moeder antwoordt: ach!
Teêrgeliefde speelgenooten,
Wat ik u op aerd benyd'
Is uw jeugd niet, noch uw schoonheid,
Die vergaen zal met den tyd;
Noch de vlugheid uwer leden,
Noch de roozen op uw wang,
Nog het vuer van uwen oogslag;
Noch uw stem vol zoet gezang;
Maer de liefde van een broeder,
Van een broeder zoo als hy.
o! Dit is een goed der aerde
Dat ik, zustren, u beny!
| |
[pagina 580]
| |
En de liefde van een engel
In den hemel, zal alleen
My, misschien, hem doen vergeten....
Maer, waerom uw droef geween?
'k Voel, by 't zien van uwe tranen,
Dat ik t' hevigGa naar voetnoot1 my ontstel!....
Dat men my op 't bed bewege. -
Zustren! vaert voor eeuwig wel!’
En de speelgenooten schreiden,
En zy zegen knielend neêr,
En zy vouwden, in ontroering,
Hare handen tot den Heer.
En zy wankelden dan henen,
Gansch in diep gezucht gesmoord,
En geen woord dan: Ach, Mathilde!....
Werd in dit gezucht gehoord.
En by 't naedren van den avond
Hoorde men het dof gebrom
Van de doodsklok, in de verte,
En de droefheid was alom.
Hoe zacht, eenvoudig en schoon! Nogtans is dit de hoogste trap niet dien Ledeganck bereikte. In het klaegdicht (Elegie) heeft hy het, onzes dunkens, het verste gebragt: dat was eigenlyk zyn genre. Wie heeft nog een gemoed voor het schoone vatbaer, wie heeft er nog een enkelen sprankel gevoel in zich, en weent niet by het lezen der uitmuntende elegie by het graf myns vaders getiteld? Hoe snydt die toon u door de ziel! welk hert! welke zoon! welke dichter!...... Een ander dichtstuk van hetzelfde slach: het graf myner moeder, is niet min roerend. Het is die hopelooze, wanhopige droefheid niet, welke op verscheidene plaetsen in het klaegdicht: by het graf myns vaders heerscht: de dichter denkt er in aen zyne moeder als aen een geest, wien hy alles verschuldigd is. Het eerste gedeelte van dit allerverdienstelykst stuk is weinig bekend, daerom deelen wy het hier mede: | |
[pagina 581]
| |
Het graf myner moeder.(Aen Virginie). Al is in my geen sprank van 's dichters vuer meer over,
Al is my alle hoop op aerdsch genot ontvlugt,
Al is myn hart verdord als afgevallen loover,
En myn vermoeide borst in weedom afgezucht;
Al heb ik u sints lang met treurig floers omhangen,
Nog eenmael, dierbre harp! verlang ik naer uw toon,
Gelyk de rouw verlangt naer tranen op de wangen,
Gelyk naer moedertroost een moederlooze zoon!
Aen haer heb ik, myn harp, uw vroeg bezit te danken.
Terwyl zy in de wieg my schommelde onvermoeid,
Zweefde op heur adem soms een stroom van vreemde klanken,
En met de moedermelk kwam melody gevloeid.
't Was even of haer jeugd, by zomeravondstonden,
In 't suizen van den wind die tranen had gehoord,
Waermêe, by 't voorgeslacht, zich vreugde en smart verkondden,
En die de stroom des tyds sints eeuwen heeft gesmoord.
En als reeds de ouderdom haer wang met rimplen groefde,
Lag nog een roerend lied bywylen op haer tong;
Zoodat myn dorst naer zang geene andre bron behoefde
Dan die voor heel myn jeugd uit hare borst ontsprong.
En zoude ik, daer die borst thans de adem is ontweken,
Daer voor alle eeuwigheid de gloed is uitgedoofd,
Waeraen ik, als een licht, de dichttoorts heb ontsteken,
Zoude ik thans roerloos staen, als van gevoel beroofd?
Zulks ware ondankbaerheid, zulks myde de Albehoeder!
Haer schim eischt iets terug van 't geen zoo mild zy gaf.
Koom, harp! en ween met my op de asch van myne moeder,
Koom, huldig met uw toon myn offer op haer graf!
De Schepper wist een heil by elken ramp te stichten:
De haegdoorn draegt de roos, de bergrots heeft de bron,
De nacht praelt met een kleed van glinsterende lichten,
En ieder blad des wouds biedt schaduw voor de zon!
| |
[pagina 582]
| |
De storm die ceders velt jaegt misten heen en dampen,
De schrikbare Oceaen bergt schatten bovenmaet,
En 't menschdom, samenhang van boosheid en van rampen,
Heeft, als een zegening, de moeder tot sieraed!
De moeder! o dit woord viel uit den mond der engelen
Voorzeker op de tong van d'eersten sterveling,
Toen hy in éénen klank, in éénen galm wou mengelen
Al 't edelst dat uit God in schepslen overging.
De zachte lydzaemheid, 't verheven zelfverachten,
De balsemende troost in rouw en bange smart,
De liefde in al haer schoon, de liefde in al haer krachten,
En, wat geen tong ooit meldt, het moederlyke hart!
Een hart, dat als een vat van heilge wondergaven,
Den omtrek zalig maekt waerin 't zyn geuren brengt,
Dat nimmer uitgeput, hoeveel er zich aen laven,
Nog altyd voller wordt, hoe meer 't zyn schatten plengt!
En zoo, zoo was heur hart in al zyn teeder poogen;
Wanneer zy nederzat by haer zoo talryk kroost,
Sprak zy tot ieder oog de zachte tael der oogen,
En ieder had haer zorg, en ieder had haer troost.
Aendoenlyk was 't tooneel van haer veelvuldig streven:
Een zuigling aen de borst, een spelende op haer schoot,
Een kwynende in de wieg met angst in slaep gedreven,
Terwyl ze aen andre nog haer gulden lessen bood!
Zy mogten een voor een om hare gunst verlangen,
Of komen al te saem en hangen aen heur zy;
De kring in 't algemeen had gansch heur hart ontvangen,
En nog dacht iedereen: ‘de voorrang is aen my.’
Haer ziel was als de zon die op de blaedren wiegelt,
Die tevens op heel 't veld en op elk bloempjen lacht,
Die zich in d'Oceaen en in het dropjen spiegelt,
Met even vollen glans en even volle kracht!
o Moeder, die zoo lang deze aerd' my hebt verhemeld!
Wanneer de weedom my met looden handen drukt
Ontwaer ik soms uw beeld dat voor myne oogen wemelt,
Terwyl het hangend hoofd my op den boezem bukt.
En als ik eenzaem dan door veld en wouden dwale,
En als een zachte wind dan in myn haren speelt
Zeg, zweeft gy in de lucht waerin ik adem hale,
En is die wind uw ziel die my het voorhoofd streelt?
| |
[pagina 583]
| |
Of als ik soms des nachts, om weêr aen u te denken,
De legerspond verlaet en 't firmament betracht,
Zeg, leeft gy in die ster die my schynt toe te wenken,
En is dat licht uw oog dat my dan tegenlacht?
ô, Neen! dit alles niet. Ver boven 't denkvermogen
Van 't zwakke schepslendom is uwe woon gesticht,
Doch alles wat de ziel door klanken of vertoogen
Kan aendoen, brengt me een schyn, een zweem van uw gezicht.
De toonen eener harp, de geurige avondluchten,
De kleuren van 't gebloemt, de zilverglans der maen,
Het murmlend brongesuis en Philomele's zuchten,
't Doet alles my een stond aen uwe zyde gaen.
Maer ach! een oogwenk slechts, en deze stond is henen,
En 'k stort weêr in my-zelv' als in een afgrond neêr.
Helaes! en my rest niets dan op uw graf te weenen,
Verlaten hier omlaeg, ô moeder, tot wanneer?......
Oogst 1839.
Boudewyn van Constantinopelen is een treffend dichtstuk. Het Klavier genoot de eer eener vertaling in het hoogduitsch en in het italiaensch, en verdient die onderscheiding allezins - het is een gedicht vol kracht en harmony. Over de andere kleine stukken die de dichter omtrent dezen tyd vervaerdigde laet de plaets ons niet toe te spreken. In 1840 schreef Ledeganck: Het Burgslot van Zomergem, eene zedeschets uit de middeleeuwen in verband met de geschiedenis. Dit verhael, aen welks plan er misschien hier en daer iets is af te wyzen, is vol beweging en kracht, wat de dichterlyke voorstelling aengaet. Het bevat détails van schildering waeraen men moeijelyk iets zou kunnen vergelyken. De zang: de Bruiloft getiteld munt boven al de andere door vinding, bevallige uitdrukking en rythmus uit. Weinig tyds daerna verscheen de Zinnelooze. Ledeganck had een gesticht bezocht, waer die rampzalige schepselen in bewaerd worden, en zyn hert had tranen gestort over de wraekroepende onverschilligheid waermede men die broederen bejegent Hy wilde ook medewerken om de aendacht op het diepellendig | |
[pagina 584]
| |
lot dier ongelukkigen te roepen, en schreef de Zinnelooze. Het onderwerp van dit poëtisch verhael is zeer eenvoudig: eene vrouw na dertien jaren onvruchtbaerheid baert een kind dat sterft, en wordt zinneloos en als zoodanig in een gesticht voor krankzinnigen opgesloten. Eene edelvrouw bezoekt het gesticht met haer kind: de Zinnelooze weet zich van het wichtje meester te maken en wil het niet lossen. Men redt het kind wanneer de Zinnelooze ingesluimerd is. Moeder en kind sterven. Deze epizode is met heerlyke overdenkingen, sprankels van 's Mans liefdadige ziele, doorweven: elke bladzyde ademt geestdriftvolle menschenliefde. Wel hem, die zoo als Ledeganck zyne zending verstaet; die weet dat er iets meer moet gedaen worden dan verzen gemaekt; dat de ware dichter voor het welzyn zyner broederen zingt; dat hy in de gemoederen dien hemelschen trek naer zelfopoffering moet storten, die alleen bekwaem is om op aerde het ryk van hoogere volmaking te verwezenlyken! Dagelyks namen Ledeganck's lichamelyke krachten meer en meer af; maer de krachten van zyn dichterlyk talent groeiden aen. Wel bragten hem de meesterstukken, zooals de Boekweit, de Bedelaer en de Laster, welke hy den vlaemschen lezer schonk, telkens een stap nader by het graf, maer zy voegden de helderste parels in zyne dichterkroon. Dan, de hemel had besloten dat vooraleer de zon des Mans, op haer toppunt gestegen, door de wolk des doods, zou overtrokken worden, zy by hare verdwyning heldere stralen zou schieten. Zyne Drie Zustersteden verschenen. Het is onnoodig hier uit te weiden over die voortbrengselen, welke dan eens al het prachtige en krachtige der ode ten toon spreiden, dan eens al het teedere der elegie wademen, en steeds door hunne edele vaderlandsliefde de geestdrift en bewondering van iedereen, die een hert in zich voelt slaen, zullen opwekken. Iedereen, zeggen wy, wy bedriegen ons, een recensent, in den School- en letterbode heeft er niets goeds kunnen in vinden! Men weet met welken triomf de zanger ter gelegenheid der uitgave zyner Zustersteden door zyne letterkundige vrienden in Antwerpen in Oogst 1846 onthaeld werd, hoe openhertig zy allen | |
[pagina 585]
| |
hem voor hunnen meester erkenden, en hoe gelukkig en verrukt zy waren den heerlyken dichter een oogenblik in hunne stad te mogen bezitten. Wanneer over weinig maenden de waelsche volksvertegenwoordiger Sigart den Vlaming in al wat heilig is beleedigde, kon Ledeganck dien hoon niet verkroppen: zyne aemechtige borst werd nogmaels warm en de kwynende ridder beproefde de lans in de hand te nemen om den ellendeling te keer te gaen. Ledeganck hief een krachtige lierzang aen, waerin hy onzen landaert en onze tael over de uitzinnige aenvallen van Sigart zou wreken. Maer, helaes! hy kon het niet uitharden: slechts twee of drie strofen mogt hy afwerken. Ledeganck had het voorgevoel dat hy den aengevangen zang niet zou kunnen volmaken. Op eenen dier genoegelyke avondstonden die wy by hem overbragten en nimmer zullen vergeten, zegde hy ons met die majestueuse stem, die steeds zoo in éénklank was met hetgene hy las, de drie bestaende strofen op, en vroeg ons of wy het grootsche stuk wilden voortzetten, dat hy ons het plan zou gegeven hebben. Doch wy gevoelden al te zeer onze volstrekte onmagt en antwoordden met eenen traen. Ledeganck's lier zou voor het voleindigen van dien zang verstommen en het Vaderland zou op het meesterstuk van den grooten zanger niet mogen bogen! Eene week voor dat de Voorzienigheid den dichter tot zich riep om zyne stem in het choor der engelen te mengen, vervaerdigde hy nog twee vaderlandsche liedjes om in het Vlaemsche gezelschap, dat op 21 maert de verjaring van zynen insteldag zou vieren, gezongen te worden. Dat waren zyne laetste zangen. Ledeganck ontsliep den 19 maert 1847. Zyn dood ontrukte tranen aen menigen Vlaming: immers hy was zoo jong, en met de waerde echtgenoote die zyne schoone ziele verstond, en de bevallige, teedere kinderen, die gantsch zyne vreugde uitmaekten, zoo regt gelukkig! Op den 23 maert werden zyne stoffelyke overblyfsels met de grootste plegtigheid ter aerde besteld. By het graf werden redevoeringen of gedichten gelezen door de heeren Roulez, rector | |
[pagina 586]
| |
der gentsche Hoogeschool, Soudan, Rens, Snellaert, Van Duyse, Boone, De Laet, Van Boekel, Martens van Ronsele en den schryver dezer schets. Eene inschryving is geopend om op het graf een gedenkteeken op te rigten. Het kruis der Leopoldsorde lag gereed wanneer hy stierf. Waerom heeft het nalatig staetsbestuer het hem niet eerder geschonken? Verdiende hy het niet lange genoeg?..... Als wy nu de dichterlyke loopbaen van Ledeganck in eens beschouwen, zoo zien wy in hem een man, die zich eerst de kunst heeft eigen gemaekt en dan als dichter des herten is opgetreden. Ledeganck was geen ydele woordenkramer, maer hy zong omdat hy gevoelde. Zyne ziel was eene krachtige, deugdzame, ter bewondering van het schoone geschapene ziel, en zyne gedichten, uitvloeisels van die ziel, hebben allen iets treurigs, mymerends, waer men den kwynenden bard die naer hooger vaderland smacht, daer hy iets ydels in het herte voelt, in terugvindt. Al wat hy voortbragt munt uit door keurige netheid van gedachten, fyne schikking en bevallige eenvoudigheid in de uitdrukking. Werken van grooten omvang vervaerdigde hy niet. Wel sprak hy ons dikwyls van een uitgebreid gedicht op Vlaenderen, dat hy reeds jaren in zynen geest overwoog, en waervan zelfs een fragment bestaet, en welk gedicht hy voorzeker zoude afgewerkt hebben, hadde de dood hem niet in het midden zyner dichterlyke kracht getroffen; wy durven echter niet oordeelen of hy hierin zou geslaegd zyn. Van het standpunt genomen, waervan Ledeganck het vertalen van dichters beschouwde, overtrof hem tot hier toe niemandGa naar voetnoot1. Gedachte en uitdrukking wist hy op eene verwonderlyke wyze weder te geven; ja, dikwyls verrykte hy in het overbrengen het oorspronkelyke met nieuwe schoonheden. Als mensch was Ledeganck met een vast, streng en edel | |
[pagina 587]
| |
karakter begaefd; hy wekte by iedereen door zyne gematigdheid eerbied op en wist zich buiten alle partyschappen te houden; hy leefde voor zyn duerbaer huisgezin, de menschheid, de kunst en het Vaderland. Het zal onzen lezeren niet onaengenaem zyn hier vier onuitgegevene stukjes van den diepbetreurden dichter aen te treffen. Al wat van den Man komt is hun immers welkom: Te vreden met weinig.
Te vreden met weinig, en blyde met meer,
Zoo haest ik bezocht word door zorg of door zeer,
Flus jaeg ik ze heen, waer myn oog ze bespied',
Met sap in de kan en een vaderlandsch lied.
Wanneer eene smert komt dan denk ik altyd:
De mensch is een stryder en 't leven een stryd,
Myn vreugdige luim is myn schat en myn heil,
En vryheid myn leen, voor geen wereldvorst veil.
Was ooit my beschoren een jaer van verdriet,
't Weêrstond aen een' avond van makkervreugd niet,
Wie, donder! gekomen aen 't eind zyner baen,
Bekreunt zich des wegs dien hy af heeft gedaen?
't Geval moge struiklen en wanklen, 't is blind
't Zy tegen of voor my, ik acht het als wind,
Kom' weelde of kome arbeid, kom blydschap of pyn,
Myn slechtst woord zal altoos ‘wees wellekom’ zyn.
Naer Burns, contented wi little. Schotsche zang.
Wanneer ge vryen gaet,
Geef acht op wat ik zeg,
Wees nimmer stroef, wees nimmer droef,
Dat jaegt de liefde weg.
| |
[pagina 588]
| |
Uw meisje, lief en rein,
Wier zeegbre blik verrukt,
Vreest geen gevaer, omdat gy haer
De poesle leden drukt.
o Kus haer roozenmond,
Omvat haer minlyk beeld,
En zie wat vreugd, zoo rein als deugd
Haer zacht gelaet dan streelt.
Haer schuchter oog, haer blos,
Doen zien dat gy verwint,
Dan geen gevaer, zegt gy ook haer
Hoe zeer en teêr gy mint.
Naer het schotsch van W.H. Tweedie. July, 1846. Zinnebeeld.
‘Zyt gy amber?’ sprak een wysgeer
Tot een nietig klompje stof,
Dat, door zoeten geur, hem trof. -
‘Neen’ was 't antwoord van het klompje,
‘Maer ik woonde een korte poos
In gezelschap met de roos.’
Zinnebeeld.
De glans en de vreugd van 't herbloeijende jaer,
De Roos en de Nachtegael minnen elkaêr.
En nergens is liefdegevoelen opregter,
En nergens een paer aen elkander gehechter.
Zoohaest als de schoone haer tooisels ontvouwt.
Vlooit 's minnaers gezang door het geurige woud;
En als zy zich kleedt in haer prachtigen luister,
Dan plengt hy zyn toonen by dag en by duister;
En als zy verwelkt - ach, de schoonheid is teêr, -
Dan hoort men in 't loover geen nachtegael meer.
J.F.J. Heremans.
Mei 1846. |
|