|
| |
| |
| |
Boekbeoordeeling.
De drie Zustersteden, vaderlandsche trilogie, door C. Ledeganck, Gent, H. Hoste; Amsterdam, Sybrandi. July 1846.
Een nieuw gedicht van Ledeganck! Menig liefhebber onzer jeugdige letterkunde zal voorzeker dengenen die hem dat nieuws kwam aenkondigen, met een blik van blyde nieuwsgierigheid bejegend hebben. Zulks was ten minste by ons het geval, toen wy vernamen dat Ledeganck eene trilogie van lierzangen aen Gent, Brugge en Antwerpen ter pers had gelegd. Want - Ledeganck is in het groot getal der nederlandsche dichters een der weinigen die wy lezen en herlezen; Ledeganck is een der genen waeruit wy nog weleens eene brok opzeggen, wanneer de eene of andere prozaliefhebber wil bewyzen dat verzen van onze eeuw niet meer zyn; Ledegancks zangen zyn gedachten die nooit verwrongen worden voor den vorm, om den wille van rym of maet; Ledeganck zingt omdat hy voelt; en wie bewondert het niet, hoe eenvoedig, dat is te zeggen, hoe meesterlyk hy weet uit te drukken hetgeen hy voelt? Ja - in de menigte van hen die sedert de heropkomst onzer vlaemsche letterkunde schryven en rymen is hy - een dichter.
En jammer, Ledeganck schryft zoo weinig!
Sints het verschynen zyner Zinnelooze liet hy nog wel van tyd tot tyd eene perel als De Boekweit, De Bedelaer, De Laster zyner hand ontglippen; doch iets afzonderlyk uitgeven - men dorst byna niet verhopen dat hy dat nog zou gedaen hebben. Nu echter schynt hy met nieuwen moed de dichterharpe weder opgevat te hebben: trouwens de dagteekening na ieder zyner lierzangen geplaetst, toont dat zy op drie maenden, dus achtervolgends, geschreven zyn. Dit bewyst dat Ledeganck nog meer kan, dan jaerlyks een paer stukken in jaerboekjes en tydschriften leveren. En wy koesteren de hoop dat hy dit zal, te meer daer het ons toeschynt
| |
| |
dat 's dichters talent thans tot zyne volle rypheid, tot zyne hoogste kracht gekomen is.
Zoo ons de plaets niet ontbrak zouden wy, opklimmende van de Bloemen myner lente tot aen de laetstuitgekomen Zustersteden, Ledegancks werken doorloopen en toonen hoe zyn talent zich altoos meer verfynt en uitzet; hoe het van diepgemoedelyk en krachtigschilderend allengs nog daerby meer en meer bespiegelend wordt; zouden wy toonen hoe Ledeganck vooreerst zyn onderwerp zóó weet te kiezen dat die keuze zelve reeds génie verraedt, en dan dit onderwerp zóó weet voor te stellen, dat het in den grond en in den vorm een volkomen geheel uitmaekt. Daerby ware er - met te toonen hoe hy in ieder vers eene gedachte en wel eene voortreffelyke gedachte, en altoos zoo eenvoudig, zoo natuerlyk mogelyk uitdrukt - eene goede les aen veel onzer zoogezegde dichters te geven. Want, wat doen tegenwoordig meestal onze - ik wil niet zeggen dichters maer verzenschryvers? Het eerste onderwerp het beste, al ware het duizendmael afgezaegd, al ware het een prysvraeg, grypen ze vast, rekken en trekken ze in leêge klanken en holrommelend geraes uiteen, en disschen dat op aen het publiek, by 't welk die smakelooze kost, natuerlyk niets dan walging veroorzaekt. En dan verwondert men zich dat er zyn die beweeren dat de tyd van poëzy voorby is. Neen, die tyd is niet voorby; maer zy die van de poëzy niets hebben dan het uiterlyke, den vorm, zy die onder de plooijen van den mantel der muze de armoê hunner ledige harten verbergen willen, - de rymelaers hebben den stiel bedorven. Waren er maer wat meer mannen als Ledeganck, hadden de beste onzer schryvers, afgeschrikt door de moeijelykheid welke het materiële der dichtkunst oplevert zich niet aen 't proza gewyd, dan zou men....... Maer de rymelaers helpen ons van ons thema. Wy zegden dan dat wy eene studie op Ledeganck zouden willen maken; doch met aenhalingen en vergelykingen en zysprongen
zou dit tot een gansch boekdeel uiteenloopen en dat maekt de rekening van het Taelverbond niet. Keeren wy dus regtstreeks naer onze Drie Zustersteden terug.
De gedachte van op de drie meest beroemde steden van vlaemsch België eene dichterlyke beschouwing te maken is vooreerst al een schoone vond, eene voortreffelyke gedachte. Nogtans heeft de dichter hier eene moeijelykheid moeten overkomen welke zeer groot was en in den aert zelve van zyn onderwerp lag. Voor elke der drie steden moest hy een blik werpen in haer verleden, in hare geschiedenis, dan terugkomen op het tegenwoordige, en dan, by de vergelykende beschouwing van het verleden met het heden, zyn vaderlandsch gevoel laten stroomen, pryzen of laken, volgens den indruk welke die vergelyking in zyne ziel te weeg bragt.
| |
| |
Dit moest hy driemael achtervolgens zonder eentoonig te worden; en dit heeft hy gedaen. Ja, het eigenaerdigste, het karakteristiekste van elke stad, en haer verleden en haer heden en de gevoelens welke dit alles hem inboezemde heeft hy zoo wel weten dooreen te mengelen, heeft hy met zoo veel kunst voor elke stad weten aftewisselen dat men het werk van het begin tot het einde zou kunnen lezen, zonder zelfs te vermoeden dat er gevaer van eentoonig te worden in het plan des dichters lag.
Doch laten wy de algemeene bemerkingen, welke ons te ver zouden leiden, thans ter zyde, en maken wy, voor zooveel de plaets het toelaet, onze lezers met de meer afzonderlyke schoonheden der Zustersteden bekend.
De eerste lierzang, aen Gent, begint aldus:
De trotsche wereldstad, die koningen deed beven:
Gy zyt niet meer dat leeuwennest,
Dat wydgeducht gemeenebest,
Dat tot de volkren sprak het hoofd fier opgeheven;
Niet meer de bakermat van Vlaendrens heldenmoed,
Niet meer de zetelplaets van weelde en overvloed.
Hoe vindt ge dien aenhef, lezer?
De dichter heeft Gent beschouwd zoo als het is - voor het oog zyner ziel toovert hy het zich terug zoo als het was - vergelykt dit heden met dit verleden, en bitter rolt het hem van de lippen wat die beschouwing hem voelen doet:
In die twee eerste woorden, ligt het opgesloten wat de gansche lierzang zyn zal. - Génie is iets eenvoudig grootsch, niet waer?
Dan gaet hy voort, altoos de zelfde gedachte ontwikkelend:
Met alles wat de glans van heerschappy vereenigt;
Voorby, met al de wonderkracht
Van zelfbestaen en eigenmagt;
Die eigen voorspoed schept en eigen ontspoed lenigt;
Voorby, met eigen zede en aert en eigen pracht;
Voorby, gelyk het ryk van een verdelgd geslacht!
Dan in de twee volgende strofen (eene krachtige schets van al het
| |
| |
roemrykste der geschiedenis van Gent) herinnert hy zich die Neringen en Gilden, dien Artevelde, dien Karel V welke Gent weleer bezat - en hy roept uit.
ô, Wie geeft u terug uw telgen van weleer!
Of ziet het vaderland ooit zulke helden weêr?
En schoon, maer droevig klinkt het antwoord op die vraeg:
Die nimmer wederbloeit, wanneer zy eens ontblaerde.
En in zoo menig staetsorkaen,
Is de uwe nêergestormd, en ligt verwelkt ter aerde.
Al wat gy nog behoudt, van uwe aloude faem
En ongeschonden draegt, is uwe aloude naem.
En toch - stroomt het uit de gevoelige ziel des dichters - al hebt gy van al die grootheid niets behouden dan uw naem,
Want - (in zes heerlyke strofen ontwikkelt hy dit alles) want gy bezit nog menigen schat van vlaemsche deugd; uwe vlaemsche tael zyt gy nog niet vergeten; nyverheid, weldadigheid en wetenschap bloeijen nog op uwen grond; uwe zonen, uwe dochteren zyn nog schoon. - En na die opsomming zyn gevoel weder latende stroomen herhaelt hy de stroof van vroeger weêr:
Doch - alhoewel hy zyn Gent zóó bemint en misschien omdat hy 't zóó bemint, wil hy het waerschuwen voor een gevaer dat het bedreigt - voor verfransching. En hoe fyn overlegt hy het om die waerschuwing te geven zonder eenige eigenliefde te kwetsen. Hy zegt niet: gy zyt bezig met u te verfranschen; hy vraegt als een die twyfelt:
U dreigend boven 't hoofd verborgen onder roozen?
Is 't waerheid dat gy juicht by 't delven van uw graf?
Dit alles zy niet zoo, - dit keere uw schutsgeest af!
| |
| |
En - eensklaps met eene echtlyrische wending eene tusschengedachte overspringende, zegt hy waerom dit niet kan zyn:
Gy zyt een kloeke telg, van 't blonde en frische Noorden!
En echter zegt men, gy bemint
De zoelte die de zuidewind.
Gelyk een stiklucht blaest uit zyn verpestende oorden.
En zoo, gaet de dichter voort. Onder eenen alles verzachtenden men zegt aen Gent, het een en ander te zeggen wat wel waer zou kunnen zyn. - Doch als of hy dit alles wilde logenstraffen vraegt hy of dit zyn kan, of hy die geboren is om te gebieden, kan kluisters dragen. - En na aen Gent de aenbeveling gegeven te hebben van altoos zich zelve te blyven, vlaemsch en vlaemsch alleen - eindigt hy:
U minnen als een spruit van adelyken bloede;
In de eerekroon van 't vaderland;
U, als de schoonste telg, die 't schoone Vlaendren voedde.
Dan bloeit ge eens als 't gebloemt dat in uw tuinen bloost,
En blyft ge, ô Gent, de roem, de zegen van uw kroost.
Gaen wy thans tot den lierzang aen Brugge over.
Daer is in de poëzy iets, waer wy recensenten nog nooit, by onze weet ten minste, van hebben hooren gewagen, iets waerin voor ons de grootste verdienste van een dichtstuk ligt opgesloten; een wasem, eene soort van harmony, welke niet aen dit of dat gedeelte van een gedicht eigen is, maer over het geheel verspreid ligt. Dat zeker iets, welk onbestemd is gelyk de aendoening die men by het hooren van sommige muziekstukken voelt, is, gelooven wy, in een afgewerkt gewrocht de uitdrukking van een zekeren zang welke de dichter by het schepppen van dit gewrocht in zyn ziel voelde suizen - is een naklank van wat men nooit gansch aen vormen kan binden, van de eigenlyke begeestering. - Wy weten niet hoe dit zeker iets te noemen, maer wy zouden het wel den toon van een gedicht willen heeten.
En wat is de toon van den lierzang aen Brugge schoon! Lees het stuk in zyn geheel, en gy zult gevoelen wat de dichter by het aenschouwen van het doode Brugge gevoeld heeft; gy zult zyner droeve begeestering deelachtig worden, gy zult na het lezen van het stuk het boek sluiten; en onwillig mymerend iets diepweemoedigs beluisteren in uwe eigen ziel, gy zult gevoelen dat de sombere toon des lierzangs u onder zyne magt heeft.
| |
| |
Doch treden wy weder in byzonderheden: met eene brok uit Byrons Giaour begint de heer L. zyn lierzang:
‘Wie ooit een doode maget zag,
‘Den eersten droeven stervensdag,
‘Eer nog de vinger der vernieling
‘De lynen heeft gekrenkt van schoonheid en bezieling;
‘Die ondervond hoe zacht, hoe engelachtig schoon,
‘'t Genot der eeuwge rust op 't wezen ligt ten toon;
‘En ware 't niet dat oog verglaesd en onbewogen,
‘En ware 't niet die wang met lykwade overtogen,
‘Woerop de aenschouwer staert, door weemoed overmand,
‘Hy twyfelde uren lang. Zoo kalm en boeijend tevens
‘Is 't aenzien van den dood, nog in den vorm des levens, -
‘En zoo is 't aenzien van dit strand!
En zoo is 't aenzien van dit strand! Wel mogt hy hier van Brugge zingen wat de engelsche dichter van Griekenland zingt. Nooit is er met meer talent een gedacht ontleend geworden.
Na de woorden van Byron op Brugge toegepast te hebben, vervolgt de dichter:
Wat baet het dat gy nog altyd
In Vlaendrens tuin gezeteld zyt,
Als u de grafelyke kroone
Van 't hoofd viel, en u liet als een versmade schoone?
Wat baet het dat uw Hal op d'Oceaen nog ziet,
Als haer geen vreemde vlag meer groet of schatting biedt?
Wat baet het dat gy praelt met ruime en weidsche straten,
Wanneer het volksgewoel ze lang reeds heeft verlaten,
En 't spichtig gras den grond bedekt van markt en wyk?
Wat baet de heerlykheid der woonsten uwer grooten
Wanneer en deur en raem zorgvuldig blyft gesloten
Als lag in elke woon een lyk?
Hoe nypend, niet waer, volgt die eene wat baet het op den anderen? hoe bitter is de opsomming van al die pracht al die grootheid welke niet dient dan om de huidige verlatenheid nog akeliger te doen voorkomen. En dan dit laetste vers: Als lag in elke woon een lyk. Doodschkoud, dat men er van huivert, valt dit daer achter de prachtige breedontwikkelde strofe neêr. Doch nog altoos klimt de dichter met zyn klemmenden wat baet het:
Wat baet toch uwer templen pracht
Wen Vlaendrens vorstelyk geslacht
Daer neêrligt in zyn kopren graven
Als waer 't om uw verval van grooter pracht te staven
| |
| |
En in de volgende strofe leidt hem de uitroep:
ô! Diepgezonken vorstenstad!
Eer ooit myn voet uw grond betrad
Kende ik alleen u in uw luister.
tot het beschouwen en het ontwikkelen van dien koninglyken luister van weleer. En zoo weet hy met een meesterlyken greep op het krachtig schilderen van Brugge 's schoonste dagen te komen. Dan als een die zich niet kan losrukken van de heerlyke beelden die hem omwemelen, staet hy stil om ze met welgevallen te beschouwen:
Ja dan, dan werd ge hoog geroemd
En Vlaendrens puiksieraed genoemd
Dan hieft gy in de westerwereld
Uw kloeke stedekroon met majesteit ompereld,
Als ryksvorstin omhoog, en niet een handelstêe
In 't oude Euroop, die u geen zusterhulde dêe.
Alleen der Dogen stad, verloofde van de baren
Bestond misschien uw weelde en rykdom te evenaren.
Dan vondt gy in u zelv' de bron van magt en glans;
Dan toondet gy aen de aerd dat ook uit Vlaendrens beemden
Verlichting op kan gaen; dan spraekt gy fier tot vreemde;
Dan waert gy groot, ô BRUGGE! - en thans!
En thans! hoe pynlyk! gelyk een tooverstaf slaet dit eenig woord heel die wereld van helden met al haer gewoel en geschitter, met al haer pracht en rykdom weg - en schokt u op eens van dat groote Brugge in het Brugge van thans terug.
Ja, gaet de dichter voort, thans, zyt ge slechts schaduw en spot van wat ge waert. En waerom? Omdat gy het eergevoel van uwe zelfstandigheid uw eigen vlaemschen aert onbedacht hebt vergeten. En mag men hopen dat ge eens uit uw sluimer zult opstaen? Misschien, want men zegt, dat gy by 't hooren der namen uwer groote zonen uit uw doodslaep zyt geschoten, dat gy Stevin een standbeeld oprigt.
ô Zulks verzoet myn dichtersmert,
ô Zulks verheugt my 't vlaemsche hert!
Welaen, laet andermael u tooijen
In d'adelouden gloor! Laet u met bloemen strooijen.
Versier uw gevels met tapytwerk als gy plagt;
Laet d'achtbren gildenstoet heromgaen in zyn pracht,
Met al zyn eertrofeên, banieren en blazoenen!
Gebied den zegetoon van harpen en klaroenen!
| |
| |
Gebied den klokkenklank van elken toorentrans,
En laet het krygstuig die verzellen met zyn donder,
Nood heel het land ter feest, opdat het u bewonder
In 't overschot van uwen glans!
Wy achten het onnoodig den lezer op al het prachtige van dit tafereel opmerkzaem te maken. Zulke strofe is echt Pindarisch. De dichter doet die ontwaking ter lesse aen Brugge verstrekken, en zegt hy, wanneer ge weder vaderlandsch wordt, zult ge weder groot, weder schoon en levend worden als weleer.
Gaen wy thans tot den laetsten lierzang aen Antwerpen over.
Wy hebben van sommigen hooren beweeren, dat de lierzang aen Antwerpen zoo schoon niet is dan de twee vorigen. Onzes dunkens mag, noch kan men die vergelyking maken. Men kan slechts onderling vergelyken wat op het zelfde standpunt staet. Welnu, het standpunt waervan de dichter Gent en Brugge beschouwt, is een droevig contrast van het verleden met het tegenwoordige; - Antwerpen in tegendeel boezemt hem diezelfde gevoelens niet in; dat was te voren groot en gelukkig, dat vindt hy nog zoo - en dus kan men in den lierzang aen deze stad den dieptreffenden smarttoon der vorigen niet vergen, maer alleen de vredige uitstorting van het gevoel, dat het zien van geluk en vrede op den dichter teweeg brengt. - En onder dit opzicht beschouwd, is deze ode zoowel voortreflyk als de twee voorige. Alleen heerscht er een gansch andere toon in, en men oordeele of die toon waer en dus schoon is.
Toen de dichter Antwerpen laestmael zag, was het zondag. In feestgewaed gedoscht, stroomde de wemelende drang der inwooners bly en lachend de poorten uit, en de dichter sprak: Hier woont nog heil en volksgeluk en deugd.
En 's avonds zat hy aen het strand en zag by den maneschyn de Schelde, met een bosch van masten overdekt, kalm daerheen vlieten, en hy sprak: Hier vloeit nog steeds de bron van weelde en pracht.
En hy had rond zich een drom van dichters en schilders, en hy hoorde de tael der vaderen krachtig en beeldryk van hunne lippen vloeijen, en hy sprak: Hier ryst de zon van Vlaendrens kunstgebied.
Dit is de koude ontleding van de drie eerste strofen des lierzangs.
Doch is dit Antwerpen niet gansch zoo als wy het kennen? Antwerpen onder zyn drievoudig opzicht, het volk, de handel en de kunst - en onder dit drievoudig opzicht vreedzaem, bloeijend, gelukkig.
En het zien van dit alles begeestert den dichter. Als hy zich alleen bevindt doet dit schoon heden hem aen 't verleden denken, - en zoo komt hy er weer met zeer veel kunst op uit om in eenige trekken de geschiedenis der scheldestad, hare wording, haren bloei, hare hardnekkige
| |
| |
worsteling tegen de overmagt van Spanje, de nederlaeg des hertogs van Alençon, te schetsen.
Doch eensklaps roept hy uit:
Genoeg van krygstafreelen!
Was trotscher op een schat
Die minder tranen kost en meer de ziel kan streelen
en hy brengt zyne hulde aen haer leger van schilders, en hy groet den vorst van hen allen, Rubens, en zingt voort:
Dit 's koningin der Schelde
Dat ik uw kroost beschouwde in 't lommer van den velde;
Den dag waerop ik by den rand
Was neêrgezeten aen uw strand;
Den dag, dat ik verrukt, in 't midden uwer zonen
De tael der vaedren hoorde in onvervalschte toonen
Zoo schitterend staet uw beeld geteekend in 't voorheen.
En leed het van 't verderf der tyden niet? ô Neen!
ô Neen! - En zoo valt hy weder op het hedendaegsche Antwerpen, bezingt zyn kunstroem, zyne beurs, zyne prachtige tempelen, de lusthoven die het omringen, zyne spoorbaen naer Keulen, en met zyne bloeijende vlaemsche beweging eindigend:
Eene andre bron dan die waeraen ge u immer laefde;
Een morgen hoorde 't vaderland,
Verbaesd, een juichtoon aen uw strand:
Het was een dichterkroost dat in uw schoot ontwaekte.
Dat kroost waerin de gloed van vroeger barden blaekte,
Zong liedren wonderschoon, als stemmen der natuer,
Als galmen, opgewekt door ingeschapen vuer!
Betoovrend als 't geschal
Myn heeschen gorgeltoon, myn staemlend lied vervangen!
Door hen worde, in het pure goud
Der moederspraek, uw lof ontvouwd
| |
| |
En uwen roem verbreid tot 's aerdryks verste boorden!
Ik leg de citer neêr, verrukt door hunne accoorden;
Den veegen bard gelyk, die 't voorhoofd buigt en zwygt
Zoo haest een scheller toon uit kloeker borsten stygt!
Ik leg de citer neêr! Is dat gemeend, Ledeganck? Zou deze, uwe Trilogie, de schoonste uwer zangen de laetste zyn?
ô Neen, niet waer? gy zult uw zang
Nog niet in uwen boezem smooren,
Gy zult nog zingen Ledeganck?
Want zie, het doet ons goed uw stem te hooren;
Want, zwaen der Leije, toen gy laetst ons Scheld
Kwaemt afgedreven, en uw lied deed klateren
Langs 't spiegelvlak der blauwe wateren,
Toen kwamen wy den oever opgesneld,
Toen stonden wy uw toonen afteluisteren,
Als eenden weggedoken in het riet,
Toen stonden wy elkander toetefluisteren:
‘Zoo zingen - ô dat kunnen wy nog niet!’
Antwerpen 10 Oogst 1846.
|
|
Auteursrechtvrij