Het Taelverbond. Jaargang 2

[p. 513]

Voor twee centen minder.
(Eene schets uit het volksleven).

I.

De borrel.

In het jaer 183... begon de winter zeer vroeg. Reeds op het einde van november waren kreken en vlieten verglaesd, en de rivieren dusdanig met ysschollen overladen, dat de scheepvaert gestremd was.

Het regensaizoen moest niettemin zyne werking hebben, en soms werd het vriezen door sneeuw en dooi, en regenvlagen onderbroken, waerna de vorst weder met nieuwe scherpte zyn overwigt hernam.

Den een-en-twintigsten december had het wederom fel gevrozen. De straten, daegs te voren nog modderig, waren bedekt met eene harde hobbelige korst, en de sneeuw, die aen den dooi had kunnen ontsnappen, lag in vuile verysde vlagen hier en daer opeen gehoopt. De daken waren echter wit gebleven, en de huizen schenen somberder en treuriger dan ooit, nu zy met die sneeuwen kruinen bedekt waren.

Lange yskegels hingen aen de geslotene vensters der wooningen,

[p. 514]

en schenen zoovele tranen, door die levenlooze oogen om de somberheid des winters geweend.

De lucht was dof: zy had die lichtgryze tint welke sommige winterdagen zoo akelig maekt. Er blies een indringende noordoosten wind, en deszelfs treurig gesuis maekte van den St-Thomasdag een dier droevige dagen, die de teedere zielen ontmoedigt en de verfynde gemoederen, welke steeds met eene gevoelige snaer aen de toekomst hangen, rampen en onheil doen voorzien.

Geen dichter zou op zulken treurigen dag een enkel vers kunnen maken, en de romanschryver zoekt alsdan te vergeefs naer een aendoenlyk gesprek voor zyn verhael. Ook was er geen enkele kunstenaer op straet, en slechts werklieden, die bibberend en droef naer bezigheid omzagen, dwaelden rond de stad. Hier en daer vond men wel een ouden bedelaer of anderen ongelukkige, die zorgeloos en opgeruimd naer een almoes zocht; maer kwam men by geval een klerk tegen, dan was diens hoofd zóó gebogen, dan liep hy met zulken haest vooruit, dat men zich van de treurigheid van zyn inwendig verzekerd mogt achten.

De oude timmerman, die ginds den hoek omdraeit, schynt nogtans in die algemeene neêrslagtigheid niet te deelen. Zie eens hoe vlytig hy daer heenstapt, hoe moedig hy zyne schaef onder den arm torscht! hy heeft haer half onder zyn schort verborgen. - Hoe blyde vaegt hy den druppel van zyn versteven rooden neus, en hoe helder dwalen zyne bruine oogen de straten rond!

En waerom zou de gryze Hendrik Herman in de algemeene neêrslagtigheid deelen? Zyn gemoed is immers door geene valsch begrepene opvoeding verfynd? Hy heeft nooit aen de verbodene vrucht van wetenschap, van mymering, van dichterlykheid gebeten! zyn hart is nimmer door het lezen van melankolische of humoristische werken voor het rampzalige Spleen vatbaer gemaekt!.. Nimmer gevoelde hy dat treurig ongevoel - indien ik het zoo noemen mag - dat die rampzalige menschen gevoelen, welke in de wonden der maetschappy zien, en dat hen byzonder ontstelt wen de lucht somber is, wen wooningen en velden een akelig voorkomen hebben.

[p. 515]

De gryze Hendrik Herman was vrolyk! en waerom zou hy zyn hart niet hebben laten baden in het reinste genot? - Hy had immers werk! hy bezat datgene wat van zyne kindsche jaren zyn bestaen, zyn voedsel, zyn droom, zyn alles was geweest, hy had werk! en met werk, leven en bestaen!

Voor hy ten arbeid ging, had hy daer nog met zyne gade over gesproken, en beiden hadden God gedankt dat zy nog geld wonnen, terwyl er duizenden en duizenden door den vroegtydigen winter zonder werk en zonder brood waren.... Zy hadden zich echter niet verheugd met egoïstenvreugde, omdat hy buiten anderen werk had; maer alleenlyk om dat hy werk had en daerdoor misschien in staet zou zyn eenige hulp aen ongelukkiger dan hy te verleenen.

Die gedachte maekte den goeden man vrolyk, en hy stapte neuriende voort, toen hy in zynen togt gestuit werd door eenen jongeling, die hem met dezen uitroep staende hield:

- Ha, Rik! myn goede Rik, hoe gaet het?

Herman bezag zynen toespreker.

Deze was een kerel van tusschen de achtien en de twintig jaren. Zyn voorkomen was woest, zyn blik onbeduidend, zyne gebaren onbeschoft. De slaperigheid zyner oogen, die van overdaed in drank en wulpschheid getuigden, de verwarring van zyn ros haer, dat met ongekemde tressen langs zyn ingevallen slapen hing, en zyne gehavende kleedy bewezen dat hy een dier ongelukkige onverordende werklieden was, welker getal, door het niet regelen des arbeids en den ellendigen staet, waerin de daglooner meer en meer vervalt, dagelyks vergroot.

Herman, na dien jongeling bezien te hebben, zegde droog weg:

- Ik ken u niet, vriendschap!

- Hoe! ge zoudt Piet Vleemsch niet meer kennen? - riep de andere spottend. - Gy lacht zeker, oude, of zyt ge geheel blind geworden? Kom, kom, bezie me eens fyn, Rik.

- Ha, ja! nu herinner ik my - hernam Herman, na den jongen nauwkeuriger aenschouwd te hebben. - Gy zyt de kapoen, die altyd zoo ongebonden achter myne dochter liept en dan nog de

[p. 516]

onbeschaemdheid hadt my te verzoeken of ge met haer mogt verkeeren..... Wacht, wacht, kereltje! als ge my wederom aenspreekt om my zoo iets te vragen, ga dan maer stillekens uwen gang, want ik zal niet pluis antwoorden!

- Neen, neen, Rik, daerom is het niet: die zotternyen heb ik lang vergeten..... Ik wil u maer zeggen dat ik by uwen baes werk.

- Gy! by my werken! Gy?..... By baes De Croon werken, gy? Loop jongen..... Gisteren zegde hy my nog dat er te weinig werk is om al zyne gasten in gang te houden!

- Dat kan niet zyn, Rik; want ik ben van maendag aen het werk, en het is nu zaturdag; De Croon heeft my ook gezegd dat er zeer veel werk is.

- Zooveel te beter, jongen, zooveel te beter! Gy hebt nu toch brood, terwyl er zooveel, och armen, met holle buiken loopen; zie nu maer dat ge oppast..... - Herman wilde met deze woorden zynen weg vervolgen; maer Piet Vleemsch hield hem staen en zeî:

- Maer, Rik, ge moet myn welkom drinken; kom, ik geef een borrel.....

- Een druppel drinken, jongen? ik drink zelden druppels..... Ik dank u dus, en het is alsof ik het genoten had.

- Bah! bah! Rik, het is alle dagen geen buitensluit; drink mede een slok!

- Ik weet wel dat St-Thomasdag maer eens in den almanach staet, maer het wordt te laet, en het is tyd om op onzen post te zyn.

- Toe, toe - hernam de jonge werkman lachend - het zal er zoo nauw niet op aenkomen, kom maer.....

Zy waren intusschen eene kleine kroeg genaderd, en de oude Hendrik, ziende dat hy aen het verzoek van Piet Vleemsch niet kon ontsnappen, was verpligt zyne uitnoodiging aen te nemen en stapte met hem het jeneverhuis binnen.

- Twee maetjes kleeren - riep Piet terwyl hy zich met zyn makker aen een klein tafeltje nederzette. - Hewel - ging hy tegen Herman voort - uwe dochter zal u vandaeg toch wel buitensluiten, hé, Rik?

[p. 517]

- Ik hoop ten minste dat ze dat met haren minnaer en moeder niet nalaten zal: dat is zoo nog al een vrolyk partytje, en we kunnen ons nog verheugen iederen keer dat we de beloofde giften opneuzelen.....

- Zoo, zoo, volgens ik daer hoor, heeft uw Norken een minnaer? - vroeg Vleemsch met eene zekere belangstelling die aen Herman mishaegde.

- Ja - antwoordde hy - en wat een pronten kerel!

- Dan zal het koppeltje morgen wel op het bal zyn in het Wafelhuis?

- Dat kan wel gebeuren: ik heb ze ten minste de gansche week over dat bal hooren spreken.

- Ik zal hen er dan wel vinden.

- Maer ziet dat ge er geenen twist legen zoekt - zeî Hendrik ernstig; en om dat onderhoud dat hem mishaegde te staken, vroeg hy eensklaps:

- Maer, 't is toch wonder; gisteren zegde de baes nog dat er geen werk was, en hy heeft u maendag laetst aengenomen om te arbeiden?

- Daer is werk genoeg, te veel zelfs, Rik! - riep Piet.

- Dan moet dat in eens gekomen zyn! Ik ben daer zeer voldaen over; want van avond heb ik in mynen post gedaen, en daer er zoo weinig werk was, kon ik wel vreezen ledig te vallen. Myne vrouw stelde my echter gerust, zy zegde dat De Croon de knechten die hem al vier-en-twintig jaer dienen, toch wel bezig zal houden.

- Vier-en-twintig jaer! - riep Piet. - Ge zyt al vier-en-twintig jaer by De Croon? het is eene eeuwigheid!.....

- 't Is lang, niet waer, jongen?.... Ja, ten naesten jaer geef ik mynen Jubile en als ge dan nog by ons werkt, dan zulde op 't feest zyn. Zie! jongen, heden gebeurt het zelden dat men zoolang op eenen winkel blyft; maer dat komt omdat baesschap en knechtschap beide verslecht zyn. In mynen tyd ging het er anders, dan was het eene eer zoolang by één en denzelfden baes te werken..... By baes Klemp heb ik achttien jaren geweest, en ik zou er nog

[p. 518]

zyn, ware de arme man niet gestorven. Hier ben ik nu vier-en-twintig jaer. - Ge moet ook trachten ergens zoolang te blyven, en dat kost niet meer moeite dan wat toegevend te zyn, op te passen, weinig jenever te drinken, en vlytig te werken.

- Nog al niet veel, zoo het schynt! - riep Piet - men moet zoo altyd den goede spelen om vier-en-twintig jaer zyne ziel by een en denzelfden baes te kunnen afrossen, welke baes u dan, in uwen ouden dag, als een versleten meubel de deur uitsmyt.

- Bah! bah! dat moetde niet denken..... Maer wy verpraten onzen tyd, jongen, en we moesten al op onzen post zyn.

- Kom, dan gaen we..... Wy zyn dan geene kwade vrienden meer, he, Rik, en de woorden om uwe dochter zyn vergeten? vroeg Piet, hem de hand aenbiedende.

- Kom, kom, dat is lang uit myn hoofd, Piet; hoe zou ik u anders verzoeken op mynen jubile die ten naesten jaer zal plaets hebben, omdat ik alsdan vyf-en-twintig jaer by De Croon gewerkt heb.

Na deze laetste woorden met hoogmoed gezegd te hebben, knikte Hendrik Herman zynen nieuwen makker nog eens vriendelyk toe, en vervolgde blymoedig zynen weg.

Die samenspraek heeft den goedgunstigen lezer reeds bewezen wat rondborstige en vlytige werkman Hendrik was. Hy was ook een regt overblyfsel van vroegere tyden; want te vergeefs zou men onder het hedendaegsch geslacht der werklieden naer eenen man van zynen stempel omzien. De ellende waerin de daglooner thans vervallen is, de verachting, of liever de volstrekte miskenning waeraen hy ten doel staet, de materiële dwang waeronder hy bukt, en die veel meer uitwerksel heeft dan die des geestes, vermits de laetste slechts op verfynde menschen werkt, zyn voorzeker de byzonderste oorzaeken der verbastering van de noodigste klas der maetschappy¹.

1 Door velen zal dit gezegde als eene dwaling aenzien worden. Immers hoort men in alle boeken en gazetten ten voordeele der werkende klas pleiten. Zelfs las ik ergens dat er in geene eeuw zooveel voor den ambachtsman gedaen is, als in de onze. - Alwie met het innerlyk leven van den werkman bekend is, zal zich door die schoonschynende redenen niet laten begoochelen, en hetgeen voor die ongelukkigen gedaen wordt naer waerde weten te schatten. Overigens is het niet in een enkel verhael dat wy de waerheid van ons gezegde kunnen bewyzen; maer wy hopen dat wy het allengskens in eene reeks van schetsen, die wy voornemens zyn te vervaerdigen, klaer voor de oogen des lezers zullen brengen.

[p. 519]

Herman was in een tyd geboren, dat de goede trouw en de vriendschap nog heerschten, dat er nog een maetschappelyke band was, welke de standen aen elkander hechtte en ze in evenwigt hield; in een tyd dat de eene werkman uit broodsgebrek den anderen niet moest onderkruipen, en dus de baes geen dwingeland zyner knechten worden kon. Van zyne negen jaren had Hendrik het timmeren moeten aenleeren; maer het was destyds eene soort van geluk aen den werkenden stand te behooren, en het kind, dat zich tot arbeiden ging bekwaem maken, ontmoette vriendelykheid en opbeuring, in stede van vloeken en slagen die het nu ten deel vallen.

Nauwelyks had Hendrik de jongelingsjaren bereikt, toen de fransche omwenteling in al hare woede uitborst, en haer donderend moordgeschal van vryheid en geluk, zoo veel wederklank in ons vaderland vond. De jongeling werd natuerlyk door al het heil dat men van die omwenteling verwachtte, begoocheld, en waende zich reeds veredeld; maer zyn vader deed hem ras de ydelheid van dien maetschappelyken ommekeer zien. - Hy stemde weldra in de wyze redenen zyns vaders. Niet dat hy zoo min als deze over de gebeurtenissen eenen wysgeerigen blik kon werpen, neen, maer hy bezat zoo wel als zyn vader eene soort van instinct, by zoo vele werklieden ingeboren, en waerdoor zy hun rampzalig lot waerderen, en voorzien dat het tot in het einde der eeuwen nooit beteren zal.

Hendrik verloor zynen vader in de fransche beroerten. Zyne moeder die reeds lang aen de borstkwael leed verzwakte allengskens, en daelde korts daerna in het graf. De jongeling verdroeg die slagen gedwee. Hy kon zyn bestaen verdienen en de fransche omwenteling die maer voor ryk en edel nootlottig scheen, liet noch geld noch arbeid aen den werkman ontbreken. De schitterende zon des keizerryks stond nu op en onze Hendrik ontsnapte gelukkiglyk aen de militie.

Het welzyn dat destyds de arbeidende klasse te beurt viel, de

[p. 520]

schitterende winsten die men met weinig zorg en vlyt kon verzamelen; al die glans zoo overvloedig door de woelige en reusachtige onrust des keizerryks op den werkman gestort, begoochelde Herman niet. Hy was te goed door de ondervinding geleerd. Hy voorzag dat de arbeider in plaets van eenen stap in maetschappelyken welstand te zyn vooruitgegaen, een schrikkelyke schrede naer de slaverny had toegezet. Niet door beredenering, maer door het instinct dat - wy verhalen het - zoo wonderbaer in zoo menigen werkman ingeboren ligt, begreep Hendrik dat de schitterende gelukszon van den gelukkigsten der gelukzoekers, van Napoleon, niet zoodra getaend zoude zyn, of dat de maetschappelyke standen zich in eene nieuwe ladder zouden voegen, dat de winsten voor den werkman zouden verflauwen, dat de dwangvoerende adel vermeerderd zoude zyn. Immers, ieder die zich uit den lagen stand had weten te verheffen, was een nieuwe verdrukker en het gezag van zyn geld was duizendmael grooter dan het gezag der vorige edellieden was.

Onder de regering van Willem werd hem dat niet dan te klaer bewezen.

Nogtans liet Hendrik Herman zich niet ontmoedigen; hy aenzag dit voorval als eene noodzakelykheid, en zonder de fataliteit te kennen was hy fatalist. - Hy deelde aen niemand mede, wat hy over den werkmansstaet dacht, wat hy voor zyne eigene toekomst vreesde; want hy kloeg aen niemand, ten zy aen zichzelven en dat deed hy dan nog twyfelachtig.

Eene lieve, zuinige vrouw werd Hendrik's gemalin, en toen droomde hy voor de eerste mael van wezentlyk welzyn. Hy had eenen goeden penning onder het keizerryk gespaerd, en hy hoopte daermede zeer wel door de wereld te komen. Maer zyne vrouw schonk hem een dochterken, en behield uit het kraembed eene ziekelykheid, waervan zy nimmer genas. Doctor en apotheker sleepten veel van zyne spaerpenningen mede, en hetgeen overbleef werd in den rampzaligen hongersnood van de jaren zestien en zeventien aen voedsel verteerd.....

Toch bleef hy moedig en vrolyk, Herman! Werken en bestaen

[p. 521]

bleef zyn lust, en hy had werk en hy bestond, hoewel karig. - Hy was twee jaren voor zyn huwelyk van meester veranderd, daer zyn eerste baes gestorven was; en hy hoopte by mynheer De Croon zyne dood te bereiken..... Wel is waer verminderde deze zyn dagloon, maer Hendrik zag dat het dagloon van al de werklieden verminderd werd, en dat men in den Hollandschen tyd den arbeid zoo ryk niet betaelde, als onder de regering van Napoleon.

Het entreprise kwam geheel in de mode en stortte den ongelukkigen in droefheid. Hy vreesde de minste nieuwigheid en zag daerin den oorsprong van onmeetbaer lyden en gebrek. Het scheen hem toe dat het entreprise de grondsteen was van nieuw maetschappelyk stelsel, welk slechts uit heel ryken en heel armen zou bestaen, en weldra bevond hy dat zyn instinct hem niet gansch bedrogen had.

En toch ontmoedigde Herman zich niet!

Zyn dochtertje, dat hy Eleonora heette (uit erkentenis voor eene goede Dame van den zelfden naem, by welke hy zeer lang gewrocht had) was zyn troost en zyn vermaek. Zyne vrouw was dat insgelyks door hare liefde en hare zachtaerdigheid. Nimmer bekloeg hy zich haer gehuwd te hebben, hoewel de zieke Helena de penningen aen medikamenten verteerde, zelve niets winnen kon, en dikwyls door ziekte belet werd het noenmael te bereiden. Als zulks gebeurde, speelde hy vrolyk den kok, hoewel hy van arbeiden vermoeid en verhongerd was.

Doch de behoeften van zyn dochterken, de ziekte zyner vrouw bragten gebrek in huis. Niettemin weigerde hy het armwezen ter hulp te roepen. Zyne ziel was te grootsch om wekelyks eenige brooden van den stadsarmen te ontvangen, en hy verachtte die halve hulp te zeer om er zelfs aen te denken toen soms, des winters, de hongersnood zyn gezin overviel.....

Weldra werd Hendrik gewaer dat men over de Hollandsche regering misnoegd was. Hy hoorde klagen van duren tyd, van slechte loon, van hooge lasten, van maelgeld, van vervalschte Godsdienst, van opgedrongen tael. Ook ondervond hy zelf dat men moeijelyker dan vroeger in de dagelyksche noodwendigheden

[p. 522]

kon voorzien. Hy hoorde echter niet naer den klap der menigte, want hy was een gezworen vyand van alle omwentelingen. Hy had immers te wel gezien hoe weinig de werklieden met hun woelen gewonnen hadden, om nog naer eene woeling te trachten; en hoewel hy ongelukkig was, was hy niet ongelukkig genoeg om te willen trachten zynen staet te verbeteren, terwyl hy voorzag dat zulke pooging nog eene slechtere toekomst zou bereiden. Geenszins twyfelde hy aen dat slecht vooruitzicht, want hadden zich alle zyne voorgevoelens niet verwezentlykt? Was ieder gelukzoeker in het heerworden, geen dwingeland geworden? Was de werkmansstaet niet verslecht?

Met de predikatien op de vryheid lachte Herman ingelyks; want hy gevoelde dat de vryheid een ydele droom der wysgeeren is. Zelfs vermoedde de ervaren man dat, wanneer men in zyn geweten en krachtens de wet van zyne vryheid verzekerd is, het pynelyker moet vallen, toch slaef te zyn uit broodsgebrek.....

Hoewel Herman dat altemael begreep, vocht hy mede in onze omwenteling van 1830. - Hy vocht mede omdat zyn baes hem met wyn had dronken gemaekt en toen bevolen had ten oproer te gaen. Gehoorzaemheid had van jongs afaen Hendrik's bezigheid geweest, hoe kon hy nu weigeren te gehoorzamen? Hy streed dan voor de eerste mael zyns levens - en nog wel voor de vryheid! - en hielp Willem van den troon werpen.

De werkloon verminderde aenstonds, het bestaen verslechte. Wel zegde men dat zulks uit de gisting der omwenteling voortsproot, maer Herman liet zich niet bedriegen. Hy zag dat de ambachtsman gefopt was.

Hy vermoedde dat by de staetkundige kwestiën, welke de omwenteling hadden te weeg gebragt, ook de kwestie van onpebaelde vrye concurrentie was geweest, die byzonder de heeren en bazen verlokt had. Hy weende over dien rampzaligen vooruitgang en vervloekte de concurrentie als een monster, dat vernield en verscheurd, dat de menschen het regt geeft het brood uit elkanders mond te rukken, en niet is daergesteld dan om den ryke te verryken, den arme te verarmen.

[p. 523]

Herman's lyden begon nu verschrikkelyk toe te nemen, maer toch verloor de goede man den moed niet: alle werklieden leden als hy, en hy zag er die nog rampzaliger dan hy waren. Byzonder was de ongelukkige vrymoedig omdat hy oud werd, en de dood van naby te gemoet zag. ‘Ik zal toch niet leven tot de werkman van zynen arbeid niet meer zal kunnen bestaen’ mompelde hy altyd, wen hy zynen baes, alleen om wat meerder winst aen zynen concurrent te onttrekken, het werk veel onder den loon zag aennemen.

Intusschen verminderde Hendrik's loon alweêr, en dat zeer natuerlyk vermits de bazen door de concurrentie geprest, geene volle daghuer meer betalen kunnen. De nooddruftigheden stegen integendeel in prys. Met bovenmatige zuinigheid kon Herman niettemin toekomen en daerom bleef hy vrolyk, in weêrwil al zyne ontberingen.

Hy had immers toch werk, waerom zou hy dan niet vrolyk zyn geweest.

Wel is waer begon men hem om zynen ouderdom te verachten: men sprak hem toe met vloeken en zweren, en zyn baes verbood hem nog goed werk te maken, en gebood hem integendeel zich boven zyne magt te spoeden. Dit speet Hendrik, wel maer hy verdroeg het omdat hy het anderen zag verdragen. - Hy verdroeg het zelfs lydzamer dan de anderen, niet omdat hy het minder gevoelde, maer omdat hy het beschouwde als het noodzakelyk gevolg van den gang der eeuwen, en het verval des werkmans. Hy aenveerde het zelfs als eene kastyding voor de omwentelingen, en zyn hart bruischte tegen zichzelve op van spyt, toen hy zich herinnerde dat hy met kogel en zwaerd in de laetste omwenteling geholpen had.....

En zoo had Herman geleefd!

Hy had al veel geleden en veel geproefd. Hy had het verval der arbeidende klas van in den beginne bygewoond, en als ten spot rond zich van verbetering hooren gewagen, terwyl hy zag hoe men verzonk!

Veel was hy door ziekte bezocht geworden, somtyds door

[p. 524]

gebrek. In de yselykste stonden was hy opgeruimd geweest omdat hy nooit voor 's anderendaegs wilde vreezen, hopende dat God steeds voor het morgen zorgen zou. Zyn grootste wensch was steeds: werk; zyn grootste zucht: oppassen; zyne grootste pooging: vlyt. - Hy had slechts twee bazen gehad en hy beminde hen met lyf en ziel. Baes De Croon schold hem dikwyls vreeselyk uit, mishandelde hem soms; toch verdroeg Hendrik zulks verduldig, want hy zag dat er geen wederstand mogelyk was, en hy wilde zich niet opvreten in eene inwendige razerny.....

Hoe ongelukkig hy ook ware verlangde hy geene beterschap en wenschte slechts te kunnen blyven wat hy was tot by zynen dood. Is het dan te verwonderen dat hy met zulke beperkte verlangens gelukkig was? Immers, kon hy dus wel vrolyk leven met zyne zieke vrouw en zyne lieve dochter?

II.

De buitensluit.¹

Het huisken, door Herman bewoond, was een dier schilderachtige puntgeveltjes, welke men nog hier en daer in de straten, waer niet dan werklieden huisvesten aentreft. Beneden was er eene ruime kamer, voor het huishouden geschikt. Van uit die kamer waer men door een klein hoekportaeltje van de straet binnen kwam, ging men langs een eng steektrappeken naer den zolder, welke tot slaepkamer diende.

Op straet, nevens de deur, lag een regenput.....

Op den avond van den dag, waerop wy Herman naer zyn werk

1 Voor iemand die het niet zou weten, moeten wy zeggen dat de buitensluit een feestje is, waerop ieder lid des gezins buiten de deur gehouden wordt tot hy eenige lekkerny heeft beloofd. De beloofde giften worden op onderscheidene feestdagen omstreeks nieuwjaer opgenomen en ieder dier smulpartytjes is voor den werkman een vrolyk feestje. De buitensluit wordt op St-Thomasdag (21 december) gevierd.

[p. 525]

hebben zien gaen, zat zyne vrouw met hare dochter en derzelver minnaer rond de kachel in de benedenkamer.

Het kon half negen zyn.

De blinkende koperen tootlamp, die op tafel stond, verlichtte met een dof en dampig licht de kamer, wier hoeken zy in het duister liet. Het koper dat aen den muer hing, flikkerde by hare dansende stralen, en de portretten van koning Leopold en Maria Louize, staken met hunne hooggekleurde kaken op de zwarte lysten, waerin zy gevat waren, sterk tegen den wand af, welke van eene onbesprekelyke blankheid was. De witgeschuerde tafel, de stoelen die fyn nevens den muer geschikt stonden, het klein kommodeken met grof maer zuiver porcelyn, en het oudmodensch koper en tin dat wand en kast en schouw versierden, getuigden dat spaerzaemheid en zuiverheid de hoofdtrek van het karakter der bewooners was.

Ter linkerzyde, tegen de nieuwgemetste schouw, en onder den mantel der ouderwetsche, welke haer breede dak nog tot midden in de kamer vooruitstak, zat Helena Herman.

Het waskleurig gelaet dier vrouw, en de stylheid harer oogen, waer geen de minste uitdrukking meer in glimde, bewezen klaer dat zy aen eene inwendige ongekende ziekte leed. Of liever was het eene kwyning, welke haer nu reeds twee-en-twintig jaren wegsloopte, zonder haer ooit het stervensuer te vergunnen; eene soort van tering, die alleen zoo lang duren kon, om dat de arme vrouw door moed en gelatenheid derzelver werking tegenhield; eene verdrooging, die haer alleen dan zou ten grave leggen, als haer bloed tot den laetsten druppel zou opgeleefd zyn.

Zy scheen nog jong, die vrouw, en ook had Helena niet meer dan vier-en-veertig jaren bereikt. Echter zou men by haer vruchteloos die gemolligheid verlangd hebben, welke getrouwde vrouwen van dien ouderdom kenschetst, en zelfs het schoonste sieraed der vrouw, de boezem, die toch nooit zoo vroegtydig is weggeslonken, was by haer geheel vergaen, verteerd, verdroogd......

Over haer zat de minnaer van Eleonoor. Zyn gezonde lichaemsbouw en de roozenkleur zyner wangen, staken hevig af by de

[p. 526]

bleekheid en magerheid der moeder. Zyn aengezicht, waer vurige bruine oogen in flonkerden, waer bruinzwart haer rond golfde, waerop een fyn gebogen arendneus eenen ernstigen mond overschaduwde, verried het openhartig en edelmoedig karakter, dat Willem eigen was.

By tyden slingerde hy zynen arm liefderyk om Leonoor, trok haer wat nader by, en ontstal haer een zoen. En dan glimlachte de moeder weemoedig.

Leonoor glimlachte dan insgelyks, maer nog weemoediger als het zyn kon dan hare moeder..... Haer gelaet was ook zoo bleek zoo mat als dat van Helena.

Men zag aen het lieve meisje dat zy de borsten eener zieke moeder gezogen had..... en hare koortsachtige oogen getuigden dat de werkende staet waerin zy was opgevoed, en de moed door dezen vereischt, haer alleen belet hadden de kwynziekte harer moeder over te erven.

Overigens was zy van eene bovenmatige schoonheid: de trekken van haer wezen waren regelmatig, zelfs te fyn; haer mond was glimlachend, de neus die hem beschaduwde fier; hare oogen blauw, te welsprekend, wy zegden koortsachtig. Blonde lokken omhulden haer ovael gelaet. Hadde zy in de middeleeuwen geleefd en op een slot gewoond, dan had voorzeker haer een minnezanger bezongen, en in onze eeuw moest zy maer aen den ryken stand behooren om van eenig poëet hare schoonheid in een album te zien voorgedicht. Nu, helaes! moest zy die voldoening derven en hare schoonheid moest als die van het viooltje in het duister vergaen. Noch groote zwier noch prachtige tooi zou haer opluisteren. Zy moest verkwynen in de duisternis waerin zy ontloken was, en daer zuiver geuren op den jeugdigen knaep die, in de zelfde duisternis opgegroeid, het lieve bloemeken had ontdekt.

Sedert eenigen tyd heerschte er eene koele stilte in de kamer, en men hoorde niet dan de kachel, welke door den noord-oosten wind die buiten hevig blies, fel in brand werd gejaegd.

Helena brak de stilte. Zy zeide:

[p. 527]

- Maer ik begryp nu toch niet, kinderen, hoe ge op zulken blyden dag daer zoo droevig kunt zitten zonder een woord te spreken!

- Ik kan er my ook niet aen verstaen - antwoordde de jongeling - maer ik kan toch ook alleen niet vrolyk zyn, en er op aen babbelen, ons Norken doet niets dan stilzwygen.

- Ja, ja, 't is zoo Leonoor - hernam de moeder - gy zyt de schuld dat wy zoo droevig zyn, om dat gy daer zoo weemoedig zit te kyken. Let er u iets?

- Och neen, moeder, maer ik ben toch zoo aerdig..... Ik ben zoo gejaegd..... zoo gejaegd.....

- Wel zoo hard als de stoof? - Vroeg Willem lachend.

- Och zwyg toch Jelle.

- Hy zal zwygen, Norken; maer zeg gy voort wat er u schort - sprak de moeder.

- Zie, het is my als of er ons een ongeluk over het hoofd hing.

- Toe, toe, dat moogt ge niet denken - zei Jelle.

- Dat is nu regt praet voor den vaek, Norken, dat is om by te slapen..... Neen, ge zyt zoo gejaegd om dat ge Jelle geerne ziet, en dat Jelle by u is.

- Ik geloof dat moeder gelyk heeft - voegde Willem er by, zyne geliefde eenen zoen gevende - maer niettemin is het niet fraei zoo droef te kyken wen ik er by ben, en als moeder het niet geerne heeft. Ge ziet hoe vrolyk ze is. Zult ge dan blyven een scheef gezicht zetten.

- Ja maer, moeder kan al deftig lachen - zeî het meisje eene pooging doende om hare droefheid te verdryven. - Zy weet alreeds wat ze morgen avond van uwen buitensluit kan opnemen en daer zullen wy nog niet meê van aen het kantje lekken!

- Ge moogt toch niet jaloersch zyn - lachte Willem.

- Neen, neen, maer ze mag er toch wel meê lachen - zeî de moeder. - Zie, Jelle, ge hebt er toch eer van, zoo iets voor my en vader beloofd te hebben. Morgen avond karbonaeijen en een slokje franschen voor slaepmutsken er achter!... 't is dat we ons zullen vermaken terwyl gy beiden naer het bal zyt!

[p. 528]

- Ja! maer ik heb het daerom gedaen - sprak Jelle met eenen glimlach van voldoening - zie, Leen, ik dacht in my zelven: Vader Herman gaet zoo min des zondags als op andere dagen naer de herberg; morgen ga ik met Norken naer 't bal..... Rik zal zich met zyne vrouw vervelen zoo zy niets te neuzelen hebben..... Ik zal dan zoodra ze my buitensluiten twee karbonaeijen beloven en een kapperken franschen; vader en moeder kunnen dat vrolyk binnenspelen terwyl ik met Norken naer 't bal ben.

- Goed gedacht jongen! zeer goed! ge hebt er eer van; en wees wel zeker dat we kermis zullen houden..... Maer wat zullen wy vader doen beloven? - vroeg Helena.

- Wel, een koffy met krentenboterhammen!

- Dat hebben we verleden jaer gehad - zeî Leonoor.

- Een flesch heeten wyn!

- Och ja! - hernam het meisje van vreugd in de handen klappende - he! moeder? ik heb nog nooit wyn gedronken.

- Ja, maer de wyn is zoo duer!

- Och, vader heeft toch den heelen winter werk, moeder.

- Maer kind, reken eens na wat ik weer aen doctor en apotheker heb moeten betalen, als ik daer over eenige dagen zoo hard ziek ben geweest.

- Nu, nu - zeî Willem - wy zullen geenen wyn vragen, maer eenen halven lieter punch: daer kunnen wy dikwyls vrolyk meê zyn, als wy er veel warm water by doen.

- Zoo is het! - riep de moeder - En daer komen nu vele heiligdagen; dat zullen vele goede avondpartytjes zyn; wat zegt gy er van, Leonoor?

Maer het meisje zat weêr in gedachten verslonden en antwoordde niet.

- Kom, kom, dat gelykt er nu toch niet aen - riep Jelle - van zoo te suffen! Kom, Norken, laet ons liever bly zyn.... we zullen eens dansen, kom wy zullen dansen. - En de daed by de woorden voegende nam hy zyne geliefde in zyne armen en walschte er mede rond de tafel.

Het meisje dat steeds in den dans behagen schepte, wipte

[p. 529]

dadelyk mede, en het jeugdige paer draeide, moedig, maer wild, in eenen vurigen wals de kamer rond.

- Houdt op, houdt op, kinderen! - riep Heleen - myn kop draeit al van dat gewoel. Vader zal ook aenstonds komen, en luistert dus maer wel, dat gy hem niet lang voor niet doet kloppen.

- Het is nog te vroeg - merkte Jelle op, terwyl hy zich blazend nederzette.

- Neen, neen, het is reeds vaders tyd om t' huis te komen - antwoordde het meisje naer heuren adem hygende. En nauwelyks had zy het woord uitgesproken of er kwam een verdubbeld en geweldig geklop op de deur.

- Daer is vader! - riepen allen regtstaende.

- Neen, vader klopt zoo hard niet - hernam het meisje, terwyl de slagen op de deur verdubbelden.

- Rik zal dat doen om te lachen - zeî de moeder.

- Neen, het zullen kwaeddoeners zyn - sprak Jelle, hoorende dat het geklop in hevigheid toenam. - Het zullen kwaeddoeners zyn en ik zal eens gaen zien wat ze van ons hebben moeten.

- Wees toch voorzichtig, Jelle!

- Vrees niets.

- Och, Jelle, doe toch in Gods naem de deur niet open voor gy weet wie het is - schreide het meisje angstig. - Ziet ge nu wel moeder dat er ons iets over het hoofd hing?

- 't Is vader! 't is vader! - riep Jelle die reeds aen de deur gevraegd had wie toch zoo geweldig klopte.

- Ha! 't is vader! 't is vader!... wat beloofde? wat beloofde? - riepen de beide vrouwen, terwyl zy zich tegen de deur plaetsten als om ze toe te houden, hoewel de deur met den grendel gesloten was.

- Doet open! doet open! - riep de vader met heesche stem, terwyl hy tegen de deur stampte om ze intestampen.

- Niet, voor gy beloofd hebt - riep Helena en zy voegde er tegen hare dochter by: - Vader schynt vrolyk, want hy wil ons met zyn geklop verschrikken.

- Ik vraeg u of ge gaet open doen! - riep Herman, en men hoorde hem bitter snorken als weende hy zonder tranen.....

[p. 530]

- Wat is dat nu, man lief, wat is dat nu? - vroeg zyne vrouw.

- Doet open!.... - riep hy met een schrikkelyken vloek.

- Hy vloekt! dat is hy niet gewoon! Wel Rik het is immers buitensluit, beloof al gauw en ge zyt binnen - zeî Jelle.

- Als ge niet gaet opendoen verdrink ik my in den regenbak! - riep Herman razend, en men hoorde hem aen het yzeren scheel van den regenbak rukken, om het open te breken: gelukkig was het scheel met een slot toe.

- Myn man! myn man verdrinkt zich! - schreeuwde Helena, wyl ze verwilderd de deur openrukte - wat is er? wat is er toch, Rik?

Maer Rik was binnen gestoven, en Willem het eerst bemerkende en zyne wanhoop op het eerste offer willende stillen, riep hy:

- Wat doet gy hier jongen? wat doet gy hier, vraeg ik u? maek u myn deur uit, maek u myn deur uit!

- Maer, Rik! - zeî Willem.

- Myn deur uit zeg ik u, myn deur uit!

- Ach! vader wat hebt ge? - kryschte Eleonoor.

- Maek u myn deur uit, jongen! wat zoekt ge hier? Hier is niets meer dan armoê, armoê, armoê!....

- Maer vader! goede vader! - weenden moeder en dochter.

- Ge kunt met uwen ellendigen kladderpot - vervolgde de verwilderde timmerman - uwe vrouw en kinderen nog niet onderhouden, wat zoudt gy my en moeder mede voeden!.... ô Myn God! - hernam hy, vermoeid op eenen stoel nedervallende en zyn voorhoofd in beide handen vattende, als om zyne zinnen terug te roepen.

- Maer wat is er toch gebeurd, vader? wat is er gebeurd? - vroeg Eleonoor zich snikkend om zynen hals werpende.

- Wat er gebeurd is? ha! ha! ha! - lachte Herman verschrikkelyk.

- Maer, lieve man!....

- Wat er gebeurd is? ha! ha! ha! Wat er gebeurd is!.... Ik ben zonder werk!

[p. 531]

- Zonder werk!.... zonder werk! - riepen allen.

- Zonder werk! - herhaelden zy.

- Ja, zonder werk.... dat is immers niets moeder? - hernam Herman met zynen wanhopigen lach. - De baes, welken ik vier-en-twintig jaer gediend heb, voor wien ik myn zweet gelaten, myn hals gekromd heb, voor wien ik nu sedert acht jaren bedrieg, - want de bazen doen sints het entreprise in de mode is, niets anders dan hunne gasten voor hen doen bedriegen, - die man heeft my weggejaegd!

- En waerom?... waerom? - riepen allen.

- Voor eenen halven stuiver, vrouw! voor twee centen! voor twee ellendige centen!

- Wat zegt ge?

- Er is een schobbejak, een schoelje voor twee centen per schof minder by ons komen werken!

- En daerom zyt ge weggejaegd?

- Daerom! daerom! En de jongen die in myne plaets is gekomen, kan nog geene schaef behandelen, en het is een ledigganger. Hy verleidde my nog dezen morgen tot het drinken eener borrel... Ik dronk zynen welkom, ik dronk zynen welkom als medegezel, zeg ik u, en nu! nu onderkruipt hy my, met voor twee centen minder te komen werken!

- En hebt gy ook niet voor minder willen werken? - vroeg Willem.

- Ha! gy ook zoudt het doen! - riep Herman, den jongeling woest beziende. - Voor minder, altyd voor minder, om ten minste zyne vrouw wat brood te geven!.... Maer ge zyt nog niet dood, jongen, ge zyt nog niet dood!.... Ge zult zoo lang uwen loon laten verminderen, dat ge ten langeleste voor brood en water eenen geheelen langen, eeuwiglangen dag zult moeten wroeten.... En toch, - hervatte hy met woede - Ik heb myn loon ook willen laten verminderen, ik heb het gedaen, ja, ik!.... ik die werk en werken kan; ik! die van myn vyftien jaer myn vollen loon trok! en dat nu, als ik in alle deelen van mynen stiel geheel ervaren ben..... Ho, dat is yselyk!

[p. 532]

- En De Croon heeft u niet terug genomen? - vroegen allen te gelyk.

- Terug genomen! hy heeft my weggejaegd als een hond!

- Maer dan moet er toch iets gebeurd zyn - zeî Helena snikkend.

- Er is is niets gebeurd - zeî de man woest rondziende.

- Wel, hadt gy hem dan gezegd dat gy toch zoo eeuwiglang by hem werkte, dan....

- Dat heb ik hem gezegd, en weet ge wat hy antwoordde?

- Wat? wat? wat?

- Wat? wat? ha! ha! ha! - en de haren kwamen regt op het gryze hoofd van den timmerman - wat hy my heeft gezegd? Meende dan dat ik oude honden aen myn karken zal blyven spannen¹?...

- En hy durfde dat zeggen? - riep Jelle de vuisten ballende.

- Hy zegde dat! en wordt daerom ook niet boos jongen; gy zult nog al andere dingen zien als gy ouder wordt en men den zelfden trein gaet! Wordt maer ouder, dan zult gy nog zweepslagen van de bazen krygen, gelyk de Negers!.....

Herman zweeg een oogenblik; dan eensklaps zyne armen om Willem slaende, sprak hy met vervoering: - Ja zoo gaet het, Jelle, zoo gaet het. Als men zyn geheel leven gearbeid heeft, als men al zyne krachten heeft ingespannen om aengename en nuttige dingen voor den ondankbaren ryke te maken, als men geheel zyn leven eerlyk is geweest, en nooit iets heeft durven ontleenen uit vrees van het misschien niet meer weêr te kunnen geven, als men zyn geheel leven goed heeft opgepast en dan wat stram wordt, dan kan men gaen bedelen, ha! ha! ha! Jelle, is dat dan geen heerlyke loon... zeg jongen, is dat niet fraei?...

- Och, Rik, zwyg toch...

- Ja maer, jongen, men schart u dan op omdat gy bedelt; men sleurt u als een vagebond met gendarmen naer een bedelaershuis, naer Ter Cameren, naer Hoogstraten, wat weet ik... dáér,

1 Die woorden heb ik door eenen baes, by welken ik werkte, hooren spreken.
De schryver.

[p. 533]

ge weet wel, waer al die landloopers, en luijaerds en straetschobbejakken zyn; dáér waer diegenen zyn, die altyd te lui zyn geweest om te werken, dáér waer die mannen zyn, die maer weinig meer noodig hadden om dief en moordenaer te worden... En by die achtbare kereltjes wordt men gestoken, Jelle, als men een geheel leven eerlyk is geweest! wat zegt ge, jongen, van de toekomst die u wacht als ge deugdzaem zyt?

- 't Is te schrikkelyk! zwyg toch Rik! - weende Jelle die van zyne toekomst ysde.

- Ja, jongen, 't is aerdig!... En ge moet nog weten: die bedelaershuizen mag men niet verlaten; men is daer gevangen, men krygt er tot loon van een lang leven eerlyken arbeid, even zooveel als een dief om te stelen, een brandstichter om te branden, een moordenaer, om te moorden... - En gy myn kind - riep hy eensklaps, wyl hy zyne Eleonoor aen zyn harte drukte: - Gy, Norken, wat zulde doen als vader dood is, als vader zich verhangen heeft? want bedelen doe ik niet, naer Hoogstraten ga ik niet; by God, neen, ik ga daer niet!.....

- Maer man, lieve man! wat zegt ge toch altemael - schreide Helena hem nu om den hals vliegende. - Wilt ge u zelven dan vermoorden, Rik, lieve Rik!

- Ik spreek u niet aen! - schreeuwde Herman de arme vrouw in zyne wanhoop zoo ruw van zich werpende dat ze op eenen stoel nederviel. - He! myn kind - vervolgde hy tegen Eleonoor - wat zoude doen als ik dood ware? want Jelle zou u dan niet meer trouwen, omdat hy uwe moeder er by te onderhouden zou hebben!

- Neen, Rik, neen, - riep Jelle hartstogtelyk uit - ik zou u en haer en allen helpen!

- Zie nu dien sul daer eens staen! Hy kan noch voor vrouw noch voor kind den kost winnen, en hy zou er twee stokoude menschen by willen onderhouden. 't Is om meê te lachen..... He! Norken, zeg eens wat zoude doen als ik er niet meer was?... U verhuren, niet waer?..... U verhuren..... ô God!.... - en hy viel, zyn aenzicht met de handen bedekkende, op eenen stoel neder.

Na een stond vervolgde hy:

[p. 534]

- Dat is er toch het gevolg van..... Hoe anders zouden de slechte huizen zoo vol meisjes zyn?.... Verhuren!... voor geld verhuren, zeg ik, Norken, want ge zyt tot geen bedelen opgebragt..... ô God!.....

- Maer, vader, wat durfde van my denken! Lieve vader, wat zegde toch?..... - schreide het meisje op hare knien voor haer vader vallende. - Liever dan my zoo te verlagen stierf ik van honger!.....

- Ja, ja, ik ken de wereld, en het leven; ik weet hoe aengenaem het leven is, al koopt men het al met armoê, met zonde!..... Myn kind eene........, ô God! - en in eens lachte hy als een zinnelooze.

Jelle gevoelde een diep medelyden met den ouden werkman, hy wilde deszelfs wanhoop heelen, en geloovende er het middel toe gevonden te hebben, sprak hy:

- Maer ik weet niet, Rik, hoe gy u zoo in desperatie kunt stellen; men heeft u nu wel by De Croon doorgezonden; maer kunt ge daerom niet elders gaen werken? Er zyn immers winkels genoeg?

- Elders gaen werken! elders gaen werken! - riep Hendrik grynzend uit. - En waer zal men my begeeren als die, by welken ik my versleten heb, my doorzendt omdat ik versleten ben..... net gelyk een afgewerkt peerd dat men naer den prosser doet..... Ha! jongen, het zou overal zyn: ‘Wy spannen geene oude honden aen ons karken! wy spannen geene oude honden aen ons karken! Maek u van de deur, oude! maek u van de deur!.....’ Ho! Jelle, er blyft my niets meer over dan bedelen of de dood!

En de ongelukkige timmerman stak zyne gespierde armen naer den hemel uit; armen die nog sterk waren, hoewel zy de buigzaemheid der jongheid niet meer hadden.

Intusschen was Helena moedeloos op den stoel, waer heur gemael haer op geworpen had, blyven zitten weenen; maer nu, ziende hoe het verstand hem ontging, en hoe zyne oogen wild in de kamer rondwaerden, bevroedde zy dat hare tusschenkomst hoogst noodig was, om Hendrik moed en hoop en troost in het harte te

[p. 535]

spreken. Zy deed dat des te gereeder, daer er voor haer zelfs eene strael van hoop opgerezen was. Zy plaetste zich dan nevens haren Hendrik, nam zyne handen in de hare, aenzag hem met hare style oogen, en sprak teeder:

- Ach, Rik, wy hebben nu toch al zooveel geleden en doorstaen. Wat al ziekten hebben ons niet bezocht? Wat armoê heeft ons niet gekwollen? En wy hebben het immers al verduldig doorworsteld?.... Moet ge nu, voor dezen laetsten slag, zoo wanhopig zyn en aen God niet meer denken? Wy hebben toch later den hemel, Rik, en dat de ryke hem hier beneden al heeft, wy hebben hem toch boven! Onze ramp is toch zoo erg niet als ge wel meent, of denkt ge dat er geene hoop meer zou zyn om aen werk te geraken?

Hendrik werd diep ontroerd door de zachte stem zyner vrouw. Zyne borst, welke noch geen brandenden zucht had kunnen loozen, kon vry de lucht die haer verschrooide uitademen: hy zuchtte diep en dat was hem eene verligting. Hy sprak dus met meer kalmte:

- En hebt ge dan hoop, Leen?.....

- Ja, lieve man! Ge weet het toch zoowel als ik: de bazen zyn zulke harde mannen als het op hun belang aenkomt. Hoe dikwyls hebde me zelve niet gezegd? ze moeten weten wat hun te doen staet?..... Hebde me dat nu niet dikwyls gezegd?

- Ja, vrouw, maer ik weet niet waer in die woorden de hoop te vinden is waervan gy spreekt, - zegde Herman gansch ontmoedigd; want zyne woede was geheel voor de zachte indringende stem zyner vrouw geweken.

- Ja, maer zeidet gy toen ook niet dat de vrouw van uwen baes goed was; dat ge daer nog het eerste kwade woord moest van hooren, en dat die zeker eene medelydende ziel had.

- Ja.....

- Hewel, dat wy er die goede vrouw eens van spraken? Dat we haer eens uitlegden wat er van is, en eens zeiden dat wy met onze zieke dagen niets voor onzen ouderdom hebben kunnen besparen, en zy ons dus met ons werk al ons bestaen ontnemen? He! dat we dat eens deden?

[p. 536]

- Dat zou kunnen goed uitvallen! - zeî Herman, uit wiens oogen hoopvolle tranen biggelden, tranen, die zyn verkropt gemoed geheel en al lucht gaven.

- Wel aen, dat zou toch goed zyn - voegde Willem er by. - En dat we daer niet eerder aen gedacht hebben!...

- Wel ja, dan waer vader van avond zoo lang zoo boos en zoo aerdig niet geweest.... Ge zult immers toch wel werk krygen? - vroeg Eleonoor.

- Ja wel kind! Wat heb ik spyt dat ik niet van avond aen madame gesproken heb.

- Wel, ga morgen - zeî Heleen.

- Neen, dat niet, neen dat niet, ik ga er niet smeekend naer toe! by lange niet - zeî Herman fier. - Me dunkt als men werken kan, en zoo lang by eenen baes werkt, dat men er dan niet meer om werk zou moeten gaen bedelen.....

- Wel dan zal ik gaen - zeî de moeder.

- Dat is een goed gedacht - riepen allen.

- Maer wat uer zou ik gaen?

- Wel zeî Herman, die veel hoop op dien stap scheen te voeden - Ga 's avonds, tusschen den achten en den negenen, dan zulde zeker den baes niet t' huis vinden, want dan is hy op zyn pintjes en 't is beter dat ge Madame alleen spreekt.

- Zoo gezegd, zoo gedaen, en als ge weêr werk hebt, hetgeen zeker is, dan gaen de kinderen morgen gerust naer het bal, en wy smullen karbonaden en drinken franschen op de gezondheid van madame De Croon.

- God geve 't - zeî Herman, terwyl hy bedenkelyk het hoofd schudde.

[p. 537]

III.

Het bal.

Een dag is verloopen.

De lamp staet wederom in het midden op de tafel te branden, en doet het kopergerief by haer dansend geflikker schitteren.

Willem zet zich onder het breede schoorsteendak aen de kachel te verwarmen. Herman zit over hem.

In den hoek der kamer, door de lamp in het duister gelaten, staet Eleonora, haer keurslyf vast te rygen en zich verder op te schikken.

Eene poos reeds heerscht er stilzwygen. Eleonoor onderbreekt het de eerste:

- Maer, zegt ze, dat ik met Willem maer te huis bleef, vader?

- En waerom, kind lief?.... Ik zie niet waerom.

- Wel vader, zoo ge toch eens zonder werk waert!

- Zou dat anders zyn als ge te huis bleeft, Norken? Het verdriet komt toch als het komen moet, en het is beter dat men met gelach en vreugde beslagen is als het komt, dan dat men zich het hart reeds door voorwee heeft opgegeten....... Zie, ik zie ongaerne vruchten voor Paschen kraeijen.....

- Maer, Rik - viel Jelle er tusschen - Norken wil zeggen, dat wy dan het geld zouden sparen, hetwelk wy op het bal zullen verteren.....

- Ge zult toch immers geen huizen en erven verteren, jongen? en al wat ge zoudt sparen, zou ons toch niet van den bedelzak houden..... Kom, kom, geene ellende voor den tyd..... Geniet terwyl ge jong zyt, want als ge vrouw en kinderen hebt, kunt ge 't niet meer..... En ook, jongen, ge moet de vreugde nemen gelyk ze komt, tusschen de droefheid en tusschen de smart. Ik heb in myn leven voor zoo vele moeijelyke vrachten

[p. 538]

gestaen Jelle, en ze allen vrolyk getorscht. Ge moet dat ook leeren.....

- En ge zult toch wel op nieuw gaen werken - zeî Eleonoor.

- Wel ik peins het toch wel.

- Uwe madame is immers toch een goed wyf gelyk ge altyd zegt.

- Dat is ze, kind lief, dat is ze.

- Hewel, dan zal dat wel gaen - zeî Jelle.

- Ik hoop het. Ook als Leen eens goed mynen langen diensttyd doet gelden, zal madame De Croon dan kunnen weigeren my op nieuw werk te doen geven?.... Kom, kom, ik ben zeker dat ik morgen ga werken, en spoedt gy u maer naer het bal, kinderen.

- Maer we zullen toch wachten tot dat moeder weêrkomt en zegt wat er van is, vader!

- Och, dat is onnoodig kinderen! Ik zal morgen toch gaen werken en God weet hoe lang Leen nog weg blyft, want madame zal haer zeker aen den klap houden.....

En hetgeen Hendrik zegde, meende hy!

De slag die hem daegs te voren fel genoeg had getroffen om hem van zyne zinnen te berooven, had zich op zyn hart verstompt, of ten minste was Hendrik aen deszelfs foltering gewend geworden. Zyne geesten konden ook wel op het napeinzen der gevolgen zyner ledigvalling verdoofd zyn. Hoe het ook zy, de werkman had zoo lang op het verledene, het tegenwoordige, en het toekomende gedacht dat het hem ten langeleste toescheen, als of het onmogelyk ware dat hy zonder arbeid was. Als hy overwoog hoe goed hy nog wrochten kon, hoe lang hy reeds zynen baes diende, en wat erkentenis De Croon hem voor zyne vlyt schuldig was, dan kon Herman niet gelooven dat zyn heer zoo wreed zou kunnen zyn hem aen de deur te zetten. Hy berustte zoodanig in die gedachte dat, indien hy zyne vrouw niet hadde moeten inlaten als zy van baes De Croon zou wederkomen, hy voorzeker met de kinderen naer het bal zou zyn gegaen.

De kinderen hadden integendeel die vaste hoop huns vaders niet, zy waren slimmer dan hy met al zyne ondervinding. Zulks

[p. 539]

vloeide alleenlyk daeruit voort, dat zy de vier-en-twintig jaren dienst huns vaders zoo hoog niet schatteden als Herman ze wel schatten moest. Zy kenden toch beter de gevoelens onzer dagen, en hoewel zy dus vreesden dat hun vader zonder werk was, en mogelyk nimmer werk krygen zou, hoewel zy wisten dat, wilden zy eerlyk handelen, zy hunne ouders moesten voeden, en zy daerdoor armoede en gebrek te gemoet konden zien, trachtten zy naer het bal en hoopten den ganschen nacht in vreugde door te brengen.

En zoo is de werkman!

Te midden der grootste onrust wegens zyn bestaen, by het schrikkelykst vooruitzicht, of zelfs terwyl lyden en gebrek hem onder hunne forsche klauwen gekluisterd houden, droomt hy van vermaek en kan hy het genieten. Men denke slechts aen den vastenavond: wie is het die het meeste tiert en woelt in die dagen van ylhoofdigheid en verspatting? Wie is het die straet en herberg weêrgalmen doet van vreugdekreten en gezang? Is het de werkman niet?.... De werkman die pas den langen, langen van gebrek zwangeren winter heeft zien verstryken, die misschien over eenige dagen zyn ingewand nog door honger voelde te samen krimpen, die misschien nog zonder werk is, en het laetste dat hy bezit, en dat hem en vrouw en kind nog een dag voedsel zoude verschaffen, naer den onbermhartigen Berg van bermhartigheid draegt, om het in wild vermaek te verbrassen?

En men duide hem dat niet ten kwade! men lache niet met die ongevoeligheid, welke de werkman voor zich zelven schynt te hebben! men verwyte hem de zorgeloosheid niet die hy voor zich zelven heeft!.... Neen, men spotte met die grofheid niet, die hem daer in kenschetst, men wille hem daerom niet verfynen, men aenzie dat met medelyden; zoo men wil - of wel, men eerbiedige het.....

Wat ons aengaet, wy hebben steeds voor de grootste weldaed van het Opperwezen aenzien, die soort van ongevoeligheid, aen den mensch ten deel gevallen, en welke hy zelve door beschaving en verfyning van ziel en hart tot het tederste gevoel moet

[p. 540]

opleiden.... die grove diamant, die in den mensch bestaet, maer welken hy tegen het gevoel en de aendoeningen van anderen, hem in dien arbeid voorafgegaen, moet slypen wil hy blinken.... Door die ongevoeligheid of liever grof gevoel dat in ons van de natuer ligt, kan men de folteringen of de vreugde slechts tot zoo verre genieten als dat gevoel is verfynd.

En, o God! hoe anders zouden zy, die men tot by de beest heeft vernederd, die vernedering kunnen verdragen? Zouden zy niet vergaen onder het lyden dat hen van de wiege tot aen het graf vergezelt? zouden zy hun hart niet opvreten, onder den breidel, rondom hen geslagen om al hunne geestes- en lichaemsvermogens te binden en te leiden in den slavenweg, door het algemeen aenbelang of liever door het aenbelang van enkelen afgebakend.

Ho! men trachte niet aen het werktuig eene ziel te geven. Men stelle geene eigene beweegkracht in het machien, dat door stoom bewogen wordt!.... want het werktuig zou of door het gepres van den stoom verbryzelen, of het zou den stoom tot niet verspatten doen! Laet toch de ziel des werkmans wat zy is!

Hy heeft immers ziel? hy bezit immers gevoel?.... Ja, maer het is geëvenredigd naer zynen rampzaligen staet.... Het kan zich ook verheffen tot de grootste verfyning. Maer bewerk dit toch niet, want wee den werkman aen wien dat gebeurt! Wee hem, die hoovaerdig zyn hoofd verhief boven den staet waer de maetschappelyke ongeschiktheid hem in geworpen heeft, wee hem die uit het slyk kroop door de menschen zelven geweekt! Ho! wee, wee hem, die zyne ziele loutert, die nuttigt van de ongeluksbronnen van wetenschap, gevoel en poezy! wee hem, want, daer hy genot verwachtte, vindt hy yselyke folteringen. Zyne ziel is gestegen tot eene zekere hoogte, zy zweeft in kringen die zelfs boven de menschheid verheven schynen, en hy moet ze buigen, die ziel, onder het juk eener onmenschelyke dwingelandy. Wee hem! want hy gevoelt eene zucht naer vryheid, en men houdt hem in de slaverny door gebrek, door nooddruft.... Zyne vryheidsminnende ziel wordt ter neder geslagen, in kluisters gehouden door de

[p. 541]

eenvoudige gedachte van: ik moet bestaen! ik moet leven! ik moet brood hebben!.... En voor die rampzalige gedachte, voor die noodzakelykheid moet hy den smaed en den hoon verduren, dien men over hem henen giet, moet hy zich laten in het aenzicht spuwen door ziellooze menschen, welker eenig dwangmiddel is dat zy geld bezitten.

Ho! wee, wee den werkman die eene verfynde ziel heeft! wee hem, die zich heeft beschaefd!

En men spotte hier niet met my, en men zegge niet dat ik den achteruitgang der wereld wil, dat ik alle beschaving voor den werkman wil vernietigen! - neen, ik wenschte dat de werklieden beschaefd waren.... Maer ze zouden moeten in eens en te gelyk beschaefd zyn; ze zouden zich in eens, te gelyk, moeten kunnen tegenstellen tegen de onregtige dwingelandy die men op hen drukken laet; ze zouden te gelyk de regten moeten gevoelen, die hun hunne menschheid geeft!

En is dat dan onmogelyk, - laet hen dan in Gods naem met vrede! Verbetert hunnen materiëlen staet, en het overige zal dan wel komen. Begint niet met het tegenstrydige, het is onmogelyk!....

De wysgeeren zeggen wel: ‘wy hebben reuzenstappen vooruit gedaen! De menschen komen op eene lyn; het volk bereikt de vryheid, of zelfs het is vry!... Zie eens, hoe ze waren toen ze slaven heetten, men sloeg hen alsdan met de zweep!’

Ja, maer men gaf hun eten - en nu is de vrees van geen eten te hebben, de zweep geworden!.... De werkliên zyn nog slaven!

- ‘Wel ze zyn zelfs geene Laten meer; ze kunnen hunnen meester verlaten als ze willen, ze zyn onafhankelyk!’

Onafhankelyk!.... de meester kan hen wegjagen! Ja, maer hoe ze ook van hem gefolterd worden kunnen zy moeijelyk hun meester verlaten. Hy zegt hun slechts: ge kunt niet van my weg ik heb te veel werk; ik zal uw dienstboekje niet onderteekenen als ge durft weggaen, of ik zal er op zetten dat gy een slechte kerel zyt en geen vertrouwen verdient. - En de werkman is een Laet!...

[p. 542]

Ellendige wysgeeren die de wereld uit de boeken kent, mannen van de theorie die in eene wereld zweeft, onbekend aen onze wereld, komt toch van uwe dwaling terug! bespot toch den werkman niet met hem eene vryheid toe te kennen, welke hy nimmer heeft gesmaekt, nimmer smaken zal!.... Laet zyne zedelyke vermogens wat ze zyn, en zoo uw hart goed is en u tot weldoen aenspoort, laet dan al uwe poogingen tot de verbetering van den materiëlen staet des werkmans strekken, want anders toch is uwe beschaving een droom..... Overweegt eens of de zedelyke beschaving onder den werkman al een pas heeft gedaen sedert de fransche omwenteling en de zoogezegde vooruitgang van de nyverheid; en zoo ge twyfelt, ga dan in de gevangenis en ziet, en telt!.... En overweegt ook eens dat ieder werkman die zich heeft verfynd, dermate dat hy al zyne zedelyke waerdigheid beseft, dat hy al de kleinigheden, die deze kwetsen gevoelt - dat die werkman, zeg ik, het meest van al lyden moet, omdat er geene grootere foltering kan bestaen dan die van de vryheid zyner ziel te moeten onderdrukken, om aen zyn lichaem eene bete broods met al de bitterheid, die baes en heer er aen geeft, te verschaffen.

Wy verzoeken den lezer ons die uitwyding te vergeven; wy hadden ze noodig om het jeugdige paer naer het bal te laten gaen. Wy konden immers toch niet zonder de gelieven op het volksfeest aenkomen?

De danszael was lang en smal en laeg van verdiep. Van achter was er eene soort van estrade, die eertyds voor tooneel scheen gediend te hebben en waerop tafels en stoelen ten gebruike stonden. Van die estrade tot naby den inkoom stonden er tegen den muer zitbanken, welke zich daer, aen de massa stoelen en tafels die er uitgezet stonden, vereenigden. In het midden krioelde de menigte en hief in haer gewoel een dik stof naer boven dat zich met den damp der groote smakelooze luchters vereenigende, de zael verduisterde en de oogen bezeerde.

Willem wilde met zyne Eleonoor op de estrade. Het scheen hem daer aengenamer en hy kon daer met gemak op het gewoel

[p. 543]

nederzien, zoo hy eens lust kreeg van den dans uitterusten. De optogt was echter niet gemakkelyk. Hier werd hy tegengehouden door hoopkens jongelingen die lustig en dol opsgrongen; daer stuitten hem er eenigen, die hand aen hand door de zael slingerden; ginds weêr, ontmoette hy een rondendans, die in snelle vaert als een wiel ronddraeide, en waerdoor hy niet dan met de grootste moeite en voorzichtigheid henen brak.

Echter was het moeijelykste van zynen doortogt nog aen te vangen. Hy genaekte de plaets waer de geregelde contre-dans uitgevoerd werd. Hier was het nu dat men lustig opsprong en zich in allerhande bochten en kronkelingen draeide! Hier was het, dat de vreugde op al die aenzichten, eene gansche week tot ernst saemgetrokken uitblonk!... Maer hier was het ook dat Willem den grootsten tegenstand ontmoette. Hy had zich tusschen den dans gewaegd om er door te breken; maer juist in den zwaei van eenen woedenden galop had men hem en zyne geliefde medegesleept, en met de terugvaert teruggevoerd. Hy vreesde reeds er nimmer door te geraken en dacht het genaken der estrade op te geven, of stil te wachten tot de contre-dans geëindigd was, toen er eensklaps eene party vrolyke knapen, die huilend en joelend en lachend elkander voortdryvend, zich midden in den dans wierpen, en er vlak door heen golfden. Door deze mede voortgerukt, kon onze held met zyne vriendin eindelyk de geliefkoosde plaets bereiken, en nu lachten zy hartelyk om het geknor en het geschater dat diegenen aenhieven, welke zoo onbarmhartig door de moedwillige dryvers in hunnen dans gestoord waren.

Zoodra ons paer zyne plaets genomen en eens gedronken had, liet het noch quadrille noch wals meer voorbygaen; het hief lustig hart en beenen op, en woelde, krioelde, draeide en zwaeide, zoolang het maer kon, even als of het aen niets anders te denken hadde gehad, even als of er te huis niets kon voorvallen of misschien reeds voorgevallen was.

De vermoeijenis alleen kon hen in hun vermaek stooren, en zy hadden juist eenen woeligen wals verlaten, toen ze besloten eens voor goed uit te rusten en den contre-dans welke door eene

[p. 544]

kryschende stem, van boven het orkest aengekondigd werd, te laten heen slibberen.

Zy zaten eenigen tyd sprakeloos hygende naer hunnen adem, en begonnen dan weldra van vreugde en vermaek en liefde te spreken.

Druk hielden ze zich hier mede bezig, toen er een jongman met kiel en klak gekleed - hetgeen zeer afstak tegen Willem die frak en hoed droeg! - aen Eleonoor zachtjes vroeg:

- Jufvrouw, gaen wy niet eens dansen?

Het meisje zag op en herkende Piet Vleemsch, hy die in haers vaders plaets was gekomen en voor twee centen minder werkte!

- Ik dans niet - antwoordde Eleonoor, welke het slecht voorkomen van Vleemsch zeker reeds hadde doen weigeren, indien zy daer overigens door geene dringender redenen toe aengespoord ware geweest.

- Toe, dans maer eens met my - hernam de knaep.

- Neen, ik dans niet, zeg ik.

- Maer, waerom wilt gy niet met my dansen?

- Daerom!

- Zie, dat vind ik toch slecht; ik ben immers zoo goed als een ander.

- Och! ga, werk maer al gauw voor twee cents minder! - zeî Eleonoor zich niet langer kunnende bedwingen.

- Dat gaet u niet aen. Ik vraeg u om met my te dansen, en ge wilt niet? - vroeg Vleemsch op nydigen, bedreigenden toon.

- Wy! wy zullen samen dansen - onderbrak Willem om een einde aen den twist te stellen. En een wenk aen zyn gewoonen vis-à-vis gevende, trokken de twee paren naer den dans die afgeroepen werd, en plaetsten zich over elkander, gereed om met den eersten roep van den orkestmeester te beginnen.

- Balancez vos dames! - riep deze, in eens met zyne makkers op de violen beginnende te scharren, terwyl eene snydende trompet en eene ratelende groote trommel dat gekrysch begeleidden.

- Balancez vos dames!

[p. 545]

En het paer zweefde in zwierige, bevallige touteringen over en weder, draeide eens rond, en bevond zich op nieuw ter plaets.

- Avant-deux! - riep de orkestmeester, en wees intusschen naer de groote trommel om er wat harder op te doen slaen.

Willem sprong vooruit en danste tegen de dame vis-à-vis. Zyne gezellin, alleen gebleven, keek rond, wendde zich om en zag Piet Vleemsch achter zich staen. Zy wierp zich in de armen van haren minnaer, draeide met hem rond en:

- Zie eens wie achter ons staet! - fluisterde zy, toen ze stil stonden om de zykoppels hunne beurt van dansen te laten.

- Och! laet hem maer staen en bezie hem niet - antwoordde Willem die den onheuschen werkman ook in het oog had gekregen.

- Avant deux!

Eleonoor danste; haer minnaer bleef staen.

- Waerom wilt gy dat meisken met my niet laten dansen? - vroeg Vleemsch bitsig.

- Jongen, ik draeg me u niet aen! - antwoordde Willem, terwyl hy zyne beminde in de armen nam en er mede ronddraeide om de chaîne des dames aen te vangen.

Zy stonden eenigen tyd stil, terwyl de zykoppels woelden.

- La poule! - riep de orkestmeester.

- Ik vind dat nu toch flauw van niet met my te willen dansen, - hernam Piet Vleemsch tegen het meisje, dat alleen was blyven staen.

Eleonoor zag om en ontwaerde dat Vleemsch een glas jenever in de hand had, en dat zyne oogen een weinig van dronkenschap dwaelden.

- Zy voorzichtig dat ge me niet beklast - riep ze en wipte mede in den dans.

- Ik zal u wel hebben! - riep Vleemsch.

- Wat zult ge doen? - vroeg Willem, toen hy met zyne geliefde zyne plaets hernam.

- Ge zult dat zien!

Er heerschte eenigen tyd stilte en men danste gerust voort.

[p. 546]

- Cavalier seul! - donderde het van 't orkest, begeleid van een schaterend geluid der trompet en een donderslag der trom.

Willem danste.

- Hewel! zult ge dezen keer niet met me dansen? - vroeg Vleemsch verhit door den drank, dien hy gedurig nuttigde.....

- Och, ge zyt zat! - antwoordde het meisje spottend, wyl ze zich in de armen van heur minnaer voegde, welke haer in zynen vurigen galop medenam. En zy sprongen, zy juichten, zy draeiden te samen, niet meer denkende aen Vleemsch, die, toen zy hem naderden, zynen voet tusschen de beenen van het paer stak....

Willem en Eleonoor rolden te midden van den dans, en een luide schaterlach, die heel de menigte naer hunnen kant samenrotten deed, begroette hunnen val.

Willem was oogenblikkelyk regtgesprongen en had zyne beminde opgeholpen. Hy wendde zich, rood van schaemte en gramschap, naer Piet Vleemsch, welke hem met zegepralende blikken en eenen valschen glimlach aenzag.

- Gy zyt het, die my hebt doen vallen! - riep Willem woedend.

- Hewel, en wat is dat dan?

- Dat ge een schurk zyt!

- En anders niet?

- Och laet hem met vrede, - zeî het meisje, Willem by den arm trekkende.

- Hy zou zich wel wachten van iets anders te doen, - hernam Vleemsch twistzoekend.

- En wie zou me dat beletten?

- Ruzie in de wacht! ruzie in de wacht! de commissaire! waer is de commissaire?

- Ge hebt er geen hart toe - vervolgde Vleemsch.

- Ach, Jelle, laet ons gaen, de commissaire gaet komen.... - schreide Eleonoor.

- En wat kan ons die politieman? - riep Jelle, die door de gramschap zyne voorzichtigheid verloor.

[p. 547]

- De commissaire! he, jongens, daer is de commissaire met zynen stok!

En waerlyk by dat geroep zag men den schout vergezeld van zyne helpers komen aengetrippeld.. Hy droeg het onontbeerlyk sieraed, dat die politiebeambten kenschetst, in de hand.

- Wat is hier te doen? wat is hier te doen? - vroeg hy op gewigtigen toon.

- Vleemsch heeft me doen vallen. - Zeî Willem.

- Die schobbejak, daer, met zynen kiel, ha! die kerel heeft altyd zoo iets aen de hand.... Ik zal u het bal afsmyten, Vleemsch; - zeî de politiebeambte.

- En wat zou my dat schelen? - lachte Vleemsch, die reeds zoo dikwyls met de politie was in aenraking geweest, dat hy zich om hare bedreigingen maer weinig meer bekreunde.

- Ik zal u doen in den Amigo steken! - riep de gebelgde commissaris.

- Ziet hem eens! ziet hem eens! een avokaet! roept vinnig een avokaet, de Juge de Paix is bezig! - riepen eenigen.

- Met zynen stok! - voegden anderen er by.

En waerlyk de schout, deed steeds zynen stok over en weder waggelen.

- En ziet den pompier daer eens staen! hy is wat anders opgesmukt dan als hy aen het brandspuiten is, he!

- Ziet eens wat suwarow hy op heeft!

- Jammer, hy is aen het ros worden!

- Ik geloof dat hy hem in de kerk van den hondenslager gestolen heeft! - En men lachte overluid by die gezegden.

- Waer hebt gy dien suisse gehaeld? - vroeg nu een kwaeddoener door die spotterny aengehitst, terwyl hy den ongelukkigen pompier zoo hevig op den hoed sloeg, dat deze hem tot over de oogen zakte.

- He! he! wat is dat nu? - kraeide de gebelgde schout. En daer hy met zynen stok naer den kwaeddoener zocht, welke overigens reeds lang tusschen de menigte was verdwenen, trok er een den hoed van het hoofd des onthutsten pompiers, roepende:

[p. 548]

- In 't oog de suwarow, houdt hem in 't oog! hier! hier! - en hy wierp den hoed des politiemans een eind wegs tusschen de menigte.

De suwarow verdween om weder te verschynen, op nieuw te verdwynen en weêr te verschynen, en alzoo verder en verder geworpen, de zael rond te vliegen.

Geheel de politie liep achter den hoed en men vergat de twistenden, die ieder van hunnen kant verdwenen, Willem om zyne plaets te hernemen en er zyne aendoening aftedrinken, Piet Vleemsch om zich tusschen het volk te verbergen; want hy wist dat, nu de politie, om den hoon haer aengedaen, verbolgen was, het zeer slecht met hem zou afloopen.

Doch, hoe gemakkelyk hy ook aen de politie ontsnapte, was het hem onmogelyk uit het bereik eens jongelings te blyven, welke hem reeds van het begin des twisten in het oog hield.

Die jongeling volgde den onbeschoften Piet overal; eindelyk begaf deze zich omtrent den uitgang der zael, vast om er de gelegenheid af te wachten om zonder van den schout, die aen de deur stond, bemerkt te worden, de zael uit te slibberen. Alsdan nam de vervolger van Piet Vleemsch insgelyks plaets aen eene tafel rondom dewelke meer andere jonge werkliên, allen op hun zondags gekleed, zaten te drinken.

- We hebben hem! we hebben hem! - riep de jongeling tegen zyne makkers.

- Waer is hy? waer is hy, Pieter?

- Wel ziet gy hem dan daer niet zitten, met zynen kiel?

- Ha! het is die schurk, hy zal er van hebben!

- Hy zal van geen gemakkelyke reis komen!

- Maer wat is dat? wat is dat nu? - vroeg een oude man die met een gezel aen de zelfde tafel zat, en hoewel niet aen het gezelschap behoorende, zich door die dreigende schreeuwen gedwongen gevoelde aen de redekaveling deel te nemen.

- Wel, we gaen er eenen eene dorsing geven, Jef.

- Zoo jongen; ik zou het u niet aenraden! - sprak de ouderling.

[p. 549]

- Zoo zyn alle de oukens!.... Maer Piet Vleemsch zal er toch van hebben, Jef, wat ge zegt of te niet!

- En waerom, Sus?

- Wel, hy is alweder voor twee centen minder per schof komen werken! en zoo zouden wy allen ons werk wel verliezen, als we dat zoo maer toelieten. Rik Herman is er by ons voor weggezonden.

- Rik Herman die er al vier-en-twintig jaren werkte! 't Is toch schrikkelyk, en dat voor twee centen! Maer 't is zoo ons lot als we oud worden, jongen, en ik ben al zeer gelukkig dat ik binnen ben voor het slecht weêr....

- Ja, ja, ge zit gy er goed voor, Jef... Maer zeg het nu eens regt uit, verdient die Vleemsch geene oorvegen om dat hy voor minder komt werken? 't is maer niet genoeg onze broodwinning zoo te laten bederven.

- Wat zal ik er u van zeggen, Pieter, ge gaet met die zaek in labyrinthen komen; ik ben daer zeker van.

- Ja, ja, hy zal koeken hebben, en daermeê gedaen!

- Ja, 't zou in mynen tyd niet gebeurd zyn, - hernam de ouderling met zekere voldoening. - Had de baes er eenen voor minder, in eens andermans plaets aengenomen, dan zouden al de werklieden van het werkhuis opgehouden hebben met werken, en de baes zou gedwongen geweest zyn, den weggezonden terug te nemen. Maer die goede dagen zyn voorby, jongen; toen was een werkman nog in tel en vry; maer nu.... - en de grysaerd zuchte.

- Ja, ja, - ging een ander voort, - wy zitten er maer leelyk voor, Jef.

- Dat is altemael sedert die gevloekte vrye concurrentie - zeî de oude het hoofd schuddende.

- Wat is dat, concurrentie? - vroeg er een - ik versta dat woord niet.

- Maer ge gevoelt het - hernam de oude. - Zie, jongen, dat is.... Ge zyt by voorbeeld een eerlyk man, die uwe gasten hun brood wilt laten verdienen, zelfs wat winnen, en uwe kalanten eerlyk bedienen wilt: hewel, ge neemt nu dat werk aen voor honderd franks, by voorbeeld.... Hewel! dan komt er eene hondsvot,

[p. 550]

een dief met eenen hoed, die zyne gasten afprangelt en besteelt, zyne kalanten bedriegt, en die neemt hetzelfde werk aen voor vyf-en-twintig. De goede is immers zyn brood kwyt?

- Dat is dus de toelating der dievery? - vroeg Pieter.

- De bescherming, jongen, de bescherming! - zeî de oude.

- Daer! daer! Piet Vleemsch staet op, hy gaet ons ontsnappen, - onderbrak er een.

- Och, de commissaire houdt te goed post aen de deur - antwoordde een ander.

- Maer komt het gouvernement daer niet tusschen? - vervolgde Pieter tegen den grysaerd.

- Ha! ha! ha! het gouvernement!

- Maer ziede dan niet dat de oude Jef van het entreprise spreekt?....

- Och, Jesus! is het dat? wel, wel, daer hebben we onzen buik van vol!

- Daer vloeken we alle dagen op!

- Gy moet me er niets van zeggen, ik weet het niet dan al te wel; ik weet het maer al te goed! - hernam de oude Jef - zie, jongens, ik heb het entreprise weten beginnen en er altyd het hoofd tegen geschud, en nu zie ik er al de gevolgen van in.

- Maer, ziet dan naer Piet Vleemsch! - riepen er eenigen, welke die redekaveling begon te vervelen.

- Laet Piet Vleemsch Piet Vleemsch, want ge zult hem rammelen tot dat ge in het kot geraekt.... Maer van het entreprise gesproken, - vervolgde de oude - ik heb dat zien opkomen.... Ge moet niet gelooven dat er de bazen in den beginne by wonnen; wel neen, vrienden, ze moesten er van armoê uitscheiden en op nieuw in daghuer gaen werken.

- Kenden zy dan de schelmery nog niet?

- Wel neen, de gast trok volle daghuer, de baes was zeker van zyn geld en de kalant moest niet vreezen bedrogen te worden. Ge verstaet dus gemakkelyk dat het zeer moeijelyk was zulke nauwe rekeningen te maken en dat de entreprisen van zelf bleven steken.....

[p. 551]

- Ja wel, maer hoe zyn de entreprisen dan toch opgekomen, vent?

- Wel, er waren er toen gelyk heden, die niet veel pratyk hadden. Die dachten in hun zelven, veel kleine winstjes maken een groot, en zy begonnen daerom voor weinig aen te nemen en verloren wat er te verliezen was.

- En de anderen moesten hen van zelf navolgen, vermits de heeren zeker zegden: ‘Zie, die en die betalen maer zoo veel voor een werk daer ik zoo veel meer voor betael.’

- Ge hebt den nagel op den kop geslagen! - antwoordde de grysaerd. - En gelyk er nu weêr waren, die weinig te doen hadden, namen die wederom werk voor minderen prys aen.

- En die bestolen de kalanten?

- Of stroopten de gasten?

- Geen van beide. Die lieten het werk wat minder verzorgen, wat afkletsen, gelyk wy het heeten. En zy die op deze volgden en weder voor minder aennamen.....

- Hewel, wat deden die?

- Wel - hernam Jef, na zyn grys hoofd eens bedenkelyk geschud te hebben, - die verzochten de gasten van voor twee centen per week minder te werken.

- En de gasten deden het?

- Ze deden het, omdat ze den put waerin ze rolden, niet kenden, en dachten dat dit slechts voor eenige weken was..... De bazen die dan na deze kwamen en nog beter koop aennamen.....

- Hewel, wat deden die?

- Die gaven slechte waren.

- Gelyk nu?

- Zoo slecht niet!

- En hoe ging het dan Jef?

- Wel, jongen, in dien tusschentyd was men het werk zoodanig gaen afkletsen, dat men op eenen dag deed, waer men er te voren twee zoude op gewerkt hebben. Dus was er maer de helft der werklieden meer noodig, hoewel het werk door den goeden koop vermeerderde.

[p. 552]

- Dat laet zich verstaen!

- Hewel?.....

- He! he! wat lawyd is daer ginder in de zael? - vroeg er een terwyl men omtrent den dans op commissaris en pompiers hoorde roepen.

- Laet ze maer lawyen en luister - sprak de oude. - Er was dus veel werkvolk, te veel en de bazen konden de gasten reeds dwingen voor minder te werken. De gasten gingen elkander ook onderkruipen, want ze dachten, het is beter droog brood te eten dan van honger te sterven. Alzoo is men van lieverlede zoo ver gekomen dat men voor twee centen minder per schof eenen werkman verwerpt die zynen meester al vier-en-twintig jaer getrouw heeft gediend!

- En dat men geene oude werklieden meer wil!

- Ja, ja, denk maer aen uwen ouden dag. Het zal nog al slechter en slechter gaen beginnen, en men zal op den duer vechten om voor een stuk brood te mogen werken.

- Maer daer is ginder ruzie, ruzie in de wacht!

- Laet er maer ruzie zyn - sprak de oude Jef.

- Kom eens zien.

- En onze Piet Vleemsch dan, hebt ge hem dan de geeseling al kwyt gescholden.

- Om den duivel niet.

- En het is nog alleen het verminderen der daghuer niet, welke pynelyk voor den werkman is - hernam de ouderling, die van zyn thema niet af te brengen was, hoe zeer het ook rondom hem woelde. - In mynen tyd was de gast vriend van den baes; zy vertrouwden elkander: de eene was zeker van zyn bestaen, de andere overtuigd van de eerlykheid van zynen knecht. Men zou toen geen ouderling aen de deur gesmeten hebben, want de kalanten waren fier als zy den oudsten gast van het werkhuis by hen te werken kregen..... Maer nu, nu!.... Maer hoe kan er ook vertrouwen, liefde bestaen? de baes vreest altyd dat zyn gast zyne schelmery aen de kalanten zal verraden, hetgeen ik toch nog nooit heb weten gebeuren; de gast vreest altyd zonder werk te vallen.....

[p. 553]

- De commissaire loopt de zael in naer de ruzie! - onderbrak er een.

- Pas nu op Piet Vleemsch! Pas nu op Piet Vleemsch!

- Ja, want de pompiers loopen den commissaris na.

- En de suwarows loopen mede!

- Ja, ja, kereltjes! maer luistert maer eens. In mynen tyd zou men geen kwaed woord van den baes gehad hebben, en nu, wat is het geheele dagen? - zeî de medelydende grysaerd een traen uit zyn oog vagende.

- Ja, ja! zoo is het, Jef.

- Ja, ik weet het kinderen, maer dat is de vooruitgang van de wereld, die welhaest op krukken zal springen, om nog wat haestiger vooruit te loopen!

- Piet! Piet Vleemsch loopt de deur uit!

- Gauw! gauw! anders is hy weg!

- Pakt vast! houdt vast! houdt hem! houdt hem!

En de jonge werklieden waren de zael uit.

- Ze willen niets hooren, ze willen naer geenen ouden man luisteren! - zegde de ouderling tegen zyn gezel die nog nevens hem zat.

- Wat zal ik u er van zeggen: het is jongheid - zeî deze.

- Ja, maer wy weten het, he! Jan?.... Wy weten hoe het er in de wereld is toegegaen, van voor den franschen tyd af, niet waer jongen?

- 't Is wonder!

- Maer ik zal hun dat nog wel eens altemael zeggen. Nu heb ik den tyd niet en de plaets is er toch niet zeer toe geschikt, he, Jan?

- Dat is waer, Jef.

- Hewel, Jan, laet ons ginder dan nog eens zien dansen, want hoewel ik zoo stram ben als een stok, zie ik de jongheid geerne lustig opspringen.

- Wel ik ook, wel ik ook! maer het is al dry ure, Jef; dat wy maer naer huis gingen.

- By lange niet, ik moet ze nog eerst eens zien dansen!

En Jef, die gelyk men ziet den vooruitgang der wereld sedert

[p. 554]

meer dan eene halve eeuw heeft gadegeslagen, en met welke de lezer, wil hy dien vooruitgang goed waerderen, wel gaerne in andere verhalen nadere kennis zal maken, ging met zynen gezel Jan, den dans nazien.

Intusschen vervolgde Piet Vleemsch zynen weg naer huis, en zong... toen hy eensklaps eenen geweldigen kaekslag ontving.

- Wat wilt ge van my! - riep hy woedend.

- We hebben hem! we hebben hem!

- Slaet toe! Slaet toe!

- Maekt hem maer kapot!

En Vleemsch hoorde al die aenmoedigende redens terwyl het slagen en stampen op hem regende.

- Maer, wat heb ik u misdaen? - schreeuwde de ongelukkige, zich dapper verwerende.

- Geef het hem maer! hy heeft den geheelen avond kletsen verlangt - riep eene stem, en Vleemsch vloog met zyn aenzicht ter aerde.

- Dat zal hem leeren voor eenen halven stuiver minder te werken.

- Het zal hem leeren!

- En terwyl verdubbelden steeds de slagen. Maer Vleemsch was ook geen lam: daer hy op den grond lag, kronkelde hy zyne armen als twee slangen om de beenen zyner aenvallers, terwyl hy hevig in hunne kuiten beet.

- Hy scheurt mynen frak, mynen zondaegschen frak - riep er een al weenende - hy zal het bekosten!

- Hy zal het bekosten!

En de arme Vleemsch voelde zoodanig de slagen en stampen verdubbelen dat kracht en moed hem te gelyk ontgingen en dat zyne smartkreten in pynelyk gegil veranderden.

- Een vechtpartytje! mannen, een vechtpartytje! kom by! kom by! - riepen eenigen, die van het bal kwamen en het geworstel zagen.

Op weinige stonden was er een hoop volk rond de vechtende geschaerd.

[p. 555]

- Slaet toe! slaet toe! - riep men uit de menigte.

- Wat heeft hy gedaen? - riepen anderen.

- Toe, toe, maekt den schelm kapot!

- Is dat nu geene schand allen op eenen te vallen, trekt ze van den ongelukkige weg, de moorders!

- Moei er u niet mede!

- Wat is dat vrienden? - vroeg Willem die met zyne geliefde insgelyks het bal verlaten had.

- Ha! zyt gy het Jelle? Ge ziet hoe we Piet Vleemsch afranselen!

- En waerom, jongens? dat is nu immers toch te wreed zoo allen te gelyk op eenen te slaen.

- Hy moet kapot, Jelle! heeft hy alweêr niet voor minder beginnen te werken?

- En zoudt gy, als ge in gebrek waert, dat ook niet doen? - zeî Willem.

- Ach! kom aen, Jelle, lieve Jelle! - zeî Eleonoor bevend.

- Wat zegde daer Jelle, wat zegde daer! - schreeuwde Pieter woedend tegen Willem, omdat hy zag dat deze hunne handelwyze afkeurde.

- Ach! ziede dat nu wel Jelle, dat is nu met tusschen die ruzie te komen! - schreide Eleonoor hare armen rondom haren beminde slaende. - Laet ons doorgaen, laet ons doorgaen!

- Hewel! Is het niet leelyk iemand zoo te slaen - antwoordde Willem aen Pieter, terwyl hy zyne beminde van zich weerde.

- En het is Vleemsch, die met u ruzie zocht! wilt gy hem dan beschermen? - vroeg Pieter bitsig.

- Ik kan dat toch niet zien; ge zoudt hem doodslaen - hernam Willem, er eenigen van den hoop wegrukkende om Vleemsch, die zyn bewustzyn reeds verloor, te redden.

- Dat gaet u niet aen - en met die woorden kreeg Willem eene kaeksmyt.

- Och Jelle, Jelle! - riep het schreijende meisje tusschen de vechtende springende.

[p. 556]

- De commissaire! daer is de commissaire! Gaet loopen jongens! gaet loopen! - riepen de omstaenders.

- Ach toe, kom aen, Jelle, eer men u vastgrypt! - schreide Eleonoor.

- Dat ware om meê te lachen - riep Willem worstelend.

- Ach! dan zou men u toch voor getuige nemen, en dat zoudt ge immers niet willen zyn?

- Niet willen zyn? - vroeg een der omstaenders aen Eleonoor; - En daer is zestien en halve te winnen met getuige te zyn voor het Correctionneel, geloof ik, is het niet waer, Sus?

- Ja, ja, - antwoordde deze. - Ik voor my zou wel getuige willen zyn.

- De franks zyn er zoo gemakkelyk niet te winnen meisken om er geen getuige te willen voor zyn - hernam hy die eerst gesproken had.

Maer de goede Jelle, die op het hooren alleen van het woord getuige, geschrikt had, en daerby nog van zyne geliefde tot doorgaen gepraemd werd, verliet aenstonds het tooneel des gevechts. De aenvallers vlugtten ook achtervolgd door den commissaris en de pompiers, welke slechts trachtten de misdadigers te vatten, terwyl zy den rampzaligen gewonden in zyn bloed lieten zwemmen..........................................

Toen het jeugdige paer, geschokt door al wat er dien nacht was voorgevallen en vermoeid van dansen, de wooning van Herman naderde, werden beiden koud van verbazing: ze zagen dat er beneden nog licht brandde!

- Zou vader nog niet slapen zyn? - vroeg Eleonoor sidderend.

- Wel ja! - antwoordde de knaep, die den angst, welke hem zyns ondank overviel, onderdrukte. - Er zal goed nieuws zyn, en vader en moeder zullen mynen buitensluit hebben opgenomen, en nu nog naer ons wachten om ons het gelukkige nieuws mede te deelen.

- Dat is mogelyk! - zeî het meisje met eenen zucht, terwyl haer minnaer den sleutel in het slot draeide.

[p. 557]

Hare moeder kwam hen tegengetrippeld.

- En vader? - riep die bevend.

- Hoe, vader?

- Is vader niet by u, kinderen?

- We hebben hem niet gezien.

- Wel hy is toch korts na u uitgegaen, kinderen; wel zoohaest als ik 't huis gekomen was!

- Hy zal in goed gezelschap zyn! - antwoordde Willem, terwyl hy zyne geliefde bezag welke even als hy, zonder te weten waerom, verbleekte.

- 't Is toch wonder, hy is dat niet gewoon, - merkte de moeder op, min of meer door Jelle's antwoord gerust gesteld.

- Maer hoe is het nu afgeloopen met uw bezoek by vader's bazin?

- Slecht, Norken, slecht!

- Zoo dat vader zonder werk is? - En het meisje begon eensklaps bitter te weenen.

- Och, dat is niets! - zeî Jelle met eene gebrokene stem. - Hy zal nog wel elders werk bekomen!

- Neen, neen, - zeî de moeder ook in tranen uitbarstende.

- En wat zegde madame De Croon? - vroeg Willem.

- Op al myne tranen, myn bidden, myn smeeken, op al myn herhalen van de vier-en-twintig jaren dienst myns mans, antwoordde zy.....

- Wat? wat? - vroeg Willem weenend, terwyl de moeder door snikken onderbroken werd.

- Ze zeî: ‘Ja, ik weet het vrouwken, maer het zyn ook zulke slechte tyden, en wy hebben al zoo veel arme menschen te onderhouden. Zie eens hoeveel er alle morgenden aen de deur staen.

- Ja, van die lediggangers die eene rent maken van de aelmoes - onderbrak het meisje bitter. - Wy hebben toch nooit gebedeld.

- Van die arme schoeijers, - vervolgde Jelle die men niet aen de deur doet komen dan om den menschlievende uit te hangen, en den schynheilige te spelen.

[p. 558]

- Maer waer mag dan toch myn man zyn? - hernam de vrouw, wier angst geweldig toenam. - Waer mag hy toch zyn? waer mag hy toch zyn? - En beken tranen vloten tusschen hare vingeren, waermede zy haer aenzicht bedekt had.

- Wel, wat zeî vader, als hy uitging?

- Niets, niets, kinderen! Alleenlyk zeî hy toen ik hem vertelde wat ik u daer even zegde: ‘Ja, 't is zoo, ik dacht het wel... Het ware beter, vrouw, dat wy dood waren!’ En hy nam den sleutel en ging uit.

- Och, waer mag hy toch naer toe zyn? - vroeg Eleonoor, terwyl zy onwillens sidderde.

- Ja, ja, waer mag hy zyn? Och, het is toch leelyk van vader, iemand in zulke ongerustheid te stellen.

- Kom, kom, moeder - zeî Willem - hy zal eenen vriend tegen gekomen zyn en hem zyn ongeval verteld hebben; zy zullen dan te samen de alteratie zyn gaen afdrinken.

- Wel, daer heb ik niet aen gedacht, maer dat is mogelyk - zeî de vrouw, eensklaps in die woorden eene strael van hoop vindende.

- En dan kan hy wel tot in den morgen weg blyven.

- Wel zeker!

- Maer ik zou toch ongaerne hebben dat Rik nog lang weg bleef. Hy zou morgen naer den regenbak moeten omzien.

- Naer den regenbak?

- Wel ja! hy moet in den avond regenwater geschept hebben.

- Ja, daer ik my meê gewasschen heb - merkte het meisje op.

- Hewel, dan heeft hy den sleutel op den regenbak laten steken, en de kwade jongens zullen er vuilnis in geworpen hebben. Kwade Peer, uit de geburen, is hier daer straks komen kyven, omdat hy in het eerste zynen schepeemer uit den regenbak niet kon bovenhalen; dan is er van zynen eemer een zwaer pak in den regenbak terug gevallen, waerna hy vry geschept heeft....

- En heeft onze Rik dien regenbak laten openstaen? - vroeg Willem.

- Ja, want het was onze sleutel die nog op het scheel stak, en

[p. 559]

kwade Peer heeft den bak opengevonden.... zoo dat Rik, zoohaest hy t'huis komt, moet zien wat die deugenieten er in geworpen hebben, want ik zoek geene ruzie met geburen.

- Dat geloof ik.... Maer zoo ik naer Rik ging zoeken Leen? Er zyn toch maer weinige kroegskens en kappelletjes meer open.

- Ja maer, jongen, ge moet morgen vroeg gaen werken.

- Wel ik kan wel een geheelen nacht waken, moeder, gaet gy maer te bed. - En na nog eenen kus aen zyn geliefd Norken gegeven te hebben, ging Jelle op zoek naer hem, dien hy zoo geerne zynen schoonvader zou genoemd hebben.

IV.

De regenbak.

Maer des morgens kwam Willem aen Helena vragen of haer man niet wedergekeerd was, want hy had hem niet gevonden. En de vrouw sidderde!.... De jongeling ging op nieuw op zoek en kwam 's avonds weder; hy hernam zyn onderzoek met den nacht te vergeefs! nergens was de ongelukkige timmerman te vinden.

Vier weken vergrootte alzoo de ongerustheid van moeder en dochter; vier weken bleven zy in afwachting op eene uitkomst zonder hoop; en toch drong zich de hoop in haer hart, als om te spotten met het droeve kind, alsom te schaterlachen met het lyden der rampzalige vrouw! Ho! het lyden dier arme wezens, welke zoo op eens al hun welzyn verwoest zagen, was verschrikkelyk! Zy weenden, zy treurden, zy baden, zy hoopten! Hoe menigmael konden zy den honger, door de verterende droefheid verwekt, niet verzaden, om dierzelve droefheid wille welke haren gorgel toegewrongen had! Ho! wen dit gebeurde, dan wierpen zy zich op de knien, dan smeekten zy den hemel zoo vurig! Moeder en dochter vermengden hare tranen in de hartverscheurendste omarmingen; al te vergeefs, haer gebed werd niet verhoord! hare

[p. 560]

tranen niet geteld!... Herman bleef weg, en niets, niets werd er van hem vernomen....

En toch hoopte de rampzalige Helena.

Dagelyks ging ze naer de politie vernemen of men niets van haren gemael gehoord had; dagelyks, vol betrouwen op zyne tusschenkomst, ontstak zy eene waskaers voor dezen of genen heiligen; dikwyls zelfs deed zy eene mis lezen ter ontdekking van haren gemael, en dan zat zy met hare dochter weenend te bidden voor het altaer waer de priester het verzochte zoenoffer bragt.... Ho! op die godvruchtige stonden stortte haer geloof haer zooveel hoop en liefde in het harte! Hoop voor het wedervinden van den verloren ouderling, liefde voor het leven! want die liefde was haer reeds zoo dikwyls ontgaen om in eene aenbidding des vernielenden doods te veranderen!...

En als beiden dan vol hoop, vol betrouwen naer huis kwamen, als moeder en dochter zich in eene voorgevoelende zaligheid, over den hervonden vader, over den wedergekomen echtgenoot, onderhielden, ô! hoe trof het haer dan, als zy hare deur openende, den woon ledig vonden! Dan greep haer de wanhoop in hare klauwen, om de arme, rampzalige wezens in eene afgryselyke omhelzing de grootste folteringen te doen gevoelen!

Hoe dikwyls kwam dan in Helena 's geest de gedachte op van al wat zy bezat te verpanden om toch een zieldienst tot lafenis van den overleden ambachtsman te laten doen, hoe dikwyls!... Maer was Herman dan wel dood? Waer was zyn ontzield lichaem? zyn overschot?

Helaes! nergens, nergens! En nogtans was het ys gebroken, de kreken en vlieten ontdooid; men had overal gevischt, langs alle kanten opzoekingen gedaen en toch vond men Herman nergens! Hy leefde dan nog!....

En by die overweging schilderde de hoop weêr bloemen voor de ongelukkigen.

En Willem sierde die bloemen nog op. Niet eens kwam hy des noenens naer Herman vernemen, of hy bragt eenen hoop bewyzen by dat Herman nog leven kon. Hy geloofde zichzelven wel

[p. 561]

niet, als hy zoo sprak, maer ziende dat de vrouwen in zyne tael troost vonden, wilde hy schynen alsof hy van de terugkomst van Herman verzekerd was.

Alzoo werden Helena en Eleonoor vier lange weken tusschen angst, afgryzen, hoop en verwachting geslingerd. En die verfynde folteringen, welke hare eertyds zoo geruste ziel pynigden, vergrootten nog door het uitzicht op de toekomst, door het uitzicht op het naderend gebrek!...

Het weinig geld dat men gespaerd had, was verteerd.

Zy hadden nu toch al vier weken geleefd zonder eenige winst. De onkosten, voor haer bestaen vereischt, die waermede zy de hulpmiddelen, welke de kerk ter hervinding van den werkman aenbood, kochten, hadden tot haren laetsten penning verslonden. Willem wilde haer, wel is waer, met zyne beurs bystaen, maer de vrouwen weigerden dat vrymoedig. Zy moesten eerst van de dood van haren broodwinner verzekerd zyn, zouden zy zich vernederen tot het aennemen van een brood ten almoes.

Aen niemand kloegen zy haren nood; zy leden in stilte; voor het uitterlyke schenen zy geen gebrek te lyden.

De geburen verwonderden zich daerover, want die vermoedden dat Helena met haer kind gebrek lyden moest. Zy beschuldigden haer van hoovaerdy omdat zy hunne hulp niet afsmeekten. Sommigen durfden zelfs beweeren dat Helena fortuin bezat, en dat het slechts uit vrekheid was dat zy te voren de arme vrouw speelde.

De geboren hadden nog, om andere redenen een wrok tegen de rampzalige vrouw.

Helena had er niet meer aen gedacht Jelle te verzoeken naer den regenbak, welke, gelyk men weet, door haren gemael opengelaten was om te zien. Het verdwynen van Hendrik, haer angst deswegens, hadden haer dat uit het oog doen verliezen. Voeg daerby dat er eenen geruimen tyd verliep, eer daerover van iemand gesproken werd, en dat het onder de geburen bleef alsof er aen den regenbak niets gebeurd ware, totdat eindelyk het water begon te stinken, en alles voorspelde dat het ging bederven.

[p. 562]

Men stak de koppen byeen en wist niet waeraen dat stinken van den regenbak te wyten. Men deed van alle gissingen, stapelde de botste veronderstellingen op een; eindelyk schoot het iemand te binnen wat er op den zondag van buitensluit gebeurd was.... Nu vielen alle tongen te gelyk op Helena; men vroeg op de hatelykste wyze, waerom zy geen geld kon vinden om den regenbak te doen zuiveren, daer ze wel geld vond, om zoovele weken te bestaen zonder eenige winst.

Die ommekeer der geburen, die Helena en haer gezin altoos zoo geliefkoosd hadden, die zelfs weinige dagen te voren, met zooveel medelyden van haer spraken, kwam aen de ooren van den heer Reyns, Helena's huisbaes.

Die Reyns was een man, gelyk meest alle huisbazen, alleen op belang en baetzucht uit. Reeds lang had hy het klein huisken door het gezin bewoond willen vergrooten, om er meerder intrest uit te trekken. De aenbeveling van zynen overleden vader, die hem - uit genegenheid tot Herman, welke reeds vele jaren in dit huis woonde en altyd goed betaelde - verzocht had dien werkman daer met vrede te laten woonen tot hy stierf, had hem daer alleen van wederhouden. Echter gehoorzaemde Reyns slechts knorrig aen dit gebod zyns stervenden vaders, en had hy altoos naer voorwendselen gezocht om er zich aen te kunnen onttrekken, zonder zyn geweten te verontrusten. Nooit had hy er eenige gevonden; maer nu Herman verdwenen was, nu hy voorzag dat de vrouw niet meer voortdurend zou kunnen betalen, nu hy aen het geklaeg der geburen hoorde dat Herman zyn huisken beschadigd had, meende hy gerust de aenbeveling zyns vaders in den wind te mogen slaen. Hy besloot dan de vrouw te doen verhuizen, op welke wyze het ook wezen mogt.

Vol van dat voornemen drukte hy zich den hoed op het hoofd, nam zynen stok in de hand en begaf zich naer de ongelukkige. Deze zat nevens hare dochter bitter te weenen, toen de huisbaes binnen trad.

- Dag mynheer Reyns! - zei Helena tusschen haer snikken.

- Wat is dat hier met den regenbak? - vroeg de andere.

[p. 563]

- Wel mynheer... - zei de vrouw eenen vryen loop aen hare tranen gevende, daer haer den nacht van Hendriks verdwyning, met al zyne omstandigheden te binnen schoot.

- Wel, de geburen komen by my klagen dat de regenbak stinkt, en ik wil geene ruzie met de geburen hebben, die zoowel als gy myne huerlingen zyn en betalen.

- Maer, mynheer, kunnen wy daer nu toch aen doen, dat die regenbak stinkt, wy hebben immers al droefheid genoeg zonder daer aen te denken.....

- En men zegt dat uw man hem heeft opengelaten - viel Reyns de vrouw bitsig in de rede.

- Och myn man, myn arme man! - En de vrouw wendde zich naer Eleonoor, die luid snikte. - Och, Norken, zwyg maer lief kind, ge zult u ziek maken - en terwyl Helena zoo sprak, snikte zy zoo hevig als hare dochter.

- Ik had dat nooit van Rik verwacht, dat hy zulke slechte kerel was; - hernam de huisbaes - hy loopt daer van u weg als ware hy nog een snotbaerd, en laet u alleen voor het huishouden zitten. 't Is schand!

- Maer myn man was zonder werk gevallen, mynheer.

- Ja, de dood heeft altyd een oorzaek. Was dat eene reden om vagebond te worden; den eenen of anderen dag brengen de gendarmen hem nog op als landlooper... Maer, wat gaet ge nu doen met den regenbak?

- Maer, mynheer, Rik is geen vagebond.

- Ik vraeg u wat ge met den regenbak gaet doen? - viel de huisbaes de snikkende vrouw in de rede. - Uw man heeft dien zeker in zattigheid opengelaten en de een of andere kwade jongen heeft er eenen hond in geworpen, die nu onder den inham ligt te rotten... De regenbak moet gezuiverd worden.

- Maer, lieve mynheer Reyns, we kunnen daer niet aen doen.

- En wie heeft dan den regenbak open gelaten?... Ge zult hem doen kuischen, en daer meê uit.

- Och lieve mynheer, we zyn in zulke slechte omstandigheden, gy weet dat immers?... Al ons geld is al op...

[p. 564]

- En wie zal dan de huishuer betalen? of meent gy hier voor niet te woonen?... Ho! dat zal niet gebeuren!... Misschien zoudt ge dan nog wel den regenbak niet willen doen kuischen en alzoo de geburen doen verhuizen! zoo, zoo!

- Och mynheer, heb nu toch wat medelyden, wat ga ik met myn schaep, met myn Norken doen. Zie! mynheer, ik woon hier nu toch al zoo lang en heb u altyd goed betaeld... Ik zal u nog eerlyk voldoen, maer brengt me toch op geene nuttelooze onkosten met...

- En dan zou ik de zuivering van den bak moeten betalen? Wel dat zou ik verwenschen! Zoo! dan zouden myne huerlingen myne pompen moedwillig mogen omvertrekken, myne regenbakken vol vuil smyten, en ik zou dat van myn geld moeten laten maken? wel zoo dan!... Luister eens, laet ge den regenbak maken, ja of neen? want ik ben niet van zin al den intrest van dees huisken dat ik u veel te goedkoop verhuer, te verliezen.

- Maer, lieve mynheer...

- Ik vraeg u of gy hem laet kuischen.

- Ach mynheer, heb toch...

- Dan moet ge maer verhuizen.

- Maer lieve mynheer - zei de moeder zyne hand vastnemende om hem met meer vuer te bidden, terwyl zy op hare dochter wees - Maer mynheer...

- Dan moet ge maer verhuizen.

- Norken - hernam de vrouw in eens met fierheid - Norken, neem daer mynen mantel; hy heeft my in de zeventig franken gekost en we hebben langen tyd droog brood gegeten om hem te kunnen koopen; draeg hem naer den berg, gy zult er nog wel dertig franken van krygen.

- Maer lieve moeder, het is weêr zoo koud, het zal weêr op nieuw gaen vriezen en ge zyt zoo ziekelyk.

- We moeten tegen de kou kunnen, kind! Zet den mantel in den berg en ga in passant aen den metser zeggen, dat hy den regenbak kome kuischen.

- Ge zult hem dan doen kuischen? - Vroeg de huisbaes, geheel onthutst.

[p. 565]

- Ja, mynheer, en straks zal myne dochter u veertien dagen op voorhand komen betalen.

- Als het maer waer is! - mompelde de heer Reyns, Norken zeer misnoegd volgende, welke zonder een woord te kunnen spreken het huis verlaten had, en met de wanhoop in het hart het bevel harer moeder volvoerde.

Toen Helena zich alleen bevond, viel zy afgemat op eenen stoel neder. De smart, welke zy sedert eenigen tyd verduerde, had haer teêr gestel reeds fel geschokt, en die laetste slag sloopte voor eenige oogenblikken al hare lichaemskrachten.

Hare ziel bleef niettemin haer lyden gevoelen en de arme vrouw bleef slechts zoo lang onder die ligchaemsbedwelming als hare ziel tyd noodig had om, door overmaet van lyden, moed te ervatten.

Alsdan overdacht zy het moedig besluit dat zy daereven tegenover den huisbaes genomen had. Zy aenzag hetzelve als eene ingeving van God, ingeving welke hy haer alleen instortte om haer heuren woon te doen behouden tot dat haer gemael weder kwam.

Zy versterkte zich zoodanig in die gedachte, dat zy er geheel door herleefde, en hare inbeelding, door de ongewoone krachtsinspanning van vier weken lydens zeer ontwikkeld, schilderde haer die wederkomst zoo stellig voor, dat zy er geenszins meer aen twyfelde.

Hare hoop was zoo groot, de kracht waermede zy zich uitdrukte zoo wegslepende, dat hare dochter in dezelfde deelde zoohaest Helena ze haer had blootgelegd. Vol van dat vertrouwen, besloten zy nog twee franken te besteden om eene mis van dankzegging aen den Allerhoogste te doen celebreren. En waerlyk des anderdaegs, om acht ure, begaven zy zich naer de kerk om die mis by te woonen.

In het uitgaen zagen zy de metsers bezig met het bedorven water uit den regenbak te pompen....................................................

Op dien zelfden dag werd de zaek van Piet Vleemsch voor de correctionnele regtbank gebragt.

[p. 566]

De ongelukkige jongen was, na het gevecht, byna dood naer het gasthuis gedragen, maer was daer weldra hersteld. De regtbank moest nu uitspreken, welke straf Pieter, de eenigste der aenvallers die in de handen der politie gevallen was, verdiende.

Dien kluchtigen tribunael zullen wy niet nederschryven. Byna wekelyks vind men er dergelyke in de regterlyke kronyk. Hoe zou de lezer zich dan niet kunnen voorstellen op wat koddige wyze Piet Vleemsch de zachte streeling die men hem gegeven had, bloodlegde; hoe moedig de misdadiger dezes redenen beantwoordde, en beweerde het regt gehad te hebben Piet Vleemsch eene goede kastyding voor deszelfs stielbedervery te geven.

Beschuldiging en ontschuldiging waren nauwelyks gehoord of de commissaris met zyne pompiers deden hun beklag over de luchtreis van den politiehoed. Zy beweerden met ronkende, hofsche en regtsgeleerde woorden dat Piet Vleemsch, als de eerste oorzaek van die schand der politie aengedaen, moest veroordeeld worden.

Onnoodig is het te zeggen dat een glimlach van den president en een schaterlach van het publiek die pretentieuse aenklagt beantwoordden.

Het einde van dit kluchtspel was niettemin rampzalig voor den ongelukkigen Pieter. Hy werd veroordeeld om dry maenden lang zyne vryheid tegen een gevang te verwisselen.

Willem had die veroordeeling bygewoond. Hy ging den uitslag haestig aen het bedrukte gezin, dat er natuerlyk belang in stelde, vertellen. Onderwege bedacht hy, welke woorden het best geschikt waren, om de standvastigheid van den veroordeelde te doen uitschynen; want Pieter, hoe men hem praemde, wat afslag men hem beloofde, had geenen enkelen der makkers welke met hem Piet Vleemsch geslagen hadden, willen verraden.

Zoo peinzende, naderde Willem het straetje waer zyne beminde woonde. Hier was hy zeer verwonderd, gansche hoopen volks nieuwsgierig byeen te zien staen. Hy gevoelde en zag dat zy hem allen bezagen, en hy trilde onder het nauwkeurig onderzoek van zoovele oogen. Iets akeligs en benauwends beklemde hem en hy dorst niet naer de reden dier samenrotting vernemen.

[p. 567]

Nog meer ontstelde hy zich toen hy eene drokke menigte rond den regenbak en voor de deur van Helena geschaerd zag. Hy drong sidderend maer moedig door den hoop, en stond niet weinig versteld niemand anders te zien dan de metsers, die onverschillig den leêggepompten regenbak zuiver schuerden. Daerdoor meende hy het raedsel van de nieuwsgierigheid der omstaenders op te lossen, te meer daer niemand hem het woord toestuerde; maer het werd hem aenstonds bang om het hart, want hy hoorde stillekens, nevens hem schrikkelyke dingen fluisteren.

Hy trad binnen.

Helena zat - half op de tafel uitgestrekt - op eenen stoel; niets beweegde aen haer dan alleen hare borst welke hevig zwoegde. Hare oogen waren gezwollen en stonden hol en wild buiten het hoofd. De droefheid had haer hart zoo benepen, haren gorgel zoo zeer verkropt, dat de adem er door belemmerd werd.

Aen hare voeten en met het hoofd in den schoot harer moeder welker handen zy geweldig vastkneep, lag Eleonoor geknield. Luidruchtig en met wanhopende toonen weende zy, en men zag aen de hevigheid harer gebaren, dat by haer de jeugd voordeelig worstelde tegen de droefheid, waeronder hare moeder bezweek, dat zy krachtig genoeg was om haer gemoed in tranen lucht te geven.

- Och, Leen! Leen! Norken lief, wat is dat? - schreeuwde Willem zyne armen haestig om het ellendig paer slaende. - Wat is dat? wat is dat?

De moeder aenzag hem styf maer sprak niet.

- Maer Leen! lieve Leen! wat hebt ge? - riep de verschrikte Willem. - Bezie me toch zoo styf niet met dien blik der zinneloozen!

Maer nog zwegen de beide vrouwen, en de jongeling zag dat zyne kreten de benauwdheid der moeder nog vergrootten.

- Ach, er is nieuws! - riep hy uit op zyne knien vallende - Schrikkelyk nieuws! Herman is dood! hy is dood!

De weduwe knikte.

- En waer, waer is hy? Hebt gy er de zekerheid van? Hebt gy hem gezien?.... Waer is hy gevonden?....

[p. 568]

De weduwe wees naer de deur.

- Ho, ja! dat is het! in den regenbak!... och God! och God! - riep hy zich voor het hoofd slaende - Aen de deur is Rik gestorven en wy hebben er niets van geweten, en wy hebben overal in de verte doen zoeken.... Maer Leen!.... zie eens! kwam... Och Leen! hadden wy er aen gedacht, met buitensluit riep Rik immers: ‘Ik zal my in den regenbak verdrinken!....’

- Maer dood! dood! Jelle kunt gy het gelooven? - kreet de de moeder.

- Ho, het is schrikkelyk!

- En mynen vader, mynen armen vader zal ik niet meer zien! - riep Eleonoor, hare betraende oogen naer hare moeder verheffende.

- Och kind, kind, zwyg toch!.... Onzen armen Rik!.... En gisteren, Jelle, gisteren deed ik mynen mantel in den berg zetten om den regenbak te doen kuischen.... om vader dood te vinden!...

- Schrikkelyk! schrikkelyk! - zei Jelle. - Maer, lieve moeder, - vervolgde hy, hare hand vastnemende om de weduwe te troosten, - wy moesten ons toch aen zyne dood verwachten, te lang was hy toch verdwenen!

- En toch, ik kan aen zyne dood niet gelooven, hy was zoo gezond als wy hem de laetste mael zagen.... En nu zoo in eens sterven..... in den regenbak.... God!

- Maer daer, of elders, als God het zoo wilde, moeder!

- Och, zwyg! zwyg, Jelle! - onderbrak de moeder. - Doe er my niet aen denken! Verdronken!.... ellendig verdronken voor twee centen minder!.... Verdronken als een hond om dat hy oud werd!.... Ho!....

- Maer, moeder, lieve moeder, spreek toch zoo niet, - schreide het meisje hare armen om den hals der bedrukte slingerende.

- En hoe zal ik dan spreken, kind?... och, wat zullen wy nu gaen doen, zonder broodwinner, zonder bestaen, zonder iets!

- Maer, Leen, Leen!...

- Och, Jelle, ik weet het te wel, wy moeten bedelen!.... bedelen!.... - En hare oogen dwaelden verwilderd in het rond. - Bedelen!.... Wy die nooit iets van een ander noodig hadden,

[p. 569]

die alles, alles, met het zweet onzes aenschyns verdienden!.... Bedelen!....

- Och, moeder! moeder! - snikte het meisje.

- En gy! gy! wat zult gy gaen doen? Ge zyt toch te schoon om te bedelen! Wat gaet er van u geworden? - riep de moeder meer en meer verwilderd.

- Och, moeder, lieve moeder!

- Ha! wat vader zegde, niet waer? Wat vader zegde op buitensluit. Ja, ja, gy wordt..... - En de moeder wierp haer kind van zich af en bedekte haer aenzicht met hare handen.

- En ik! ben ik er dan niet meer? - vroeg de jongeling, welke die laetste wanhoopkreten met zooveel verwondering als pyn had nagehoord, - is Jelle dan ook gestorven, - Leen?

Helena zag hem verwonderd aen.

- Is het dan in myne tegenwoordigheid - vervolgde hy - dat gy zulke woorden moet zeggen aen myne beminde, aen haer die ik boven alles lief heb? - En dit zeggende zoende hy het meisje. - Of ben ik lam geworden en onbekwaem tot den arbeid? - En hy toonde hun zyne gespierde armen.

- Maer wy! wy! zyn wy dan niet zonder bestaen? Hebben wy alles, alles niet verloren? En kunt ge my myne woorden verwyten?

- Alles verloren, - herhaelde Jelle met verwyt, - hebt ge my dan verloren? Bezit Norken haren beminde en gy uwen zoon niet meer? Och Leen! och Leen! ik had zulke woorden niet van u verwacht, want ge weet toch wel dat zoo lang gy en Norken leeft ik voor u beiden zal werken!

En terwyl de jongeling die woorden uitte hield hy zyne geliefde in zynen arm gekneld, en stak zyne hand beschermend over de moeder uit¹.

Eug. Zetternam.

1 Deze zedenschets van den heer Zetternam zal binnen eenige dagen in een afzonderlyk boekdeel uitgegeven worden. Zy zal het eerste nummer uitmaken van eene reeks verhalen welke, onder den algemeenen titel van Volksleven, elkander zoo spoedig mogelyk opvolgen zullen. Wy hopen dat de aenmoediging van het publiek niet zal ontbreken aen den jongen werkman, die, zonder andere hulp dan zyn talent, uit den schoot des volks opstaet, om zulke schoone plaets in de rei onzer letterkundigen intenemen. Het tweede nummer dier verhalen zal eene schets uit het militieleven zyn.
De redactie.