|
| |
| |
| |
Boekbeoordeelingen.
| 1o | Herinneringen aen het feest gevierd te Merckem, den 20 Augustus 1844, ter eere van den dichter Sidronius Hosschius, door Prudens Van Duyse. Gent, C. Annoot-Braeckman. 1845. 268 blz. in-8o, met vier platen. |
| 2o | Rymwoordenboek der nederduitsche tael, voorafgegaen van eene beknopte Prosodia, door Dr Lodewyk Delgeur, professor aen de school voor koophandel en nyverheid, (St.-Lodewyks-gesticht) te Mechelen. Mechelen, Van Velsen-Vander Elst. 1846. 300 blz. in-32. |
| 3o | De ryke vrek en de arme Lazarus, uit het H. Schrift, door J.F.N., p. Met kerkelyke goedkeuring. Ninove, P. Avoux-Van Der Eeckt, stads- steen- en boekdrukker, (sic). 1846. 44 blz. in-12o. |
| 4o | Concours universitaire et Concours général institué entre les établissements d'instruction moyenne. Discours prononcé par M. Moke, à la distribution solennelle des prix, le 26 Septembre 1846. Bruxelles, Deltombe. 1846. 10 blz. in-8o. |
1o De Herinneringen aen het feest ter eere van den dichter Sidronius Hosschius, bevatten: eene inleiding, waerin de heer Van Duyse ons de verdiensten van den grooten latynschen dichter doet kennen, een verhael der feestinrigting en plegtigheden, welke op den 20 Augustus 1844 plaets hadden, gedichten en redevoeringen, welke tot het feest betrekking hebben, vertalingen en navolgingen uit de werken van Sidronius Hosschius en verder oordeelvellingen van de schryvers, die over de nieuwere latynsche dichters handelden.
In de inleiding, die op iedere bladzyde blyken draegt van de groote belezenheid des heeren Van Duyse, vinden wy het volgende over den oorsprong des beroemden elegiedichters, dat wy den lezeren willen mededeelen; omdat het voor iedereen wel eenig belang zal opleveren:
‘Men heeft onlangs den waren naem der ouders van dezen dichter
| |
| |
ontdekt: zy heeten Syderoen de Hoossche en Jossyne Caeyaerts. Hosschius (want onder dezen naem kent hem de geletterde wereld) werd ten jare 1596, uit een gering schaepherder geboren, binnen Merckem, eene der acht-en-twintig heerlykheden van het Vrye van Brugge afhangende.
De verbeelding stelt zich gaerne den Merckemschen jongen dichter met een herderstaf, in den schoot der groene velden, voor, terwyl hy zyn aengeboren kunstzin in het groote wonderboek der natuer ontwikkelt. Gaerne ook brengt de verbeelding, die op een wenk de afgeloopen eeuwen inschiet, hare gelykende gedachten van Hosschius tot den Psalmist terug, die van herder mede een godsdienstig zanger werd: of keert zy tot ons vaderland weder, om hier van zoo veel anderen, als er zyn, niet te gewagen, zy blyft met een zoeten lach by den landman van Abtswoud, den naïeven Poot, stilstaen.’
De andere omstandigheden van het leven van Hosschius zyn algemeen bekend om er hier met den heer Van Duyse verder gewag van te maken.
De uitgever zegt elders in zyne inleiding: ‘Zeker, zoo Sidronius nog leefde, zou hy met ons in de tael zyner vaderen zingen, want hy, die de velden zoo bleef beminnen, was het volk, was zyn oorsprong niet vergeten.’ Wy kunnen die veronderstelling zoo seffens niet bystemmen, dan op voorwaerde dat Hosschius geen deel zoude maken van de Jesuitenorde. Immers de heeren dier orde schynen de grootste onverschilligheid in deze eeuw voor de tael der vaderen te koesteren: het onderwys dat er in hunne scholen in de moedertael gegeven wordt is onbeduidend, ja, zelfs wordt in sommige hunner collegiën de nederduitsche tael als eene vreemde tael beschouwd. Leefde pater Poirters in onze eeuw, zoo zou hy voorzeker in het vlaemsch niet meer schryven: wie zou zulks in twyfel trekken die het boeksken Les mauvais livres door eenen invloedhebbenden Jesuiet geschreven, gelezen heeft, dat de volgende dwaze, allerbelachelykste woorden over onze letterkunde bevat: scènes historiques flamandes, prises au moyen age. Ces recueils renferment les passions grossières, les amours et les séductions de ce temps. Quelle littérature! (!!!! genoeg?) Sous prétexte de cultiver la langue flamande on ne répand que trop d'ouvrages que la morale et la religion reprouvent.
Men vergeve ons deze uitweiding.
Wy zullen niet verwylen by het verhael der feestinrigting en plegtigheden, maer onmiddelyk overgaen tot de gedichten en redevoering. Onder de latynsche stukken bevielen ons de volgende het meest: Ad Sidronium Hosschium, auctore N. Cornelissen, Sidronii Hosschii monumentum auctore Fuss, in S. Hosschium auctore Hoeufft. De nederduitsche Muze omkranste ook het hoofd van onzen Merckemschen dichter met lauweren. Het gedicht
| |
| |
van de voortreffelyke mevrouwe Van Ackere byzonder bevat schoone brokken: wy zullen hier den fraeijen aenhef afschryven:
Itaelje, paradys vol zielsbegoochelingen,
't Is op uw grond, dat liefst de poëzy zich vest.
Daer wil des dichters geest by volle ontwikkling zingen;
Hy is de zoon van uw gewest.
Maer, zyt gy 't dan alleen die letterzucht doet gloeijen,
Die 't bruisend bloed doorwoelt en 't scheppend brein ontsteekt?
Is 't in uw lucht alleen, dat ons 't gevoel kan boeijen,
Dat hooger tael dan de aerdsche spreekt?
Neen, Vlaendrens bodem schept ook zangers; Merckems dalen
Bezwangren ook de ziel met zangen zoet en teêr.
Ziet gy dien herder ginds zich koestren in de stralen
Der zon, by 't golvend schapenheir?
Ziet gy dat peinzend kind op hond en schaepjes loeren,
't Is 't zoontje van dien man die by den heuvel rust.
Vergeefs wil hy die telg by spel en vreugde voeren:
Zyn ziel is niet op 't aerdsch belust.
't Is of een groot vernuft zich uitdrukke in zyn trekken.
Het ryk verlokkend veld bekoort zyn jeugdig oog;
En als het wolkgevaert dreigt buldrend weêr te wekken,
Staert hy Gods grootheid aen omhoog.
Hy leest in blad en plant de Algoedheid; pryst den zegen
Die voor het menschdom vloeit; hy blikt het beekje na,
Hy hoort der vooglen zang, die diep hem kan bewegen,
En roept: ‘Er leeft een Schepper, ja!’
De dichtkunst hoort die tael, zinkt uit de starrekringen:
De dichtgloed is ontvonkt met goddelyke kracht;
Zy fluistert hem in 't oor: ‘Vang aen den Heer te zingen,
Die veldoffranden tegenlacht.’
En als Belebeël, in 's Heeren pracht verloren,
Vloog hy met stouten geest ter bovenaerdsche sfeer.
Hy spande daer de lier en zong met 's hemelsch chooren,
En voor hem knielde de aerdling neêr.
Te Merckem en Hosschius door den heer Van Duyse zyn gedichten die heerlyke regels bevatten.
| |
| |
Er bevindt zich in het boek nog eene nederduitsche redevoering van den ridder De Coninck van Merckem, eene aenspraek door den eerw. heere Carton en een woord over Hosschius door D. De Simpel. Onder de vertalingen en navolgingen munten uit: Het leven is een zee, door Rietberg, en het beroemde Aen den Slaep, door den heer Van Duyse.
En hiermede sturen wy den uitgever onzen dank toe voor het vereeuwigen van een feest ter eere van een van Vlaenderens verdienstelykste zonen gegeven; en voor al het vaderlandsche, al het vlaemsche dat, door zyn toedoen, in de inrigting van dit feest overal doorschynt.
2o Eindelyk zag dan toch het Rymwoordenboek van Dr Delgeur het licht. Zy, die naer dit Rymwoordenboek wachtten om dichters te worden, moeten het wachten reeds lange moede geworden zyn en aen de dichtkunst eeuwig vaerwel gezegd hebben. Doch voor zulken is dat geene erge zaek. En nogtans was de uitgave van een Rymwoordenboek noodig, al ware het enkel om in de scholen ingevoerd te worden, en, zoo als Dr Delgeur te regt zegt, om aldus den leerlingen het mekanismus der nederduitsche verskunst eigen te maken en hun het voorwendsel te ontnemen, dat zy geene verzen maken kunnen, dewyl zy geene rymen weten; al ware het enkel om hun, door zelfsoefening in de dichtkunst, het schoone van rythmus in de dichters te leeren waerderen.
Over het Rymwoordenboek zelve hebben wy hier alleen in te brengen, dat er wel hier en daer eenige rymen vergeten zyn. Wat de nederduitsche Prosodia betreft, die het Rymwoordenboek voorafgaet, daerover zullen wy ons eenige ligte aenmerkingen veroorloven.
Het schynt ons dat Dr Delgeur dit gedeelte van zyn werk al te veel heeft opgevuld met grieksche en latynsche kunstwoorden, die de leerling zeer goed kan missen. Zou het, by voorbeeld, niet goed zyn de voetbenamingen: iambus, trocheus, dactylus, enz. te veranderen in kortlange, langkorte en voorlange voeten? Zulke benamingen zeggen toch iets aen den geest des leerlings en geven ter zelfder tyd de definitie te kennen. En waerom insgelyks gewag maken van diiamben, ditrocheën, trochaïcus tetrameter catalectussen? enz.
De uitgangen baer, heid en heden vinden wy by de beste dichters als rymklanken gebruikt, en wy hebben er niets tegen, zoo min als tegen het uitrekken van arrèm en gallem.
Het voorbeeld van Vr. Meerman met den zweedschen Wenta-Penjer komt ons weinig geschikt voor om in eene Prosodia opgenomen te worden.
De voorgaende aenmerkingen zyn kleinigheden: iets dat meer gewigt heeft, is wanneer Dr Delgeur, over het rymspreken, zegt: onechte rymen, die nogtans zoo wel in onze versmaet gebruikt worden, zyn de volgende: oei, oei-jen op ooi, ooi-jen.
| |
| |
Wy zyn van een heel tegenstrydig gevoelen. Wy weten dat Dr Delgeur het stelsel van den hooggeleerden heer Bormans, wat de spelling van vloe-yen, dra-yen aengaet, aenkleeft: wy ook zyn aenhangers van dit stelsel, ofschoon wy tot heden ons, uit liefde voor de eenparigheid, aen het taelcongres aensloten. Dr Delgeur neemt by gevolg aen dat de y in boey en hooy een medeklinker is, zoo wel als de d in vloed en dood. Ons gevoelen is dus, en het zyne moet natuerlyk ook zoo zyn, dat men zoo min boey met hooy als vloed met dood mag laten rymen: beide immers verschillen hemelbreed in de goede uitspraek.
En hiermede hebben wy met onze weinige aenmerkingen gedaen. Wy durven Dr Delgeur verzekeren dat ‘zyn boeksken den jongen dichteren, voor wie het hoofdzakelyk geschreven werd, kan’ (en zal) ‘nuttig zyn.’ Hy ontvange onzen dank voor de drooge taek die hy eindelyk afgewerkt heeft.
3o Een bewys dat het werksken van Dr Delgeur sommigen menschen nuttig zyn kan, levert ons de Ryke Vrek en de Arme Lazarus, door J.F.N., p., op. Dit boeksken werd, hebben wy het wel, door zekeren professor van poësis, vervaerdigd. Het bevat in eenige honderden rymen het zinnebeeld van den Ryken Vrek en den Armen Lazarus. Hoeveel tyds de verzenmaker noodig gehad heeft om al die regels achter elkander te kunnen schryven, zoodanig dat men er somwylen den zin wel kan van verstaen; zoodanig dat meest altyd een regel met eenen volgenden rymt, hoeveel emmers zweet de geleerde J.F.N., p. wel gezweet heeft, zouden wy volgaerne in een voorberigt willen lezen hebben. Voorwaer, voorwaer, wy zeggen het u, geleerde J.F.N., p., één werk van uw magtig brein is genoeg om beroemd te zyn: andere dichters schryven boeken en boeken; zulks, hebt gy u gezegd, is eene dwaesheid: Comment parviendront-ils à l'immortalité avec un tel bagage?..... Ja, heer J.F.N., p., één boeksken van u is genoeg!......
Bewyzen wy zulks met eenige voorbeelden. De dichter, ja, dichter, begint met de volgende overheerlyke rymen:
Wie zal des Heeren wysheid vatten,
Waermeê hy doet, dat niemand kan:
Hier, en hierna naer waerde schatten
Den ryken vrek, en armen man?
Welk is 't vernuft, dat kan beseffen
Hoe Lazarus de weedom drukt,
Wyl 's Vrekken land, onregt of effen,
En goud zoo menig ziel verrukt?
.........................
| |
| |
't Is gala, 't is muziek, 't is dansen,
't Is goede cier op elken dag,
Wee hem, kwam hy ooit te verkansen
Het vreugdgenot, of bly gelach?
Laet hem één korten dag (21 December) optellen
Zyn dukatons en andre (belgische) munt,
Neem alles weg, dat hem kan kwellen,
Maek hem van goud, zoo gy dit kunt!!
Wat is de vuist der dwingelanden?
De diepste wond, waer ooit mensch leed?
Wat is de pyn der felste tanden,
Die zoo veel reuzen siddren deed?
Wat zyn de vérslindénde zwaerden,
Wat is de vérstikkénde dorst,
Wat zyn de ván hongér ontaerden,
En de verstevene van vorst?
Wat zyn de vuerspouwénde monden,
Wat zyn de tuigen, welke ooit aerd'
Met al hun scherp heeft uitgevonden
Tot eene straf, byeenvergaerd?
Wat is 't doodbéd van den verpesten,
En jammervol huilénden man, (!!!!!)
Dat wyze vingers ooit afschétsen,
En stael, en kei doen smelten kan?
Dit alles by malkaêr genomen
Is nog geen schets der helsche pyn;
Laet er nog al, wat eind', by komen,
Dan hebt gy nog maer enklen schyn.... enz.
Goddelyk!... Thans eenige uitleggingen op de vier eerste verzen. Misschien vat men reeds den zin niet goed van de twee eerste:
Wie zal des Heeren wysheid vatten,
Waermeê hy doet, dat niemand kan,
Des Heeren beteekent hier des Heeren J.F.N., p.! Neen, niemand kan de wysheid vatten van den heer J.F.N., p., die wysheid waermede hy, J.F.N., p. doet (verzen maekt), dat niemand kan..... Doch herhalen wy, tot verstand der twee volgende verzen, de reeds uitgelegde:
Wie zal des Heeren (J.F.N., p.) wysheid vatten
Waermêe hy doet, wat niemand kan?
Hier en hierna naer waerde schatten,
Den ryken vrek en armen man?
| |
| |
Zie hier den zin. Wie zal des Heeren (J.F.N., p.) wysheid naer waerde schatten, waermeê hy doet, wat niemand kan, wie zal er hier (op deze aerde), wie der tydgenooten, en hierna (in den hemel) wie der nakomelingen, wie zal er naer waerde schatten den ryken vrek, en armen man (gedicht van J.F.N., p. professor van poësis). Wie?.... Wie?....
Wy niet, ons valt de pen onder het bewonderen uit de hand!
4o Tot hiertoe hield ons tydschrift zich niet bezig met letterkundige voortbrengselen in het fransch geschreven. Nogtans is de redevoering door den heer hoogleeraer Moke, in de plegtige prysuitdeeling aen de leerlingen der Hoogescholen en gestichten van middelbaer onderwys uitgesproken, zoo merkwaerdig, dat wy niet kunnen nalaten er hier eenige woorden over te zeggen. Op het oogenblik dat er door eene wet eene nieuwe, wy hopen, glorieryke baen voor het middelbaer onderwys staet geopend te worden; op het oogenblik, dat de beschaving het licht van het onderwys in alle standen dieper en dieper doet doordringen, zou de hoogleeraer Moke de aendacht roepen op den staet waerin het middelbaer onderwys zich door het voorleden bevindt, en op de behoeften, die er heden nog bestaen. De hoogleeraer schetst ons in eenige breede trekken, met eene meesterhand, den staet van het onderwys by onze voorvaderen tot op onzen leeftyd. Het tafereel door hem gemaeld, van het tydvak te beginnen met Albrecht en Isabella, heeft ons byzonder door zyne waerheid getroffen, en wy gelooven onzen lezeren geene betere gedachte van de redevoering en den geest die er in heerscht te kunnen geven dan met hier een uittreksel mede te deelen................................
‘Maer wanneer de lotgevallen van het land toevertrouwd werden aen vreemde landvoogden, onzekere bewaerders van eene verzwakte magt, dan waren onverschilligheid en verlatenheid het aendeel van het onderwys. Glorieryke titelen verzekerden nog den eerbied en het ontzag aen de beroemde hoogeschool, welke de laetste hertogen van Braband aen België geschonken hadden. Wat de gestichten van minderen rang aengaet, deze bleven afgezonderd, in klein getal, alleen ondersteund door den godvruchtigen yver der meesters en de bepaelde geldmiddelen der huisgezinnen. De gedachte om dezelve te vermenigvuldigen, uit te breiden, hun eene sterke rigting te geven, en eenen regelmatigen gang te doen nemen, kwam nooit in den geest van een bestuer, dat te wankelbaer was om vraegpunten der toekomst ter herte te nemen. Ongelukkige tyd, wanneer het oppergezag verbeeld werd door mannen, welke geen zedelyke band aen de onder hunne waekzaemheid gestelde volkeren, verbond, door mannen, die over den grond van België gaende, wisten dat een ander land hunne kinderen wachtte.
| |
| |
‘Moest het onderwys, door het bestuer verlaten, in zich zelve de magt vinden om zich te ontwikkelen in evenredigheid der behoeften van het tydvak, om te groeijen met deszelfs kennissen en verlichting, om de openbare wetenschap met den voortgang der beschaving te paren? Hier, Myne Heeren, moeten de daedzaken antwoorden, en verre van my de gedachte, ervan de ware beteekenis te willen overdryven. Ik wil noch de bekwaemheid noch de opoffering der mannen verkleinen, wier poogingen zeker door de omstandigheden verlamd werden. Ik weet, dat als het uer gekomen is, waerop de volkeren veroordeeld schynen om te vervallen, al de oorzaken zich vereenigen om aen hun verval mede te werken; ik weet dat onder een vreemd bewind de drift en beweging der geesten van zelve schynen op te houden en dat het dwaes zou zyn aen de opvoeding alléén rekening te vragen van den zedelyken slaep waerin de volkeren, tot de werkeloosheid gebragt, vervallen, eindelyk dat de eeuwen van vernedering ook eeuwen van duisternis zyn. Maer waerom zouden wy heden, dat wy een nieuw tydvak in getreden zyn ons schamen te bekennen dat die duisternis diep was gedurende het rampzalig tydperk, wanneer het vaderland slechts door de herinnering bestond? Laten wy ons niet medeslepen altyd onze nog bloedende wonden te verbergen. Brengen wy aen de wezenlyke grootheid dien hoon niet toe er valsche glansen en leugentitelen onder te mengen. Behalve een klein getal der wetenschap duerbare namen; behalve eene krachtige magistratuer, die deze kracht verschuldigd was aen de grondige regtstudiën welke te Leuven waren blyven bestaen, was spaensch en oostenryksch België van den luister der wetenschappen, even als van de vryheid en de weldaden van het nationael oppergezag beroofd.’
Vervolgens spreekt de heer Moke met niet minder kracht en waerheid, over het eenigzins herbloeijend tydvak van Maria-Theresa en gaet hy voort tot op onze jaren. Hy eindigt met de aendacht van het staetsbestuer te roepen op den maetschappelyken toestand der leeraers by onze gestichten van middelbaer onderwys, en drukt den hoogst gegronden wensch uit dat men het lot dergene welke zich op het onderwys toeleggen en zich voor het vaderland en zyne toekomst slachtofferen, verzekere. Wy durven hopen dat de wensch des heeren Moke hierin geen ydele wensch zal zyn; immers er moet eene troostende toekomst zyn voor hen, die heel hun leven doorbrengen om voor de toekomst des vaderlands te zorgen. Het spyt ons dat de plaets ons ontbreekt om dit, door zyne waerheid uitmuntend, gedeelte van de redevoering insgelyks mede te deelen.
Gent.
J.F.J. Heremans.
|
|
Auteursrechtvrij