|
| |
| |
| |
Ludwig Uhland.
De rampvolle wedertogt uit Rusland in 1813, schokte gansch Duitschland uit zynen sluimer wakker en deed het de wapens tegen Napoleon, die thans overwonnen was, opvatten om het juk van Frankryk van de schouders te werpen en zyne onafhankelykheid met bloed te koopen. Edele gevoelens van vaderlandsliefde vervulden aller harten en men zag ten allen kanten zangers opkomen, die de volkeren tot opstand aenspoorden, de liefde voor den moedergrond zongen en met vlammende tael den haet tegen Frankryk inboezemden. Zoo vond Duitschland in Theodoor Körner een moedig krygsman die voor de vryheid van zynen geboortetegrond met de vaderlandszangen op de lippen sterven kon. Friedrich Rückert, Mauritz Arndt, Max von Schenkendorf, Friedrich de la Motte Fouqué zongen in hunne liederen den ouden moed, de opregtigheid en de vaste trouw der Teutonen en verwekten aldus den algemeenen geestdrift. Doch Ludwig Uhland, die nog leeft, is onder al deze dichters de gene welke by het volk het meest geliefkoosd wordt.
Hy werd den 26 april 1787 te Tubingen in Wurtemberg geboren, op dien gezegenden grond, waer de bloem der vryheid steeds verder ontloken was dan in de overige deelen van Duitschland; waer dichters als Schiller en Wieland, wysgeeren als Schelling en Hegel het eerste licht begroetten en waeraen dit oneindig getal Minnesingers toebehoort aen wier hoofd Uhland staet.
Zyne wieg was om zoo te zeggen met wetenschap omringd. Zyn
| |
| |
grootvader, vermaerd Godgeleerde, was professor en zyn vader sekretaris by de Hoogeschool. Onder het opzicht van zulke meesters, welke de leiders zyner eerste stappen op de baen der kennis waren, deed hy snellen voortgang in de klassieke studie en toen hy zeventien jaer oud was, werd hy als leerling by de Hoogeschool opgeschreven. Hy legde zich vyf jaer op de regten met iever toe om de verwachting zyner ouders met eenen goeden uitslag te bekroonen. Deze studie moest hem daerna van groot nut worden; want nu hy zyne regten en die zyner medeburgers kende, kon hy ze als dichter en staetsman verdedigen.
Eenige van zyne schoonste balladen werden op de banken der Hoogeschool gemaekt. Hy leefde te dien tyde in groote vriendschap met twee jongelingen, twee beroemde lierdichters, Justin Kerner en Gustaf Schwab, die met hem het hoofd der Schwabensche school uitmaken. In de voortbrengselen van dit drytal, welke van 1804 tot 1815 verschenen, en byzonderlyk in de stukken van Uhland, zag men reeds dien geestdrift voor de middeleeuwen welke zyne school kenmerkt.
Nadat hy doctor in de regten en koninglyk advokaet genoemd was, deed hy eene letterkundige reis naer de hoofdstad van Frankryk (1810). Het jaer dat hy er bleef, werd in de studie der handschriften van de middeneeuwen doorgebragt. Hy doorliep al de oude fransche troubadours en kronyken waervan hy zelfs lange stukken in duitsche verzen vertaelde. Die overzettingen toonen wat diepe studie hy op de middeneeuwen deed. Zy bleef niet zonder vrucht; de gedichten, welke van hem daerna verschenen, getuigen dit.
Uit Parys teruggekeerd, ging hy zich als advokaet te Stuttgard vestigen en werd er eenigen tyd aen het ministerie van justitie gebruikt. Toen Frederik, koning van Wurtenberg, door den algemeenen opstand tegen Napoleon werd medegerukt, vermengde de dichter zyne krachtvolle stem met die van al de strydende dichters van den dag; maer zyn naem tot dan (1813) weinig bekend, was als verloren, tusschen eene tallooze menigte meer gerucht makende namen en het was slechts in 1815 dat hy de beminde volksdichter werd.
| |
| |
Frederik, door Napoleon op den troon verheven, wilde in 1806 de onpebaeld koninglyke regering in Wurtemberg voeren. Het volk verzette er zich krachtig tegen en Frederik ten laetste gedwongen, gaf eene charter uit, waerdoor hy de bepaeld koninglyke regering herstelde. Zy werd door de Staten, om redenen welke wy hier niet kunnen opnoemen, verworpen, en gansch Wurtemberg vroeg de oude grondwet terug. De koning wederstond aen de vraeg van zyn volk tot aen zyne dood (30 october 1816).
Uhland te midden van die vaderlandsche beweging schreef menig lied op das alte, gute Recht, dat door het volk met geestdrift gezongen werd.
De tegenwoordige koning Willem, Frederik's zoon, voldeed, schoon na twee jaren hevigen stryd aen den wensch der Schwaben; den 25 september 1819 werd de charter, op de oude wet gegrondvest, verkondigd.
Later nam Uhland grooter deel aen de zaken van zyn vaderland. In 1830 werd hy lid der tweede Kamer gekozen, niettegenstaende den tegenstand der ministers die zyne openhartigheid kenden en vreesden. In hunne poogingen mislukt, gebruikten zy een laetst, hatelyk middel. De dichter was leeraer in zyne geboortestad; zy wilden, en hierin handelden zy toch volgens de grondwet, hem zyn ontslag van leeraer of dit van lid der Kamer doen geven. Hy wankelde niet lang tusschen zyne eigene belangen en die van het volk dat hem gekozen had; hy verliet den leeraersstoel.
In de medestreving tegen het ministerie, die door de roemryke namen van Menzel, Pfizzer en Schott vereerd is, deed hy zich door eene onwrikbare vastheid van karakter kennen en zyne deugden gaven hem eenen grooten zedelyken invloed op al de leden der Kamer.
In 1844 kwam de dichter naer Belgiën om er nederduitsche liederen te vinden voor zyne verzameling van Alte hoch- und niederdeutsche Volkslieder. (Stuttgard en Tubingen. J.G. Cottascher, verlag. 1844.) Het brusselsch tydschrift De Broederhand heeft over dees werk, in de eerste aflevering van zyn eerste jaergang, gesproken.
| |
| |
Ludwig Uhland woont tegenwoordig te Stuttgard en heeft in deze laetste tyden zyn ontslag van volksvertegenwoordiger gegeven.
Na eene korte levensschets van den duitschen volksdichter voorgehangen te hebben, gaen wy tot zyne werken over.
Hy heeft zich byna in al de vakken van poëzy geoefend. Er bestaen van hem verschillende dramatische stukken die eene groote verscheidenheid van onderwerpen opleveren.
Wy hebben reeds gezegd dat de middeneeuwen de grond waren van het grootste gedeelte der voortbrengselen van de schwabensche school; zy gaven Uhland twee dramas in: Ernst Herzog von Schwaben (treurspel in 5 bedryven. Heidelberg, 1815) en Ludwig der Baier (schouwspel in 5 bedryven. Berlyn, 1829.)
Ernst, hertog van Schwaben in 1030, wordt door het ongeluk vervolgd. Hy ziet liever alle rampen op zyn hoofd vallen dan zich vyand te verklaren van hem die eens zyn weldoener was. De haetdragende en trotsche bisschop Warmann heeft hem met vervloekingen overladen en de oude keizer, de ongevoelige Conrad, heeft den ongelukkige gebannen. Ernst verdraegt dit geduldig; hy onderwerpt zich aen alles, maer blyft standvastig in de vriendschap en niets ter wereld kan hem de dankbaerheid die hy schuldig is, doen vergeten. Werner zyn vriend en een vrome ridder, voor wien hy zich opoffert, is een lichtstrael van zoete hoop in dien donkeren nacht van rampen; en er is geen hart zoo koud dat niet ontroert by de teedere liefde van des hertogs moeder, de deugdzame Gisela, die de steken van het lyden voor heur zoon gevoelt, die hem steeds troost, die met hem weent en bidt, die hem zegt dat zy hem meer bemint dan hare andere kinderen omdat hy haer meer droefheid gaf.
Hevig voelt men zich geschokt en ontroerd by dit tooneel van rampen en liefde.
Het andere treurspel, Ludwig der Baier speelt in het begin der veertiende eeuw. Het toont in zyn vollen luister de ridderlyke karaktersgrootheid van Frederik den Schoone, hertog van Oostenryk. Hy is in stryd met Lodewyk van Beijeren om de keizerlyke kroon en wordt door zyn mededinger gevangen. Hy verkrygt zyne
| |
| |
vryheid op voorwaerde van nimmer de wapenen tegen Lodewyk te dragen. Frederik belooft het; maer in zyn paleis wordt er een aenslag tegen den hertog van Beijeren gesmeed en zyne vrienden trachten hem in hun ontwerp te trekken. Hy weêrstaet aen hun verzoek, hy wil hen van hunne onderneming afkeeren. Het is vergeefs; en daer hy zynen woorde niet te kort wil doen, wyl hy ridder is, geeft hy zich, niettegenstaende de smeekingen van Isabella zyne gade, in de handen van Lodewyk over.
Deze beide treurspelen munten door diepe geschiedkundige waerheid, schoone en krachtige afschildering der persoonen en ware dramatische effekten karakteriserend uit; doch in het algemeen mogen wy zeggen, ofschoon deze tooneelstukken verscheidene malen gespeeld werden, dat ze meer by de lezing dan by de vertooning winnen.
Uhland schreef een groot getal zingedichten, sonnetten, enz. Hy wist aen dit alles een stempel van waerheid, zwier en lieflykheid te hechten, welke de lafheid, dien stukken eigen, gansch doet verdwynen.
Wat den naem van Uhland het meest bekend maekte, zyn zyne balladen en liederen.
Altoos zyn de middeneeuwen het punt van vertrek. Hy is van haer geest en hare bygeloovigheid doordrongen; hy is vol bewondering voor de dapperheid en trouw der ridders; hy was verliefd op de schoonheid der edele jonkvrouwen. De liefde voor die tyden gaet by hem zoo ver dat hy er zelfs, wanneer hy het karikatuer van onze dagen schetst, zyne kleuren zoekt. (Romanze von Recensenten.)
Zyne balladen, die byna alle op volksoverleveringen rusten, zyn met waerheid, eenvoud, bevalligheid en kracht geschetst. Geene verheffing, geen ydele pronk; niets gemaekt, niets gedwongen, niets gezocht. Al de gevoelens van het menschelyk hart, droefheid en vreugd, wanhoop en liefde, alles is in hem zoo waer dat men zich niet meer verwondert waerom in gansch Duitschland zyne gedichten by het volk zooveel byval vonden en dat oud en jong, arm en ryk ze verhalen en zingen. Men vindt by Uhland
| |
| |
dezelfde kracht als by Bürger; maer wat by dezen soms platheid geheeten mag worden, is by genen steeds edele eenvoudigheid. Uhland is gevoelig en ideäel zonder nogtans de wysbegeerte van Schiller te bezitten; zyn styl is gemakkelyk, net en zwierig; maer heeft die schoonheid van vorm niet welke Göthe aenbad. De karakters, die hy in zyne balladen schetst zyn edelmoedig, groot, en bezitten trouw en deugd. Deze hoedanigheden, welke hy zoo zeer in zyne persoonen bemint, laten vermoeden dat zy ook die van den dichter zyn.
Er is in het groot getal zyner balladen eene wonderbare verscheidenheid van tafereelen. Uit een zacht en hartontroerend tooneel van liefde en vriendschap schokt hy by oorlog en dood. Hier toont hy eene bedevaert en daer een steekspel. Van de zoete zang des minnezingers in de oude burgtsloten voert hy u naer den zwarten ridder en de schrikverwekkende dry liederen of gaet over van sint Joris naer den geestenkelder. En dit alles is doormengd met klagende en zachtvloeijende romancen.
Wy gelooven de lezers van het Taelverbond niet onaengenaem te zyn met hier te vertalen eene ballade van Uhland. Zy is waerlyk dramatisch en gansch Duitschland door bekend.
Des Zangers vloek.
Er stond in oude tyden een trotsche koningshal,
Haer hooge tinnen spieglend in 't blauwend meerkristal;
En in haer geurge tuinen omringd met bloemenkrans
Ontsprongen frissche bronnen in regenbogenglans.
Daer zat een fiere koning, aen zege ryk en land;
Zyn oogen rolden somber, gezonken in hun rand:
Want wat hy denkt, is vreeze, en wat hy blikt, is woed',
En wat hy spreekt is geesel, en wat hy schryft, is bloed.
Eens trok er in dees burgslot een edel zangrenpaer:
De een was vergrysd van lokken en de ander blond van haer.
De grysaerd met de harpe bereed een jeugdig ros;
Het droeg zyn ouden meester zoo moedig en zoo trots.
| |
| |
De gryze sprak den jongen: wees thans bereid, myn zoon!
Denk aen onz' diepste liedren, stem aen den volsten toon;
Neem alle kracht te samen, de vreugd en ook de smart!
't Geldt ons van daeg te roeren des konings steenen hart.
Schoon staen de beide zangers daer in de hooge zael,
En op den troone zitten de vorst en zyn gemael:
De koning vreeslyk prachtig als 't bloedig noorderlicht,
Zyn weêrhelft zoet en lieflyk als 't lieflyk maengezicht.
De gryzaerd slaet de snaren; hy slaet ze wondervol,
Dat ryker, immer ryker de klank rond de ooren zwol.
Dan stroomde hemelsch zuiver des jonglings stemme voor,
Des ouden zang daer tusschen als dompig geestenchoor.
Zy zingen hoe de lente op 't veld de bloemen spreidt;
Zy zingen van de liefde, van trouw en heiligheid;
Zy zingen van de zoetheid die 't hart des menschen treft;
Zy zingen van de schoonheid die 's menschen hart verheft.
De schaer der hovelingen vergeet nu haren spot;
Des konings trotsche krygers verneedren zich voor God;
De koningin, verzonken in vreugden en in smart,
Schonk aen de zangers 't roosje - het roosje van heur hart.
Gy, die myn volk verleiddet, verleidt ge thans myn wyf? -
De koning schreeuwt het, woedend; hy beeft aen 't gansche lyf;
Hy werpt zyn zweerd, dat, bliksmend, des jonglings borst doordringt
Waeruit, in plaets van zangen, een breede bloedstrael springt.
De aenhoorders staen nu alsof de donder op hen viel,
En in zyns meesters armen ontvloog des jonglings ziel.
De gryzaerd slaet zyn mantel om 's dooden koude leên,
En bindt hem op den klepper en voert uit 't slot hem heen.
Doch voor den hoogen toren daer toeft hy nog de gryz',
Daer vat hy nog zyn harpe, zy aller harpen prys,
Aen eenen zuil van marmer, heeft hy heur snaer hersteld;
Daer roept zyn stem die yslyk door slot en gaerden snelt:
Wee u, gy trotsche halle! Nooit galme zoeter klank
Door uwe ruimte weder dan dees myn vloekgezang.
Uw welfsels wederhalen slechts zucht en slavenschreên
Tot dat de wrekende engel tot gruis u zal vertreên.
| |
| |
Wee u, gy geurge hoven, in 't lieflyk lentelicht,
U toon ik dezes dooden verstorven aengezicht;
Dat gy zoo ook verstervet, dat uwe bron verdroog,
En dat de toekomst hier slechts vernieling biede aen 't oog.
Wee u, gy schandig moorder! Myn vloek storte op uw kop;
Vergeefs zoekt gy in 't stryden den bloedgen eerkrans op;
In eeuwgen nacht gedompeld, vergeten blyve uw naem,
Vervlogen in den luchtkring met uwen jongsten aêm.
De gryze heeft geroepen, de hemel heeft gehoord;
Het burgslot stortte neder - geen muer bleef staen, geen poort.
Slechts één verheven zuil nog tuigt van verleden pracht;
Ook deze, reeds geborsten, kan vallen overnacht.
En nu, in plaets van hoven, een stuivend, zandig land:
Geen boom verspreidt er schaduw, geen bron doordringt er 't zand.
Des konings naem en meldt ons geen lied, geen heldenboek.
- Verzonken en vergeten! - Dat is des zangers vloek.
Wat wy in het algemeen van Uhlands balladen zegden, kan ook aen zyne liederen toegepast worden. Deze, waerin hy de geheele klankladder van het menschlyk gevoel doorloopt, te beginnen met den klaegzang tot aen het drinklied, zyn byna alle op zekere grondnoot van stil droefgeestige, bespiegelende en zachte mymery gestemd. Altoos dezelfde grootheid, zwier en weerdigheid. Teeder zyn de toonen zyner zangen en zy roeren en zuiveren de ziel. Zoekt by hem de lierische vlugt van Göthe niet, welke de gansche aerde omvat en zich in alle kleuren kleedt; die van Uhland is alleenlyk vaderlandsch, is duitsch. In de school van Tieck schynt de eenvoudigheid gemaekt; die van Ulhand is waer. Hy bezit den spot van Heine maer kent dezes hersenschimmen niet. Digter by de waerheid dan Novalis, schildert hy de natuer getrouw, gelyk hy ze ziet, nogtans niet zonder haer te ideäliseren omdat hare schoonheden steeds een nieuwen geestdrift in hem ontsteken.
Uhland zingt zyne liederen gelyk de plant zyne bloemen draegt; er is niets gewrongen noch gemaekt by hem; hy bemint en lydt, hy wenscht uit al zyne krachten de vryheid en den
| |
| |
voorspoed van zyn vaderland, en daerom is hy dichter. Wanneer zyne toonen vrolyk of droevig, teeder en eenvoudig zyn, is het niet omdat hy het aldus wil; hy laet het gevoel tot zich komen; gelyk hy het in het hart heeft, drukt hy het uit; gelyk het kwam, geeft hy het terug. De natuer, het huizelyk leven, de liefde onder alle hare vormen, het vaderland, de vryheid, de lente, de godsdienst, God, alles wordt beurtelings gezongen; maer altoos ziet men dat hy nooit het onderwerp zoekt. Hy geeft zich aen de ingeving over en zingt; en wanneer zy ophoudt, tracht hy ze niet te verlengen. Het is dus niet wonder dat zyne poëzy zulken troost in het harte giet; niets is er immers zoo zoet voor de ziel als de waerheid.
Zie hier tot voorbeeld zyner liederen het:
Jongelings-lied.
Zalig is de jonglingschap,
Treden w'in de tempelhallen,
Waer het galmen van den stap
Somber ons zal tegen schallen,
Daer zal statig ernst zyn gloed
Ons in 't jeugdig harte schenken.
En elks volgestroomd gemoed
Blyft zyn heilge kracht gedenken.
Komt, naer 't open veld gespoed,
Dat de hemel mild bejegent,
Het zoo vaderlyk behoedt,
En zyn lentestond vast zegent.
Ja een schat van vruchtbaerheid,
Zal eens uit zyn bloesem breken;
Wat de lente al eens bereidt,
Blyft tot onze harten spreken.
Nu een glaesje, vriend en buer!
Zaegt gy ooit zoo purper blinken.
Als het bloed van vrouw Natuer,
Laet ons vreugde in 't harte drinken;
Blyv' zyn kracht ons zalig zyn,
Als we ons onderling verheugen;
Heil! zy steeds den zoeten wyn,
En verjongend zyn zyn teugen.
| |
| |
Zie dat lieflyk meisje daer,
Hoe ze ons aendacht op kan wekken;
Eene wereld bloeit in haer'
Zachte en bovenaerdsche trekken;
Onze kracht in buî en vlagen,
Heilig zal dat meisje zyn,
Tot het einde van ons dagen.
Komt, ten tempel waer me ons wacht,
Waer ons ernst in 't hart zal dalen;
Door den wyn zal sterkte en kracht,
Uit ons vonklende oogen stralen,
Lente en heil en feest bokael,
Maegdekens die vurig minnen;
Aen ons vroom gestemde zinnen.
De politieke gedichten van Uhland zyn deftig en eerbiedweerdig. Hy zegt den wensch zyner medeburgers, toont hunnen angst, hunne hoop en lyden - en die kent hy diep. Zyne woorden zyn krachtig wanneer hy de onschendbaerheid en de heiligheid van het oude regt zingt. Groot is de geestdrift dien zyn zang by het volk verwekt; maer denkt niet dat hy het tot opstand, tot verachting van wet en vorst aenwakkert. Zyne liederen zyn niet min vol bezadigheid als vol edele gedachten. Rustig treedt hy vooruit, toont met woord en daed hoe het beter worden kan, legt den volksvertegenwoordigers de noodzakelykheid en de grootheid van hunne te volbrengen pligten voor oogen. Hy wil de vryheid ongeschonden als een vereenigingsband tusschen volk en vorst en als een regt dat de natie bezit.
Het oude, goede regt.
Waer ooit de Wurtemberger drinkt
Daer moet het oude, goede regt
Steeds de eerste drinkspreuk zyn.
Het regt dat onzer vorsten huis
Dat, in en buiten 't land, het dak
| |
| |
Het regt, dat ons de wetten geeft
Die nooit de wilkeur breekt,
Dat warelyk geregtheid mint
En geldig oordeel spreekt;
Dat matige belasting vraegt
Dat aen de schatkist zitten blyft
En spaert met 't burgren zweet;
Dat als een schutspatroon bewaekt
Dat wetenschap en geestesvuer
Getrouw verheft en voedt.
Het regt, dat elken vryen man
Het zweerd geeft in de hand,
Waermeê hy kan verdedigen
Het regt, waerdoor m' in allen streek
Dat ons aen onzen moedergrond
Alleen door liefde bindt.
Het regt, wiens welverdiende roem
Door de eeuwen eerlyk glom,
Dat elk van harte mint en eert
Het regt, dat levend ons de tyd
Zoo boos begroef, maer thans
Zich uit der gravennacht verheft
Met meerder magt en glans.
Ja, dat dit regt in Wurtemberg
Steeds grootre krachten vind';
Het zy de schoonste pand van heil
En waer de Wurtemberger drinkt
Daer moet het oude, goede regt
Steeds de eerste drinkspreuk zyn.
| |
| |
De schwabensche school, aen wier hoofd Uhland staet, gelyk wy het reeds zegden, en welke door Anastasius Grün, Schwab Moerike, Kerner, Julius Mozen en zoo vele anderen, byna allen in Schwaben geboren, wordt vertegenwoordigd, bloeide vreedzaem tot aen de fransche omwenteling van 27 july 1830. Dan ontstonden in Duitschland meer eischende driften. De prozaschryver Boerne van Dusseldorf en de dichter Heine, beiden met den geest der omwenteling van 1789 bezield, begonnen de liefde voor de riddertyden met toomloozen en galvollen spot te beschimpen. Dan ontstond er eene nieuwe school, welke de volksheersching voorstaet en op al de toonen den oorlog tegen de priesters, de edelen en de burgers zingt. Deze school, welke Herwegh, Hoffmann, Freiligrath, Beck, enz., uitmaken, wil niet van middeneeuwen hooren en valt met verachting tegen de schwabensche uit.
Duitschland was weinig vatbaer voor deze uitheemsche gedachten van volksheerschappy, enz., welke Frankryk reeds zoo slecht ontving. Ook is de politieke school van Heine en Herwegh ver van in hun vaderland hetzelfde uitwerksel te weeg brengen als de zangen van Körner in 1813 en die van Uhland. Deze beide dichters zongen wat het volk vroeg; zy waren de stem van eene woedende menigte die hunne liederen met razende geestdrift herhaelden.
Hoe hevig Heine, Herwegh tegen de schwabensche school uit mogen vallen, wy gelooven toch dat Uhlands gedichten langer zullen gelezen worden dan die van eenen hunner, om de eenvoudige reden dat Uhland echt duitsch is en de nieuwere school niet.
Hendrik Peeters.
|
|
Auteursrechtvrij