Het Taelverbond. Jaargang 1
(1845)– [tijdschrift] Taelverbond. Letterkundig Tydschrift, Het–
Auteursrechtvrij
[pagina 167]
| ||||||||||||||
Maria van Braband
|
| FILIPS III, bygenaemd de Stoute, Koning van Frankryk. |
| LA BROSSE, eerste Raeds- en Kamerheer van Filips. |
| JAN, Hertog van Braband. |
| TERRY VERNEUIL, Maerschalk van Frankryk. |
| WOLFHART, Ridder en vertrouwde van La Brosse. |
| REINHOLD, Ridder en bloedverwant van La Brosse. |
| ARNOLD VAN WEZEMAEL, Tempelier. |
| MARIA VAN BRABAND, Koningin van Frankryk en zuster van Jan. |
| ANNAH, hare Voedster. |
| DE BEGYN VAN NYVEL. |
| Een Pair. |
| Een Hoofdman. |
| Lyfwachten. |
Het tooneel heeft plaets te Parys, ten jare 1276.
[pagina 168]
Eerste bedryf.
Eene zael in het paleis van Filips. Op den voorgrond, aen de linkerzyde van den aenschouwer bevinden zich eene tafel en eenige stoelen.
Eerste Tooneel.
MARIA en ANNAH.
maria.
De tafelvreugd heeft eindelyk den haet
Gesmacht, dien de erfprins tegen my zoo lang
Gevoed heeft. Eindlyk zyn de bittre tranen,
Die my zyn haet zoo dikwyls weenen deed,
Gestelpt. - Gy, die me op uwen arm gedragen -
Die my gezoogd hebt, Annah, gy, ge weet het -
Myn dry en twintig jaren zyn byna
Een samenschakeling geweest van vreugd.
God! hoe gelukkig waren myne dagen
Toen my in Brussels muren - onze wieg
En voedsterstad, de liefde van myn broeder,
Myn goeden broeder Jan, nog teêr beschermde.
My, arme weeze, was hy tot een vader.
Zyn eenig wenschen was myn vreugd altyd
Te zien vergrooten. Naest zyn zyde zong ik
Myn liederen en hy - hy zong my dan
De zynen. ô, Hoe heilvol was die tyd!
Niet min gelukkig werd myn lot, toen ik,
Als troosteres in Filips weduwschap,
Voor 's konings hand myns broeders hof verliet.
Ik klom op Frankryks troon; geen zucht naer magt
Sloop in myn boezem; 'k walgde van den hoogmoed
Der kroon. Ik zocht my maer te doen beminnen -
'k Won ieders hart. - De kroonprins vlugtte alleen
[pagina 169]
Myn vriendschap; daerom stortte ik dan een traen:
't Was de eenigste die ooit myn heil verstoorde;
Maer heden heeft hy zelf dien bittren traen
Gedroogd. Nu mint me Lodwyk als zyn moeder.
ô, Annah! al de vreugde, die deez' dag
My meêbrengt, kunt ge niet begrypen, of
Uw oog moet kunnen lezen wat er omgaet
Hier in myn hart.
annah.
ô! Ik begryp ze wel,
Mevrouw, daer 'k weet, hoe innig 's prinsen haet
U smartte. Maer gelooft ge dat hy u,
(Daer uwe vriendschap steeds de zyne zocht,)
Niet had bemind, indien de snoode hand
Der boozen in zyn hart het zaed der tweedragt
Niet had gezaeid? Want vele boozen zyn er
In dit paleis.
maria.
Ik weet het, lieve, 'k weet het.
La Brosse, die, door zyn behendigheid
En 't vleijen zyner tong, van uit de laegte
Van zyn geboort' tot by des konings oor
Geklommen is; La Bross', die op den top
Der waerdigheên, waer hy als raedsheer staet,
Het zegel van zyn kruipende geboorte
Steeds in de ziele draegt; La Brosse is 't die
Zoo lang den haet in Lodwyk heeft gekweekt
En die op my een oog vol afgunst slaet.
Ik weet niet - mogelyk bedrieg ik my
In myne meening - maer ik lees, my dunkt,
Sinds een'gen tyd, de wraekzucht in zyn blik.
Vaek poogde ik 't masker van zyn huicheling
En van zyn valschen iever, die zyne eerzucht
Verbergt, voor 't oog des konings af te trekken;
Doch altoos bleef myn pooging vruchteloos:
De tael des boozen heeft te groote magt
Op 's konings hart.
annah.
Eens komt de dag, dat Filips
De baetzucht van dien man zal zien.
[pagina 170]
maria.
Het is
Te hopen. Doch, myn voedster, waerom op
Een dag, die my het hart met vreugd vervult,
Van dingen spreken, die ons droevig maken?
Kom liever; volg me. - De avond spreidt alreeds
Zyn floers op de aerde; ik ga naer myn vertrek -
Breng my myn gouden lamp gevuld met olie:
Myn lied wil dezen blyden dag bezingen,
Die my de schoonste toekomst heeft voorspeld -
Een toekomst, ja, waer niets dan vreugd in lacht.
ô! Spoed u, Annah, spoed u, breng myn lamp,
Want ik gevoel een onuitspreekbre wellust.
(Beide af langs de deur van den achtergrond).
Tweede Tooneel.
LA BROSSE,
alleen.
(Hy komt op langs eene deur van ter zyde; grimlagchend ziet hy Maria na; wanneer deze en hare voedster weg zyn, zegt hy:)
En ik voel ook eene onuitspreekbre wellust!
Gy zyt verheugd, om dat ge Lodwyks haet
Gesmacht denkt - en ik ook verheug my heden;
Want heden valt gy eindlyk in myn strik,
Vorstin; want heden wordt myn wraek voldaen,
Myn wraek die u de smarte drinken deed
En niet de vreugd gelyk ge 't meent - myn wraek,
Die uwe deugd vermoordt en op uw naem
De vlek der eeuwge schande werpen zal;
Want myn verachte liefde zal ik wreken.
(Kleine poos.)
Ik dorst u minnen, ja; ik volgde steeds
Uw treden, - steeds en overal. ô, Hoe
Gelukkig zou ik zyn geweest, zoo gy
My wederliefde hadt betoond. Ik vroeg
Maer eenen lach - niets meer. Die enkle lach,
Maria, had my 't hart van foltering
Verlost - had my gelukkig, hoogst gelukkig
Gemaekt!
(Stilte.)
Maer komt myn wraek niet al te spoedig? -Te spoedig? - Wat hebt gy voor my gedaen?
[pagina 171]
't Was over zeven maenden dat ik u
Met halve woorden hooren liet dat ik
U minde. Gy verstondt me; 't antwoord dat
Ik heb verkregen was een blik van diepe
Verachting. Sinds dien tyd hebt gy me steeds
Gehaet, verstooten als een schaedlyk dier;
Hebt gy me voor des konings oogen met
De zwartste kleuren afgeschilderd. Ik
Verdroeg dit zeven maenden! Zeven maenden
Zoo eene foltering geduldig uitstaen!
En zou myn wraek te spoedig zyn? Zou 'k langer
Dien haet, waermede gy my overlaeddet,
Die foltrende verachting dulden, die
My zeven maenden 't hart gepynigd heeft?
Neen, myne wraek komt niet te spoedig, neen!
Misschien verstiet ge my omdat ik slechts
Een kamerheer ben - en te laeg voor u?
Maer weet dan dat myn wraek uit myne laegte
U op uw hoogte treffen kan; vorstin
De bliksem daelt niet altoos uit de hoogte,
Ook uit den afgrond stygt hy dikwyls op.
Weet, zoo 'k u minde, met de woede van
Den tieger, dat ik met des tiegers wreedheid
Myn liefde wreken zal, en dat ik tot
Myn wraeksvoldoening niet en vrees om al
De trappen van de misdaed af te stygen
Met eenen enklen stap; - om in de hel
Den zwartsten gruwel te gaen zoeken en
Uw deugd voor eeuwig te bezoedelen.
Derde Tooneel.
LA BROSSE en VERNEUIL.
verneuil,
angstig binnentredende.
Is de vorstin niet hier?
la brosse.
Wat is 't? wat is 't?
verneuil,
in eenen zetel nederzakkende.
Afschriklyk!
[pagina 172]
la brosse.
Gy zyt bleek - wat is 't?
verneuil.
ô Gruwel!
la brosse.
Wat mag het wezen? Vielt ge mogelyk
In de ongenade van den vorst?
verneuil.
Ik zou
Dit liever zien dan 't geen ik heden zag.
la brosse.
Wel zeg, wat zaegt ge dan?
verneuil.
Een ongeluk!
la brosse.
Een ongeluk?
verneuil.
Ja, en een schrikkelyk.
la brosse.
Mynheer, uw schrik is grooter mogelyk
Dan 't onheil zelf.
verneuil,
opstaende.
Hoe my de schrik tot steen
Niet heeft versteven by het zien van zulk
Een ongeluk, ô, dit begryp ik niet.
Het is een ramp waervan 't verhael alleen
Gewis uw bloed in de aedren stremmen doet.
la brosse.
Heer, spoedt u dan; uw zwygen foltert my.
verneuil.
De kroonprins.....
la brosse,
ter zyde.
Zoo, het gif heeft snel gewerkt.
verneuil.
Is dood.
[pagina 173]
la brosse,
als verschrikt.
Wat hoor ik? - dood?
verneuil.
Is wreed gestorven!
la brosse,
blyft eene poos als verslagen staen.
Helaes! wat ramp vervult met rouw een dag
Die aen het hof de vreugde geven moest!
Hoe hevig wordt myn ziel geschokt - gewond
Door dien rampzaelgen slag.
(Poos; hy geeft teekens van diepe droefheid.)
De prins gestorven!
Wat ongeluk werd de oorzaek van zyn dood?
verneuil.
Wel hoor en beef. 'k Bevond my in 't priëel,
Op 't einde van den hof; 'k was met den koning
En legde hem den staet der legers uit;
'k Vertelde hem 't gemor van den soldaet
Die sedert lang geen solde heeft ontvangen.
De jonge prins, die zich naest myne zy'
Bevond, liet eensklaps eenen schreeuw - een gil
Die schriklyk galmde door den hof. Hy viel
Op myne borst en van myn borst ter aerde;
Hy spartelde gelyk een wicht in stuipen;
Ik hief hem van den grond, - en hy was dood.
De vorst en ik, wy stonden daer als van
Een donderslag getroffen. Ik bleef stom;
De vorst sprak ook geen enkel woord, of kon niet:
De stem verstikte in zynen gorgel. God!
Hoe yslyk! ô, hoe yslyk was die stond!
Maer eensklaps grypt hy 't zielloos ligchaem vast,
Heft zyne regter hand omhoog en zweert -
Zyn aengezigt verbleekt; zyn tanden knarsen;
Te berge ryst zyn haer; zyn oog schiet vuer;
Zyn toegenepen vuisten beven; 't schynt
Of ieder lidmaet deel neemt aen dien eed;
Hy zweert de dood van Lodewyk te wreken -
De kroonprins was vergeven!
[pagina 174]
la brosse
als verschrikt.
Is het waerheid? -
Vergeven?
verneuil.
Wreede waerheid!
la brosse.
God! vergeven!
En is men onbewust van 't geen hy nam!
verneuil.
Tot hier toe, ja. Hy heeft den ganschen dag
Zich by de koningin bevonden, die
Ten eetmael hem genoodigd had.
la brosse.
Zwyg, zwyg!
Mynheer Verneuil, neem aendacht op uw woorden:
Want uwe tael zou ergwaen kunnen wekken.
verneuil.
Heer, let gy zelf op uwe losse tael.
Maria's deugd is van verdenken vry;
Slechts de ondeugd kan zoo'n reine deugd verdenken.
Maer zeg my, waer zich thans de koningin
Bevindt.
la brosse.
Heer maerschalk, op heur kamer, zoo 'k
Vermeen.
verneuil.
't Is goed - ik snel er spoedig heen.
(Af.)
la brosse,
hem naziende.
Slechts gy trotseert nog onbevreesd myn magt!
Vierde Tooneel.
WOLFHART en LA BROSSE.
wolfhart,
opkomende.
Alleen?
[pagina 175]
la brosse.
Ik ben van alles reeds bewust;
Zie daer het goud, dat ik u heb beloofd.
(Geeft hem eene beurs.)
wolfhart,
ze aennemende.
By myne ziel, 'k wist warelyk niet dat
Het gif zoo spoedig zyne werking had.
la brosse.
Ik wel.
wolfhart.
Ha zeker, gy, die eens barbier
Geweest zyt, weet dit beter.
la brosse.
Nu dat 's goed;
Maer kostlyk is de tyd, want hy is kort;
Voor 't ovrig thans gezorgd.
wolfhart.
ô, Nog al wat?
la brosse.
Hoor maer.
wolfhart.
Wat zal het zyn?
la brosse.
Maria moet
Beschuldigd worden van dien moord by Flips.
Ik ken myn taek - gy, Wolfhart, gy.....
wolfhart.
Ik beef.....
la brosse,
op eenen spottenden toon.
Gy beeft! gy beeft! - Myn voorstel moet u zeker
Van afschuw beven doen; hy moet gewis
Uw ziel verpletten en van schrik uw bloed
Doen stollen in uw hart. Waerachtig, ja!
Want zyt ge niet een brave ridder en
Daer by een deugdzaem man? ha! ha!
wolfhart.
Mynheer.....
[pagina 176]
la brosse.
Gy beeft! gy Wolfhart, die in gruwelen
Zyt opgevoed; wiens hart met misdaên, als
Met eene stalen schors, versterkt is; gy
Dien de afgrond, om hier op het aerderyk
Ten stryd te gaen, geheel met wreedheid heeft
Geharnast - en gy beeft!
wolfhart.
Mynheer La Brosse.....
la brosse.
En echter gy en beefdet niet, toen gy,
Om niet te kort te doen aen uwe speeldrift,
By geldgebrek, aen wees en weduw goed
Ontnaemt; toen gy, om uwe schulden uit
Te vagen, haer met uwer schuldnaers bloed
Uitwischtet. Dit zyn feiten, die de nacht
Van het geheim altyd omtogen hield,
Maer die voor my toch nooit geheimen waren.
wolfhart.
Zwyg!
(Ter zyde.)
God! hoe weet hy dit?
la brosse
(ter zyde.)
Ik heb hem in
Myn strik gevangen.
wolfhart.
Gy bedriegt u, Heer;
Het is geen blooheid, die my beven doet:
't Is voorbedachtheid. - Hoor en oordeel maer:
Kent gy de liefde van den koning voor
Zyn gemalin en weet ge tevens met
Wat magt heur liefde Flips gebonden houdt?
Nu, denkt ge dat de koningin beschuldgen
Een zaek is die geen zwarigheden heeft?
la brosse.
Ik ken den vorst en zyne liefde voor
Zyn wederhelft; maer ook ik ken de magt,
Van d'indruk myner woorden op zyn hart;
Ik ken niet min zyn ligtgeloovigheid
En twyfel geenszins aen een goeden uitslag.
[pagina 177]
wolfhart.
En de eedlen en de grooten?
la brosse.
Zullen zwygen:
Myn magt doet de eene beven, de andre smeeken.
wolfhart.
En Braband?
la brosse.
Niets te vreezen langs dien kant,
Indien wy ons maer spoeden om het wit
Van myne wraek te treffen.
wolfhart.
Goed - maer zal
De heldendegen van Maria's broeder
Haer dood niet wreken? Jan deinst niet terug
Voor Frankryk.
la brosse.
Door de dood der koningin
Zal ik my wreken; hertog Jan mag dan
Een onweêr doen ontstaen dat Frankeryk
Verplettert; nooit toch barst het op ons hoofd:
Kastilje maekt ons eene schuilplaets vaerdig;
'k Verwacht elk oogenblik zyn afgezant -
Voor alles is gezorgd.
wolfhart.
Mynheer La Brosse,
By myne ziel - zoo my de hel met wreedheid
Geharnast heeft, dan heeft ze u ook met list
Gewapend; maer my dunkt, daer nadert iemand;
Ik blyf u trouw - steeds tot u dienst gereed.
Vaerwel.
(Af.)
la brosse.
Wie nadert ons?
(Filips bemerkende.)
Het is de vorst.
[pagina 178]
Vyfde Tooneel.
LA BROSSE en FILIPS, die zich by de tafel zet zonder La Brosse te zien.
la brosse,
ter zyde.
Wat diepe droefheid lees ik op zyn aenzigt;
Het oogenblik schynt gunstig om ons doel
Te raken. Het verdriet zal elken weg,
Die tot zyn rede leidt, gesloten hebben.
filips.
Myn zoon - myn Lodewyk vergeven - dood!
ô God! wat wreede hand kon hem doen sterven?
Van welken boozen aenslag werd hy 't offer?
(Kleine poos.)
En niemand - niemand helpt my dit geheim
Doordringen!
(Staet op.)
Ha! ik zie myn kamerheer;Zyn woord was my ten allen tyd een raed
In kommervolle zaken. Mogelyk
Ontdekt hy voor myn oogen dit geheim.
Mynheer La Bross'!
(Gaet naer La Brosse, die in diepe droefheid verslonden, Filips niet schynt te hooren; de koning grypt hem by den arm.)
Mynheer La Bross'!
la brosse,
als verschrikkende.
Vergeef,
Myn vorst, vergeef!
filips.
Gy weet reeds mogelyk
Wat wreede slag my heden 't harte wondde?
la brosse,
droevig.
Myn koning, hy verbryzelde het myn.
filips.
Maer wie zou hier, in dit paleis, zoo groot
Een gruwel plegen?
la brosse.
't Is my onbewust.
[pagina 179]
filips.
Myn God, hoe ongelukkig ben ik toch!
Zeg, weet ge waerlyk niets?
la brosse.
Myn koning, niets.
filips.
Het oog - die tolk der ziel, verraedt zeer dikwyls
Hetgeen wy in het hart verhelen willen.
la brosse.
Myn koning, ik begryp u niet.
filips.
Mynheer,
Ik zeg dat ik in uwe blikken lees
Dat er u iets bekend is van 't geheim.
la brosse.
't Zou kunnen zyn.....
filips.
Mynheer, bedrieg my niet.
la brosse
(ter zyde.)
Ach! zou ik spreken.
filips.
Zie - ge weet.....
la brosse.
'k Weet veel.
filips.
Ik bid u spreek.
la brosse.
Ik durf niet spreken, vorst.
filips.
Waerom?
la brosse.
Ik klom te hoog, indien ik sprak;
Myn koning, houdt het my ten beste dat
Ik zwyg'.
[pagina 180]
filips,
ongeduldig.
Wees onbevreesd en spreek maer stout.
Gy ziet, ik heb de dood myns zoons te wreken,
En zal u loonen - ach! ik smeek u, spreek.
la brosse.
Ik mag niet.
filips.
Wat! gy moogt niet?
la brosse.
Neen, myn vorst,
filips.
Ik, die uw koning ben, ik heet het u.
la brosse.
Myn vorst, benypt de smart uw boezem dan
Nog niet genoeg?.....
filips.
De dood van mynen zoon
Heeft reeds myn hart vermorzeld - Ja, ik kan
Nu alles hooren - lyden, zonder dat
De schrik myn boezem schokken zal.
la brosse.
Ik vrees
Nogtans.
filips.
Heb geene vrees, Mynheer, en spreek.
la brosse.
Zoo gy het my gebiedt, dan wordt het my
Een pligt. Wel hoor myn vorst.
filips,
zich by de tafel zettende.
Ik ben gereed.
la brosse.
De deugd is somtyds maer een kleed, waer 't kwaed
Zyn gruwelyken toeleg meê bedekt;
De luister van dit kleed verblindt ons oog,
En vaek verbergt in zyne plooijen zich
Een dolk, die ons kan treffen zonder dat we,
Verblind, nog weten welke hand hem droeg.
[pagina 181]
filips.
Mynheer, spreek klaerder; ik versta u niet -
Uw woorden zyn my duister.
la brosse.
Hoor, myn vorst.
De rede werd u door de smart ontroofd:
Gy kunt in dit geheim niet dringen - maer
My was ze een licht in 't donker des geheims.
Ofschoon 't verdriet myn hart beneep, myn geest
Was kalm: ik heb dus alles kunnen nagaen -
De omstandigheên der moord heb 'k onderzocht -
Myn onderzoek wees my den moorder aen;
Ik ken hem.
filips,
opstaende.
Spoed u! noem hem my, opdat
Myn wraek zyn schedel treffe.
la brosse.
Vorst, wees kalm
En luister.
(Filips zet zich neder.)
Lodwyk stierf kort na dat hy
Maria's tafel had verlaten.
filips.
'k Weet
Dat zy myn zoon ten eetmael had genoodigd.
la brosse.
Als zoon van Isabel van Arragone,
Uw eerste gâ, wou hy Maria nooit
Den naem van moeder geven; zy was hem
Een vreemde steeds. Hieruit rees voor uw vrouw
En Lodewyk een haet, die daeglyks groeide
In beider hart.
filips
De tafelvreugd moest heden
Dien langen haet vervangen met de vriendschap.
la brosse.
Of wel, ze moest uw zoon den dood doen drinken.
[pagina 182]
filips.
Wat zegt ge! wat!
la brosse.
Blyf kalm en luister, vorst.
De scepter, dien uw vingren thans omklemmen,
Moest na uw dood in Lodwyks handen pronken;
En, daer ge my tot spreken hebt gedwongen,
Weet dat, wanneer Maria Lodwyk trof,
Zy haren vyand trof en dat ze door
De dood van Lodewyk het diadeem
Op 't hoofd van heuren zoon verzekerde.
filips,
verwoed opstaende.
Gy liegt! zwyg, onbeschaemde lastertong!
Maria moorderes van Lodewyk -
Gy liegt! Zy, van wier deugd en godsvrucht ik
Zoo menigmael getuigen was - zy zou
Den zoon vergiftigd hebben van heur man!
Neen, neen. De hevigste eerzucht kan zoo schielyk
Haer deugden niet versmachten en heur hart
Het zwartste gruwelstuk inboezemen.
Neen, eeuwig neen! Gy lastert; en dit zegt
My hare deugd, dit zegt my myne liefde.
Uw tael is leugentael!
la brosse.
Ik wist wel dat
De waerheid van myn woorden voor uw oor
Zou leugen zyn en dat ze tot belooning
Te wachten had den storm van uwe gramschap.
Maer, koning, ik begon te spreken, laet
My eindigen - neem aendacht op myn woorden
En oordeel dan - Ik beef van voorgevoel;
Ik vrees voor u en voor uw dagen, vorst,
En ach! met reden. Weet gy of het hart,
Waerin de moord van uwen zoon gebroed werd,
Niet zwanger gaet van andre gruwbre dragt?
Wie zegt u of de woede, die het kind
Gedood heeft, niet den vader dooden zal?
Wat ander inzigt, dan dat van zich meester
[pagina 183]
Te maken van den scepter, kon de dood
Des prinsen vergen. Lodewyk was nog
Maer veertien jaer - uw zoon was nog een kind -
Hy was onnoozel; ô, hy was zoo deugdzaem,
Zoo goed - hy toonde zich zyn vader waerd.
Zyn ouderdom kon geene drift ontsteken
Dan die der afgunst. Vorst, wel nu, ik sprak;
Gy hadt het my geboden, ik heb uw
Bevel volbragt; maer dat uw gramschap op
Myn hoofd niet woede: ik had gezwegen, vorst,
Zoo gy my niet tot spreken hadt gedwongen.
filips.
God! zou Maria pligtig kunnen zyn?
Zou ik haer haten - haer, die 'k zoo beminde!
Haer, die altyd de vreugd was en het heil
Myns huwlyks - haer; myn eenigste gedachte -
Haer haten! Hemel! en is dit uw wil?
Dat ik met ketenen haer tengren arm
Beladen zie - dat ik haer bloed zie..... Neen,
Maria, neen! 'k heb u te zeer bemind;
Ik min u nog: ik ben uw echtgenoot -
Gy zyt myn vrouw!
la brosse.
En Lodwyk was uw kind!
ô Vorst, ge zyt gemael maer tevens vader;
Of moet voor den gemael de vader zwichten?
Of zou, omdat uwe eerste gade stierf,
Voor haer en voor haer kind uw liefde dood zyn?
ô Neen, dit kind blyft steeds uws harten bloed.
En echter zaegt ge 't voor uw voeten sterven -
Vergiftigd sterven, en gy wreekt het niet?
Gy wankelt tusschen eene zwakke liefde
En een gerechte wraek? ô, Uwe liefde
Beleedigt de natuer. Indien gy, vorst,
Uw zoon niet wreekt, ô vrees dan dat zyn schim
U eeuwig dit verwyten zal.
filips.
Myn God!
Gy wilt het dan; welnu uw wil geschiede!
[pagina 184]
Ik zwoer de dood van mynen zoon te wreken;
Ach, help my - smoor in my de stem der liefde
En geef alleen een tong aen mynen haet!
(Hy verschrikt als Maria binnentreedt.)
Zy! - Ach! ik zwicht....
Zesde Tooneel.
LA BROSSE, FILIPS, MARIA en ANNAH.
filips.
Vorstin, wat reden voert
Uw stappen herwaerts? Is het om myn smart.....
maria.
Te deelen - om myn tranen in uw schoot
Te storten. Heer, de slag, die heden u
Het harte wondde, wondt het myn nog wreeder.
Ik was zoo blyde een tweeden zoon te vinden,
Als Lodwyks dood myn vreugd van tweemael moeder
Te zyn in diepen rouw veranderde.
Maer ach! wat gramschap lees ik uit uw oog?
Hoe woedend daelt uw blik op my ter neêr?
Helaes!
filips.
Verstaet ge dan die woede niet?
maria.
Neen, ze is my een geheim, dat 'k niet doordring.
filips.
De kroonprins stierf.
maria.
'k Beween zyn vroege dood -
In diepe smart beween ik zyne dood.
filips.
Een haet bestond er tusschen u en hem;
Hy was u vyand.
maria.
Ik hem niet.
[pagina 185]
filips.
Hy stierf
Vergiftigd, kort na dat hy van uw eetmael
By my terugkwam.
maria.
Waer de prins my als
Zyn moeder zoende.
filips.
Eens moest, na myne dood,
De kroon van Frankryk pryken op het hoofd
Van Lodwyk, en die kroon zou ook op 't hoofd
Uws zoons wel passen.
maria,
verschrikkende.
Filips!
filips.
Gy verschrikt!
maria.
Versta ik u? - Ik ben 't die men verdacht houdt.
ô Helsch vermoeden! - Filips zwyg! Ik sterf.
(Valt in onmagt in de armen van Annah.)
annah,
ter zyde.
Is dit de vreugde, die deez' dag beloofde?
filips.
Wat nare bleekheid ryst op haer gezigt;
Helaes! zy sterft.
(Hy staroogt op Maria; stilte.)
Ik lees haer onschuld op
Haer bleekend voorhoofd. Myne ga! Maria! -
(Aen La Brosse.)
Wat deedt ge?
la brosse.
Vorst, ik heb myn pligt gedaen.
filips.
Ga heen!
la brosse.
Is dit de loon....?
[pagina 186]
filips.
Ga uit myne oogen.
la brosse,
ter zyde terwyl hy heengaet.
Myn wrake zal haer doelwit toch niet missen.
(Af.)
filips.
Maria, ô herleef! - herleef myn gade!
Vergeef zoo ik u met die gruweldaed
Beladen dorst; de lastertael had my
Verblind. Ik smeek u, by myn teedre liefde,
Bekom - herleef voor my.
maria,
allengskens uit haren zwym bekomende.
Wat stemme roept
In my de ziel en 't leven weêr?
filips.
Maria,
De liefdestem van uw gemael.
maria.
De wreedaert!
Hy noemt me schuldig - my onschuldige!
filips.
Onschuldig zyt ge, ja; ik heb gezondigd.
Ik gaf gehoor aen leugen en bleef doof
Voor de inspraek van myn harte; maer herleef
Om my die zonde te vergeven. - Zie
Myn bittre tranen; zie myn diep berouw.
maria,
gansch uit hare onmagt.
Mynheer, gy plaetstet op myn hoofd de kroon:
Ik werd vorstin. Gebruikte ik ooit de magt,
Die my de scepter gaf, dan om de troost
Te zyn der armoê en des ongeluks?
Ik werd vorstin. 't Vermogen van dien naem
Bragt nooit bekoring in myn hart; ik bleef
Steeds onverschillig voor de pracht des troons;
Terwyl de zoete naem van gemalin
Myn borst van vreugd en wellust zwellen deed.
Ge mindet my zoo teêr; uw blik, waerin
Ik al die teedre liefde las, was my
[pagina 187]
Altyd gelyk een hemel op deze aerde;
Uw tael klonk steeds zoo lieflyk in myn oor.
En heden - heden zie ik in dien blik
Het vuer der gramschap - heden werpt die tael
Op my de vuige vlek van eenen gruwel,
Dien nimmer nog myn hart vermoeden kon.
Nu oordeel, vorst, hoe die verandring van
Uw hart, hoe 't vreeselyk beschuldigen
Uws monds, myn harte schokken - dooden moet.
Ik ga van hier en laet u, vorst, alleen;
Want myn ontstelde zinnen vragen rust;
Doch God, die alles weet, die alles ziet,
Doet ook myn onschuld blyken; de Almagt is
Ten allen tyd myn eenge steun. - En gy
Denk wat ik was, eer ge oordeelt wat ik ben.
Vaerwel.
filips.
Vaerwel, Maria.
maria
aen Annah.
Geef me uw arm.
(Maria en Annah af.)
Zevende Tooneel.
FILIPS, alleen.
Helaes, wat deed ik, God! wat zonde heb ik
Bedreven! 'k Dorst myn vrouw verdenken - haer
Betichten met de zwartste gruweldaed,
En echter, echter kende ik hare deugd.
Hoe wreed! hoe wreed! Vergeef my, God, die zonde;
Dat myn getraen u myn berouw doe zien.
Achtste Tooneel.
FILIPS en de HOOFDMAN met eenen beker en een pak vergif in de hand.
filips.
Wat brengt ge ons?
hoofdman.
Vorst, getrouw aen uw bevel,
[pagina 188]
Zocht men naer de oorzaek van des prinsen dood;
Dien beker, waer het gif nog aenkleeft, vond
Men op de tafel van de koningin.
filips.
Ga henen! doe dien beker uit myne oogen.
hoofdman.
En tevens vond men in heur tafellâ
Een pak met 't zelfde gif.
filips.
Ga heen! zeg 'k nogmaels,
Ga heen! doe weg die schael! doe weg die schael.
(De Hoofdman af.)
Negende Tooneel.
FILIPS.
(Hy laet zich in eene stoel nederzakken en blyft eenige stonden, met het hoofd in de handen verborgen, sprakeloos zitten; eindelyk gaet hy voort:)
ô, Afgrond, waer ik vruchtloos licht in zoek!
(Kleine poos.)
Zy, steeds zoo deugdzaem, steeds zoo liefdryk - zy
Daer even nog schier stervend, toen zy hoorde
Dat ik haer had verdacht - zoo kalm, zoo edel,
Wanneer ze om hare schuldloosheid te toonen
Haer vorig leven pleiten liet - en zy
De moorderes zyn van het kind haers mans!
(Stilte.)
En nogtans stond de beker met vergif
Op hare tafel, en het zelfde gif
Lag ook in hare tafellâ verborgen.
(Stilte.)
ô Twyfel, schrikbre twyfel! - Als ik denk,
Ze is schuldeloos, dan ryst er in myn hart
Een stem, die roept: Zeg, koning, weet ge wel
Of zy, die gy als vrouw in de armen drukt,
En in wier ziel uw ziel haer liefde stort,
Of zy niet met het bloed van uwen zoon
Bevlekt is. - En wanneer ik denk: ze is pligtig,
Dan ryzen voor myn oogen al de bloemen
[pagina 189]
Van liefde en eerbied, waermeê zy myn baen
Bestrooid heeft; en dan roept myn harte: neen,
Neen, ze is niet, pligtig - Hemel! ô, verlos,
Verlos myn hart toch van die twyfeling!
Verlicht het! ô, verlicht het, God!
(Stilte.)
(Staet op.)
Welaen,Dat zy my als een vreemde zy - geen liefde,
Geen deernis meer, tot dat haer onschuld of
Haer schuld bewezen word'. - Het regt alleen,
Het regt zal toonen of dat ik Maria
Myn liefde wederschenken moet, of wel
Dat zy voor 't mes moet knielen van den beul.
Einde van het eerste bedryf.
[pagina 190]
Tweede bedryf.
Het tooneel verbeeldt eene gevangenis.
Eerste Tooneel.
FILIPS en MARIA, die in eenen zetel slaept.
filips.
Zy slaept, en sints dry bange nachten weigert
De slaep myn spond te naderen; zy slaept -
En, uitgestrekt op 't purper van myn koets,
Tracht ik vergeefs myn geest te domplen in
Vergetelheid. Zy slaept en slaept gerust
Hier in het klam en duister kerkerhol,
En my is 't dons een foltertuig geworden.
Wanneer de sluimering met haren sluijer
Myn voorhoofd voor een oogwenk overdekt
Dan komt een heir van akelige droomen
Myn zinnen martelen; dan zie 'k myn gade
In blank gewaed, die smeekend voor my knielt;
Die my nu eens van liefde en onschuld spreekt
En dan verwyten doet, my vlymend door
De ziel; of wel ik zie haer weder daer
Ze 't gif al lagchend in den beker strooit
En 't mynen zoon te drinken geeft. Er kwam
Geen eind aen de yzing van dat droomen. Ach!
Die sluimering hong voor myn aengezigt
Steeds andre nare doodstooneelen op.
Ik zag, helaes! de schim van Lodewyk
Een beker in de hand. Hy dronk het gif
Dat op den bodem lag, en viel dan woedend
[pagina 191]
En spartelend op myne borst, gelyk
Een helsche geest, die my versmachten wou.
En dan stond hy weêr op - zyn ligchaem scheen
Verdraeid en gansch verwrongen door de kramp;
Zyn tronie was bedekt met zwarte vlekken -
Hy naderde myn aengezigt en drukte
Zyn blauwe lippen op myn mond: ik dacht
Dan dat die koude kus den dood my gaf,
En ik ontwaekte bevend en verschrikt
Uit myne sluimering en waerlyk 't scheen
My of dit uer, dat van myn doodstryd waer:
De bleekheid overtrok myn aengezigt;
De trilling schudde my als een orkaen
Den boomstam, dien ze vastgrypt by de kruin,
En ieder haerpyl van myn schedel druipte
Van dampend zweet. Wat bange stonden heb ik
In die verschrikbre nachten doorgebragt!
Het leven van een andren sterveling,
Zelfs wen zyn ouderdom een eeuw zou zyn,
Bevat den schrik, noch d' angst, noch de aekligheid,
Die sinds dry nachten my de borst benauwen!
'k Vind nergens ruste meer - en zy, zy slaept!
En schuilt in 't leger, dat de misdaed spreidt,
Dan geene slang, die, eeuwig knagende,
Den moorder wakker houdt? Zy slaept nogtans -
Getuigt my nu die slaep niet van heur onschuld?
De slaep ontzegt my rust: is 't geen bewys
Dat 'k zondigde, daer ik haer deugd verdacht hield?...
Maer ach! waer dwaelt myn geest?
(Kleine poos.)
Die slaep is mogely.
Maer schyn; haer ligchaem rust misschien alleen,
Doch hare ziel - haer ziel! - ô, wat gedachte!
Ik moet van hier: die plaets ontroert myn zinnen.
Regtvaerdigheid van God! gy zult dit alles
Beslissen! 'k Zwoer myn gemalin te straffen
Indien ze schuldig is - maer is ze onschuldig,
Wel nu, ik zweer het ook, dan zal 'k haer wreken.
(Tusschen deze laeste woorden, die hy luider spreekt, loopt hy af.)
[pagina 192]
Tweede Tooneel.
MARIA, staet op, eensklaps ontwakende.
Haer wreken - wreken! Is 't een hersenschim,
Een droom die thans met myne zinnen speelt,
Of doet me een engel Gods die woorden hooren?
Haer wreken - wreken! en wie zal men wreken?
My? - neen my niet - my wacht die troost niet meer.
(Zy denkt; stilte.)
(Rondziende.)
Alleen?.... Waer blyft myn voedster toch zoo lang?
Het is reeds dag, en eer het morgen was
Moest Annah reeds by my zyn; nu, wat toeft ze
Zoo lang? - Zou my heur troost ontnomen zyn?
Bewaer me, God, bewaer me van dien slag!
Haer woord, zoo ryk aen troosting voor myn hart,
Verzacht myn lyden in den kerker; zonder
Myn voedster werd het my onduldelyk.
(Luistert.)
Doch neen - ik dank u, God! ze blyft me by:
'k Herken heur zachten tred; ik hoor haer naedren.
Derde Tooneel.
MARIA en ANNAH.
maria.
Hoe komt het, lieve, dat gy reeds niet vroeger.....
annah.
Mevrouw, ik ben by 't opgaen van den dag,
Reeds hier geweest; daer ik u rustend vond,
Wilde ik uw slaep niet stooren.
maria.
Beste vrouw!
annah.
Maer zeg, ge ziet van daeg nog droeviger
Dan gistren.
maria.
ô, Een aeklig voorgevoel
Schokt mynen boezem en vervult hem, Annah,
Met angst.
[pagina 193]
annah.
Wat zegt dit voorgevoel, mevrouw?
maria.
Hoor, myne brave voedster, gy die thans
Alleen my troost biedt in myn ongeluk,
Hoor en de vrees die my het harte prangt
Zal ook het uwe treffen.
annah,
met gevoel.
Spreek, mevrouw.
maria.
Ge weet, ik zond myn broeder eene duif
Om hem myn treurig lot bekend te maken.
annah.
Dit weet ik, ja.
maria.
Zoo eens die duif de prooi
Van eenen gier geworden was.....
annah.
Vorstin!
maria.
Wat troost blyft my dan over, Annah! Zeg
Hoe kan ik dan nog op verlossing tellen?
Gy weet geen brief kan uit deez' muren gaen;
Gy zelv', gy zelv' wordt immers telke mael,
Dat gy my hier alleen laet in myn kerker,
Door een cipier met strengheid onderzocht.
Ge weet, myn duif moest langs die muerspleet henen,
(Wyst naer de muerspleten der gevangenis.)
En 't briefken waer ik haer heb meê belast,
Was met myn eigen bloed geschreven, Annah!
Welnu, vriendin, welnu, zoo eens die duif
Door eenen gier was aengegrepen, blyft
My dan iets anders dan een eeuwge kerker
Of wel een schandig.....
annah,
haer in de rede vallende.
Zwyg, vorstinne, zwyg!
Ontsluit toch nooit uw harte voor de wanhoop,
[pagina 194]
Of telt ge dan voor niets de hulp des hemels?
Denkt gy indien u hertog Jan niet redt,
Dat God geen eind zal stellen aen uw ly?
De tael, die ge uit, is ongegronde schrik.
Vorstin, dit voorgevoel zy u geen bron
Van angst. - De duif, die ge uwen broeder zondt,
Zal snel, als of ze uw lot begrepen had,
En ongehinderd naer heur ouden meester
Gevlogen zyn. - Wees onbevreesd, uw broeder
Zal komen.
maria.
Mogt uw woord de waerheid zyn!
annah.
Ge zult het zien.
maria.
Nog een gedacht verschrikt
Myn hart.
annah.
En welk?
maria.
Indien myn broer eens op
't Bevel der boozen aengehouden wordt.....
annah.
Vrees niet; ik zelve zal gaen uitzien, en
Wanneer uw broeder komt, dan zal ik trachten
Hem onbespeurd in dees paleis te leiden.
maria.
Ga, lieve, ga; de hemel moog u zeegnen.
annah.
'k Ga - wees in myn afwezigheid geduldig
En troost u.
(Af.)
Vierde Tooneel.
MARIA, alleen.
Goede vrouw! my troosten! Gy,
Gy spreekt my schoone en goede woorden; maer
[pagina 195]
De droefheid overmeesteren, als zy
Heur zetel in het hart gevestigd heeft
En als men magtloos is. - Wie kan dit? Wie? -
My troosten en het wee geduldig dragen! -
Ik zag my op het toppunt van 't geluk,
En nu - nu ben ik in een zee gedompeld
Van jammer en ellend. Waer is de liefde
Die 't volk my toedroeg? en waer is de zegen
Waermeê het myne handen overlaedde,
Als ik de weldaên mildelyk verspreidde?
Helaes! het haet my en vervloekt my thans.
Het hof omringde my met eerbied - nu!
't Veracht my nu als eene moorderes.
En hy - hy die my lief had - dien ik minde -
Voor wien ik leefde - die my steeds met liefde
Zyn gade noemde - hy vervloekt my ook;
Hy noemt me thans de moordster van zyn kind.
En God! myn kinderen! myn kinderen!
Zy werden aen myn boezem wreed ontrukt!
Wie telt hun zuchten? wie hun bittre tranen?
Zy missen en myn liefde en myne zorg.
Wie lacht er thans hen tegen? - lagchen! - neen
Wie grynst hen toe? wie spot met hun geween? -
Helaes! hoe yselyk! hoe yselyk!
En troost u, troost u dan, ô mensch, en draeg
Geduldig al dat wee; maer wees onnoozel!
(In diepe droefheid laet zy zich op eenen stoel zakken. Na eene poos komt Jan binnen, in monikskleederen vermomd).
Vyfde Tooneel.
MARIA en JAN.
maria,
verschrikkende.
Een monik!
(Staet op.)
Achtbre vader, wees gegroet.
jan,
ziet schuins naer de deur; werpt het monikskleed half af en toont het kleed van eenen ridder.
Maria!
maria,
om den hals van Jan vliegende.
Ach, myn broeder!
[pagina 196]
jan,
haer omhelzende.
Myne zuster!
(Zy blyven eenige stonden in omhelzing.)
Wat is hier toch gebeurd? ge schryft dat gy
Gevangen zit.
maria.
Staer om u heen, dan zult
Gy overtuigd zyn.
jan.
Maer om welke reden
Omringt u 's kerkers nacht?
maria,
zuchtende.
Om welke reden?
jan.
Wees spoedig.
maria.
Lodewyk, de kroonprins stierf.
Hy werd vergiftigd aen myn tafel, en
Ik - ik, uw zuster, word beschuldigd van
Die ysselyke gruweldaed; zie daer
De reden, waerom ik hier weenen moet -
En 'k ben onnoozel - 'k ben onnoozel! 'k neem
Den hemel tot getuigen van myn onschuld.
jan.
Afschrikkelyk!
maria.
Myn broeder, gy gelooft
Niet dat ik pligtig ben?
jan.
Maria, gaf
De zelfde schoot, die my gedragen heeft,
U dan het leven niet? en vloeit dan in
Uw aedren 't heldenbloed van Braband niet,
Dat heldenbloed, dat niet ontaerden kan?
[pagina 197]
maria.
Ik wist dat gy nooit zoudt gelooven dat
Ik pligtig ben; geheel het hof vervloekt me
En ziet my aen als Lodwyks moorderes -
Zelfs myn gemael, die me altoos lief gehad heeft.
Maer gy, gy kent te wel uw zuster dan
Dat gy haer schuldig zoudt gelooven kunnen.
jan.
Maria, zeg, wie is de booswicht die u
In deez' gevangenis doet zuchten? Spoed u,
Dat ik tot een geregte wrake vliege.
maria.
Kent gy La Bross'?
jan.
Dien laeggeboren raedsheer?
Dien onbeschaemden vleijer van den koning?
maria.
Hy is die man, de mynen naem bevlekte
En my van deze moord beschuldigde.
jan.
Nu weet ik reeds genoeg. Myn zuster hoor!
Ik zweer uw deugd en naem te wreken en
Ik maek u vry eer de avond grauwt, of wel
Ik sterf er om; dit zweer ik op myn woord.
maria.
Ja, gy alleen, gy zult my redden; hier
Ben ik van iedereen verlaten: niemand
En heeft my in myn ongeluk getroost
Dan myne voedster Annah. Mogelyk,
Ik weet niet, kon my niemand naderen:
'k Werd met de grootste strengheid hier bewaekt.
Ik kon u zelfs geen boden zenden om u
Myn droevig lot bekend te maken. In
Myn ongeluk bleef my alleen de duif
Die ik, wanneer 'k onlangs in Braband ben
Geweest, heb meêgenomen. 'k Bond een briefken
Aen ééne van heur pennen; ik beval
[pagina 198]
Ze aen God en liet haer vliegen. Gy ontvingt
Ze dan; den Heer zy dank.
jan.
Ik keerde van
Een steekspel en doorwandelde myn tuin.
De duif kwam op myn schouder stryken; dra
Zag ik het briefken dat aen hare pennen
Was vastgehecht. God? hoe verbleekte en trilde ik,
Wanneer ik las dat myne zuster in
Een kerker opgesloten zat en weende;
Ik trilde, bleek van gramschap, en ik greep,
(De tyd scheen in myn ongeduld te lang
Om eenen knaep of knecht te zoeken,) en
Ik zadelde, verwoed, myn beste paerd.
'k Sprong in den zadel - gaf myn ros de spoor
En met de spoor myn brandend ongeduld.
De pyl is snel en snel het bliksemvuer,
Maer sneller vloog ik voort. Ik rende zoo
Een ganschen dag - een ganschen nacht - en ach!
By 't dalen van den nacht viel gisteren
Myn klepper, mat en afgereden, dood.
ô Dan - dan klom myn ongeduld ten top;
Geen vlek, geen huis, geen hut was daer omtrent.
Ik liep schoon 't ryden my had afgemat,
Twee uren lang en vond in 't einde een dorp.
Daer kreeg ik weêr een paerd en weder vloog
Ik voort - en dezen morgen, wen myn oog
De hooge tinnen van Parys ontwaerde,
Dan viel dit ros ook levenloos op de aerd';
Doch 'k was aen 't einde van myn togt.
maria.
Hoe kwaemt
Gy in 't paleis? uw komst wordt hier gevreesd.
jan.
Ik dacht aen niets wen 'k Brussels wal verliet;
De gramschap en het ongeduld beheerschten
Myn zinnen; maer, terwyl 'k myn moede leden
Hier voor de stad een weinig ruste gaf,
Begon ik alles na te denken. Dan
[pagina 199]
Kwam my de duif met 't briefken voor den geest -
Waerom geen bode? dacht ik: Die gedachte
Gaf me argwaen. 'k Trad de stad in en verkleedde
My in een monik van het heilig land;
En daer de vorst een goede Christen is,
Werd my de toegang tot dit slot gemaklyk.
maria,
verschrikt.
Myn broeder!
jan.
Wat?
maria.
Men nadert.
jan,
het monikskleed aentrekkende.
Heb geen vrees.
Zesde Tooneel.
JAN, VERNEUIL en MARIA.
verneuil.
Vorstin, 'k heb lang gesmeekt; ten laetste toch
Verkreeg ik van den vorst, La Bross' ten spyt,
Verzachting in uw lot; ge moogt dien kerker
Verlaten en naer uwe kamer u
Begeven. Uw vertrek blyft altoos nog
Door eene wacht soldaten streng bewaekt,
Tot dat de vorst van alles onderrigt zy.
Er is een vrouw van Nyvel te Parys -
Men zegt dat ze in de toekomst lezen kan
En 't diepst geheim van 's menschen hart doordringt.
De vorst, aen al de wonderen geloovig
Die men van haer vertelt, heeft haer een bode
Gezonden om te weten wie den prins
Vergiftigd heeft. Ik zei den koning dat
Die vrouw door geld misschien was omgekocht;
Er werd naer myne woorden niet geluisterd.
De raedsheer sprak. - Zyn woord was een bevel.
Vorstin, wil my nu volgen; gy wordt weêr
By uwe kinderen gebragt.
[pagina 200]
maria.
Heb dank
Mynheer Verneuil voor uw.....
jan,
verwonderd.
Mynheer Verneuil!
verneuil.
Myn naem verschrikt dien monik?
(Jan naer hem ziende.)
Is het schyn?
jan.
Neen gy bedriegt u niet - 't is hertog Jan
Van Braband. Heer Verneuil, ik dank u om
Hetgeen gy voor myn zuster hebt gedaen.
'k Herken in u nog steeds den boezemvriend
Van mynen vader. ô, Het moet u smarten
Wanneer gy hertog Hendriks dochter in
Een kerker lyden ziet.
verneuil.
Ik bid u, laet
Ons hier niet langer toeven; wil me volgen;
Een langer oponthoud zou ergwaen baren.
jan.
Maer ach! mynheer, hoe redt gy me uit den nood
Dees monikskleed bragt my hier onbekend.
verneuil.
'k Versta u; volg my zonder vrees. Ik heb
Een ouden knecht, op wien ik reeknen mag;
Ik geef hem uwe monikskleedren aen
En zoo doe ik hem dees paleis verlaten -
La Brosse kan dus geen vermoedens hebben,
En u zal ik verbergen waer uw zuster,
In nood, u roept.
jan.
Ik zeg u dank en volg u.
Gy, myne zuster, kent myn eed, en eer
Het avond wordt, zyt gy verlost; maer noem
Toch nooit myn naem voor dat ge zyt gered.
Einde van het tweede bedryf.
[pagina 201]
Derde bedryf.
De zelfde zael als in het eerste bedryf.
Eerste Tooneel.
la brosse,
alleen.
Ik weet niet, doch als ik haer lyden zie,
Dan schynt ze my nog schooner; dan ontstaet
Er in myn binnenste iets dat 'k zelf niet kan
Begrypen; is het liefde of is het spyt?
ô Ja! Maria, hadt ge my bemind;
Hadt gy op mynen blik van liefde slechts
Met éénen lach geantwoord, ô, dan waer
De wraeklust nooit in my ontstaen.
(Spottend.)
Maer gy,Gy waert vorstin en ik was kamerheer -
En nu - nu zelfs dat ik u voor myn voet
Doe bukken, ziet gy op my neêr als op
Een slaef. Maria, ja, ik ben een slaef,
En blyf het; doch een slaef der wraek. Niets redt
U van de dood - neen niets.
(Kleine poos; hy wandelt.)
Misschien - misschien!
Zoo gy me nog beminnen woudt, Maria,
Dan zou myn wraek gedoofd zyn en.....
(Luistrend.)
Men nadert.....
't Is Wolfhart. Wy gaen hooren wat het volk
Zoo al vertelt van Lodwyks dood.
[pagina 202]
Tweede Tooneel.
WOLFHART en LA BROSSE.
la brosse.
Daer zyt ge;
Laet hooren of gy ons goed nieuws komt brengen.
wolfhart,
half spottend.
ô, Allerbeste nieuws.
la brosse.
Ik luister.
wolfhart.
'k Heb
Op uw bevel dan de openbare plaetsen
En straten van de stad doorkruist; hier vond ik
Een schare mannen en wat verder zag
Ik kinderen en vrouwen zich vergaedren.
la brosse.
Vertel my wat de mannen zegden.
wolfhart.
Wel,
Een man, met gryze lokken, toonde met
Veel woorden dat de koningin den prins
Vergiftigd had om op het hoofd haers zoons
Den diadeem van Frankeryk te zetten.
Een ander viel dan by en zegde dat
Ze met den afgrond in verbond was en
Dat haer het gif door eenen menestreel
Gegeven werd.
la brosse.
Myn vriend, dat woord is goed;
Onthoud het wel - het komt misschien te baet.
wolfhart.
Ik dacht het ook.
la brosse.
Wat zei de tweede schaer?
[pagina 203]
wolfhart.
Hier moest ik al aendachtig luisteren;
Want van tien vrouwen spraken er toch acht
Gelyk.
la brosse.
't Is goed; maer wat vertelden zy?
wolfhart.
De waerheid - dat de koningin altyd
Gevoelig was aen 't lot der armen; dat
Zy de ongelukkigen nooit ongetroost
Liet henen gaen; dat er geen vrouwe zoo
Godvruchtig was als zy en dat ze dus
Onnoozel is.
la brosse.
Waerachtig, ja, de vrouw
Neemt steeds party voor hare kunne. Nu
Wat zeggen de eedlen?
wolfhart.
De edelen?
la brosse.
Wel ja.
wolfhart,
grimlagchend:
Myn God!
la brosse.
Gy lacht?
wolfhart.
Vergeef.
la brosse.
Wat zeggen zy?
wolfhart.
Zy allen wenschen u.....
la brosse.
Wees spoedig, wat?
Regt uit.
wolfhart.
Wel naer de galg.
[pagina 204]
la brosse.
Nu smaed en hoon
En binnen luttel stonden vleijery.
Ik ben le vrede. - Dit verdiendet gy;
Daer....
(Geeft Wolfhart geld.)
wolfhart,
het aennemende; ter zyde.
Dit is veel voor my en niets voor u;
Want gy verhoogt de tiende maer, dan vindt gy
Het dubbel weêr.
la brosse.
Wat mort ge daer?
wolfhart.
ô, Niets.
la brosse.
Gy laffe ridder! durf uw woord herhalen;
Onwaerdige.....
wolfhart,
op eenen spottenden toon.
Mynheer, my dunkt, toch waerdig
Genoeg om alle de eerelyke daden
Van 's vorsten eersten kamerheer te deelen.
la brosse,
half verwoed.
Let op uw woorden. Hebt gy thans nog iets
Te zeggen.
wolfhart.
Ja - ik had het schier vergeten.
Gy hebt my over weinig dagen van
Een kastiljaenschen afgezant gesproken;
Ge weet.....
la brosse.
Wel nu?
wolfhart.
Ik vond hem dezen morgen
Rond deze muren heen en weder gaen.
la brosse.
Waer hebt gy hem geleid?
[pagina 205]
wolfhart.
'k Heb hem verborgen
In myne kamer.
la brosse.
Gy hebt wel gedaen;
Doch 'k wil hem eene betre schuilplaets geven;
Ge weet nu niets meer?
wolfhart.
Niets.
la brosse.
Wel luister dan:
Verlaet van daeg het hof niet; want ik heb
Uw dienst van noode.
wolfhart.
Wees gerust, Mynheer,
Ge vindt me steeds gereed.
la brosse.
De koning schynt....
wolfhart.
Te twyfelen, niet waer?
la brosse.
Waerom verzweegt
Gy dit? - Ge weet, myn wil is dat ge my
Nauwkeurig alles overbrengt.
wolfhart.
Ik dacht
Dat gy dit beter wist dan ik; want daer
De koning is, daer zyt gy immers ook?
la brosse.
Zwyg, zeg ik u, en zie maer dat ge myn
Bevelen goed volbrengt.
wolfhart.
Stel u gerust.
(La Brosse af.)
By myne ziel, Mynheer La Bross', het valt
Wat lastig u te dienen; doch ik zwyg.....
(Vertrekt langs de deur ter zyde, terwyl Filips langs die van den achtergrond optreedt.)
[pagina 206]
Derde Tooneel.
FILIPS,
alleen aen de tafel zittende.
Ja, nu de storm van mynen geest bedaert,
En dat de smart myn zinnen minder in
Ontroering brengt, nu denk ik dat men my
Bedriegt. Helaes! wat valt een kroon toch zwaer
Voor eenen vorst, als hy bedrogen wordt.
De scepter schynt den sterveling omringd
Met duizend toovervreugden en de glans,
Die hem omstraelt, begoochelt veler oog.
Maer hy, wiens schedel met een diadeem
Versierd is, acht het leven van een herder
Gelukkiger dan 't zyne. Een herder rust
Toch veilig onder 't lommer van een eik,
Terwyl eens vorsten staf bekommering
En vreeze met zich draegt. Een herder vindt
By zyne makkers openhartigheid,
Terwyl om 't oor eens konings de adem van
De vleijery en leugen eeuwig ruischt.
hoofdman,
Boodschappende.
De ridder Reinhold met het antwoord der
Begyn van Nyvel.
filips.
Laet hem binnen treden.
(Staet op.)
(Hoofdman af.)
Dit antwoord wordt my mogelyk een licht
Dat voor myn oog de waerheid tonnen zal;
Doch 'k wil eerst weten wat voor eene vrouw
Zy is, eer ik heur woord gelooven zal.
Vierde Tooneel.
REINHOLD en FILIPS.
filips.
Hebt gy de vrouw gevonden?
reinhold.
Ja, myn vorst;
'k Vond ze in een torentje dat haer tot woon
Dient, tydens haer verblyf in deze stad;
[pagina 207]
Daer komt het volk van alle kanten, gretig
Naer heur orakels luisteren.
filips.
Hoe kwam
Ze u voor?
reinhold.
Ze scheen my, vorst, een heilge vrouw.
Haer woord is zeker niet dat van een mensch,
Maer dat van God; want op het oogenblik,
Dat zy u antwoordt, staet heur ieder haer
Als overeind; dan zwoegt haer boezem en
Een stille huivering doorrilt heur lyf.
filips.
Mynheer, wat heeft zy u geantwoord?
reinhold.
‘Ga
En zeg den koninge dat hy zich niet
Verblinden late door den glans der deugd;
Een huichelaer schynt soms een deugdzaem mensch.’
filips.
Heeft zy niets meer gezegd?
reinhold.
Ik heb haer meer
Gevraegd, maer 't antwoord was: ‘indien uw vorst
Nog meer wil weten dan zal ik het in
De biecht verklaren.’
filips.
Wel, dan weet ik veel.
reinhold.
't Is nogtans zoo, myn vorst.
filips.
Dan in de biecht?
reinhold.
Gelyk ik zeg.
[pagina 208]
filips.
Ik ben te vrede - ga;
Maer wee! wee u! zoo gy gelogen hebt.
Ge zult uw straf gevoelen.
reinhold,
ter zyde.
Hemel!
(Af.)
Vyfde Tooneel.
FILIPS,
alleen.
Zoo,
Die vrouwe zou niets willen openbaren
Dan in de biecht! Zoo warelyk haer woord
De sprake Gods is, (wat ik wil gelooven)
Dan dunkt my, dat zy onder de inspraek van
Den Heere niets verbergen kan. Neen, neen,
Er schuilt iets achter - men bedriegt me - ik wil
Dit onderzoeken.
(Gaet naer de deur van den achtergrond.)
Iemand!
hoofdman,
verschynende.
Vorst?
filips,
denkend.
Ga, roep
Den Heer van Wezemael.
(De Hoofdman vertrekt.)
filips,
terug op den voorgrond.
'k Wil zien of ik
Geen middel vind dat my de waerheid zal
Doen kennen.
(Wandelt. - Kleine poos.)
Zesde Tooneel.
FILIPS en VAN WEZEMAEL.
van wezemael.
Vorst, gy deedt my roepen; wat
Is het verlangen van uw majesteit?
filips.
Heer, kent gy de begyn van Nyvel?
[pagina 209]
van wezemael.
Vorst,
Men heeft my van die vrouw gesproken, en
Zelfs weet ik dat gy haer een bode zondt
Om den vergiftiger van Lodewyk
Te kennen.
filips.
Ridder, spoed u naer die vrouw;
Vraeg haer een antwoord klaerder dan het eerste:
En zeg dat ik het eisch.
van wezemael.
't Is wel.
filips.
Gy brengt
My hare woorden eerlyk over?
van wezemael.
Ik
Ben ridder, vorst; tel op myn woord.
filips.
't Is goed;
Keer spoedig weêr.
(Van Wezemael af.)
Zevende Tooneel.
FILIPS.
Ik wil de waerheid kennen;
Ik zal ze kennen, ja, al moest ik zelfs
De magt gebruiken. Die begyn van Nyvel
Zou niets dan in de biecht veropenbaren -
Zoo zegt men - maer de list schynt wel wat grof.
hoofdman,
boodschappende.
Vorst, de eerste raedsheer vraegt verhoor.
filips.
Men doe
Hem binnen komen.
(De Hoofdman vertrekt.)
[pagina 210]
Achtste Tooneel.
FILIPS en LA BROSSE.
filips.
Heer, ge kent gewis
Het antwoord der Begyn?
la brosse.
Nog niet, myn koning,
'k Begaf my hier om dit van u te hooren.
filips.
Wel nu, ik zeg u dat men my bedriegt.
la brosse.
't Is yselyk.
filips.
Die vrouw zou niets dan in
De biecht verklaren?
la brosse.
Vorst, met redenen.
filips
verwoed.
Met redenen?
la brosse.
Ja, maer ik spreek niet meer.
filips.
Wien antwoordt gy? - Spreek! ik gebied het u.
la brosse.
De schrik, die my benauwde, vorst, wanneer
Ik u een harde waerheid zeggen moest,
Beangstigd ook den boezem van die vrouw.
Zy schrikt, met u te zeggen dat uw gade
De moorderes van Lodwyk is, dat op
Haer hoofd de vreesbre storm van uwen toorn
Zou barsten.
filips.
'k Zeg dat ik bedrogen ben.
la brosse.
Afgryselyk!
[pagina 211]
filips.
Wat toonde my de schael -
Wat toonde my het pak met gif, dat men
By myne gade vond?
la brosse.
My dunkt, myn vorst,
Dat u die beker met het pak vergif
Getuignis van de waerheid gaf
filips.
'k Zeg dat
De snoode hand van eenen boozen in
De schael het gif geworpen en het pak in
Maria's tafellâ verborgen heeft.
la brosse.
o, Waerheid! waerheid! wat is 't moeijelyk
U tot het oor eens konings te doen komen!
Het purper van een troon is voor uw licht
Een zware hindernis, waerdoor uw strael
Niet dringen kan. Maer wacht, myn vorst, maer wacht.
(Gaet naer de deur van den achtergrond.)
He, iemand!
(Aen den Hoofdman die aen de deur verschynt.)
Roep ons spoedig ridder Wolfhart.
(De Hoofdman vertrekt.)
la brosse,
weder op den voorgrond.
Ik breng u, vorst, een ooggetuige voor,
Wiens mond u op het zwartste gruwelstuk
Verlichten zal, en diens getuigenis
Is onverwerpelyk.
filips.
Wy zullen zien.
Negende Tooneel.
FILIPS, LA BROSSE en WOLFHART.
la brosse.
Zie daer, myn koning.
(Aen Wolfhart)
Ridder, zeg den vorstWat u van Lodwyks dood bekend is.
[pagina 212]
wolfhart.
Vorst,
De koningin houdt veel van zangers; op
Den dag van Lodwyks wreede dood, heb ik
Haer het vergif van eenen menestreel
Zien koopen.
filips.
God! hoe ongelukkig toch!
Heer, spreekt ge waerheid?
wolfhart.
Vorst, ik zweer het u.
Tiende Tooneel.
JAN met afgeslagen vizier, FILIPS, LA BROSSE en WOLFHART.
jan,
binnenstuivende langs de deur ter zyde.
En ik zeg dat ge liegt.
filips,
verschrikkende.
Ach!
la brosse,
verschrikt ter zyde
Wat!
wolfhart,
ter zyde.
Ik beef.
jan.
Vorst, 'k zeg u dat die man een lastraer is;
Dat hy den roem, dat hy de deugd vermoordt
Van uwe vrouw. Ik eisch u om zyn daed
Dat gy hem als een moorder handelet.
Hy is een lasteraer! en ik wil u
Dit toonen met myn ligchaem tegen 't zyne.
Zie daer.
(Werpt zynen handschoen voor de voeten van Wolfhart.)
wolfhart,
ter zyde.
ô God! ô God!
la brosse,
ter zyde aen Wolfhart.
Gy vreest? raep op.
[pagina 213]
filips,
half verheugd.
(By zich zelven.)
By my alleen niet, ook by anderen.
Is myne wederhelft onnoozel.
(Aen Jan.)
Ridder,Hoe is uw naem.
jan.
Ik bid u koning, laet
My onbekend zyn.
wolfhart,
(ter zyde.)
'k Durf niet.
la brosse,
ter zyde aen Wolfhart.
Laffe mensch!
filips,
tegen Jan.
't Is goed; ik wil in uw geheim niet dringen
En myne gade van geen middelen
Berooven, die hare onschuld kunnen toonen.
la brosse,
ter zyde aen Wolfhart.
Wees onbevreesd - raep op.
wolfhart,
hem ter zyde antwoordende.
Ik durf niet, ach!
la brosse,
aen Jan.
Mynheer, maer zyt gy edel.
jan.
Zwyg! ge zyt
Geen antwoord waerd.
(Aen Filips.)
Ik zweer u, vorst, dat ik
Van eedlen bloede ben.
filips.
't Is wel.
la brosse,
ter zyde.
Dit woord
Betaelt hy duer.
(Aen Wolfhart.)
Raep op of beef.
wolfhart,
ter zyde.
Ik zal....
filips,
aen Wolfhart.
Wel, antwoordt gy aen die beroeping?
[pagina 214]
wolfhart.
Ja,
Myn vorst.
(Raept den handschoen van Jan op.)
filips
Wanneer begeert men dit gevecht?
jan.
Op 't oogenblik.
filips,
tegen Wolfhart.
Zyt gy te vrede, ridder?
wolfhart.
Ja, vorst.
filips.
Dit tweegevecht zy 't oordeel Gods.
Het zal my toonen of myne gemalin
Onnoozel is of niet. - Heer Wolfhart; hael
Uw wapens; 'k geef in tusschentyd bevel
Dat m'alles vaerdig make.
(Aen Jan.)
Ridder, volg me.Elfde Tooneel.
WOLFHART en LA BROSSE.
wolfhart,
wil vlugten.
ô, Laet me vlugten! Laet me vlugten!
la brosse,
hem nasnellende grypt hem by den arm.
Sta!
Hier!
(Trekt hem weder in het midden van het tooneel.)
wolfhart.
Laet me vlugten!
la brosse.
ô, Gy laffe ridder!
wolfhart.
Ik durf niet, neen.
la brosse,
laet hem los.
Waerom?
wolfhart.
Wel ziet ge niet....
[pagina 215]
la brosse.
Dat het een ridder is met blonde lokken?
wolfhart.
Neen, maer ik vrees om.....
la brosse.
Wat, gy vreest! gy die
De kloekste riddren overromplen kunt;
Die aen zoo menig dappren Saraceen
Het hoofd, by Tunis muer, gekloven hebt;
Wel, Wolfhart!
wolfhart.
Ja, ik vrees - ofschoon die ridder
En moed en krachten schynt te hebben, toch
Bezit ik hart genoeg om tegen hem
Te vechten; maer de slechte zaek alleen,
Die ik ga voorstaen, doet my beven.
la brosse.
Wel,
Waer gy van weet!
wolfhart.
Ik durf toch niet.
la brosse.
Ik vraeg
U of gy gaet?
wolfhart.
Ik durf niet.
la brosse,
hem by den arm grypende.
Wolfhart, hebt
Gy reeds vergeten wat ik van u weet?
Ik spreek niet meer; gy weet wat ik wil zeggen;
Welaen, wat kiest ge - rykdom of de galg?
(Laet hem los.)
wolfhart.
Helaes! het moet dan zyn, ik zal dan gaen;
'k Heb liever 't zwaerd van eenen ridder in
Myn boezem, dan de strop om mynen nek.
Einde van het derde bedryf.
[pagina 216]
Vierde bedryf.
De zael van het eerste bedryf.
Eerste Tooneel.
LA BROSSE, alleen by de tafel gezeten.
Zoo, zoo! een onbekende ridder durft
Dan myne pooging tegengaen! hy vreest
My niet, de dwaze, en denkt gewis dat ik
Zyn stoutheid ongestraft zal laten - ja,
(Staet op.)
Men zal 't hem toonen..... Maer wie mag hy zyn?
(Wandelt, diepdenkend, met trage stappen; eensklaps blyft hy verschrikt staen.)
God! hertog Jan van Braband!
(Zich gerust stellende.)
Neen, die niet.Geen bode heeft het hof verlaten en
Zoo zelfs een brief naer hem gezonden waer',
Dan kan hy nog zoo spoedig hier niet zyn,
Ten waer' de duivel hem er had gevoerd.
Maer wie - wie mag die ridder zyn toch? - Bah!
Waerom daer op gedacht? 't is me om het even.
Zou ik hem vreezen? ach! nog ver van daer!
Ik zal hem spoedig leeren hoe ik my
Kan wreken, wen ik my trotseren zie.
Doch 'k wil eens zien hoe daer gestreden wordt.
(Gaet naer het venster.)
't Is de eerste mael niet, onbekende, dat
Gy in het strydperk treedt; zie, warelyk
Zoo'n dapperheid en woede zag ik nooit:
Gy zyt een meester.
(Poos.)
Wolfhart, ha! gy biedtEen goeden wederstand - waerachtig, gy
Mydt goed de slagen.
(Stilte.)
Sla! - 't is spyt; gy hadt
[pagina 217]
Hem kunnen treffen, Wolfhart.
(Kleine poos.)
(Verschrikt.)
God! wat slag!Hy valt! hy sterft..... Bah! het is niets; het is
(Gaet van 't venster.)
Een mensch dien wy niet meer te vreezen hebben.
Het is nu zeker dat die man my nooit
Verraden zal: de dooden spreken niet.
Tweede Tooneel.
LA BROSSE en REINHOLD.
reinhold,
optredende.
Mynheer La Bross'!
la brosse.
Wat is 't
reinhold.
Ik heb u lang
Gezocht; ik vind u eindlyk hier; ge kent
Het antwoord?
la brosse.
Ja, ik ken het door den vorst.
reinhold.
Vaerwel! ik vlugt; onz' zaken worden slecht;
Ge zult het spoedig ondervinden. Gy,
Gy moogt de kans nog wagen, zoo 't u lust;
Ik stel myn hoofd niet gaerne bloot en wil
Myn bloedverwant ook niet ten gronde helpen.
Vaerwel! ik vlugt: de tyd is my nog gunstig;
Indien gy my wilt volgen.....?
la brosse.
Spoed u heen.
(Reinhold af.)
Derde Tooneel.
LA BROSSE.
Ik heb uw diensten niet meer noodig; ik
Alleen, ik kryg het wel gedaen; ja, zelfs
Ben ik verheugd dat gy u henen spoedt.
[pagina 218]
Al weder één, dien 'k niet meer vreezen zal.
'k Sta nu alleen, en 'k wil nu toonen wat
Een enkel, maer een listig brein vermag.
Vierde Tooneel.
LA BROSSE, VERNEUIL en FILIPS.
filips,
rondziende.
Mynheer Verneuil, waer blyft de ridder toch
Die daer zoo groote dapperheid liet blyken.
verneuil.
Myn koning, hy is van zyne kleederen
Met stof en bloed bemorst, zich gaen ontdoen.
filips.
't Is wel. - La Bross', Maria is onnoozel;
Nu blykt het dat men my bedrogen heeft.
la brosse.
Myn koning, zeker wensch ik de onschuld der
Vorstin te zien, doch.....
verneuil,
ter zyde.
God! de vrees beklemt
Myn hart.
la brosse.
Doch ik zou blyken willen zien,
Die geenen twyfel laten, welke de onschuld
Van uwe weêrhelft kan bezoedelen.
filips.
Die heb ik.
la brosse.
Welke vorst?
filips.
Dit tweegevecht.
la brosse.
Het toont ons niets. Indien het iets bewees,
Dan had ik zelve ter bevestiging
Van myne woorden 't zwaerd gegrepen; maer
Het kan ons niets bewyzen, niets. De man,
[pagina 219]
Die sterft, is mogelyk een deugdzaem man;
De kracht ontbreekt hem - daerom valt hy, vorst,
Terwyl zyn overwinnaer, welke soms
Door eene blinde kans begunstigd wordt,
De handigheid gepaerd heeft aen de kracht.
De ridder, die het meeste kracht bezit,
Wint meest altyd; ja, de overwinnaer kan
Zelfs pligtig zyn; en wat wordt dan 't gevolg
Des tweegevechts? - een nieuwe misdaed, die
Het menschdom wederom beweenen moet.
filips.
Het tweegevecht is steeds en overal
Het oordeel Gods.
la brosse.
ô Tyd! In de eeuwen, wen
De lichtstrael der beschaving nog niet in
Den nacht geblonken had van de barbaersheid,
Dacht men dat God in hem die stierf, altyd
Den schuldgen wees; maer is dit geen gevoelen
Dat door de rede moet veroordeeld worden?
Hoe vaek verhief der pauzen stem zich tegen
Het oordeel van den degen en de lans?
Dit oordeel strydt met onzen heilgen Godsdienst.
En moet ik toonen dat de Heer niet steeds
Het zwaerd der vromen heeft bestierd? - Wel, vorst,
Neem dan en lees de bladen der kronyken,
De kruisvaert door de Christnen ondernomen
Was zeker heilig; gaf hun God de zege
Of was 't de halve maen, die triumfeerde?
Uw vader Lodwyk was een heilig man;
Hy droeg de wapens, zyn geloof ter eere,
Nogtans hy werd de krygsgevangene
Der Heidenen. De Heer laet toe dat soms
De boozen zegepralen en dat zy
In hun triumf den braven met den voet
Vertrappen; de Almagt laet dit somtyds toe
Om redenen, die ons geheimen zyn.
Gy ziet, myn vorst, het oordeel van het zwaerd
Is valsch en niets bewyzend, en men geve
Dus geen geloof aen zyn getuigenis.
[pagina 220]
verneuil.
Men moet misschien een vrouw gelooven, die
Door strenge levenswyze 't wufte volk
Verblindt en die alleenlyk door den geest
Der leugen ingegeven wordt - is 't niet?
la brosse.
Gy spreekt van die Begyn van Nyvel, maerschalk?
verneuil.
Ik spreek van haer.
la brosse
Het is een heilge vrouw.
verneuil.
Misschien voor u.
la brosse.
Verklaerde haer de kerk
Van Nyvel reeds niet heilig?
filips.
Maerschalk, hoor;
Ik kryg weldra een antwoord van die vrouw:
Wy zullen ondervinden of ze waerlyk
Door God wordt ingegeven.
la brosse,
ter zyde.
Doemnis! doemnis!
hoofdman,
boodschappende.
De Heer van Wezemael verzoekt gehoor
By uwe koninglyke hoogheid, vorst.
filips.
Men laet' hem binnen komen.
(Hoofdman af.)
Wel, daer is
Het antwoord juist.
la brosse,
ter zyde.
Ik ben verloren; 'k zie
Geen uitkomst meer,
filips.
Men laet' my thans alleen.
[pagina 221]
la brosse,
ter zyde.
Kastilje's afgezant moet weg - 't is tyd.
(Af.)
(Filips, zet zich by de tafel.)
verneuil,
de woorden van La Brosse gehoord hebbende, ter zyde.
Wat zegt hy daer? Kastilje's afgezant
Moet henen? Wat toch wil hy daer mêe zeggen?
Ik ga hem achtervolgen - 'k wil het weten.
Vyfde Tooneel.
FILIPS, VERNEUIL, JAN.
verneuil,
die in het aftreden Jan ontmoet, ter zyde.
Kom mêe - kom mêe!
jan,
ter zyde.
Wat is het?
verneuil,
ter zyde.
Volg me spoedig.
jan,
ter zyde.
Waerom?
verneuil.
Ik zal 't u zeggen - volg me thans.
(Vertrekt met Jan.)
Zesde Tooneel.
FILIPS en VAN WEZEMAEL.
filips.
Vondt gy de vrouwe, Heer van Wezemael?
van wezemael.
Ja, vorst.
filips.
En wat gevoelen hebt gy over
Die vrouw?
van wezemael.
Zy scheen meer dan een daeglyksch mensch.
[pagina 222]
filips.
Gelooft gy dat haer woord Gods sprake zy?
van wezemael.
Ja, dit geloof ik.
filips.
(Ter zyde)
Zyn gevoelen stemtMet dit van Reinhold overeen. Ik hoop,
Dees antwoord zal wat klaerder wezen dan
Het eerste.
(Luid)
Ridder geef my rekenschapVan uwe zending - Wat heeft u de vrouw
Geantwoord?
van wezemael.
‘Ga en zeg den Koninge,
Dat hy niet moet gelooven, wat men van
Zyn hooggeroemde gade zegt; zy is
Onpligtig aen de daed, waervan men haer
Beschuldigd heeft. Hy mag met zekerheid
Op haer getrouwheid rekenen, zoo wel
Voor zich als voor de zynen. Zeg ook dat
De moorder van zyn kind een man is, die
Naest zyne zyd' zich dagelyks bevindt.’
filips,
verheugd.
Dit is het - warelyk, Mynheer, dit is het!
Gy brengt my hare woorden eerlyk over?
van wezemael.
Geen enkel woord veranderde ik.
filips.
Ik zeg het.
Mynheer, ik ben te vrede en zeg u dank;
Ga en dat heel het hof dit antwoord kenne.
(Van Wezemael af.)
Zevende Tooneel.
FILIPS, alleen.
Dees antwoord is ten minste duidelyk;
't Verzekert my van de onschuld der vorstin.
ô, Wat zal myne gade blyde zyn.....
ô!..... Maer ik spoed my dat ze 't antwoord kenne.
(Doet de deur van ter zyde open.)
Maria!
[pagina 223]
Achtste Tooneel.
FILIPS en MARIA.
filips.
Gunstig is het antwoord; ja,
Geen gunstiger kon ik verwachten.
maria.
Vind
Ik dan ten laetste myn gemael terug?
filips.
Myn gade!
maria.
'k Ben niet pligtig meer voor u?
filips.
Ach! nooit en kon ik dit gelooven - nooit.
maria.
Ge mint me weêr gelyk ge me eertyds mindet?
filips.
Maria! ik was vader; 'k had een zoon;
Ik zag hem sterven en de vadersmart
Ontroofde my de zinnen. ô, Ik was
Het niet die u deed weenen - neen ik niet;
Ik was een werktuig, dat de lastertael
Voor dryfveer had. Helaes! ik wist niet wat
Ik deed. Ik was gelyk een zinloos mensch.
Gy hebt geleden - veel geleden - en
In uw verdriet hebt gy gedacht dat ik
U lyden deed; Maria! gy bedroogt u -
En in uw smart hebt gy me mogelyk
Gedoemd; uw kerker wedergalmde dan
Misschien van uw vervloeking tegen my!
Helaes! vergeef, Maria! ô, vergeef!
En God zal die vervloeking van myn hoofd
Dan keeren.
maria.
Ik vervloekte niemand, vorst.
[pagina 224]
filips.
Myn God! ik raeskal - neen gy kunt my niet
Vervloeken - neen ge zyt te goed, te deugdzaem.
Myn ga, gy wist het - 't was vergeefs dat ik
Myn liefde dooven wilde - 't was vergeefs
Dat ik den haet wou voeden in myn hart.
Myn ga, gy wist dat ik u steeds beminde;
Gy wist dat ik aen uwe onnoozelheid
Altyd geloofde - neen, gy kondt my niet
Vervloeken - my niet - hen alleen, die my
Bedrogen. 'k Zal hen straffen - vreeslyk straffen.
maria.
La Bross', die my altyd vervolgde, vorst,
La Bross', die my by u beschuldigde,
Was mogelyk in deze zaek verblind.
Hy ook werd mogelyk bedrogen - 't is
Een raedsel. Straf hem niet; vergeef hem, vorst.
filips.
ô Deugd! ô deugd! wat zyt gy edelmoedig!
Wat is uw wraek toch schoon!
maria.
Ik ga; 'k moet nog
Een pligt volbrengen, vorst; den ridder, die
Zyn leven blootgesteld heeft om myne onschuld
Te toonen, ga ik danken.
filips.
Maer wie is
Die ridder, die zoo dapper vocht?
maria.
Hy zelf
Zal aen uw voet zich kenbaer maken. Filips,
Vaerwel.
(Af.)
Negende Tooneel.
FILIPS, alleen.
Als ik haer lyden zag, kon 'k niet
Gelooven dat ze pligtig was, en nu
De vreugd zich in haer blikken toont, ô nu
[pagina 225]
Ben ik verzekerd van haer onschuld.
(Wandelt, diepdenkend; poos.)
MaerWie mag de moorder zyn van Lodewyk? -
Een man die daeglyks naest myn zyde..... God!
Geen ander.....
hoofdman,
boodschappende.
Vorst, uw raedsheer vraegt gehoor
By uwe majesteit.
filips.
Geen ander dan
La Brosse!
(Hoofdman vertrekt.)
Tiende Tooneel.
LA BROSSE en FILIPS.
la brosse.
Vorst, ik weet niet - doch zoo ik
Het morren van het hof gelooven moet
Spreekt men van my de snoodste lastertael
filips.
Men mort maer 't is niet zonder redenen.
la brosse.
Helaes! gy ook, myn vorst, gy kunt dit zeggen.
filips.
De koningin werd steeds door u vervolgd.
la brosse.
Myn God! ik heb de koningin vervolgd!
Heb ik het tegendeel niet steeds getoond?
Wie, vorst, wie is het die u zegde, toen ge
Bedroefd waert by het zien der lange tweedragt,
Die tusschen d'erfprins en uw ga bestond;
Wie, vorst, wie is het die u zegde: ‘Laet
De koningin en Lodewyk by één zyn;
Uit dit by één zyn spruit gewis de vriendschap.’
Wiens raed verzoende uw gade met uw kind?
[pagina 226]
Vorst, was 't de raed niet van uw kamerheer?
Heb ik de koningin vervolgd, omdat
Een wreed bevel my dwong een misdaed in
Het licht te brengen, misdaed, die misschien
Een andren gruwelyken aenslag broedde?
Heb ik de koningin vervolgd, omdat
Ik haer betichtte met des prinsen moord?
Maer wie bewees dat die betichting valsch is?
Wat zegdet gy toen ik u toonde dat
De zucht der heerschappy alleen de dood
Van d'erfgenaem der kroon kon vergen? - en
Wat heeft men tegen de bevestiging
Van eenen ooggetuigen kunnen zeggen?
Bleef Wolfhart niet getrouw aen zyn getuignis,
Zelfs op het oogenblik, wanneer men hem
Den degen in de borst ging stooten - op
Het vreeslyk oogenblik des doods, wanneer
De stemme van 't geweten niets verzwygt?
filips.
Kent gy het antwoord der begyn van Nyvel?
la brosse.
Ik ken haer beide orakels, vorst.
filips.
Gelooft
Gy dat de mond dier vrouw de waerheid spreekt?
la brosse.
Ja, koning, ik geloof het; want ik zelf
Heb u geraden van naer dit orakel
Te luisteren.
filips.
Wel nu, 't orakel zegt
My dat de koningin onnoozel is.
la brosse.
Ik wou dat ik het mogt gelooven, vorst.
Verklaer uw gade onnoozel - gy zyt meester;
Maer om ze onnoozel te verklaren op
Het antwoord eener vrouw, die.....
[pagina 227]
filips.
En gy zegt
My dat heur antwoord 't woord des Heeren is.
la brosse.
Het eerste was alleen de kreet der waerheid.
filips.
Het tweede?
la brosse.
Dit beteekent niets - wanneer
Gy naer de vrouw een tweeden bode zondt,
My dunkt, dat gy genoeg liet hooren dat
Ge een ander antwoord vroegt, en dat het eerste
Mishaegd had en niet aengenomen was.
Ook heeft de vrouw dit wel verstaen en om
't Verlangen van een koning te voldoen
Gaf het orakel u een antwoord, dat
Gansch met het eerste tegenstrydig is.
filips.
En ik, Mynheer, ik vind in tegendeel
Den zelfden zin in 't eerste als in het tweede.
Het zegt my dat de moorder van myn kind
Een huichelaer is.
la brosse.
Vorst, wel dit heb ik
U ook gezegd, toen ik de koningin
Beschuldigde. Herinnert gy u nog
Hoe ik dan zegde dat het kwaed zeer dikwyls
Het kleedsel aentrekt van de deugd om beter
Zyn gruwelyken toeleg te verbergen?
filips.
Mynheer, die woorden laten zich misschien
Wel zeggen van den man waer 't ander antwoord
Van spreekt.
la brosse.
Wat! spreekt dit van een man? - Ik
Het zegt dat uwe gade onnoozel is.
filips.
En dat de moorder van den prins een man is
Die dagelyks zich aen myne zyd' bevindt.
[pagina 228]
la brosse.
Myn koning?
filips.
Gy verbleekt?
la brosse.
Die man?
filips.
Zyt gy!
la brosse.
Ik!
filips.
Gy!
la brosse.
Myn vorst, ik word door u beschuldigd;
Vergeef my myne stoute tael: ik moet
Myn eer verdedigen. Vorst, antwoord my
Op myne vraeg. Waer vindt gy de oorzaek van
Dit yselyk gedrag? wat reden bragt
My tot des prinsen moord? Ik bid u, spreek.
(Stilte.)
Gy antwoordt niet? Welaen, dan antwoord ik.
Gy zondt Van Wezemael naer die Begyn
Van Nyvel en hy bragt een antwoord aen,
Dat duidlyk is. Maer wie verzekert u
Dat hy het antwoord zelf niet heeft gemaekt?
Dit antwoord moest het lot beslissen, 't lot
Van hertog Jan zyn zuster; en de heer
Van Wezemael is ook van Braband, vorst.
'k Ga verder nog. Hy bragt een antwoord dat
My met de moord beticht - weet gy waerom?
Myn koning, hoor en weet dan alles. 't Hart
Van hertog Jan van Braband blaekt van eerzucht.
Heeft hy het niet getoond? 't Bewys is daer.
Behoorde 't hertogdom aen Hendrik niet?
En Jan nogtans bezit het - Jan moest heerschen.
Wat lage middlen heeft hy niet gebruikt
Om 't erfdeel van zyn broêr te stelen? - En
Nu wordt hem 't hertogdom te klein; hy zoekt
Zyn grenzen uit te breiden. En zyt gy
Verzekerd dat hy met uw wederhelft
[pagina 229]
Niet samenspant, myn vorst, ont Frankryk aen
Zyn hertogdom te binden. Weet gy of
Hy zyne zuster niet gebragt heeft tot
De snoode moord van Lodewyk, om zoo
Uw schedel te zien bukken onder 't wigt
Der vadersmart en uwen hals te ontblooten
Voor zynen slag. Van Wezemael, die met
Zyn hertog dezen gruwbren toeleg smeedt,
Begrypt zeer wel dat ik - ik, die uwe oogen
Steeds opende, van kant moet wezen om
Hun doel niet te verydlen.
filips.
Hemel! is
Dit waerheid!
la brosse.
Dat de bliksem Gods myn hoofd
Verbryzele, zoo ik hier leugen uit.
hoofdman,
boodschappende.
Vorst, eene zending van het hof der Pairs.
filips.
't Is wel.
(Hoofdman af.
la brosse.
Ik ga en binnen weinig stonden
Ziet gy me weder.
(Wil vertrekken.)
filips.
Blyf.
la brosse,
ter zyde.
't Is juist hetgeen
Ik vroeg.
Elfde Tooneel.
LA BROSSE, FILIPS, die zich in eenen zetel zet, en een PAIR.
pair.
Ik koom tot u, genadig vorst,
In naem der Pairs. Men zegt in 't openbaer
Dat ons vorstin den prins vergiftigde
[pagina 230]
Om Lodwyks rang te geven aen heur zoon.
Het regt en mag niet onverschillig aen
Die reden zyn. De Pairs zyn dus vergaderd;
Zy gaen de moord des prinsen onderzoeken;
De wetten ondervragen en het regt
Doen spreken.
filips.
Hemel!
pair.
Vorst, bewilligt gy
Hun onderzoek?
filips.
Ik moet - 'k ben koning; maer
Geen koning van de wet.
pair.
't Is wel, myn vorst.
(Af.)
Twaelfde Tooneel.
LA BROSSE en FILIPS.
la brosse.
Myn vorst, vergaderd zyn de Pairs; gy hebt
My met des prinsen gruwbre moord beticht;
Welaen, ik zal my in de regtzael toonen
En, vorst, gy vindt me er op de bank van de
Beschuldigden; maer dat de koningin
Daer óók zy.
(Af.)
filips,
opstaende.
Waerom kan ik 't niet beletten?.....
ô God! verlicht het hart der regters - toon
De waerheid voor hun oog - doe de onschuld blyken
Der koningin en red haer! red haer, ja!
Einde van het vierde bedryf.
[pagina 231]
Vyfde bedryf.
Het tooneel verbeeldt de kamer der koningin. Eene tafel en eenige stoelen op den voorgrond aen de regter hand des aenhoorders.Ga naar voetnoot1
Eerste Tooneel.
ANNAH en JAN.
annah.
ô Zy was zoo verheugd, wanneer de vorst
Haer hooren liet dat zy onnoozel was -
Zy was verheugd en dacht niet dat La Brosse
Haer vreugd in smart verandren kon - zy kent
Den raedsheer niet - ze weet, och arme! niet
Wat helsche list er in zyn boezem schuilt;
Zy is zoo deugdzaem dat heur hart niet kan
Vermoeden dat er booze menschen zyn.
Helaes! zy ondervindt het nu; God weet
Wat schriklyk lot haer thans beschoren is.
jan.
Gy beeft reeds, Annah?
annah.
En wie zou niet beven?
jan.
Gy kent my?
annah.
'k Heb u met myn borst gevoed,
En ik zou u niet kennen.
jan.
Annah, weet
Dat hertog Jan niet beven kan en dat.....
[pagina 232]
Tweede Tooneel.
ANNAM, JAN en VERNEUIL.
verneuil,
angstig binnentredende.
Vlugt, hertog, vlugt, ô vlugt!
jan.
Waerom?
verneuil.
Men maekte
Zich vaerdig om het vonnis uittespreken,
En 'k heb my spoedig van de regtbank hier
Begeven - ô ik vrees - want alles - alles
Was tegen haer vereenigd: 't volk scheen dol
Van woede en vroeg met wild getier haer dood;
De regters - de getuigen - allen denken
Dat zy met regt beschuldigd wordt - Ik vrees
En niet alleen voor haer maer ook voor ons:
Gelukt La Bross', dan wreekt hy zich op ons,
Die zyne pooging dorsten tegengaen.
Ik bid u, vlugt - onttrek u aen zyn wraek.
jan.
En myne zuster ongewroken laten?
verneuil.
Gy zult haer niet meer kunnen redden: dit
Wordt u onmogelyk.
jan.
Wy zullen zien.
verneuil.
Gy kent den slimmen raedsheer niet.
jan.
't Kan zyn:
Maer weet, mynheer Verneuil, ik vrees hem niet.
Wy zullen spoedig toonen dat het mes,
Geslepen voor myn zuster, wel kan dienen
Voor 't hoofd des kamerheeren.
annah.
Hertog, zwyg -
Men komt.
[pagina 233]
jan.
Ga, Annah; zie, wie ons daer naekt.
annah,
aen de deur ziende.
Helaes! 't is zy, door wachters hier geleid.
verneuil.
ô, Groote God!
jan.
Wat zal het wezen?
Derde Tooneel.
MARIA, JAN, VERNEUIL en ANNAH.
maria,
in eenen zetel neder zakkende.
Sterven!
annah.
God! de aenslag van La Brosse is dan gelukt!
verneuil.
Myn vrees was niet dan al te wel gegrond!
jan.
ô Helsche kamerheer! uw ure naekt!
maria.
Onnoozel sterven!
annah.
Hemel!
jan.
Neen, ô neen,
Gy zult niet sterven - 'k zal u redden - ik
Heb dit gezworen - hoor uws broeders stem
Myn zuster, hoor uws broeders eed - gy zult
Ja, gy zult leven.
maria.
Sterven!
verneuil.
Ach! mevrouw,
Verjaeg dit somber denkbeeld.
annah.
ô Verjaeg het -
Ik bid u by de teedre zorg; waermede
[pagina 234]
Ik u altyd omringde - hoor uw broeder,
Die zegt dat gy zult leven.
maria.
Sterven!
annah.
God!
verneuil.
Vorstin!....
maria.
Onnoozel sterven!
jan.
Ach! verwerp
Dit helsch gedacht! en laet dit woord niet hooren:
Het is een zwaerd, dat door myn harte vlymt.
Denkt gy misschien dat 'k u niet redden kan?
maria.
Niets kan my redden - niets.
jan.
Uw regters zyn.....
maria.
God oordeele eens myn regters!
jan.
Omgekocht,
Myn zuster, en het volk.....
maria,
opstaende.
Helaes, het volk.
Hadt gy gehoord, myn broeder, hoe het volk
Myn dood met woeste kreten vroeg - hadt gy
Gehoord hoe 't onophoudlyk schreeuwde: ‘Dood!
Dood aen de moorderes van Lodewyk!....’
Het volk had me altoos lief en ik - ik was
Altyd zyn troost - zyn hulp in 't ongeluk.
En - broeder, niet eene enkle stem verhief
Zich voor de regtbank - niet eene enkele om
My te verdedigen. Helaes! ik zocht
Er myn gemael - ik vond er geen gemael -
Waer was hy op dien stond? Ik deed een onschuld
Van dry en twintig jaren pleiten: maer
[pagina 235]
Gold hare stem? maer heeft myn vorig leven
My kunnen redden? God! 't was al om niet.
En nu - nu moet ik sterven - en wat dood!
'k Moet sterven als de moordster van het kind
Myns mans! En - broeder, zie wat toekomst my
Verwacht - wat akelige toekomst - zie!
De bladen der geschiedenis en melden
Myn naem niet dan met diepen afkeer en
Der volken vloek zweeft eeuwig op myn graf.
En toch - onnoozel sterven! -
(Zy slaet hare armen om den hals van Jan.)
Broeder blyft
Er my nu niets meer over..... niets meer over.....
jan.
Ik blyf u nog. - Ja ik, Maria!
maria,
hem met wanhoop aenziende.
Gy?
jan.
Gy weet wat ik gezworen heb, myn zuster;
Wees zonder schrik - nog schemert de avond niet;
Ho! Ik gebied het u, wees zonder schrik.
maria.
Is alles niet verloren?
jan.
Neen, er blyft
Een middel nog - myn overwinnend zwaerd
En heeft u niet gered; dit griefde my:
Ik had myn ridderroem vergroot gezien:
Doch 'k zal u redden, want ik heb 't gezworen.
Het middel, dat ik nu te baet neem, is
Misschien wat laeg voor my - de nood kan dwingen.
Verneuil verbergde my in een vertrek,
Dat naest de kamer van La Brosse ligt,
En daer - daer luisterde ik geheimen af,
Wier openbaring aen den kamerheer.....
annah,
verschrikt.
Men naekt.....
[pagina 236]
jan.
Zie - blyf, indien 't de koning is;
Ga door, zoo het de kamerheer zou zyn.
annah,
aen de deur ziende.
ô Hemel!
(Af.)
verneuil.
Doemnis! Doemnis!
jan,
aen Verneuil.
Heb geen vrees.
Wil henen gaen - ik zal my daer verbergen.
(Wyst op de deur van den achtergrond.)
Zoo 't noodig is zal ik my wel vertoonen.
(Verneuil af.)
(Aen Maria.)
Myn zuster, spreek maer onbevreesd en stout.
Want wee! wee hem! zoo hy aen u de hand
Durft slaen.
(Af.) (Kleine poos.)
Vierde Tooneel.
MARIA en LA BROSSE.
la brosse.
Gy hebt uw vonnis hooren lezen,
Mevrouw.....
maria.
Ha! Godvergeten lasteraer!
Is 't niet genoeg dat de onschuld 't offer worden
Zal van den beul? is 't niet genoeg dat gy,
Verheugd, uw satans blikken in myn bloed
Kunt spiegelen? - Zeg schelm! is 't niet genoeg?
Komt gy my nu nog hoonen?
la brosse.
'k Koom u redden.
maria.
Ach hemel!
(Kleine poos.)
la brosse,
op eenen verlegen toon.
Ja, mevrouw, de man die u
Beschuldigde, wil thans uw redder zyn.
[pagina 237]
Gy zeidet over eenge dagen, toen
Gy met uw voedster in gesprek waert, dat
Gy in myn oog de wraekzucht laest - 't was zoo.
Doch, eer die in myn blik te lezen stond,
Blonk daer eene andre drift, mevrouw. Ik wou
My wreken; 'k dacht dat gy die eerste drift
Begrepen hadt en tevens ook verachtet.
Misschien bedroog ik my by die gedachte.
Maer heden is de wraekzucht uitgedoofd,
En heden komt het vuer der eerste drift
Weêr boven in myn harte; daerom wil ik
U redden. - Hebt ge my verstaen, mevrouw -
maria.
'k begryp u niet. -
la brosse.
Gy kondt in mynen blik
De wraekzucht lezen - lees nu in dien blik
Wat er hier omgaet in myn hart.
maria.
'k Versta
U niet. -
la brosse.
Gy wilt my niet verstaen.
maria.
Mynheer.....
la brosse,
verlegen.
Wel luister..... ziet gy niet..... dat 'k u bemin?
(Kleine poos.)
maria.
God! ik doorgrond ten laetste het geheim.
la brosse.
Ik bid u, o verstoot - veracht me niet -
Aenhoor myn bede - vlugt met my, o vlugt
Waer schatten ons verwachten - o ik smeek.....
maria.
Verachtlyk mensch! heeft u een vrouw gebaerd,
Of was uw eerste daglicht 't vuer der hel?
Zyt gy een duivel of een duivelskind?
[pagina 238]
God! 't is hem niet genoeg dat hy den beul
Zyn byl ziet slingren boven myne kruin -
Den laffe schelm - het is hem niet genoeg!
Hy moet nog myner deugd den doodsteek geven.
Mynheer, ga henen en volvoer uw wraek.
la brosse.
Verschoon die wraek - zy sproot uit eene liefde
Die gy veracht hebt - en, mevrouw, wat hartstogt
Kan feller werken dan verachte liefde?
Verschoon die wraek - en eer gy verder spreekt,
Denk dat ik u bemin.
maria.
My walgt uw tael:
Ga henen - en dat myn verachting voor
Uw helsche drift uw wraek nog feller terge -
Ga, lage kamerheer!
la brosse.
Ja kamerheer -
En wat zyt gy? - Denk eens aen uwen stand;
Ge zyt nu.....
maria.
Ik ben boven uwen hoon.
la brosse.
Uw ure naekt - wees spoedig - kies; wat wilt ge
Myn liefde.....
maria.
Ik kies de moordbyl van den beul.
la brosse.
Zoo, zoo - 't zal schoon zyn als gy op den grond
Zult knielen - als ge uw hoofd zult leggen op
Den slagblok - denk hoe schoon - en dan het volk
Dat eeuwge doemnis roept op uwen naem -
Mevrouw.....
maria.
Ik zeg dat gy u henen maekt;
De bylslag van den beul is zachter dan
Een enkel woord uit uwen helschen mond.
[pagina 239]
Vyfde Tooneel.
MARIA, JAN en LA BROSSE.
(Jan komt stil op en zet zich achter La Brosse: hy is met afgeslagen vizier en blooten degen.)
la brosse.
Nog eens - wat kiest ge?
maria.
Maek u henen, lafaerd!
la brosse.
Welaen, ik wilde uw redder zyn en thans
Word ik uw beul.
jan,
La Brosse by de keel grypende.
Gy zyt het waerd.
la brosse.
Ai my!
jan,
werpt La Brosse op den grond, zet zyne regter knie op de borst van den raedsheer, dien hy steeds by de keel vasthoudt.
Ha! trotsche schelm! ha! nu heb ik u vast.
la brosse,
poogt uit de handen van Jan te geraken.
Laet los!
jan.
Wacht wat - zoo spoedig niet.
la brosse,
in zyne pooging voortgaende.
Laet los!
jan,
hem steeds op den grond drukkende.
Zeg, satan, hoe veel heeft het u gekost
Om uwe regters om te koopen en
Het vollek op te maken om de dood
Der koningin te vragen - zeg.....
la brosse,
met nieuwe pooging om los te geraken.
Laet los!
jan.
Hoeveel?
[pagina 240]
la brosse.
Laet los! laet los!
jan.
't Is lang genoeg
Dat gy den duivel hier op de aerde speelt
't Wordt tyd dat gy terugkeert by uw broeders.
(Wil La Brosse doorsteken.)
la brosse,
den degen van Jan vastgrypende.
Laet los! laet los!
jan,
zyn degen uit de hand van La Brosse trekkende.
Ja beef nu.
Zesde Tooneel.
MARIA, JAN, FILIPS, VERNEUIL en LA BROSSE.
filips,
binnenstuivende.
Wat gedruis! -
Houd op! houd op!
jan,
La Brosse loslatende.
Wel daer dan.
(Zet zich aen de regterhand zyner zuster. La Brosse staet op en gaet zich geheel aen de linkerzyde van den aenhoorder plaetsen.)
la brosse,
ter zyde.
Kon ik vlugten!
filips,
aen Jan.
Gy, wie gy ook moogt zyn, ge weet het regt
Heeft alles onderzocht en.....
jan,
die zynen degen in de scheede gestoken heeft.
Valsch is 't vonnis,
Dat door een regter uitgesproken wordt
Die omgekocht is - doch ik wil daer niet
Van spreken, 'k eisch u maer op eigen stond
Dat ge uwe wederhelft in vryheid stellet
En dat die man
(op La Brosse wyzende)
den beul geleverd worde.
[pagina 241]
filips.
Ik weet niet, onbekende, waerom gy
Zoo stout party voor myne gade neemt.
jan.
Ik eisch haer vryheid, vorst, en zynen dood.
(La Brosse aenwyzende.)
Dit is myn antwoord.
filips.
Gy zyt in myn magt.
maria.
Myn broeder, spreek toch zoo niet tot myn man.
filips,
verschrikkende.
Wat - Jan van Braband!
la brosse,
verschrikt, ter zyde.
Jan van Braband! doemnis!
jan,
zyn vizier omhoog slaende; aen Filips.
Ja, Jan van Braband - die zyn zuster wreekt
En u zal redden - weet, de staetsgeheimen
Van Frankeryk zyn aen Kastiljes koning
Verkocht.
filips,
verschrikkende.
Wat zegt ge?
jan.
Flips, dit wist gy niet -
Maer vraeg het uwen kamerheere, die
Er zyn belooning van te wachten heeft -
Hy zal 't u beter zeggen.
la brosse.
Wat - 'k verkocht
De staetsgeheimen - ik! -
jan,
aen La Brosse.
Geen woord meer.
(Aen Filips.)
Vorst,
Ga naer de kamer des verraders - mooglyk
Vindt gy er nog Kastilje's afgezant.
filips.
Heer maerschalk, spoed u naer zyn kamer.
verneuil.
Goed.
(Af.)
[pagina 242]
Zevende Tooneel.
De vorigen, VERNEUIL uitgezonderd.
la brosse.
Hy lastert, vorst.
filips.
Ik zal het ondervinden.
jan.
En zeker lieg ik ook als ik u zeg
Dat ge aen de koningin een helsche liefde
Verklaerdet - he! dan lieg ik zeker ook!
maria,
zuchtend.
De schelm!
filips
Afgryselyk! Afgryselyk!
o! 't Is een droom? -
jan.
Neen, neen, het is de waerheid.
filips,
naer Maria loopende.
Is 't waer, Maria, is het waer?
maria.
Ach! niet
Dan al te waer, myn vorst -
filips,
haer by den arm grypende.
Maria, is
Het zoo dat gy met myne liefde spot?
Maria, is het zoo dat gy de trouw
Verbreekt, die gy my hadt gezworen? ô!
Gy smyt een eeuwge schandvlek op myn naem,
Maria.....
maria,
weenende.
Filips!
filips.
Gy zult sterven - ja -
Gy hebt uw huwlykseed verbroken - dood -
maria.
Zwyg, Filips, zwyg!
[pagina 243]
filips.
Maria! gy zult sterven,
En zonder biecht - dan kunt gy in de hel
Uw helsche drift vertellen.
(Laet haer los.)
maria.
Filips! Filips!
Weet gy waerom ik leed? Weet gy waerom
Ik in een kerker zuchtte en weende - Filips!
Weet gy het? - ô, Het was omdat ik u
Beminde - omdat ik aen den eed, dien ik
U zwoer, getrouw gebleven ben - omdat ik
De liefde van uw kamerheer verachtte -
En zyn u al myn tranen - al myn zuchten -
Is u het bang verdriet, dat my het hart
Gebroken heeft en my welhaest het graf
Ontsluiten zal, dan geene blyken, die
U zeggen dat ik trouw bleef aen myn eed!
filips.
God! ik ben zinneloos - vergeef! vergeef!
Omdat ik u bemin, verdenk ik u
Maria, ô, ik weet het, ik was steeds
Uwe eenigste gedachte en gy - gy, waert
Ten allen tyd myn troost. Ofschoon men u
Ter dood veroordeeld hebbe, toch heb 'k u
Nog altoos lief - de byl des beuls zal eerst
Myn schedel klieven eer zy uwen hals
Zal raken.
Achtste Tooneel.
MARIA, JAN, FILIPS, VERNEUIL en LA BROSSE.
verneuil.
Niemand heb 'k gevonden, koning.
la brosse.
Myn vorst, ge ziet nu dat hy liegt.
jan.
(Aen La Brosse.)
Zoo gyDen schoonen naem van ridder waerdig droegt,
[pagina 244]
Uw bloed zou my van deze schandvlek wasschen -
(Aen Filips.)
Vorst, geef bevel dat eenge ridders in
Den zadel springen - zeker halen zy
Kastilje's afgezant nog by - hy kan
Niet lang vertrokken zyn - In tusschentyd,
Om u te toonen dat ik niet en lieg,
Blyf ik uw man - zie daer myn degen.....
(Wil zynen degen aen Filips geven.)
filips.
Steek
Hem in de scheede.
(Jan steekt zynen degen in de scheê.)
hoofdman,
boodschappende.
Vorst - daer is een vrouw
Met vreemd gezigt en zwart gewaed, die u
Gehoor verzoekt.
filips.
Wat vrouw?
hoofdman.
Ik weet niet, vorst -
Ik dorst haer niet bezien - heur oogslag deed
My schrikken - hy scheen in het diepste van
Het hart te dringen.
filips.
Laet haer binnen komen.
(Hoofdman af.)
Negende Tooneel.
MARIA, JAN, FILIPS, DE BEGYN VAN NYVEL, VERNEUIL en LA BROSSE.
de begyn,
zy is in het zwart gekleed; eenen blik op Jan werpende.
Gy hebt uw pligt gedaen.....
(Maria beziende.)
Miskende deugd.
(Zy ziet La Brosse met strakke blikken eenige stonden sprakeloos aen; La Brosse keert het hoofd om; eindelyk zegt zy.)
Gy zyt de schelm.
[pagina 245]
filips.
Wie zyt ge vrouw?
de begyn.
Hoe koning,
Gy kent my niet?
filips.
Hoe is uw naem?
de begyn.
Men noemt
My steeds: Begyn van Nyvel.
la brosse,
ter zyde.
'k Ben verloren.
filips.
Wat wilt ge?
de begyn.
Luister, vorst. - Er is een stond -
Een vreesbre stond in 't leven van den mensch;
Die stond is 't uer des doods. De sterveling
Is dan geen meester meer van zynen wil -
't Geweten is dan meester van den mensch.
Zoo lang hy leeft, begraeft hy in zyn hart
Geheim en misdaed; maer zyn laetste zucht
Gaet zwanger van belydenissen en
Geheimen. - Vorst, een Kastiljaen, die by
De stadspoort van zyn klepper viel, voelde ook
De magt van het geweten; stervend lag
Hy daer - ik was by hem - daer hy den dood
Zag naedren, gaf hy my deez' brief en stierf.
'k Moest u den brief bestellen - hy behelst
Een groot geheim.
(Geeft hem eenen brief.)
filips,
het zegel ziende verschrikt.
Myn zegel.
de begyn.
Heb geen vrees -
Ge weet reeds alles wat er in staet, vorst;
Myn goede hertog heeft het u gezegd.
[pagina 246]
hoofdman,
boodschappende.
Een zending van het hof der Pairs verzoekt
Gehoor by uwe majesteit.
filips.
't Is wel.
(Hoofdman af.)
Tiende Tooneel.
MARIA, JAN, FILIPS, DE BEGYN VAN NYVEL, een PAIR, VERNEUIL en LA BROSSE.
pair,
een perkement aen Filips gevende.
Myn koning, wil dit vonnis onderteeknen.
filips.
Wy lezen eerst wat deze brief behelst.
(Wil den brief openbreken.
la brosse,
ter zyde.
Wel aen - ik zie geen uitkomst meer, maer 'k heb
Nog moed om zelf myn misdaed te bekennen.
(Luid.)
Vorst, lees hem niet - 'k ben pligtig. - Ik beminde
De koningin en zy verachte my:
Om myn verachte min te wreken, heb
Ik uwen zoon vergiftigd en uw gade
Beschuldigd met die moord - had ik gelukt
In myne wraek, dan had ik op myn beurt
Den toorn van hertog Jan te vreezen; 'k zocht
Een schuilplaets in Kastiljen om my aen
Zyn wraek te onttrekken.
filips.
Booswicht, zwyg - genoeg,
Heer maerschalk roep de wachters - vat den man
Zyn uer is daer.
(Verneuil af.)
(Aen den Pair.)
Dit is het vonnis der
[pagina 247]
Vorstin - wel daer dan!
(Werpt het perkament op den grond en vertrapt het met zynen voet.)
Zeg dit aen de Pairs -
En dat het volk dit wete.
pair.
Ik spoed me koning,
En draeg hun dit berigt.
(Af.)
Elfde Tooneel.
MARIA, JAN, FILIPS, DE BEGYN VAN NYVEL, VERNEUIL, LA BROSSE, HOOFDMAN en DRIE WACHTERS.
filips,
tegen den Hoofdman.
Heeft reeds de beul
Zyn byl gewet?
hoofdman.
Hy staet gereed en wacht.
Op uw bevel.
filips,
op La Brosse wyzende.
Leid hem dien man voor offer.
jan,
terwyl de wachters La Brosse vastgrypen.
De moeite van den beul zy ook beloond.
Einde van het laetste bedryf.
H. Peeters.
- voetnoot1
- In dees bedryf treden allen op en af langs de deur ter zyde, behalven Jan, die op het einde van het derde tooneel langs de deur van den achtergrond vertrekt en langs dezelfde deur met het begin van het vyfde tooneel binnen komt.