|
| |
| |
| |
De zwanen.
I.
De wereld is een onstuimige stroom, die het menschdom nu sedert zooveel eeuwen in zyne onwederhoudelyke vaert van verwoesting en herstelling, van vernietiging en herschepping medevoert. Ieder heeft daerop zyn eigen vaertuig, zyn eigen water en wind, gewyzigd naer den algemeenen storm die by tyden de menschen tot verbastering en verdierlyking ter nederslaet, om ze daerna weêr tot beschaving en verfyning op te beuren.
Eene onschetsbare drokte, eene ondoordringbare woeling heerscht er op dien stroom, van zoovele onderling verschillende bestanddeelen samengesteld; want ieder zoekt er door vlugheid of geweld, geveinsdheid of openhartigheid, misdaed of deugd, zyn medereiziger naer het ongekende te verdringen of voorby te streven, om in de vaerwaters van het Geluk, voor elks oog zoo verscheiden van kleur en stof zachtjes, naer het einde zyner korte verschyning op den stroom, heen te glyden.
Maer dat water des Geluks, waer ieder om zwoegt, en dat toch wel in den stroom verborgen ligt, dat water des Geluks dat van denzelven wel een bestanddeel zyn moet, is mogelyk nog nimmer geproefd; en, als een reusachtige Tantalus, zoekt het menschdom vergeefs er van te nuttigen, zoekt het vergeefs de brandende betrachting, die het ernaer heeft, te blusschen.
| |
| |
Te midden van den stroom bewoog zich een bevallig vaertuigje, versierd met bloemen, met donzige tapyten behangen, schitterend van zilver en goud. Geen verhakkelende wind kon het hinderen, geen woeste baer het verbryzelen.
Hy die het getimmerd had, beschermde het met de vooringenomene zorgen, waermeê de schepper zyne schepping moet gadeslaen; hy sloot het als in zichzelve om het des te beter te bewaren, of ten minste hy omringde het met eene heining, waer iedere golf, hoe woedend ook, tegen verspatte; en zacht deed hy het daer henen dryven, dwars door het orkaen, dat altoos over de onmetelyke vlakte buldert.
De jongeling die dat ryk en beschermde bootje bevoer, was teêr en schoon. Bruine lokken omzweefden zyn openhartig, schuldeloos wezen; vurige bruine oogen getuigden dat hy voor geestdrift vatbaer was, en dat zyne ziel door den zucht naer het oneindig schoone, in het onbestaenbare kon vervoerd worden.
Lieflyke Zwanen dartelden rond zyn vaertuig. Hare blanke veders pronkten zoo bevallig op het blauwe rustige water waerover hy zachtjes gleed! Hare oogen blonken als starren, die zyn weg verlichtten met dat zoete licht welk den reiziger steeds met moed vervult.....
Onophoudelyk zongen zy de aengenaemste liederen, en zoo schoon, zoo teeder, zoo hemelsch waren hare toonen, dat zy den jongeling verre boven zichzelven vervoerden, hem als het ware uit den stroom rukten, om hem goddelyke gelukzaligheid te doen smaken.
Daer de heining, welke zyn vader rond hem getrokken had, hem belette in den wereldstroom te zien, kende hy geene van deszelfs klippen. Hy vermoedde er noch ondiepten noch verraderlyk verborgen rotsen. Nimmer had hy een der varensgezellen ontmoet welke, elkaer verslindend, met hem voortdobberden, en hy vreesde dus hunne listen, hunne valschheid, en hunne lage driften niet.
In de verte zag de schuldelooze jongeling niets dan lustwaranden, geurige bosschen, balsemachtige bloemvelden; de schrikkelyke rotsen welke er de toenadering van beletten, en waertegen
| |
| |
zoo menige boot verbryzeld wordt, ontweken zyne oogen of groepeerden zich zoo schilderachtig, met het vale groen dat haer bekleedt, tusschen het bekoorlyk verschiet, dat zy het in zyne oogen versierden.
En altoos meer en meer bevallig, bewogen de Zwanen heur blanke vleugelen, altoos zoeter en zoeter klonk heure stem; en, samensmeltend met den nevel van den stroom, schiep die stem lieflyke wezens welke die gelukkige oorden bewoonden. Het waren tengere, schier onopvatbare nymfen, luchtverhevelingen, die het jeugdig harte van Eloi in gloed ontstaken. Hy hing met geheel zyne ziel, met al de krachten van zyn bestaen aen die dampschepselen, zoodanig dat hy zelfs het lieve meisje dat naer hem zuchtte niet ontwaerde.
Deze, een ware ontluikende roozenknop welke balsemachtig geuren zou, een onschuldig teeder kind, hing aen Eloi's boot om er in opgenomen te worden en hem tot varensgezellin te verstrekken. Geholpen door zynen vader, klauterde ze moeilyk tegen de boorden op om in het vaertuigje te geraken, maer de wreede Eloi bood haer geene behulpzame hand; hy zag onverschillig hare nuttelooze poogingen, onmeêdoogend den liefdetraen die uit hare oogen perelde, hy hoorde harttogtig hare zuchten of hare klagten, welke zy, och arme! om hem niet te kwetsen, zoo zoet, zoo fluisterend mogelyk uitboezemde.
Of liever, hy zag, hy hoorde haer niet. Zy was slechts eene aerdsche vrouw, en hy gevoelde zich zoo verre boven de menschen verheven......
't Was avond. De maen schoot hare onzekere stralen op de onmetelyke vlakte. Alles scheen rustig, en slechts hier en daer werkte er een in het geheim om anderen voorby te varen en des te eerder het Geluk te genaken.
De schoone, jeugdige maegd beraemde by zich zelve de middelen om Eloi te vermurwen, haer toch tot gezellin in te nemen. Zy rustte een oogenblik om moedig hare poogingen te hervatten.
Eloi lag als in eene sluimering. De zachte stem der witte Zwanen doortrilde hem geheel, zy verlamde al wat er stoffelyks in hem was, terwyl zy zyner ziele een vuriger leven byzette.....
| |
| |
De nevelnymfen door de witte zangerinnen geschapen, verschenen achtervolgens voor zynen vervoerden geest; zy zweefden vrolyk rondom hem in dartelende kringen, zy lokten hem in hun midden.....
Eloi voelde zachtjes zyne ziel zyn lichaem ontgaen, en eene stem fluistere aenlokkelyk:
‘Kies!’
En hy koos de schoonste, de voortreffelykste uit de nevelrei; en, zyne ziel om zoo te zeggen gansch van heur aerdsch tooisel ontdoende, vloog hy met haer in eene ongekende, onnoembare streek, waer nimmer de wereldstroom geklotst had, nimmer menschen geland waren.
Het was in een gerusten, ongerimpelden plas, te midden der door den storm beroerde zee! Het was op een van de zon beschenen stipje, midden op de vlakte die door regen en hagel en donder geteisterd werd!
Op dat verkoren plekje groeiden niet dan altyd bloeijende boomen, gulden sapvolle vruchten, bloemen waervan de geur de zinnen betooverde. Niet dan klare fonteinen vloeiden er, en hielden er den dampkring in eene gestadige frischheid.
o! Dat was een hof van geneuchten, de schuilplaets van het geluk, de tempel der ware liefde! Daer - o! daer alleen, te midden van dat onverstoorbaer heil kon men zich voortdurend omarmen in zuiver en zalig zielsgevoel, daer kon men zich vereenzelvigen in eene heilige verbindtenis der zielen!
Eloi, ademloos van 't genot, door overvloed van liefde versmacht, ontzenuwd door te groote zaligheid, hing aen den boezem zyner nevelmaegd en deze lag als bewustloos in zyne armen.
- ‘o! Wat is de zielenliefde zoet’ - fluisterde Eloi - ‘wat is haer geluk betooverend! Alida.....’
- ‘o Ja!’ antwoordde het meisje, ‘maer niet bestand tegen de overmanning der genieting, veranderden hare verdere woorden in een geheimzinnig gesuis, dat door de ziel van Eloi drong en hem verstaenbaer en aengenaem scheen.
Nu kon Eloi, by de stralen der zon, die daer altoos verkwikkend
| |
| |
aen den trans schittert, zyne verkorene in hare onbegrypelyke tengerheid, in hare volmaektheid, in geheel hare onopvatbaerheid beschouwen; en - zag het meisje naer hem op, dan zag zy in hem ook den schoonste zyner kunne!
Onvolmaekte wezens waren in dat Oasis niet toegelaten. Degene, die er met Eloi en zyne beminde in verdwaeld waren geraekt, blonken van schoonheid en reinheid. De ondeugenden zelfs hadden er, zoowel als de ondeugd waeraen zy zich gewyd hadden, eenen bekoorlyken vorm, waerdoor hunne afschuwelykheid verminderde en zy niemand afkeer inboezemden noch schrik aenjoegen. Trachtte er een dier laetsten het zy uit minnenyd, het zy uit afgunst, Eloi in zyn genot te verstooren, wilde hy deszelfs zaligheid in bitterheid doen veranderen, dat werd hem belet, of zoo het al gelukte, was het van korten duer, want dan verscheen de schutsengel dier onschendbare geluksplaets om den geliefde te beschermen. Lieflyke Geniussen strooiden dan aenstonds roozen zonder doornen om hem deze kortstondige onaengenaemheden te doen vergeten.
De valschheid kon daer niet zegepralen, noch de snoodheid had er de overmagt op de deugd; het onheil ontvlood er de zuivere zielen, en het deugdzame paer wandelde regtstreeks voort in zyn heil, zonder zich om eenen geduchten aenval des rampspoeds te moeten bekommeren.
En verscheen er niettemin eens een vlugtig wolkje in den hemel, knetterde er eens - o wonder! - een donderslag van onheil, dan kwamen er de gelieven met den schrik af en de onvermoeibare Geniussen strooiden versche bloemen.....
Te midden van al die geneugten, en als of hy zyn geluk niet kon bevroeden of er de oorzaek van bevatten, vroeg Eloi aen zyne geliefde:
- ‘Waer aen is men hier toch zulk geluk verschuldigd, Alida?’
- ‘Aen de zuivere zielenliefde!’
Maer de andere wezens doorwelke die hemelplaets bewoond werd, vulden die halve antwoord aen en fluisterden zachtjes:
- ‘Aen de oprechte vriendschap, de onbaetzuchtigheid, de openhartigheid - aen de deugd!..........’
| |
| |
De bronzen pendule, waermede de schoorsteen prykte sloeg tien ure, en eene soort van electrische schok vloog door de lidmaten van Eloi; het was zyne ziel die by het herhaeld geklink van het uerwerk hare plaets in zyn lichaem wedernam.
- ‘Daer slaet het gevloekte uer!’ - riep hy uit, terwyl hy met het hoofd schudde als om er al de nevels van weg te stuiven. En hy verliet zyne boekenkamer, daelde eenen breeden ryken trap af en trad eene prachtig versierde kamer, de eetzael, binnen.
Aen de keurig opgedischte tafel zat naby den schoorsteen Eloi's vader, de heer Volkmaert, in eenen wyden armstoel, een dagblad te lezen. Het was een man van middelbaren leeftyd, gezellig en opgeruimd scheen hy, en zyn gerust en bedaerd gelaet verried oogenblikkelyk den ervaren, gelukkigen en ryken koopman. Naest hem zat zyne ega, nog niet geheel van de aengenaemheid der wezenstrekken beroofd en even als hy deftig maer vrolyk. Zy scheen voor haren gemael geboren, zoo eenstemmig was haer voorkomen met het zyne. Een zekere maet van geluk moest er uit die eenstemmigheid voortvloeijen, ook zou men te vergeefs naer droevige plooijen in beider gelaet gezocht hebben. Over hen zat een meisje nagenoeg van denzelfden ouderdom als Eloi. Blonde lokken zwierden bevallig van haer voorhoofd om de beide slapen en zetten haer aengezicht, dat anders een zuiver ovael zou geteekend hebben, meer rondheid by. Hare kwynende blauwe oogen, de kleine glimlachende mond door haren zuiver gesneden neus zachtjes overschaduwd, en de ligte dons der kindsheid, welke den blos harer wangen nog verzachtte, drukten de onschuld en den opgewekten minnezucht uit, die in haer harte worstelden.
Zoodra Eloi de kamer binnentrad legde Volkmaert het dagblad neder, en zegde lachend na den gewoonen avondgroet:
- ‘Daer is onze filosoof nu toch op tyd; het schynt dat hy onze les heeft waergenomen en dat men niet meer verpligt zal wezen hem te roepen. Het is goed voor u, jongen, want ik was niet meer van zin dat nog te laten gebeuren! Gy zyt ook zoo in de boeken verslonden, als ge er eens inkomt, dat ik waerlyk geloof dat er u de honger mêe vergaet. - Nu, nu, Eloi aen tafel! - wy bejaerde
| |
| |
menschen beminnen het gemak en de regelmatigheid: wy hebben honger als het gewoone etensuer slaet en ontberen het geluk van met lezen onzen eetlust te verzadigen.’
Eloi zette zich neder zonder iets te antwoorden. Onder het avondmael begon Volkmaert met zyne gade en Emma een onverschillig gesprek, waeraen Eloi volstrekt geen deel nam; - want, hoewel zyn lichaem met het gezelschap spyzigde, was zyn geest er zeer verre van verwyderd, en bezocht deze op nieuw de gelukkige kringen, welke hy nog zoo kort te voren verlaten had. Misschien hadde de jongeling zich zoo voortdurend niet aen die meer kunstmatige dan natuerlyke mymering overgegeven, indien zyn opgewonden brein die dichterlyke wereld niet voor de wezentlyke genomen had; maer ongelukkiglyk geloofde hy aen al het heil dat hy gedroomd had, en verlangde slechts meer naer een meisje, dat het ideael, in zyn binnenste ontloken, kon vervangen, om dat heil geheel te genieten. De lieve Emma, die hem met zulke onschuldige liefdeblikken beschouwde, Emma, welker hart voor hem zoo blaekte, en die zoo zeer geschikt was om hem in het gewoon leven gelukkig te maken, was zoo zeer in volmaektheid beneden dat ideael, dat Eloi haer zelfs geen oogslag waerdig keurde.
Na dat het avondmael genuttigd was, plaetste zich Volkmaert met zyne ega aen de kachel, terwyl Emma, haren brei gekregen hebbende, aen de tafel bleef zitten nevens Eloi. Deze bleef voortdurend in zyne mymering verdiept en leunde, den rug een weinig naer het meisje gekeerd, met den ellenboog op de ontdekte tafel.
- ‘Is er nieuws, Frans?’ Vroeg mevrouw Volkmaert, ziende dat haer gemael het dagblad op nieuw in handen nam.
- ‘Niets byzonders’ antwoordde de heer ‘zyne schouders ophalende’ eenige woordenwisselingen tusschen de kabinetten; wat oorlog en bloedvergieten aen het ander einde der wereld en armoede en gebrek in de Vlaenderen en overal.’
- ‘Is er dan geen plaetselyk nieuws?’ hernam de vrouw.
| |
| |
- ‘Wat zal ik er van zeggen? De byna dagelyksche afschuwelykheden en walgelyke dingen. Wat aftruggelary, een misbruik van vertrouwen, een valsch bankroet.’
- ‘'T is toch schrikkelyk.’
- ‘En dan, een verlaten meisje dat haer kind verdaen heeft’ vervolgde Eloi 's vader. ‘Ook is er eene vrouw op heeter daed van overspel betrapt; de man heeft in zyne woede den minnaer gedood, en de vrouw te zeer door dat vreeslyk tooneel getroffen, heeft de zinnen verloren. De beledigde en gewroken echtgenoot is in echtenis genomen.’
Die blyken van algemeen welzyn, van opregtheid, onbaetzuchtigheid en ware zielenliefde in de wereld, werden door Eloi niet begrepen, en by het hooren aenhalen dier schrikkelykheden, bleef hy nog vol vertrouwen in zyne wonderdroomen.
Middelerwyl had Emma haren stoel al nader en nader geschoven, tot dat zy zich zeer digt by Eloi bevond. Ziende dat haer oom en hare tante in een diep gesprek over de onheilen der wereld gewikkeld waren, zoodat zy niet vreezen moest in aenmerking te worden genomen, tikte zy zachtjes op den arm van den droomer en zegde stil maer met nadruk:
- ‘Eloi!’
De jongeling hief verbaesd het hoofd op, aenzag haer met een verwilderde blik en vroeg met flauwe stem:
- Emma?
- ‘Ja, vriend lief, het is mogelyk niet wel dat ik u eerst aenspreek, maer ik kan myn leed niet langer verkroppen. Wat is toch de reden, Eloi, dat gy my nu al zoo lang koel en onverschillig bejegent? Waerin heb ik u toch misdaen?... Ik weet het niet en dat doet my de meeste pyn. - Hoe veel beter was het niet als wy jonger waren, toen zegden wy nog al eens openhartig dat wy elkaer beminden. Maer nu....’
Eloi aenzag haer ondervragend; het meisje vervolgde:
- ‘Zie my zoo verwonderd niet aen, Eloitje, ik mag u dat immers wel zeggen? - Wy zyn toch verloofd? Vertelt tante niet dikwyls hoe myn vader, op zyn sterfbed, my haer aenbeval en zegde: ‘Maria, draeg toch zorg voor myne teedere Emma, zy
| |
| |
is nu alleen, geheel alleen, eene ongelukkige wees op aerde; welligt beloont zy eens uwe moeite door uwen zoon gelukkig te maken.... Vertelt uwe moeder dat niet dikwyls?’
- ‘Ja, maer....’
- ‘Gelukkig maken, lieve? Ho, zeker zou ik u gelukkig maken, dat gevoel ik; en daer gy my ook altyd hebt lief gehad dacht ik.....’
Het meisje zweeg eensklaps, en een donker rood verwde hare wangen; want hoe openhartig en onschuldig zy ook was, gevoelde zy dat zy mogelyk was te verre gegaen.
- ‘Maer ik weet niet waer gy heen wilt....’ - zeî de verbaesde jongeling.
- ‘Och, Eloi, als wy dan toch eens moeten door den huwelyksband vereenigd worden.... mogen wy dan niet.... niet.... tegen elkaer zeggen dat wy ons gaerne zien - en van liefde spreken?’
- ‘Van liefde spreken!’ - riep Eloi uit, op wien dat woord als eene electrische werking had. ‘o, Emma, dat is al waer myn hart naer tracht. - Het is de droom myns levens zoo met den hartelust, de liefde, elkaer te onderhouden, zoo zyne zielen zoo veel mogelyk te vereenigen!’ - En hy zag het meisje strak in de oogen alsof hy in hare smachtende blikken degene van zyn ideael wilde erkennen.
- ‘Maer, waerom zyn wy dan daermeê niet voortgegaen?.... Van toen wy nog kinderen byeen waren, hebben wy elkaer geliefkoosd, en het is nog maer sedert kort dat gy dat, ik weet niet waerom, door uwe koelheid hebt afgebroken.’
- Ei, lieve! gy begrypt niet waerom? Om dat onze gesprekken aen myn hart niet voldeden, omdat zy stouter, krachtiger, zielryker, heilryker moeten zyn....’
- ‘Het is wel mogelyk dat zy wat kinderachtig waren’ - zeide Emma vertrouwelyk hare linkerhand met haer hoofd op zynen schouder leggende en met hare regte de zyne vastnemende: - ‘maer ik ben nu ouder geworden, Eloitje; myne ziel is nu krachtiger, myne vlugt zal hooger wezen. - o! Die scheiding heeft my zulke pyn gedaen, vriend, en ik heb er zoo menigmael om
| |
| |
geweend! ik dacht altyd aen u en des nachts heb ik van u gedroomd; maer nu zyn die smartelyke dagen vergeten en wy kunnen elkaer weder opregt beminnen, niet waer?
- ‘Ja!’ - antwoordde de jongeling met vuer, - ‘wy kunnen elkaer beminnen! gy moogt het schepsel vervangen waer ik in myn binnenste mede over liefde sprak; wy zullen onze zielen onafscheidbaer maken, vereenzelvigen: zoodat de eene zal gevoelen wat de andere treft! En in dat zelfde goddelyk gevoel zullen wy hemelzaligheid smaken!....’
Het meisje verstond niet wat Eloi daermede zeggen wilde; zy antwoordde vrymoedig terwyl zy zachtjes zyne hand drukte:
- ‘Ja, niet waer, maer dan moeten wy al getrouwd zyn?..... Dat zal toch zoo lang niet meer aenloopen, Eloitje, want tante wenschte dat wy het al waren en ze zeî gisteren nog, dat onze scheiding alleen de oorzaek was van den uitstel. Nu wy weêr vrienden zyn, zal ons huwelyk al ras plaets hebben. - Ik wenschte het wel, gy ook niet, vriend?’
- ‘o! Emma, wy zyn reeds gehuwd van zoodra wy ons beminnen; dan zweven onze zielen al in de genoeglyke lusthoven der liefde!’
- ‘Ja wel, toch zegt tante dat het huwelyk de wezentlyke liefdestaet is; maer ik gevoel my nu al zoo gelukkig, nu ik zie dat gy my wederom bemint, dat ik er zoo hevig niet meer naer tracht. Niettemin maek ik al ontwerpen tegen die gelukkige dagen; gy niet, allerliefste?’
- ‘o, Voorzeker.’
- ‘Zie!’ wil ik u myn ontwerp eens uitleggen, gy kunt het uwe daerna zeggen, he, Eloi?’
- ‘Ik wil wel,’ zegde de jongeling, verwachtende dat het naïeve meisje zeer poëtische denkbeelden ging opperen.
- ‘Hewel, vriend, wy zullen een groot huis koopen, want gy hebt een groot huis noodig om uwen handel te dryven; met eenen grooten, grooten hof aen. Uw kantoor moet uitzicht hebben op dien hof, en uw lessenaer juist tegen het venster staen; ik zal dat dan wel zelve beschikken..... Als gy dan op uw bureel moet
| |
| |
zyn, kan ik in den hof wandelen, en myne oogen by tyd van myn borduerwerk op u slaen; gy moet dan ook al eens naer my opzien, want het is zoo 'n groot geluk elkaer slechts te zien, niet waer, Eloi?..... zie! als ik u maer zie ben ik gelyk in den hemel; maer als ik zoo eenen langen, langen halven dag ben zonder u te ontmoeten, dan ben ik zoo ongedurig, zoo ongerust, dat ik vervelend word, en tante kyft... Is dat by u ook zoo Eloitje?’
Eloi glimlachte:
- ‘Gy verstaet de liefde niet,’ zeide hy - ‘men moet elkaer altyd niet zien om gelukkig te zyn. Wel is men hemelschgelukkig als men elkaer ontmoet; maer men is toch uitermate gelukkig als men elkaer niet ziet: want dan denkt men aen elkander en men ziet elkaers ziel met de oogen der ziel; men gevoelt haer met zyne ziel.... o! De liefde is zoo een fyn etherachtig ding dat er de oogen des lichaems voor zeer weinig tusschen zyn, en dat men haer zelfs niet begrypt dan met de essence die in ons is, en welke alleen de ware liefde kan gevoelen en waerderen.’
- ‘Ja, maer zoo geleerd ben ik niet’ - antwoordde het meisje naivement weg. - ‘Hoewel ik vele schoone boeken heb gelezen, toch in verre na zooveel niet als gy; zoodat ik al die woorden niet gebruiken kan. Wees niettemin verzekerd dat ik u uitermate bemin en u zoo gaerne zie.... Ho!... - En zy omhelsde zynen hals. Zie vriend dat gy wist hoe ik geleden heb door uwe koelheid - maer dat is nu al vergeten, en wy zyn aen onze huwelyksontwerpen.... - Ik sprak daer van den hof die zeer groot moet zyn, en vol schoone bloemen, viooltjes, rooskens, alle soorten van bloemen; en een groote grasplein om de kinderen in te laten spelen, vlak voor de raem van uw kantoor, waer langs gy naer ons uit zult zien, niet waer Eloi?’
De jongeling bleef ongevoelig; een glimlach van medelyden zweefde op zyne lippen. Emma dacht dat het een goedkeurende glimlach was en vervolgde:
- ‘Hewel, als wy dan zoo een zestal kinderkens zullen hebben, dat zal toch niet te veel zyn, niet waer Eloi? - Het meisje ontmoette een scherpen blik van haren verloofde, doch ging voort.
| |
| |
‘Dry jongetjes, lieve snaken met blonde krulbollekens gelyk ik, met bruine oogskens zoo vurig als de uwe, en dry lieve meisjes met uw bruin haer en myne flauwe blauwe pinkers - hewel! als dat zestal op dit grasplein zal spelen en ik hun gadeslaende met hun spelemy, hunne houten paerdjes voorttrek en hen met hunne poppen vermaek; als gy dan my en de kinderen en ik u en de kinderen zal zien, zullen wy dan niet gelukkig zyn, Eloi?’
- Och, zwyg daervan’ zegde Eloi met minachting, ‘dat gelykt nu immers aen geene liefdetael al wat gy daer vertelt.’
- ‘Behagen u dan myne ontwerpen niet?’ - Vroeg het meisje, terwyl zy hare oogen, die waterachtig werden, in de zyne baden liet. - ‘En ik die meende dat wy zoo gelukkig zouden zyn, Eloi! zoo dikmaels al droomende heb ik dat geluk gesmaekt, en myn hart heeft er zoo vurig naer getracht!..... Maer’ hernam zy opgeruimder en zoo naïef als konde zy de natuer bedwingen, hoewel zy daer geenszins aen dacht, en slechts met hare ontwerpen bekommerd was. - ‘Behaegt het u mogelyk niet dat ik dry meisjes onder de zes kindekens verkies? Tante zegt ten minste dat de mannen gaerne jongens hebben, maer wy hebben ook gaerne meisjes, vriend, want uwe moeder wenscht altyd dat gy een meisje waert!....
Maer ik wil u daer niettemin in toegeven en wy zullen vyf jongens hebben en maer een meisje. Een meisje toch tot myne voldoening, vriend, een lief meisje, dat ik zoo beminnen zal, zyt gy nu te vreden, myn Eloi?’
Maer Eloi, wiens voorhoofd al lang tot rimpels byeengetrokken was, en die zich tot nu bedwongen had, borst eindelyk uit:
- ‘En is dat nu de zalige liefde die men hebben kan? Is dat nu dat reine zielsgevoel dat de engelen zelven ons benyden? Neen, Emma, uw hart is te koud voor de liefde en gy zult nimmer beminnen! Gy maekt van de liefde eenen ellendigen, eenen verachtelyken drift.... In plaets van den mensch met haer de goddelyke natuer te doen naderen, vernedert gy hem er mede tot een redeloos dier! o! Zoo de liefde slechts is wat gy er van maken
| |
| |
wilt, dan behoeven wy dat innig bestaenmiddel niet, dat edelste gedeelte van ons zelven, dat ons aen de godheid aensluit; dan hebben wy met het lichaem genoeg om gelukkig te wezen!’
- Maer gy verstaet my niet’ zegde het meisje schreijende ‘Mag ik dan van geene kinderen gewagen als ik van liefde spreek?... Ik wil niet zeggen dat die kinderen liefde in ons hart zullen verwekken, want nu hebben wy er geene en toch zie ik u zoo gaerne!.... maer, Eloi, my dunkt dat in het huwelyk de kinderen onze liefde standvastiger, verhevener, gelukkiger zouden maken.’
- ‘Neen, de liefde kan niet dan daer meê verflauwen...... De liefde is eene eigenschap van de ziel en alleen van de ziel; en als men elkander bemint is het met de ziel en voor de ziel en om beide zielen tot een enkele te vereenigen. Nimmer zult gy dat begrypen gelyk ik het begryp, en voor my zyt gy niet geboren! Min fyn gevoelende menschen zyn er, met die zoudt gy misschien gelukkig zyn, met my nimmer; want gy zoudt myne liefde niet kunnen beantwoorden en haer daerdoor verbannen.’
- o Neen!’ weende het meisje, ‘ik zou u zoo trachten in te volgen; ik zou trachten u zoo vurig te beminnen.’
- ‘Gy zyt te koel, te stoffelyk, Emma, en wilt gy my eenen dienst doen, verander dan het kleine grein uwer liefde in genegenheid en spreek my nooit van liefde meer! zorg dat gy het huwelyksontwerp tusschen ons uit moeder's hoofd steekt, want nimmer zal ik my met u vereenigen om my eeuwig ongelukkig te maken!’
Met die harde woorden verliet de wreede Eloi haestig de kamer, zonder acht te slaen op de smart waerin hy de onschuldige Emma achterliet; hy zelf moest een pynelyk gevoel over die scheiding smooren, want hy beminde Emma! Hy beminde haer zoo vurig als zy hem beminde, en het was slechts de opwinding zyner hersenen waerin eene dichterlyke liefde broeide, die hem deze genegenheid tot haer versmachten deed.
Volkmaert had met welbehagen gezien dat de jonge lieden zoo vertrouwelyk spraken, en had daerover een blik van genoegen met zyne ega gewisseld. De goede ouders hadden zich dan dieper
| |
| |
en dieper in hun gesprek gewikkeld, om geen de minste aendacht op het jonge paer te vestigen en het alzoo niet in zyn verzoenings- of liefdegesprek te stooren. Wel hadden zy gehoord dat Eloi op het laetst driftig sprak, maer zy schreven dat aen eene verkeerde oorzaek toe. Zy stonden dan zeer versteld toen hun de laetste uitdrukking van hunnen zoon in de ooren klonk en hy de kamer zoo haestig verliet; zy gisten met regt dat het nu geene verkoeling meer was, die tusschen het paer, dat zy zoo gaerne zouden vereenigd hebben, heerschte, maer dat eene wezentlyke liefdebreuk had plaets gegrepen.
Volkmaert wenschte dan ook andere inlichtingen te bekomen om de eendragt en de liefde te kunnen herstellen, en vroeg, terwyl hy de arme Emma naderde, die hare tranen met moeite in hare gezwollen oogen verborg:
- ‘Wat is er hier gebeurd, lief kind?’
- ‘Niets, niets, goede oom.’
- ‘Daer moet toch altyd iets zyn?’
- ‘Och neen’ - antwoordde het meisje, hare tranen niet meer kunnende bedwingen.
- ‘Ik weet toch niet wat onze Eloi tegenwoordig heeft’ zeî mevrouw Volkmaert ‘Hy is geen mensch meer gelyk. Onze brave Emma zoo bedroeven! kom, kind, leg, gy, my eens uit wat die droomer heeft uitgezet?
- ‘Och, het is jongheid’ hernam de vader ‘stel dat maer uit uw hoofd, Emma, en speel een luchtig deuntje op het piano. Eloi is toch weêral by zyne boeken en dat hy daer maer uitpruile.’
Emma begon nu volop te weenen; doch hare tranen werden door hare tante afgedroogd en deze zegde:
- ‘Kom, kom, kind, vertrouw het my, dat is al eene verlichting en ik zal u wel vertroosten.’
- ‘Het is niets geweest, Tante lief, het is niets geweest’ antwoordde Emma zich bedwingende. ‘Een misverstand van my... Ik zal maer een airtje op het piano zingen en dan zal het wel gedaen zyn’
| |
| |
En het goede meisje dat Eloi by zyne ouders, die zeker over zynen uitval misnoegd zouden geweest zyn, niet wilde beschuldigen, plaetste zich aen het piano. Maer, helaes! de toonen verstikten in haren gorgel en zy kon niets meer dan hoofdpyn voorwenden en verzoeken van naer bed te mogen gaen; het geen haer aenstonds toegestaen werd.
- ‘Maer, wat mag dat nu toch zyn’ vroeg mevrouw Volkmaert, als Emma vertrokken was ‘Wy dachten dat zy verzoend waren en jeugdig zaten te vryen,’
‘Och, zoo een twist tusschen jongheden. Wy hebben dat ook al gehad in onze vryaedje; dat herinnert gy u immers wel? maer ik geloof dat hier de boeken voor iets tusschen zyn.’
- ‘Hoe! de boeken?’
- ‘Ja, vrouw lief, ik begin te ontdekken dat onze Eloi een enthousiastisch karakter heeft; de zuivere dichterlyke boeken brengen zyne hersenen wat op den hol. Ik had hem reeds lang min witte boeken moeten geven die hem wat beter de wereld, de vrouwen en de liefde zouden doen kennen.’
- ‘Maer, waerom gaeft gy ze hem dan niet?’
- ‘Wat zal ik u zeggen, om hem niet te ontgoochelen, om hem kind te laten! Het is de manier, van al wie iemand wil geleiden, hem vooreerst onverstandig te houden om van zyne gehoorzaemheid verzekerd te zyn. Ik ben in die fout vervallen zonder natedenken dat, gelyk de jongelingen in het kollegie soms te vroeg mensch zyn, degenen door den vader alleen opgevoed het te laet worden.’
‘Is dat by onzen Eloi niet meer te verhelpen?’
- ‘Voorzeker, en ik zal hem morgen eens een zeer zwart en prosaïsch boek geven, dat hem wat klaerder in de wereld zal doen zien, en de vrouwen en de liefde wat nader doen kennen. Het zal hem wel smarten zoo in eens aen zyne begoochelingen onttrokken te worden, en ik had beter gedaen dat van over lang allengskens te doen; maer die steek zal weldra genezen, of ten minste zal Eloi de pyn gewend worden.’
- ‘Zou hy dan beter met Emma te vreden zyn.’
- ‘Wy zullen zien. Ondertusschen laten wy ons maer wel gemoed ter ruste begeven en van den kindertwist niet droomen.’
| |
| |
- ‘En ik zal morgen wel zorgen dat ik den regten draed van dien twist te weten kryg.’
| |
II.
De vaerboot van Eloi stevende regtstreeks naer de folterende vloeden van het lyden. Wel was de jongeling nog niet in hunne vaert medegesleept, maer niettemin werd hy reeds iets gewaer als een voorsmaek hunner bitterheid. Zyn hart kromp in een van spyt over de wreedheid waermede hy Emma had behandeld en verstooten.
En toch, met de zorgloosheid der onervarenis zoo eigen, trachtte hy niet zyn ongelyk te herstellen om zyne rust te erlangen, hy wilde slechts zyne smart smooren in de bewonderende genieting van den zang der Zwanen.
Als een ervaren stuerman erkende zyn vader het gevaer en behandelde het roer met bekwame en forsche hand. Hy wilde nu zynen misslag herstellen van zynen zoon in de varenskunst niet te hebben ingewyd, en hem niet te hebben bekend gemaekt met de reisgezellen, die den onnoozelen jongeling, als hy in hun midden verscheen, welligt tot speelpop konden nemen, en hem gemakkelyk van het geluk voor altyd verstoken houden. Volkmaert wilde daerom zynen beminden Eloi tot op den bodem van den wereldstroom doen zien, en hem met deszelfs klippen gemeenzaem maken. Hy wilde hem de diepten doen pylen, die de geluksoevers omgeven, opdat hy mogt ondervinden hoe moeijelyk het is er eene ligplaets te vinden, en hoe vaek men by het naderen op de rotsen, die hen tegen de bezoekers beschermen te gronde geslagen wordt.....
Eloi alleen in den klotsenden stroom op Gods genade voort te laten zwalpen, ware onvoorzichtig geweest, en Volkmaert wilde zynen zoon niet voor altyd kwetsen, noch zyn hart den doodsteek toe brengen. Hy beraemde een beter middel. Hy liet eene nieuwe Zwaen in het vaerwater van zynen telg toe.
| |
| |
Die Zwaen was geenszins zoo zuiver en wit, noch bezat den volmaekten vorm dergenen, die Eloi gewoonlyk verlustigden: zy was integendeel vael en zwart, en in hare doffe oogen blonk een bloedige traen. Hare borst was opgereten, en het hart hing er uit vermorzeld tusschen de klippen van den stroom, van het venyn dat er in leeft doorknaegd; gansch saêmgeknepen door al de onheilen die des menschen leven folteren.
Dat hart zong van zelf, maer zyn zang was treurig, wanhopig, ongekunsteld.
En de jongeling huiverde van die harde maer diepgevoelde noten; en by tyd kreet de Zwaen zoo scherp, dat hare stem tot op zyn harte sneed, dat hy zyne ooren stopte en de lydende Zwaen verwyderen wilde.
Maer zyne nieuwsgierigheid was opgewekt. De nieuwheid van den toon behaegde hem zyns ondanks, en hy luisterde tot dat de arme Zwaen, vermoeid van klagen, zweeg.
Niet gelyk by het aenhooren der witte Zwanen, achtte hy zich boven zichzelven, maer hy gevoelde zich mensch! Tusschen de vrouwen welke de zwarte Zwaen bezong, zocht hy naer eene Emma om.
In plaets, gelyk hy het had gehoopt, dat zyne smart over het vrywillig verlies zyner geliefde, door den zwanenzang zoude verminderd worden, gevoelde hy pynlyker den angel van droefheid en spyt; nogtans wilde hy die droefheid niet heelen, hy zou niet terug by Emma gaen!
Nog niet geheel geloofde hy aen zyne menschheid, en Alida en de andere luchtverhevelingen, in zyn brein met behulp der witte Zwanen ontsproten, stonden by hem nog niet op den achtergrond.
Des avonds, toen de onmetelyke stroom wederom door den zilverachtigen glans der maen beschenen werd; toen alles scheen te rusten, hoewel menig bootsman op dat ontydig uer voor altyd zyn roer verloor, of in het donker met voordeel zynen koers voortzette, riep Eloi op nieuw zyne geliefkoosde dampnymfen rond om zich.
| |
| |
Zy verschenen traeg en met moeite voor zyne gepynigde verbeelding, en werden verdrongen door de luchtverheveling, uit het gefolterd harte der Zwaen geteeld.
Deze greep den geest des jongelings aen. Zy tooverde hem, niet in het gekende Oazis, maer sleepte hem dwars door den wereldstroom; zy wrong hem midden in de klippen en voer met hem op de ondiepten tusschen de slangen die er op rondkropen.....
Dat Ideael, door de zwarte Zwaen geschapen, moest wel voor het uiterlyke in volmaektheid dat van menige witte evenaren: ten minste bedroog er zich de jongeling in, want hy vroeg bedroefd:
- ‘Alida, beminde Alida, waer brengt gy my?’
- ‘Ik ben Alida niet. Ik ben Sophia.’ Antwoordde de nevelvrouw. ‘En wy zyn op zoek naer het Geluk.....’
- ‘Naer het Geluk?’ hernam de jongeling. ‘o! Dan wil ik u nog wel eenigen tyd volgen, tusschen deze nare streken, kinderen eens drooms! Laet ons onze poogingen vereenigen om uit dezen schrikkelyken doolhof te geraken, en naer het geluk te stevenen.’
Maer Eloi ondervond weldra hoe moeijelyk het nakomen dier betrachting was: het minste toeval zoo wel als de schrikkelykste gebeurtenis wierp hem onmedoogend van het gewenschte strand. Hy werd aengevallen of in zynen loop gestuit door monsters zoo afzichtelyk als de ongeregeldheden en driften die zy aenboden, en welke, hoe voortdurend hen ook het welzyn vervolgde, en wat overmagt zy over hem hadden, den jongeling eenen onoverwinbaren afkeer inboezemden.
Nu, nu ondervond hy dat de valschheid en het bedrog over de opregtheid zegeviert! dat de reine van harte door de ondeugende verplet worden! Hy zag den schrikkelyken rampspoed zyne geduchtste slagen met welgevallen en voortdurend op de deugd nederploffen, als ware deze zyn gezworen slachtoffer geweest!
Ontsteld, niet hopende de geluksplaets te bereiken, wendde hy zich tot zyne nevelachtige gezellin; hy meende by haer ten minste troost te erlangen en daerom klampte hy zich met zulk geweld aen haer vast, terwyl hy uitriep:
| |
| |
- ‘o Sophia! hier waer alles vergaet, waer de minste wind de schoonste bloem van haer stengel rukt, en de sappigste vrucht verdort, waer de zon verzengt en de klare fonteinen bederft, is hier dan toch geen geluk, geen geluk te vinden?’
- ‘o! Wy kunnen genieten!’ antwoordde de nymph en zy wierp driftig hare poezelachtige armen om zyn midden.
Maer de jongeling stiet haer met walging van zich af: het genot harer omhelzing was kortstondig en koortsachtig en niet zalig en voortdurend als by Alida.....
Sophia aenzag hem met eenen verachtenden en medelydenden blik; zy wierp zich in de armen van eenen anderen jongeling en riep:
- ‘Hier, hier is het geluk!’ - Terwyl zy door eenen maelstroom welke haer hart vergruisde, medegesleept werd.
Vervoerd door jaloezy, gelokt door den bemoedigden uitroep der schim, volgde hy haer.
Hy sidderde.
Hier bezweken jeugdige jongelingen onder de drukking der fantastische luimen hunner beminde.
Daer, verkwynden er aen de voeten van haer, die door hun hart verkozen waren en welke op eene helsche wyze met hen spotteden. - Wederkeerig werden er leliën geurig van onschuld en reinheid, moedwillig vertrapt of onmedoogend in eenen stinkenden modderpoel geworpen.
Eloi zag daer een engel, zoo frisch, zoo onschuldig, zoo naïef als zyne Emma. Hy aenzag haer als de vergelding voor zyn lyden; zy zou voor hem de reddingsplank zyn waermede hy op den geluksoever zoude stranden.
- ‘Emma! Emma’ - riep hy uit met betrachting.
Maer de schyn werd door den onverbiddelyken kolk medegevoerd, en verzonk toen zy hare armen reeds naer haren redder uitstak.
Eloi ylde haer na, om haer te redden. Die heilplank wilde hy niet missen en hy spande al zyne poogingen in om haer in heuren val te grypen. Te vergeefs, - nimmer, nimmer vond hy ze weder gelyk hy ze ontmoet had!
| |
| |
Van het geluk nog niet wanhopende, terwyl hy er zoo vurig naer dorstte, wilde hy het elders zoeken of ten minste het zich door dronkenschap opdringen. Hy zonk diep, diep... Hy duikte verder, verder... tot in den dras die midden in den wereldstroom klotst... Hy plaste en plonste daer, tot dat de druppels van den stinkenden modder op zyn aengezicht spatteden en hem vol schaemte en walgheid deden terug deinzen...
- ‘ô God! ô God! wat heeft die vuiligheid veroorzaekt?’ - schreeuwde hy uit in vertwyfeling.
En eene donderende stem knetterde over den ganschen wereldstroom:
- ‘De liefde!’
En roode vlammen, die den stroom schenen te willen verdroogen en hem in stoom doen vergaen, hoewel het haer slechts gelukte hem sissend en onstuimiger voort te doen golven, spraken als eertyds aen Mozes, en riepen:
- ‘Rykdom, gebrek, hoogmoed, heerschzucht, bedrog, haet, afgunst... ondeugd!!!......................’
Het sloeg tien ure.
- ‘o! Welk een droom, welk een schrikkelyke droom! ‘mompelde Eloi, uit zyne mymering ontwakende. -’ Wie zou willen leven als de menschen waren zoo als zy my daer verschenen! Wie zou willen leven als de wereld zulken modderpoel was!...... Maer neen - wie zou er zich willen aen die lage driften overgeven, wie zou er niet trachten waerlyk mensch, en alzoo een ondeugend en onheilwekkend lid minder in de maetschappy te zyn! Dat is het eenigste, het grootste genot!!!
Hy trad in de eetzael.
Na den goeden avond aen het huisgezin gewenscht te hebben, plaetste hy zich aen de wel opgedischte tafel; maer zyn gemoed was zoo geschokt, zyn hart zoo vol, dat het hem onmogelyk was eenen beet te nuttigen.
Emma zat weder nevens hem. Zy was nog zeer bekommerd over haren verloofden, en hoewel zy dien kommer poogde te verbergen en te eten, was het genoeg te zien, dat innige droefheid haren eetlust verminderd had.
| |
| |
Volkmaert, die met zyne ega over het jonge paer zyne plaets had ingenomen, zag eenigen tyd met misnoegen de soberheid zyner lievelingen aen. Eindelyk borst hy uit:
- ‘Dat is toch niet te dulden kinderen: als de tafel goed voorzien is, wensch ik dat gy er eer aen doet. Gy zit daer te pikken als teerbekjes en waerlyk op uwe jaren houdt men niet veel van vasten noch sober zyn. Wat schort er aen... Erfgenamen uit hun erfdeel gesloten zien nog zoo treurig niet als gy beiden daer heen kykt, en my dunkt toch dat er een bly gelaet moet getoond worden aen zulk een disch, daer er zoo vele arme ongelukkigen zyn, welke eene drooge korst brood wel moeten toelachen!’
Daer hy geen antwoord ontving, hernam hy kort daerna:
- ‘Er is iets tusschen u beiden voorgevallen, kinderen; een twist die zeker niets beduidt, maer u toch smart... Kom, leg de zaek uit, ik zal het trachten by te leggen, want ik zie ongaerne zulke droevige gezichten.’
De beide kinderen zwegen.
- ‘Wel, wel, er is gelyk toch niets uit te krygen. Deze middag bleef Emma van tafel, met de verontschuldiging dat zy ziekelyk was, nu is zy gekomen met een gezicht als van eene non, die spyt over hare gedane beloften heeft; en gy, Eloi, ziet zoo somber als een kerkuil. - Dat daer eens vinnig een einde aen kome, en vertelt my wat er van is.’
Maer het jeugdige paer zweeg nogmaels. Of zy zich schaemden hunnen twist uit te leggen, of welk gevoel hen tot zwygen dwong, zou ik slecht kunnen melden.
Ziende dat het onmogelyk was op die wyze aen uitleggingen te geraken, wendde zich Volkmaert, na een oogenblik peinzens, tot Emma:
- ‘Emma, zeg gy my het eens regt uit, gy moet u daer voor niet schamen, lieve, er komt zoo ligt een klein gezegde tusschen verloofden en gehuwden, en ik en tante zyn er wel niet geheel van vry!’
Emma zich nu zoo regtstreeks ondervraegd hoorende, gevoelde hare smart vergrooten. In plaets van te antwoorden borst zy in tranen los.
| |
| |
- ‘Hoe nu, Emma?’ vroeg Volkmaert ‘Ha! jongen,’ vervolgde hy tot Eloi ‘gy zult niet braef met haer gehandeld hebben, en ik verneem niet gaerne dat gy behagen zoudt vinden in een deugdzaem, lief en zedig meisje, als onze beminde Emma, te smarten.’
Dit zeggende, vestigde hy zynen blik op den jongeling en ontwaerde dat er eene traen in deszelfs oogen kwam.
- ‘o! Als dat zoo gaet, dan zal ik maer zwygen; pruilt dan maer stillekens voort... Waerachtig als ik voortging met u te ondervragen, zoudt gy beginnen te huilen als kleine kinders en dat is geen aengenaem muziek over tafel! Denken wy er dus niet meer aen en stel uwe droefheid uit tot dat wy gegeten hebben.’
Volkmaert ging onverschillig voort met eten, en na eene lange poos zwygens, vroeg hy als zonder inzicht aen Eloi:
- ‘Hoe hebt gy het boek gevonden dat ik u dezen ochtend gaf; gy hebt het toch wel gelezen want het was wat nieuws voor u?’
- ‘Ja vader, ik heb het gelezen... Het is wreed, verschrikkelyk! zoo verschrikkelyk dat het my met afgryzen vervuld!... Wel twintigmael heb ik het uit myne handen willen werpen, maer een onweêrstaenbaer behagen dat ik in het afgryzen zelf, welk het my inboezemde, vond, deed het my telkens weder opnemen.’
- ‘Zoo dat het eene mengeling was van behagen en afgryzen wat het boek in u verwekte?’
- ‘Ik zou niet juist kunnen bepalen welk gevoel. Ook is het boek zoo afgryslyk, niet waer vader?... Het verbeeldt de wereld als een tranendal waer het leven slecht dragelyk en waer nimmer waer geluk te vinden is...’
- ‘Ho! ho!’
- ‘Wel is waer, doet het verstaen, dat het de schuld der menschen is, want de menschen zyn daer in zoo afschuwelyk geschilderd, dat men vreezen zou er mede te moeten leven. Men heeft eenen afkeer... eenen haet tegen hen en tegen de ondeugden waer aen zy gehecht zyn: men zou deze willen uitroeijen... Maer de vrouwen!’
- ‘Welnu de vrouwen?’ vroeg de vader met eenen glimlach.
| |
| |
- ‘Hoe afschuwelyk maelt het boek deze zoete gezellinnen des levens niet, vader! o! Men zou er van beven, van hare gezelligheid! En de liefde! de zoete liefde wordt er een schrikkelyke drift waer de grootste onheilen uit voortspruiten.’
- ‘Wat denkt gy er van kind?’
- ‘o! Dat het niet waer is dat de vrouwen en de liefde zoo afgryslyk kunnen worden; en zulke lage menschen als in het boek zyn er immers niet, vader?’
- ‘Ha!’ sprak Volkmaert ernstig, ‘gy gelooft meer die boeken waer alle menschen heldhaftig, grootmoedig, deugdzaem in zyn; waerin de ondeugd zoo geveinsd is dat zy eene kleine deugd schynt! Gy gelooft beter de boeken waer door de vrouwen als de zedigheid, de onderwerping, de liefde zelve worden voorgesteld; waerin twee gelieven vol zielsgevoel altyd leven in een zielsgenot dat niet verstoord wordt dan om het te vergrooten! Die boeken gelooft gy beter niet waer?’
- ‘En waerom zou ik daer aen twyfelen, vader? Is het alzoo niet dat het leven zyn moet? Is de omgang met menschen niet aentrekkelyk, niet aengenaem? o! Myn hart bevestigt my dat die boeken waerachtig moeten zyn.’
- ‘Wat zal ik er op antwoorden?’ - hernam de vader met minder klem, medelyden hebbende met zynen goedhartigen, onnoozelen zoon. - ‘Als men kiezen kan waerom zou men het beste niet kiezen al is het dan hersenschimmig! - Ik alleen, ben de schuld uwer onwetendheid: op de begoochelingen der jeugd zoo eigen, heb ik by u nog meer en meer begoochelingen gestapeld, zoodanig dat gy voor dezelve een wezenlyk goed zoudt verloochenen.’
- ‘Zoodat het laetste boek welk ik las alleen de waerheid bevat.’ - En Eloi's gelaet overdekte zich met droefheid; hy zag hoopvol naer Emma die hem teeder beschouwende, scherp toeluisterde.
- ‘Bedroef u zoo niet, myn zoon, niet geheel. Zulke soorten van werken kunnen de menschelyke rampen vergrooten; of blyven ze al in de waerheid, schynen ze te vergrooten omdat zy meest
| |
| |
niets dan rampspoed en ondeugd schilderen, zonder er het minste stipje heil of deugd tusschen te mengen.’
- ‘Dan is er toch nog deugd en geluk?’
- ‘Wie zou daer aen twyfelen.... maer....’ Volkmaert zweeg: hy wilde zynen zoon niet meer bedroeven.’
- ‘o!’ Riep Eloi uit ‘dan moeten zy lyden de schryvers, die hun hart vermorzelen en dooden door het gedurig beschouwen en beschryven van ramp en ondeugd!’
- ‘Ik geloof integendeel dat er zyn, waeraen dat een innig genoegen baert, en dat wel aen de zulke die of door groote onheilen getroffen, of als voor het lyden geboren, van jongs af gebukt hebben onder de folterende omstandigheden, door de slechte verordering der maetschappy veroorzaekt, - hunne rampen aen anderen wenschen te besparen door te trachten het menschdom te verbeteren. Geleerd door het ongeluk, werkt hun geest onophoudelyk, om er de oorzaken van op te sporen, en zy leggen die oorzaken bloot omdat men dezelve zoude te keer gaen of weg nemen. Zy schilderen de ondeugd en de driften in al hunne verschrikkelykheid, omdat men er eenen afkeer zou van hebben; en de schelmstukken en de ongevallen, die aen de te groote tusschenruimte der standen en andere omstandigheden te wyten zyn, op dat men de onheilen die daeruit voortspruiten, zou trachten te verhelpen. Zy gevoelen, die mannen, in de opwelling van hun getergd en afgefolterd genie, dat gelyk er ouderlingen tot op hunne laetste dagen begoocheld blyven de wereld in weerwil haren ouderdom nog begoocheld is en aen een geluk gelooft dat zy nimmer bezat, - ten minste schynt het zoo daer zy weinig of niets doet om dat te erlangen, - zy willen der wereld hare oogen openen en haer aensporen om ten minste dat geluk te bejagen.’
- ‘o! Dan zal de wereld naer hunne stemme luisteren om zich te baden in het geluk!’ riep Eloi, uit de volheid zyner onschuldige onervarenis.
- ‘Gy bedriegt u, kind, hunne stem gaet meest met den wind verloren. Men geeft die schryvers maer gelyk in hunne beknibbelingen op de slechte verordening, men deelt slechts in hunnen
| |
| |
afkeer voor de ondeugd en de schelmstukken, totdat men met die ondeugden behebt zy of in de slechte verordening zyn voordeel vinde. Niet te min verdienen die zwarte schryvers achting omdat hun doel schoon, hunne poogingen edel zyn. Wel slaken zy eens eenen wanhopigen kreet, alsof er geene beternis meer ware; wel knypen zy eens duchtig in der menschen hart! Maer waerom ons daerover beklaegd vermits zy het tot ons welzyn doen. De heelmeester snydt dikwyls diep om de wond te heelen, en het volk moet met wanhoop over zynen diepen val geslagen zyn, en in die wanhoop zyne kracht putten, alvorens het er aen denkt zyn hoofd uit de dierlyke slaverny te verheffen.... Zoodat gy ziet, myn zoon, dat die mannen de waerheid, de pynlyke waerheid zeggen om te genezen of te verbeteren.’
- ‘Zoo er zóó velen waren, zoude men toch wel beteren, gelooft gy niet, vader?’
- ‘Wie weet?... Maer er zyn er zoo weinig die in dat doel en zóó werken! - Navolgers zyn er genoeg, mannen zonder ondervinding, zonder hart, noch veêrkracht in de ziel, welke om eenen kortstondigen en verachtelyken roem, schelmstukken schilderen om ze te schilderen, ondeugden en driften malen om ze te malen; en wel op eene wyze dat er heil en genot uit volgt: hetgeen wel voor het uiterlyke by tyden gebeurt, maer voor het innig gevoelende eene vreeslyke spotterny en knaging is.... Wee die mannen! Want als er hierna eene beoordeeling plaets heeft, dan zullen zy gefolterd worden en voor het slecht dat zy veroorzaekt hebben, en voor den blaem dien zy geworpen hebben op diegenen die dezelfde middelen gebruikten om de wereld te vervoorderen!’
De warmte waermede Volkmaert sprak getuigde genoeg dat hy den gang der letterkunde ter harte nam, en was het nu niet meer, mits zyne bezigheden het hem beletteden, hy ten minste in zyne jongheid zich er drok had mede bezig gehouden. Die warmte deed hem mogelyk wel wat van het punt wyken waer hy met zynen zoon komen wilde, doch hoe het ook zy, hy nam behagen in de nieuwsgierigheid van Eloi en verwachte diens vraeg, welke zich niet lang wachten liet:
| |
| |
- ‘Volgens hetgeen gy daer zegt, vader, zouden de zoete, lieflyke schryvers geen het minste gewigt hebben?’
- ‘Ik dacht wel dat gy het aldus zoudt begrepen hebben, maer zoo meende ik het niet. De boeken dier schryvers welke wy witte zullen noemen, hebben ook hun nut! Zy kunnen vooreerst de welhebbende, die maer al te dikwyls aen regt beestige vermaken overgegeven zyn, tot betere aensporen: immers zy zyn hun, zoowel als degene waerin hunne ondeugden gegispt worden, een bloedig verwyt, terwyl zy ter zelfder tyd door het aentoonen van zielryker genoegten er den lust naer opwekken. Daerby zyn zy geschikt om de menschen, met een ingebeeld geluk te vreden, of die zelfs ongelukkig een vermaek vinden anderen gelukkig te zien, eene zekere maet van troost aentebieden. Ook kunnen zy hen, die door een te zwart boek ontmoedigd zyn, weêr opbeuren en alzoo het evenwigt in des menschen geest behouden.’
- ‘o Ik ben blyde dat zy ook nuttig zyn’ zeide Eloi zich de genoegelyke uren herinnerende welke hy door hen gesmaekt had. ‘Die hen schryven, moeten goede menschen zyn!’
- ‘Het zyn’ hernam de vader, glimlachende over de naïeve uitdrukking zyns zoons, ‘of menschen die een zeker geluk genietende, het dweepend hooger schatten dan het is, en het alzoo vergroot, den lezer opdisschen of wel menschen die rampzalig zyn, maer zichzelven door kracht van genie, tot een ingebeeld heil opwinden en het alzoo vinden. Men treft er ook, aen al de schandelykste lusten des levens overgegeven, welke de menschen en hun brein met de heilrykste zielsgeneugten bezig houden, alsom in hunzelven eene voortdurende pynbank tot straf te hebben. Gelyk van de goede zwarte schryvers, zyn er van deze eene massa navolgers, maer misschien meer uit kunstgevoel. Zy verkrygen somtyds roem omdat de witte boeken kunstmatiger zynde, des te gemakkelyker kunnen nagevolgd worden. - Maer voor hunne kunst zou ik de witte boeken niet hoog schatten zoo zy geene wezentlyke diensten bewezen; het is tegenwoordig niet meer alleen om de kunst voor kunst te doen, zy moet in onze eeuw van worsteling en betrachting naer beterschap, den zwaei der maetschappy begunstigen en aenvuren.’
| |
| |
- ‘Zoo dat beide soorten van boeken goed zyn?’
- ‘Ja, Eloi, en daerom vind ik den stryd niet doelmatig dien door de schryvers van die twee soorten van boeken gevoed wordt, en zie ik ongaerne dat de witte Zwanen de zwarte altyd aenvallen. Zy zouden moeten begrypen, vriend, dat nimmer het uitwerksel der boeken bestendig en gelykvormig kan zyn, dat een boek dien mensch wel zal doen en den anderen schaden. Ware dat zoo niet, dan zouden al de karakters gelykvormig zyn en dan was de stryd des menschdoms, dien nu van den beginne duert, afgestreden, vermits zy allen naer een en hetzelfde doel op een en dezelfde wyze zouden streven. Brengen de zwarte Zwanen al eens een mensch tot wanhoop of zelfs tot erger, de witte ook kunnen er in eene razende wanhoop doen vervallen, met een diep rampzaligen, als om met hem te spotten, niet dan geluk van anderen voor te zingen. Ook zullen de witte Zwaentjes’ vervolgde Volkmaert met eenen veel beteekenden glimlach, ‘met hunne droomeryen altyd de hersens van enthousiasten, gelyk gy, op den hol jagen.’
- ‘Zyn het dan toch slechts droomeryen’ vroeg Eloi met spyt. -
- ‘Gy valt al wederom in een uiterste. Er zyn er die juist in de palen der mogelykheid blyven, maer even gelyk de zwarte weinig wit tusschen hun zwart mengende, vergroot schynen, schynen de witte, welke zich slechts met onbeduidende zwarte stippen bevlekken, ook vergroot. Zy alleen zyn hersenschimmig, Eloi, die den mensch bezig houden met hunne afgetrokkene denkbeelden op de liefde, welke zy etherachtig, goddelyk willen maken; en die zyn het die u hebben doen dwalen, hetgeen my niet verwondert: de jongheid wordt altyd vervoerd door hetgeen schittert. Maer gy moet begrypen, myn zoon, dat de mensch van twee onderscheidene deelen zynde, het lichaemlyke en het geestryke, zyne liefde evenredig met zyne gesteldtenis moet zyn en dat het zoo kinderachtig is der menschen liefde tot eene engelachtige te willen verheffen, als het schandelyk is ze tot die der dieren te willen vernederen. Gy ziet dat Emma juist den middelweg koos en zonder, en mogelyk wel daerom, zoo veel gelezen te hebben als gy, de liefde verstaet gelyk ze is.’
| |
| |
Eloi was innig getroffen over die laetste woorden. De lange ernstige samenspraek met zynen vader had hem ongevoeliglyk van de sombere gedachten doen wyken waeraen hy in het begin van den avond was ten prooi geweest, en in dewelke Emma zulke vertroostende rol speelde. Nu hem die zelve Emma geregtvaerdigd in zynen opgeklaerden en ontgoochelden geest werd terug gebragt, kon dat niet missen het uitwerksel te hebben, welk er zyn vader van verlangde. Eloi gevoelde al zyn ongelyk, en de liefde, welke hy in weêrwil zichzelven altoos voor zyne verloofde had blyven koesteren, vlamde weder vurig. Die verschillende gewaerwordingen kon hy niet verbergen, hy vroeg stotterend:
- ‘Hoe! gy weet.... gy kent de oneenigheid....’
- ‘Ja myn Eloi’ antwoordde de vader met een welgevallen dat genoeg te kennen gaf wat behagen hy nam in den blik van schaemte en liefde, dien zyn zoon op zyn nichtje wierp. ‘Ja, myn zoon, ik ken dien fabelachtigen twist uit droomen ontstaen: Emma zelve heeft het zich dezen voormiddag in hare droefheid aen moeder laten ontvallen. Dat ik u daer straks naer de oorzaek van uw beider droefheid vroeg, was slechts omdat ik door de bekendtenis van die onbescheidenheid van Emma geen echte gronden aen uw geschil geven wilde. De redens die ik dan hadde aengebragt, zouden verontschuldigingen voor haer geschenen hebben, en gy hadt er aen getwyfeld. Vermits ge my niet wildet antwoorden, ben ik verpligt geweest langs eene lange en mogelyk voor het gezelschap vervelende dissertatie op de witte en zwarte Zwanen op dat punt te komen, wel wetende dat ge uw ongelyk erkennende, het haer niet kwalyk zult duiden, my het middel in de hand te hebben gegeven uwe oogen te openen en u hare liefde te doen waerderen.’
- ‘o! Zeker neem ik het haer niet kwalyk; ik dank er haer over.’
- ‘Zy is uwer waerdig, Eloi, want zy is rein en onschuldig, de naïveteit waermede zy u altoos toesprak, moet u daervan verzekeren.’
- ‘Ik begin te begrypen’ zegde Eloi verlegen, zyne hand naer die van Emma uitstekende.
| |
| |
- ‘Gy moet toch bekennen’ hernam de vader ‘dat gy Emma altyd hebt bemind; uw verlangen naer onmogelyke genietingen was slechts een aendrift van uw ydel hart, hetwelk gy zelf voor eene schitterende herschenschim had geledigd, door Emma te verzuimen. Ontken het niet, gy waert niet gelukkig, uwe droomeryen en uwe somberheid getuigen het.’
- ‘Neen, vader, ik had myn geluk verwoest! maer Emma, indien zy my niet versmaedt, hetgeen ik slechts durf hopen, zal my gelukkig maken. Wy zullen leven gelyk zy het heeft voorgesteld....
- ‘Goed jongen! maer bedrieg u niet: die voorstellen, hoe schoon, hoe mogelyk ook, kunnen ook maer droomen zyn. In des menschenleven komen meest altoos onvoorziene voorvallen, die de beste plannen tot geluk omverwerpen. Ik hoop dat niet, en wensch dat gy zoo gelukkig wordt als ik en moeder ons achten mogen; maer zoo het noodlot u treft, wees dan verzekerd dat gy in Emma een goede gezellin zult vinden, om het onheil te helpen dragen en uwe tranen te droogen; want zy bemint u niet alleen met het lichaem, Eloi, zy bemint u ook met hart en ziel - vraeg het haer liever.’
- ‘Ach! vader’ zegde Emma met aendoening, terwyl zy een liefdetraen uit haer oog wischte, dat met eene soort van verwyt, hetgeen wilde zeggen: hoe hebt gy my zoo kunnen miskennen? op haren geliefden gevestigd was.
- ‘Ach! kunt gy myne zottigheden vergeven, vroeg Eloi met vuer, en my uwe vorige genegenheid terugschenken?’
- ‘Er is geene vergiffenis noodig; omhelst vinnig elkander ik zie dat gy er beiden lust toe hebt’ zeî de vader.
En de twee gelieven uit een en het zelfde gevoel; gedreven wierpen zich in elkanders armen, en bleven eene poos onder de drukking van hunne diep gevoelde zaligheid.
- ‘Kom, wy zullen op de gelukkige verzoening onzer kinderen eene beste flesch ledigen, ik zie dat de verzoening opregt is, wat dunkt er u van, Maria.’
- ‘o! Het zyn goede kinderen!’ zegde de moeder met aendoening.
| |
| |
- ‘En nu, Eloi,’ hernam de vader lachend, als om Eloi te plagen, ‘zoo gy nu nog leest, want ik hoop niet dat u dees geval van de boeken zal hebben verveerd gemaekt, lees dan vooreerst van die boeken die tusschen beiden zyn: gy zult er uwe vrouw in leeren waerderen.... En vervelen zy u, neem dan by tyd een in de hand dat slechts tot kortswyl geschreven is. Die hebben ook hunne weerde, vermits zy een uertje of ettelyk in een eerlyk vermaek doen slyten, dat den geest nog verfynt en veredelt. Byna ieder boek heeft zyn nut.’
Eloi antwoordde niet, hy was te zeer met Emma bezig om naer de drooge redens zyns vaders te luisteren. Weldra werd nu de samenspraek algemeen; maer na den feestwyn gedronken, en het avondmael geeindigd was, nam Volkmaert zyn dagblad en ging met zyne ega aen de kachel over het nieuws klappen, om aen de gelieven de gelegenheid te laten, wederzyds hun hart te openen, daer het te vermoeden was dat zy elkander veel te zeggen hadden.........................
Nu dryft Eloi nog op den onpeilbaren wereldvloed; eene schoone ega is zyne bootsgezellin en beiden besturen verstandiglyk nog dry vaertuigjes, met lieve knapen bemand. Behalve de verpligtende medevaerders dobberen de witte en zwarte Zwanen nog altoos in zyn vaerwater. Hy luistert oplettend naer den zang der laetsten en tracht, door haer aengespoord, zooveel het zyn kring toelaet, onheil en ondeugd te verminderen; maer slaekt er eens eene zulken wanhoopskreet dat zy hem over den geringen uitslag zyner poogingen ontmoedigt, dan neemt hy de stem der witte te baet om zich weêr op te beuren en door het hoopvol vooruitzicht op het geluk dat zy bezingen, gesterkt, werkt hy op nieuw aen het geluk en de verbetering des menschdoms.
Eug. Zetternam.
|
|
Auteursrechtvrij