|
| |
| |
| |
Samuël.
I.
Lezer, hebt gy nooit het zuidelyk gedeelte van Noord-Braband, die verwaerloosde provincie van Noord-Nederland, doorreisd? - My dunkt dat gy schuddebolt, want slechts weinig Touristen doortrekken deze streken; en wel omdat er de heerlyke natuertafereelen zeer karig te vinden zyn. Eene onoverzienbare vale of purperachtige heidevlakte; donkere dennenwouden; uitgestrekte moerassen, met riet, vlotgras en blanke waterbloemen bedekt, hier en daer welige akkers met gulden rogge, hemelsch blauw vlas, klaver of boekweit bekroond; somber gelegene landhoeven; kleine dorpjes met brave en eenvoudige bewooners; ziedaer byna al het schoone van het zuidelyk gedeelte van dit gewest. - Wel weinig, zegt gy voorzeker! Ja, wy bekennen het, de bloemryke natuer heeft daer hare hand niet verre uitgestrekt; zwygend en stil is zy daer overheen getrokken, hare roozenschatten, voor een land, dat zy met meer liefde bedeelde, bewarende. - En echter zal de lezer zich met ons wel eene poos naer die verwaerloosde provincie willen wenden.
Verbeeld u, den heuvel die N.O. van het dorpje ****** ligt. Kalm ziet gy by de wykende meizon, die groep huizen beneden u..... De roode pannen daken steken hier en daer zoo helder
| |
| |
af tegen het groen der hooge linden of wilde kastanjen, met hunne pyramidale bloemtrossen bestrooid. De blauwe spitse dorpstoren, met zyn gulden weerhaen bekroond, baedt zich zoo rustig in den gloed der avondzon..... Geen wezen schynt daer te ademen; niets beweegt er zich dan de zilveren rook, die zich boven de schoorsteentoppen hier en daer verheft, niet ongelyk aen eene donzen pluim op een helmkam.... Zie, wilt gy daer, op dat stille en sluimerende plekje met my vertoeven? Ik zal er u eene eenvoudige en ongekunstelde geschiedenis mededeelen.
Op eenen kleinen afstand van de groep huizen welke het eigenlyke dorp uitmaken, ligt daer eene kleine wooning. Een goudgeel stroodak schuilt ten deele, onder den bloeijenden vlierboom weg, en de witte wanden zyn byna geheel onder de opklimmende kamperfoelie verborgen. - Wie daer op een zekeren avond eene poos voor de geopende deur had getoefd, had gewis geen vrolyk schouwspel gâgeslagen. Op eene legerstede, die regt tegenover de deur stond, lag eene doodbleeke vrouw, de moeder van een meisje dat voor de legerstede, al schreijende aen haer rozenkrans bad.
Dor en verstorven als het nêerzwindelend beukenblad, was de moeder - frisch, blozend als de ontluikende roozen was de dochter. Maer de eerste, vrouw Martha, was den herfst des levens genaderd, terwyl de tweede, hare Maria, den zomer nog niet ingetreden was.
- ‘Maria,’ stamelde de moeder, en het meisje ligte het hoofd op; dat is een schoone avond..... De zon verdwynt zoo rustig zoo kalm!.... zult gy dien avond voor altyd onthouden, Maria? - want weet, dat deze de laetste is welke ik beleven zal.... Eer de zon ginds heel en al achter de kreupelbosschen verdwynt, zal ik de rust zyn ingegaen.....
- ‘Neen, neen!’ riep het meisje, in tranen losbarstende; gy zult niet sterven!.... O wat zou ik alleen op deze wereld
| |
| |
doen!.... Heilige moeder Gods, heb toch medelyden met my, medelyden met myne moeder!....’
- ‘Ween zoo niet, Maria! dat verbittert myne laetste oogenblikken! Wees gelaten!.... O de Heer vergeve het, dat ik nog aen de aerde hechte, als ik op u nederzie!.... Twaelf jaren is het reeds geleden, dat uw vader ons heeft verlaten. Ik heb hem niet meer terug gezien en hy is my ongetwyfeld naer een beter leven voorgegaen!.... O Nephthalie, waerom verliet gy ons, die u lief hadden!.... Maria, bid voor hem, bid voor zyne vyanden; men zegt dat de wervers hem mede naer het leger gevoerd hebben!.... De plaets waer hy my verlaten had was my te droevig; - ik verliet haer en zette my hier neder. Hier leerde ik u den hemelschen Vader voor uwen vader bidden; hier heb ik getracht om u als eene brave en vrome dochter op te leiden.... Maria, als ik niet meer wezen zal, blyf dan voortgaen op den weg dien ik u heb aengewezen.... Neem geen korenaer daer waer gy slechts een halm moogt oogsten! wees deugdzaem! wees braef... en ik beloof het u, het zal u welgaen, Maria...’
- ‘O Moeder!’ gilde nogmaels het meisje; ‘Gy zult niet sterven! neen, God verhoede dit!’ en met deze woorden vloog zy naer de tafel en greep een vierkant papiertje, dat een geneesheer eene poos te voren, geschreven had. Deze drie of vier regelen daer op neêr geklad, dat geheimzinnige schrift, schenen haer het onfeilbaer middel dat hare lydende moeder moest redden. En wie zal dat ontcyferen? - ‘Samuël!’ dacht zy, ‘O Samuël is goed; hy mag my gaerne lyden; hy zal my dit zonder een penning vaerdig maken.’
Te vergeefs sprak de moeder; ‘Maria, blyf hier! de avond is zoo kort! zoo ik eens stierf terwyl gy weg zyt! Maer zonder daernaer te luisteren, kuste Maria nog eenmael de bleeke lippen der lydende, en zy snelt, zy ylt over den landweg heen.
| |
| |
Ginds waer die groote gaper boven de deur uitsteekt, waer die talryke veelkleurige potten voor de glazen staen, waer men met groote letters op de deur den stiel van den huisheer leest, daer woont een heelmeester. Samuël, de zeventienjarige zoon, zat op de toonbank; hy trommelde met zyne hielen eene marsch, tegen het onderste gedeelte van dezelve, en trachtte, zoo goed hy kon, met zynen mond de trompet der ruiters na te bootsen. Het dagwerk, de studie van den apothekers-leerling was afgeloopen, en Samuël verbeidde, onder bovengenoemde uitspanning, het uer, waerop de avonddisch zoude opgediend worden.
Maria trad binnen; hy staekte zyn krygsmuziek en een ligte blos overliep de kaken des jongelings. Waerom? O! hy was niet onverschillig voor het schoone landmeisje! Sints het laetste feest, toen hy haer by voorkeur ten dans geleidde, sints hy Maria tweemael des avonds naer hare wooning vergezeld had, sints dien tyd had hy eene zoete vriendschap, neen, iets meer, voor haer gevoeld.
Samuël sprong ylings van zynen zetel en de gewoone avondgroet heette Maria welkom.
- ‘Samuël!’ sprak zy, ‘al snikkende kunt gy dat schrift ontcyferen....! het is de laetste hoop myner moeder!....
- ‘Gy schreit, Maria,’ - zeide de apothekers-leerling, ‘is uwe moeder dan zieker geworden?’
- ‘Ach ja, Samuël.... zy wil, dat deze avond de laetste zyn zal... Eer de zon onder is,’ zegt zy ‘zal ik niet meer by u wezen.’
- ‘Troost u Maria, ik zal u dit geneesmiddel bereiden.... Uwe moeder zal herleven....’ en de medelydende leerling wischte een traen uit zyne oogen.
- ‘Zou het waer zyn, Samuël!’ riep het meisje, ‘O ik wil het gelooven!... spoed u... gy schynt my traeg!... Maer wat zeg ik!... Samuël, ik bezit geen penning....’
- ‘Stel u gerust, Maria; wy eischen dat heden niet.’
Het meisje wierp hem een dankbaren blik toe, en zette zich op eenen stoel neder. Zy liet haer hoofdje nederzakken en eene doodsche stilte heerschte in den winkel. Het geklingel van den stamper in den vyzel ontwaekte haer na eene poos; zy rigtte zich op
| |
| |
en staerde met angst door het venster. De zon was nog niet verdwenen; hare roode schyf hing nog ten deele boven de riviervlakte, die in de verte de beemden, als eene blauwe slang doorkronkelt.
‘Spoed u, Samuël,’ bad zy zachtjes ‘de zon moest eens verdwenen zyn eer ik wederkeere....’ O myne arme moeder!
De leerling zweeg; de heilzame stoffen waren gemengeld; het vocht klaterde in het blanke fleschje neêr, en weldra vloog Maria, onder het uiten van een hartelyk: ‘Ik dank u, Samuel!’ den winkel uit.
O wat vloog zy snel! wat hield zy het kostbare fleschje vast in hare beide handen gekneld! Samuël had het gezegd: hare moeder zou herleven! Welligt morgen reeds!... - Zy nadert, zy ylt binnen!
- ‘Moeder!’ roept zy, ‘moeder gy zult genezen!.... Moeder, slaept gy?..... Wat is uwe hand killig!... God... gy zwygt!... Is zy dood?... dood?... en zy viel voor het bed neder en met hel gerinkel verbryzelde zich het glas op den steenen vloer. En wanhopig kermend, vouwde zy de handen samen, knielde neêr, aenriep de H. Maget, vloog dan weder als eene waenzinnige naer het lyk terug... En te laet! ‘nokte zy,’ te laet!...
....... En het bleeke en droevige licht der maen blikkerde weldra op de kleine in loodgevatte vensterruiten. Eene gele gewyde kaers spreidde haer treurig licht op de menigte die rondom geknield het huis vervulde. Eene stem bad en persoonen, zoo binnen als voor de geopende deur geknield, antwoordden met gebeden, en die gebeden smolten tot een zoet gemurmel te samen. Voor de sponde knielde Maria. Zy hield haer oog gevestigd op de doode, op welker borst de maegdenrei van het dorp, een krans van bloemen gelegd had. En ginds buiten aen den stam van den ouden vlierboom, knielde Samuël in het zand, met ontblooten hoofde, en bad mede......
En - twee dagen daerna had de doodgraver den laetsten pligt aen Martha volbragt......
| |
| |
| |
II.
De zomerroos was verwelkt; de geurige bloemtrossen der acacias en kastanjeboomen, waren dwarrelend nêergerezen, de gulden korenaren waren onder de zeis des landmans gevallen, de herfstviool ontlook dáér waer te voren anjer of goudbloem te pryken stond. De boeren hadden het zondagpakje aengetrokken en hunne hoeden of mutsen met korenaren, of palmtakken omslingerd. De vedel klonk: het was kermis na den oogstyd.
- En waer toefde Maria? - Ten Z.O. van het dorp ligt eene kleine heerenhuizing, door bloem- en moestuinen en hooge donkere wandellanen omgeven. Het was de wooning van jonker Edward, een vyf-en-twintigjarigen grondeigenaer, en den eenigen zoon eener oude en adelyke familie. Daer aen een open venster stond een meisje van veertien jaren in rouwgewaed, op hare borst stak een verschgeplukte witte roos. Een schuldelooze glimlach schiep de kuiltjes in hare wangen, en hadde de aenschouwer geweten, dat het meisje Maria was, hy zoude gezien hebben, dat die lach en dat rouwgewaed zeer weinig overeenstemmend waren. O als men jong is vergeet men zoo ligt. Dan is de diepste wonde zoo spoedig gezalfd! Die zielen worstelen niet vruchteloos tegen den stroom des levens; zy dryven gelaten mede, en waerlyk, zy zyn de gelukkigste!.... - Niet dat Maria hare afgestorvene moeder reeds geheel vergeten had; neen, zy bad vaek voor haer in het stille avonduer; zy gevoelde zich aengedaen by het herzien harer eerste wooning, by het hervinden van dat ruwe houten kruis op het dorpskerkhof.... Maer het felste der smart was allengs geweken, en er waren oogenblikkn, dat Maria het verledene niet meer herdacht.
- De jonker had haer in zyne wooning onder zyne dienstboden opgenomen, en schoon zy met deze scheen gelyk te staen, behandelde Edward haer met meer voorkomenheid, want hy bestemde
| |
| |
de wees om haer eenmael, zoolang hy ongehuwd bleef, het bestuer zyner huishoudelyke zaken op te dragen.
De glans van genoegen vertoonde zich allengs al meer op het gelaet van het meisje, toen zy een persoon de breede iepenlaen zag instappen. Het was de apothekersleerling Samuël, in zyn beste pak gekleed.
Samuël droeg een blauwen rok met spits uitloopende panden, een rok met een enkel vyf-en-twintigtal groote koperen knoopen opgeluisterd. Twintig jaren geleden had zyn vader met dienzelfden rok zyn glansryk exaem als heelmeester afgelegd, en na er een aental malen op de feestdagen mede gepronkt te hebben, en hem tienmael naer zyn gemak te hebben laten vermaken, was het eindelyk weder een splinter nieuwe rok voor Samuël geworden. O hy stond hem nog zoo deftig, toen de snyder er hier en daer een stuk had uitgenomen of een plooi had ingelegd, om hem van pas te maken, toen zyn vader, de heelmeester, er het minste stofje had afgeschuijerd, en toen de moeder, den tip van den witten zakdoek behoorlyk uit den achterzak had doen te voorschyn komen! En dan die rondgebolde hoed, met breede randen, die witte halsdoek waeruit de styve gestreken halsboorden te voorschyn kwamen, dat bruine ondervest, die casimieren broek, die blauwe kousens! Waerlyk men zoude Samuël tegenwoordig eer voor een livreilummel, dan voor een apothekers-leerling aengezien hebben.
- Maria integendeel vond hem, toen hy by haer was, zoo schoon! Honderdmael had zy hem van kop tot teen beschouwd en gezegd: ‘Wat zyt gy schoon Samuël!’ Honderdmael had zy onder weg, toen zy ter kermis gingen, gezegd, terwyl zy over de glanzige knoopen met haren vinger streek: ‘Wat blinken zy, Samuël!’ Of wel: ‘Heeft uwe moeder u dien halsband aengedaen?’ Of: ‘Is dat u vaders hoed, die gy op hebt, Samuël?’
O zy was zoo wel tevreden, zy was zoo fier op hem!
Samuël ging met Maria ten dans. Dien dag had men in des heelmeesters wooning alle zorgen verbannen, hoewel er sints eenigen tyd eene zware droefheid op die ouderharten gedrukt had. Samuël
| |
| |
met nog elf jongelingen uit het dorp was tot de krygsdienst opgeroepen. Had dit de brave moeder met dofgeweende oogen op haer naeiwerk doen nederzien, het had ook den meester, zuchtend op den vyzel doen leunen, het had Samuël menigen stillen traen langs de wangen doen rollen, en evenwel waren er oogenblikken dat hy droomen van geluk en glorie droomde. - Tot dan toe had zich niets van de oproeping meer laten hooren, en men geloofde algemeen dat men deze krygsjeugd aen het hooge bestuer vergeten had.
Welgemoed had Samuël dus den winkel verlaten; op dien dag vergat immers een ieder dat er een soldatenstand in de wereld was. - O moeders harte klopte zoo zalig, toen zy over de onderdeur leunende hem met Maria zag aenkomen!... De twee jongelieden knikten de buren zoo zacht glimlachend ‘goeden dag’ toe!
- ‘Maer Maria, in een rouwkleed ten dans gaen! O dat is schande! riepen de moederkens; en de jonge vrouwen antwoordden: ‘Moeder, wat wilt gy! het is de jongheid!’
De lach, de gulle boert werden op dien echt feestelyken dag bot gevierd; overal, by ouden en jongen heerschte vreugde. Maer toen de avond neêrviel, stak een moederke by geval het hoofd uit het venster en zag naer den heuvel op, die het dorp bestrykt. Wat waent zy daer te zien? Driftig haelt zy haren steekbril uit den zak, zet hem op den strakken arendsneus, en roept angstig uit: ‘Myn God!... Almagtige Heer! Heilige Maria, bid voor ons! dat zyn soldaten!...’ - ‘Soldaten?’ Vragen de huisgenooten. - ‘Soldaten!’ grolde het besje.
En, het was zoo, het moederke had maer al te wel de geweren zien glansen. Een troep ruiters en voetvolk daelde den heuvel af; weldra zullen zy daer zyn! De dansers bespeuren dezelve en eene koude rilling beving er velen; dat was ongetwyfeld de oproeping. Geen schaterlach meer! Vedel en trom zyn doodsch stil. Hier schreit, daer zucht men, anderen laten eene verwensching, eene vervloeking aen hunnen mond ontvallen.
De schout van het dorp, ging, toen de troep stil hield, van soldaet tot soldaet, met den hoed in de hand, als een knipmes
| |
| |
buigende, en voor elk, het eenige fransch uitkramende, wat hy kende: serviteur monsieur! hetwelk door lach en vloek beantwoord werd.
De moeders trokken hare dochters binnen en sloten ze in kelder of zolder op, want zy vreesden voor die moedwillige gelaetstrekken en gebaerde tronien.
Treurig, het hoofd gebogen, ging Samuël naest Maria den weg naer het kasteel op. Niet verre van hetzelve zeide hy tot het weesje:
- ‘Maria, laet ons hier eene poos rusten, het is welligt de laetste mael, dat ik naest u verpoozen zal.’
Beiden zetteden zich op de helling van een houtwal neder.
- ‘Met die soldaten, Maria,’ hernam de jongeling, ‘moet ik vertrekken, dat weet gy; - doch hoe zal het my vergaen, ver van u allen!.....
De apothekers-leerling zette zyne linkerhand onder zyn hoofd, leunde met zynen elleboog op zyne knie, en scheen op de gulden zandkorrels te staren, die door den avondgloed gezevenkleurd werden. Het verkropte gesnik van Maria wekte hem als het ware uit dien sluimer.
- ‘Gy snikt zoo bitter!’ sprak hy, ‘o gy wilt gewis zeggen: Samuël u wacht geen geluk verre van ons!’
- ‘Neen, ik schrei om uw vertrek.... Ik weet niet wat uwe toekomst zal zyn, maer.....’ en zy wederhield hare tranen niet meer.
- ‘Goddank! dat zyn dan nog tranen, die voor my vloeijen!
O ik wist het wel, Maria, dat gy my gaerne mogt lyden.’
- ‘Samuël!.... Ja, ik wenschte wel, dat gy myn broeder waert!’
- ‘Ik zal meer voor u zyn, Maria, want....’ en de verdere woorden: ‘ik bemin u!’ verstierven op zyne lippen.
- ‘Gy zult toch wederkomen, niet waer Samuël? Doe niet gelyk myn vader, die ook wegging en niet wederkwam.’
| |
| |
- ‘Tweemael Maria, kan die bremstruik zyne goudgele bloesems, tweemael dat jeneverboompje zyn zwartglanzige knopjes, niet herkregen hebben, of ik ben weder by u - weder by u allen.’
- ‘ô Ik zal het niet vergeten, dat beloof ik u; neen, nimmer!’ nokte het meisje.
Toen stonden zy op, hy greep hare hand, en zeide droevig: ‘Maria! vaerwel!’ - ‘Vaerwel Samuël!’ stamelde zy schreijende, en toen keerden zy zich om en gingen heen......
Nevelig was de volgende dag. Schoon een heerlyke zonneondergang, den vorigen avond, een helderen dag had schynen te voorspellen, was het eene donkere en betrokken lucht. De najaerszon schemerde geen enkel oogenblik, op den met menschen bedekten landweg. De lotelingen waren reeds een eind wegs van het dorp verwyderd.
Ik zal niet trachten u een tafereel van het afscheid te geven. - vele inwooners hadden hen vergezeld, en de laetste die afscheid nam, verliet hen, als waren zy allen zyne broeders.
Samuël droeg nu, gelyk allen, een blauwen kiel; de rood fluweelen reiszak van den meester, die hem zoovele jaren gediend had, om zyne heelkundige werktuigen in te bergen, hing nu op Samuël's rug, voorzien van brood, worst en ham, en drie kroonen in een papiertje, en dat papiertje in den voet van eene sok, en die sok in een grauw linnen beurs gestoken, was hem in den broekzak geborgen......
Nog eens zagen zy naer het dierbare plekje terug, en toen verdween het spits des torens, en vele stamelden:
‘Vaerwel, geliefkoosd dorpje, met uwe roode-donkere of goudgele daken! Vaerwel landouwen en beemden, zoo vaek met ons zweet besproeid! Vaerwel allen die wy lief hebben; moeders, vaders, broeders, verloofden, geliefden en vrienden! vaerwel!’
| |
| |
| |
III.
Acht jaren waren er heen gesneld, acht jaren lang betreurden Samuëls ouders en andere landlieden het afzyn hunner kinderen. De heelmeester Bernard, tydens het vertrek der jongelingen nog in de fleur van den mannelyken leeftyd, was in dat tydbestek grys geworden. Zelden werd er over den dierbaren zoon gesproken. Zelden? zal de lezer welligt zeggen. Neen, waen niet dat zy hem vergeten hadden; maer ieder lid van dien huiselyken kring wist, dat, door zynen naem slechts te noemen, de diepe wonde by hen openbarstte en weêr zoo hevig bloedde als op den dag der scheiding. Daerom wischte Bernard vaek in het geheim een traen van de gerimpelde wangen, als hy zich den braven en leerzamen zoon herinnerde; daerom hing het hoofd der moeder zoo droevig neêr; daerom bad de thans veertienjarige zuster van Samuël, Mathilde, dagelyks by het Mariabeeld geknield, voor den afwezende. En was somtyds de lydenskelk by allen gevuld, stroomde het vocht over de randen, dan was het in Bernards winkel een dier droevige tooneelen, waervan hy, die nimmer huiselyk lyden gezien of ondervonden heeft, geen denkbeeld kan vormen.
En Maria? - zy had een geruimen tyd in den beginne geweend; zy had hem ook zoo lief en met verlangen zag zy zyne wederkoms te gemoet. Toen tweemael de brem zyne gele bloesems had afgeschud, toen tweemael de glanzige knopjes van het jenever-boompje verdroogd of wel op het zand gestrooid waren, toen zeide zy snikkende: ‘Ach! allen die my lief waren, zyn weggegaen en keeren niet weder!’
En gy, goedgunstige lezer, gy zyt gewis ook benieuwd naer Samuël. - Welnu verlaet dan eene korte poos, het stille, weemoedige plekje en volg my honderde mylen van daer, naer het
| |
| |
uitgestrekte legerkamp van den keizer der Franschen in 1812. Verbeeld u een veld met duizende en duizende krygers bedekt; de heldere wachtvuren glinsteren en spreiden eene rosachtige tint op het witte doodskleed, dat zich rond dat leger ontrolt. Allen slapen niet; neen, de kryger waekt naest zynen slapenden broeder. De dag van morgen zal een dag zyn, waerin men zyne krachten zal noodig hebben, en daerom rust elk op zyne beurt.
Onder dat groote aental, moeten wy twee persoonen zoeken, die ons toebehooren.
Een dezer staet naest een helder wachtvuer in zynen mantel gewikkeld. De pelsenkraeg, en de krygsmanshoed bedekken hem byna het heele gelaet. Hadde hy zich, om my dus uit te drukken, ontmaskerd, dan zoude men een welgevormd gelaet, waerop iets droevigs maer tevens goedaerdigs te lezen stond, aenschouwd en Samuël herkend hebben. Hy had het middengetal van de twintig bereikt; schoon aen velen de zware knevel die zyne bovenlip sierde, hem ouder kon doen voorkomen. Aen zynen gepluimden hoed, kon men bespeuren, dat hy tot den officiersrang behoorde; hy was inderdaed veld-doctor by het leger. Hy leunde tegen zyn gezadeld paerd, en zong zachtjes, maer in verstaenbare woorden. Het referein luidde:
- ‘Zeer wel gezongen, kameraed!’ sprak eene stem achter hem, en een grenadier in volle wapenrusting, met het geweer op den schouder, trad te voorschyn; en dit is onze tweede persoon.
- ‘Wel... zeer wel!’ herhaelde hy, doch nauwelyks had hy zyn blik op den zanger gerigt, of hy bragt hem met eerbied den gewoonen soldatengroet, en zeide: ‘Wel gezongen, officier!’ en tevens zette hy zyn geweer af.
Was de officier den mannelyken leeftyd nog niet ingetreden, de nieuwgekomene, had hem reeds voor het grootste gedeelte
| |
| |
doorwandeld; dit getuigden zyne lange gryze afhangende knevels, dat toonde zyn eerwaerdig gelaet, zelfs by den vuerschyn, aen.
De officier had hem zynen gullen welkom toegesproken.
- ‘Dat lied was schoon!’ zeide de knevelbaerd; ja, deksels schoon! Het is in myne moedertael gezongen, en het was reeds een tyd geleden, dat ik dat niet meer gehoord had.’
- ‘Ik hoor het,’ sprak de officier, ‘wy zyn landgenooten. Uit welke streken der Nederlanden zyt gy?
- ‘Niets minder dan uit de zuid-brabandsche Kempen.’
- ‘Dan zyn wy broeders, want ik ben een noorder-Kempenaer.’ En onder het uiten dier woorden reikte de doctor hem de hand toe, welke de oude hartelyk schudde.
- ‘Gy hebt verscheidene jaren dienst, naerdien ik gis,’ sprak de officier.
- ‘Twintig jaren is het geleden, sints ik voor het eerst het geweer presenteerde. Kent hy het dorpje Rethy?’
De officier knikte toestemmend.
- ‘Welnu, daer had ik eene schoone landhoeve. Twintig jaren, zeg ik, zyn er heen gevloden, maer de herinnering is nog levendig, als ware het gisteren gebeurd. Ik was vandaer met eene paerdenstoetery naer Frankryk getrokken. Niet verre over de fransche grenzen toefden wy in eene zekere stad, die God vervloeke; daer raekte ik onder de vermaledyde handen der wervers, en wat wilt gy? Ik was verkocht en geleverd! Ik heb den Keizer sedert op byna al zyne togten gevolgd, en hy heeft myne trouw beloond, door my eigenhandig dit eereteeken te schenken. Myne knevels en haren zyn grys; ik heb den mannelyken leeftyd in het veld doorgebragt.... Ha! ha! gy weet het wel! het zegt veel den Keizer in voor- en tegenspoed gevolgd te hebben.’
De officier deed nogmaels eene toestemmende beweging met zyn hoofd.
- ‘Dat afzyn,’ ging de soldaet voort, ‘zal myne familie wel smartelyk gevallen zyn.... Ik hoorde een jaer daerna, door eene zonderlinge gelegenheid, dat zy niet meer in leven waren. Ik had er eene vrouw en een kindje van twee jaren achter gelaten, en of zy ooit iets van my vernomen hebben, weet ik niet....’
| |
| |
- ‘Hoe was de naem van uwe vrouw?
- ‘Martha en die myner dochter Maria.’
- ‘Hoe! riep de geneesheer,’ Hoe!.... Maria, zegt gy? Is dan uw naem welligt Nepthali?’
- ‘Nephtali!’ riep de grenadier. ‘Kent gy my? Kent gy haer.’
- ‘Ik ken haer!’ antwoordde de aengesprokene, en zich uit zynen mantel loswikkelende, stortte hy zich in de armen des soldaets.
Ik ken haer!.... verbeeld u den indruk, welke die eenvoudige doch voor hem zoo schoone woorden op een vaderhart uitoefenden Achttien jaren waende hy haer dood en verloren, en nu.... nu klinken hem op eens die zoete toonen in het oor: ‘Broeder, ik ken haer!’
- ‘Gy kent haer! zy leven dus allen?’
- ‘Ik spreek van over acht jaren, Nepthali. Zy hadden haer oude woonplaets verlaten en zich te ****** nedergezet. Uw vrouw is de ruste ingegaen en uwe Maria was des tyds een meisje frisch en blozend.’
- ‘Arme Martha! zoo veel jaren in lyden doorgebragt!’ en de gryze snikte. ‘En waer bleef myne Maria?’
- ‘Zy werd verzorgd op het kasteel van jonker Edward.’
- ‘Goddank!.... O konde ik haer wederzien! Haer toeroepen: Maria, hier is uw vader... Maer hebt gy het niet mis, heer officier?... Hebt gy haer wel zeker gekend?’
- ‘Nephtali!.... of ik haer gekend heb!.... Gekend, zegt gy?... Ach! wy beminden elkander!....’
- ‘Zy beminden!.... zy leeft dan!... Ik kan haer dan wederzien!.... O verhael, verhael my er meer van, uwe woorden zyn my eene hemelsche muziek. Verhael my alles - tot het geringste toe. Zeg my, of zy schoon, of zy goed, of zy braef is; of zy u nimmer over haren verloren vader heeft gesproken.... Gy moet het, weten, indien gy met haer in eene zoo nauwe betrekking stond.’
Eene poos snikten beiden; toen begon Samuël zyn verhael en toen hy eindelyk aen den noodlottigen dag der oproeping gekomen was, ging hy aldus voort:
| |
| |
‘Acht jaren zyn er nu verloopen, sints ik myn dorpje heb vaerwel gezegd. Het eerste jaer heb ik met mynen vader briefwisseling gehouden, doch na dien tyd heb ik niets meer van de mynen noch van de uwe vernomen. Het duerde niet lang of ik kwam te Parys. Eene zware ziekte voerde my in het hospitael, en daer leerde ik een waerdigen arts kennen, die nadat hy had vernomen, dat ik reeds eenige studien gedaen had, my onder zyne leiding in de geneeskunst oefende en over twee jaren ontving ik op het slagveld het eereteeken des Keizers. Gaerne zoude ik naer myn vaderland terug gekeerd zyn, doch my kluistert eene ketting, die telkens door onverhoedsche omstandigheden nog nauwer wordt toegehaeld. Ik haek zoo innig naer dat wederzien, en voert de hemel my eens gezond uit deze rampzalige ysvelden naer Frankryk terug, dan zal ik den Keizer, die my kortelings nog zyn herdenken beloofde, de genade afvragen, om naer mynen vader te keeren. Maer die hoop is flauw! Hier dreigen ons niet één, maer by iedere schrede tien gevaren.... Evenwel, laten wy ons het beste voorstellen.... Nephtali, blyft het lot ons voordeelig dan keeren wy beide....
Sprakeloos had de oude het verhael nageluisterd. Gedurende al dien tyd had hy de hand des doctors vastgehouden. Zyn geest steeg in verbeelding de vlakten, bergen, stroomen en grensscheidingen over, en toefde daer op dat klein, verloren stipje: het vaderland van zyn kind. O de gedachte, dat er een wezen ademde dat hem beminde of zou beminnen, de gedachte dat hy niet meer alleen als een verlatene omdoolde, bezielde den ouden Nephtali!...
| |
IV.
Het jaer 1814 was daer. Het was in het schoonste en warmste van den zomer. De avond was allengs om het dorpje dat wy voor eenigen tyd verlaten hadden, nedergedaeld. De maen stond reeds hoog aen den hemel. De reiziger, die haer beschouwde, zag haer
| |
| |
nu eens op den top der sombere wouden hangen, dan weder achter dezelve verdoken en haer licht door het karig loover, of op de verzilverde toppen der hooge schrale zandheuvels werpende. Hare ronde gedaente scheen in de watervlakte; en door het rimpelen der golfjes, had men gewaend talryke vuerroode schyven, die zich van elkander losmaekten, in het water te zien dansen.
Ja, het was een schoone, kalme en toch een verschrikkelyke avond.
Een tweetal reizigers bevonden zich op het slingerend voetpad dat naer het dorp *** geleidt. Zy behielden een doodsch stilzwygen; elk scheen aen den stroom zyner gedachten overgeleverd. Beiden behoorden naer hunne kleeding te oordeelen tot den krygsmanstand; de eene had zwarte, de andere een zilverwitten afhangenden knevel. De zwarte knevelbaerd behoorde tot den officiersstand, de gryze was een eenvoudig soldaet. Het was Samuël en Nephtali.
Teruggekeerd uit den zoo rampzaligen togt, werden zy eindelyk ontslagen. Zy hadden dag en nacht hunnen weg voortgezet om datgene weder te zien, wat sedert lang het voorwerp van al hunne droomen was. Ginds klimt reeds, als een zwarte reus, de dorptoren voor hunne oogen. Maer zy staen stil.... wat doffe, wat treurige toonen golven hen langzaem tegen! waerom galmt by pozen telkens driemael de klok? Is dat het Angelus? Neen, die avondbede is reeds lang voorby! Zy leunen op hunne knoestige reisstokken; zy houden hunnen adem in; zy staren elkander aen en schynen te zeggen: ‘Wat is dat?’ Die toonen scheppen een donker voorgevoel in beider harten. Nephtali ontwaekt het eerst uit dien slaep en spreekt: ‘Voorwaerts, heer Samuël! het is gewis een bede-klokkentoon.’ Zy gaen; geen levend schepsel komt hen op den landweg te gemoet. Alle huizen zyn gesloten; geen waekzame hond blaft de reizigers tegen: er heerscht alom eene schrikverwekkende nachtstilte.
Reeds naderen zy de eenigzins van het dorp afgelegen kerk. De maen had heure zilveren schyf achter de dryvende wolken
| |
| |
verborgen. Niettemin zien beide tegen de wanden der kerk zich witte gestalten afteekenen, die telkens van hunne plaetsen bewegen.
Na eene poos zien Nephtali en Samuël naest den kerkhofmuer eenige persoonen in witte baerkleederen gehuld, eene doodskist in een grafkuil nederlaten. Voor hen staet eene vrouw, met loshangende en verwaerloosde lokken, wanhopige gebaren makende. Zy houdt eenen jeugdigen lindenstam omarmt, en by het licht der maen, die van achter haren sluijer te voorschyn komt, kan men eene radelooze wanhoop op haer gelaet lezen.
De reizigers leunen op den lagen ringmuer; en toeven al hebben zy haest.
De vrouw ziet op, en de zonderlinge gelaetstrekken der mannen aenschouwende, slaekt zy eenen kreet en roept met eene holle stem:
- ‘Vreemdelingen!... Wat zoekt gy hier?... vliedt verre, verre weg!... Eene verschrikkelyke besmettende ziekte verwoest deze streken!... Allen vergaen hier als asch voor den wind!... en hare tanden klapperden.’
Eene yselyke rilling grypt de beide reizigers aen. Zy vlieden. Samuël gaet voor; Nephtali heeft moeite hem te volgen. Zy bereiken het huis dat Samuël, tien jaren geleden het vaderlyke huis noemde. Alles is doodsch stil rondom die wooning; geen lichtje flikkert door de ruiten; allen sluimeren in vrede van die yselyke ziekte bevryd, of allen zyn reeds onder haren sikkel gevallen.
Hy klopt, niemand antwoordt; hy klopt nogmaels: doodsche stilte.... Is er dan nergens, in het geheele dorp, geen leven meer, geen leven dan ginds op dat kerkhof?... Twintigmalen kringt hy rond zyne wooning; dan klopt hy hier; dan klopt hy daer. Hy loopt van de voor- naer de achterdeur en schreit als een kind.
Eindelyk dringt hy met geweld tegen eene der deuren; zy wykt en hy en de oude Nephtali storten binnen; - maer aenstonds deinst Samuël onder het slaken van eenen ontzettenden kreet terug......
Daer in den hoek van den haerd, by die uitgedoofde kolen, by
| |
| |
dat flauwschynend, en byna uitgebrand lamplicht?... zit zyne stervende moeder; met een klein schreijend broêrke, met Samuël, de laetste van zyn geslacht!....
Maer hy ziet niets dan zyne moeder; hy heeft haer herkend, hoe afzichtelyk haer gelaet zich voordoet! Haer hoofd hangt achter over, hare weinige gryze lokken dalen ordeloos neder; haer bleek blauwachtig gelaet, dat haer een vermogende arm heeft vast gegrepen; hare verglaesde oogen zyn wyd opengespalkt; zy staert op haren zoon, en toch zy ziet hem niet.
- ‘Moeder! Moeder!’ gilt de doctor, on die hartverscheurende kreet wordt door het jongske, dat op een blok by de doove kolen niet ver van zyne moeder zit, als een echo herhaeld.
- ‘Maer zy hoort niet!... zy is dood!...’ en de officier rukt zich de haren uit het hoofd.
- ‘Dood!’ morde de oude Nephtali; ‘dood!... God, is dat wederzien!... Maria, myne Maria!...’ en de oude neemt zyne policie-muts van het kale hoofd, en knielt en weent en bid.
- ‘Moeder! moeder!.... O booze, neem haer niet mede!’ nokt het jongske.
- ‘Wie noemt daer den naem van moeder?’ vraegt Samuël, en toen hy het kind bespeurt, vliegt hy het toe, omarmt, kust het en roept: ‘Kind, ik ben uw broeder!’
- ‘Zy zyn dan allen dood!’ gilt hy na een poos; ‘Broeder, waer is uw vader?’
- ‘Hy is weggegaen,’ zegt het kind ‘en komt nooit weder.’
- ‘Allen, zyn dan heen gegaen!’ roept Samuël jammerend uit: ‘Waer is uwe zuster Mathilde?’
En het kind staet op, grypt den weêrgekeerden broeder by de hand, trekt hem als het ware mede, stoot eene kamerdeur open en zegt met een bedrukt stemmeke, terwyl het met zyn vinger wyst:
- ‘Daer, daer slaept zy.... Zy hebben haer zoo even te slapen gelegd!’ en by het flauwe zeer flauwe licht van eene byna uitgebrande gewyde kaers ziet Samuël, eene gestalte in een wit baerkleed liggen. - Neen, zy sluimert niet, zy ook is dood!...
Hy nadert; hy kust het bleeke voorhoofd; hy besproeit het met
| |
| |
zyne tranen. Zyn oude krygsmakker en zyn broêrke staen achter hem en schreijen. Eindelyk wendt de ongelukkige Samuël zich om, en zich in de armen des ouden werpende roept hy uit:
- ‘Nephtali! Nephtali! zy zyn allen voor my verloren! Ach, hoe zal het met de uwen zyn vergaen.
| |
V.
De morgen was reeds eenigen tyd opgerezen. Hier en daer vertoonden zich nu op den weg bleeke en vermagerde dorpelingen, die schuchter rond zich starende, nog spoediger verdwenen, dan zy gekomen waren. Dit bemerkten de twee krygsmakkers, die na hunnen pligt aen de dooden volbragt te hebben, den weg naer Edward's kasteel insloegen.
Met wat angst had die gryze vader, dien nacht niet rond het kasteel gekringd! Maer dat huis is als eene sterkte; hy kon in het duister de overzyde van die breede gracht, van dien hoogen muer niet bereiken. Hy had uren lang aen de vestgracht gestaen en dikwyls met eene stem, die zoo hol door de vlakte klonk, geroepen: ‘Maria! Maria!’ maer geen venster werd er geopend; niemand had zich vertoond, en alles bleef doodsch stil, slechts van tyd tot tyd had een hond, met akelig huilen, zyne woorden beantwoord, en eindelyk keerde hy naer Samuël, hoewel niet zonder huivering, terug.
Thans traden zy weldra de geopende poort binnen. Op het voorplein vertoonde zich niemand, dan een meisje van ongeveer zeven jaren, dat vrolyk door het gras huppelde, en een schaepke, aen een rood zyden lintje vasthoudend, liet grazen. Het meisje speelde als of er geene dood bekend ware, en hare wangen waren zoo blozend als de appel. Hare zwarte krullende lokjes dansten by iedere beweging op hare schouders. Nu en dan plukte zy een roosje of een ander bloempje af, stak die met den stengel in de wol van het
| |
| |
schaep, vormde alzoo een kransje rondom zyn gorgel, en juichte dan... Zorgeloos kindje, zorgeloos voor het tegenwoordige en nog zorgeloozer voor het toekomende! Toen beide reizigers naderden, bleef het kind eene poos in verwondering staen zien op die zonderlinge kleederdragt en glinsterende dikke epauletten van Samuël.
Op dit oogenblik trad een grysaerd in eenen zwarten toog gehuld de trappen van het kasteel af: het was de dorps-pastor. Hy scheen niet weinig verwonderd dat tweetal te zien naderen. Hy nam zynen hoed van het verzilverd hoofd, welke pligtpleging door den soldatengroet beantwoord werd.
De priester trad terug en verzocht de aengekomenen binnen. In eene der kamers gekomen, vroeg hy: ‘Wat is uw verlangen, myne heeren?’
Nephtali bleef aen de deur staen; trad voor en Samuël sprak:
‘Herinnert gy u, eerwaerde heer, dat tien jaren geleden een weesje door Jonker Edward hier werd opgenomen?’
De soldaet trad ylings nader, als vreesde hy het antwoord niet te zullen hooren.
- ‘Ja, mynheer;’ antwoordde de priester, ‘doch zy is reeds zes jaren geleden gestorven.’
- ‘Wat zegt gy?... zy is dan ook dood! riepen beide.’
- ‘Zy is gehuwd geweest met den jonker en ginds in het gras speelt het kindje, dat uit dat huwelyk geboren is; de jonker is, helaes! over eenige dagen overleden.’
Samuël zweeg; hy bragt zyne regterhand voor zyne oogen.
- ‘Gehuwd en dood!’ morde hy.
Zy was de eenige vrouw die hy ooit bemind had! Tien jaren afzyn had die liefde niet kunnen vernietigen. Veel tyds had zy zachtkens gesluimerd, maer nimmer was zy geheel en al uit zyn hart verbannen geweest. O, Maria had dus slechts zoo lang gewacht, dat de gele brembloem tweemael herbloeid en verzwindeld was!
- ‘Nephtali!’ riep hy, als ontwakende; maer deze was niet daer; de geneesheer zag door het venster, en zag daer den gryze op zyne kniën voor zyn klein kind, het omarmende, het met liefkozingen overladende, en het meisje scheen van hare zyde, die
| |
| |
te beantwoorden, want het streelde met zyne kleine handjes over den zilveren knevel van Nephtali... Hy was nog gelukkig! Hy had niet alles verloren!
De priester was niet weinig verwonderd over de handelwyze des soldaets. Samuël bemerkte het en sprak:
- ‘Laet hem begaen, want het is zyn kind! Maria was zyne dochter.’
- ‘Hoe!... was hy weleer de echtgenote der vrouw Martha?’
- ‘Hy zelf!.. Maer verder: herinnert gy u ook niet, eerwaerde, dat tien jaren geleden, op een kermisdag, er twaelf jongelingen uit uw dorp opgeëischt werden?’
De grysaerd knikte en beschouwde den officier met belangstelling.
- ‘Herinnert gy u, dat zich onder deze Bernard's zoon bevond?’
- ‘Ik herinner my dien goeden Samuël nog levendig.’
- ‘Welnu, die Samuël... ben ik.’
- ‘Gy, Samuël!’ riep de grysaerd de handen samenvouwende. ‘En ginds Nephtali, waervan de vrouwe my zoo vaek gesproken heeft!... Na tien jaren!... O myn God!... En wat beteekenen die gouden versierselen op uwe schouders?’
- ‘Dat ik doktor-majoor by het keizerlyke leger was.’
- ‘En waer zyn uwe makkers?’
- ‘Hun lot is my onbekend.’
- ‘O myn zoon! myn zoon! wel laet komt gy voor de uwen, maer welligt niet voor hen, die dagelyks door de schrikkelyke ziekte bedreigd worden!.... Gy zult de plaets van uwen braven vader wel willen vervullen, en gy zult die waerdig zyn... O, uws vaders zegen rust op u. Toen ik hem onlangs de laetste troostmiddelen van de godsdienst toediende, sprak hy met zyne stervende stem: ‘Komt Samuël nog ooit weder, breng hem dan mynen vaderlyken zegen; hy was een brave goede zoon, en mogtet gy zyne wederkomst, indien zy ooit plaets heeft, niet beleven, breng dan myne woorden als een heiligdom aen anderen over, opdat myn wensch volbragt worde!’
Samuël weende.
- ‘Ween, myn zoon! tranen zyn den menschen eigen! Zy
| |
| |
hebben u beschreid, pleng ook gy thans tranen ter hunner nagedachtenis; maer weet uwe droefheid te matigen. Ik heb u nog eenige woorden te zeggen, die my door eene stervende vrouw zyn toegesproken en welker laetste woord, God vergeve het haer, uw naem was....... En ginds, gelukkige grysaerd, na zooveel jaren afzyn!... De arme Carolina heeft dan een vader weêr, waerom zy zoo bitter geschreid heeft!’
Nephtali trad binnen; hy droeg het meisje op den arm, toonde het in verrukking aen den geneesheer en riep:
- ‘Dat is een koningskind, heer doktor!’ en Samuël kuste het.
Men zette zich neder; Nephtali plaetste het meisje op zynen knie, deed het peerdje ryden, zong de soldaten marsch ra-tan-plan, en floot het ruitersmuziek der keizerlyke hussaren. Hy had alles vergeten en luisterde nauwelyks naer hetgeen de gryze priester vertelde:
‘Twee jaren waert gy allen vertrokken zegde deze, toen de Jonker Maria ten huwelyk vroeg. Zy was schoon, neen, schooner en deugdzamer meisje was er in den omtrek niet. Maria weigerde de hand des Jonkers; haer hart scheen eene andere liefde te voeden, die zy wel niet regtstreeks uitte, maer toch moeijelyk heel en al verbergen kon. Lang bood zy wederstand en zelfs had zy plegtig beloofd de zyne niet te zullen worden; maer toch, op zekeren dag, liet de Jonker my roepen. Hy berigtte my, dat ik zyn huwelyk moest inzegenen, en ook Maria, al weende zy terwyl zy sprak, smeekte my daer om. Zy wilde Edward trouwen, zy bad het hem als eene gunst af, zy beminde hem! Wat was de reden van dien ommekeer? Ik heb het nimmer geweten.
Acht dagen daerna was het feest, ja, een waer feest in ons dorpke. De Jonker huwde Maria. Ja, ja Nephtali, hy schonk haer zynen adelyken naem, zyne rykdommen!
Ik herinner het my nog als of het gisteren gebeurd was. Het kasteel was met kransen en festoenen opgesierd; de dorpsjeugd danste en feestte hier in de groote zael.
De Gade was gelukkig, niemand betwyfelde dat. De lach die
| |
| |
vroeger hare lippen ontweken was, kuilde weder hare wangen. De jonker scheen nog gelukkiger en toen hun een kind geboren werd, was de vreugde ten top gestegen. Maria deed aen velen wel; de armen beminden haer als eene moeder, en zoolang zy in huwelyk geleefd heeft, is, geloof ik, de tevredenheid het kasteel niet ontweken.
Zy sprak dikwyls op de wandelingen, die ik met haer deed, van hare moeder, van haren vader, die zy zoo lang dood waende.
Twee jaren na haren bruilofstdag greep eene felle ziekte haer aen; de engelen wenkten haer naer een beter vaderland. Toen ik haer in de laetste stonden by stond, greep hare bleeke hand de myne en zy sprak flauw en afgebroken: “Wanneer Samuël... eenmael wederkeert... en... myner nog herdenkt, zeg hem dan... dat ik hem een tydlang uit myne gedachten heb trachten te verbannen... maer dat hy my vergeve!” en toen stierf zy...
Allen beweenden haer, en het wit marmeren kruis op het kerkhof was langen tyd voor haren bedroefden echtgenoot en voor de dankbare dorpelingen, eene ware bedevaert-plaets.
Vier dagen geleden werd de Jonker naest haer graf ter aerde besteld. Hy heeft my als voogd over zyn dochtertje gesteld en verzocht, indien ik zulks goed vond, deze wooning te sluiten, en zyn kind by my op te brengen, tot dat zy zal in staet zyn, zelve hare eigendommen te besturen; welke verhuizing de treurige omstandigheden, die my omringen tot heden toe belet hebben. Thans als het echte vaderschap erkend is, zullen wy aen deze zaek de gepaste wending geven.’
Hy zweeg, en ieder volgde den loop zyner gedachten....
Myn verhael loopt nu ook spoedig ten einde. Samuël bragt veel by, om die yselyke ziekte, die reeds zoo vele slagtoffers gemaekt had, tegen te gaen, en het leed niet lang of zy verdween heel en al; doch zy liet getuigen genoeg van haren loop achter: eene reeks
| |
| |
van pas gedolven graven, vele ongelukkigen en vele gebroken en schreijende harten. Ook dat van Samuël was niet het minst gefolterd! Ja, toen kon hy de woorden op zich zelven toepassen, die eens de te vroeg ontslapene Maria voorgeuit had: ‘Ach, allen die my lief waren zyn weg gegaen!’
Zyne wooning en die van zyn broêrke was het kasteel, waer Nephtali, vermoeid van het twee-en-twintig jarige zwerven, de soldatentenue tegen andere kleederen had verwisseld. - Samuël echter legde die niet neder. Eenigen tyd nadat hy aengekomen was, keerde hy naer Frankryk terug en trad daer weêr in zyne eervolle betrekking.
Het was eenigen tyd, na de gedenkwaerdige Junymaend van 1815, dat een ruiter, in schitterenden dos gekleed, door het dorp kwam, en de iebenlaen van het kasteel inreed. De landman die hem ontmoette, begroette den schoonen officier, met den hoed in de hand, en met de woorden: ‘Welkom heer Samuël!’ De doctor kwam, nu de keizer gevallen was, de rust in zyn dorpje ademen.
Hy was en is nog de arts van het dorp. Ieder bemint en vereert hem, niet alleen om zyne verheven kunst, maer om zyne deugd en braefheid.
De oude wapenbroeder is eenige jaren na Samuëls tweede terugkomst, tevreden en zalig ontslapen.
Bezoekt men thans het kasteel te *****, dan ziet men ongetwyfeld op het voorplein knapen of meisjes spelen, en zoude men een dorpeling vragen aen wien deze kinderen behooren, dan zal hy u zeggen: ‘Het zyn de kinderen van Mevrouw Carolina, de echtgenote van Samuëls broeder.’
A. Snieders, Jr.
|
|
Auteursrechtvrij