|
| |
Boekbeoordeelingen.
| Daniël door P.F. Van Kerckhoven. Antwerpen, Buschmann. 1845. |
| De Teuten, eene zedenschets uit de XVIIe eeuw door Ecrevisse. Brussel, Greuse. 1844. |
| De Bokkenryders in het land van Valkenberg door denzelfden, by denzelfden, 1845. |
| Verwoesting van Maestricht, historische tafereelen uit de XVIe eeuw, door denzelfden. Antwerpen Buschmann. 1845. 2 deelen. |
Wy zullen heden volbrengen wat wy op bladzyde 238 beloofden, en spreken over de letterkundige voortbrengsels van twee onzer vruchtbaerste schryvers: de heeren Van Kerckhoven en Ecrevisse. Het schynt ons onnoodig, voor aleer wy die werken beoordeelen, nogmaels in bemerkingen over den roman te treden: in de voorgaende nummers van het tydschrift hebben wy genoeg getoond, wat wy over dit vak denken. Het zy ons slechts toegelaten hier nog een enkel woord by te voegen, om te herhalen wat wy reeds gezegd hebben over onze wyze van beoordeelen: onze kritiek zal streng schynen; maer, wy verzekeren het, zy zal regtveerdig zyn: zy zal streng zyn omdat wy nooit een vinger breed van den ons voorgebakenden weg zullen afwyken; zy zal regtveerdig zyn, omdat wy ieder met
| |
| |
dezelfde maet meten, alles aen de eeuwige grondbeginselen van het Schoone toetsen, en ons door geen stelselmatigen partygeest zullen laten geleiden. - Vangen wy aen met den heer Van Kerckhoven.
De roman Daniël, heeft plaets in de negentiende eeuw vóór dat er in België yzeren wegen lagen. Daniël, een kunstschilder, die, om zyne studiën te vervoorderen, reist, wordt door zyne moeder Katarina naer zyne geboortestad Antwerpen teruggeroepen, om by het sterfbed zyns vaders tegenwoordig te zyn. Hy rydt met den snelwagen naer Antwerpen; onder zyne reisgezellen bevindt zich een oude heer, die voor den kunstenaer ingenomen schynt. Die oude heer, Van Hardenhoek geheeten, is de oom van Katarina, Daniël's moeder; maer is nogtans der moeder en den zoon onbekend, daer hy voorheen in Amerika gewoond en daerna veel gereisd heeft. De kunstenaer komt by zynen zieltogenden vader, die hem om vergiffenis smeekt, om het lyden dat hy zynen zoon en zyne vrouw heeft doen onderstaen. De vader, Hendrik, had een losbandig leven geleid, zyne fortuin en die zyner vrouw verkwist, en was dan eindelyk door eenen vreemdeling, die zich op zekeren dag by Katarina aenbood, en niemand anders dan de oude onbekende oom was, gedwongen geworden het huis zyner echtgenoote te verlaten. Weldra werd Hendrik doodelyk ziek, en verzoende zich met zyne Katarina. Deze roept haren zoon by zyns vaders sterfbed. Hendrik laet vele schulden na, welke alle door de weduwe betaeld worden, zoo dat haer vermogen inkrimpt. Nogtans zegt zy hierover geen enkel woord aen haren zoon, vreezende hem daerdoor te verontrusten. Deze wil hunne ontredderde fortuin met zyne kunst herstellen: hy geeft lessen, en wordt door het toedoen van zynen opregten vriend den toonkunstenaer Marten ten huize van den heer Van Berchem toegelaten om lessen aen dezes dochter Maria te geven. Het meisje wordt weldra door Daniël bemind, en betoont den jongeling wederliefde. Maer de heer Van Berchem, wien de slechte staet van Daniëls fortuin bekend is, dwarsboomt deze liefde, en ontzegt den kunstenaer zyn huis. Den gelieven wordt alle betrekking afgesneden. De vader
wil Maria met den heer N. doen trouwen, die zich ryk geërfd heeft. Daniel weet intusschen niet of Maria hem getrouw blyft, de lezer nogtans wordt van hare standvastigheid onderrigt door brieven, welke het meisje aen eene vriendin schryft. De jongeling werkt onophoudelyk, maer te vergeefs, om door de kunst, eene fortuin, Maria weerdig, te verkrygen. Het overige der have van Katarina vermindert dagelyks meer en meer. Daniël ziet Maria nog eens op een concert, en by haer zynen medevryer, den heer N., die nogtans op eens het meisje verlaet,
| |
| |
wanneer de oude, nog altyd onbekende, den heer Van Berchem aenspreekt. De kunstenaer kan geene enkele schildery verkoopen, en wordt van wanhoop ziek. De oom komt by Marten, koopt Daniels schildery, doet zich de ongelukken van Daniel verhalen, gaet naer Van Berchem, zegt dezen dat de heer N. pligtig is aen schriftvervalsching, dat Daniël zes duizend gulden inkomsten heeft, waervan hy de hoofdsomme bezit, verkrygt de toestemming van Van Berchem in het huwelyk van Daniël met Maria en maekt zich bekend.
Zie daer de aeneenschakeling der feiten, die zich in het werk van den heer V.K. ontwikkelen. Het verhael is vol van schoone tafereelen en den schryver volkomen weerdig. Daniël heeft ons een nieuw bewys gegeven dat de heer V.K. geen alledaegsche romanschryver is, maer dat hy diep in het menschelyk hert is doorgedrongen. Ook wy bekennen het geerne te zyner eere, er is ons soms een traen uit het oog gesprongen: en wie toch die een gevoelig, voor het schoone vatbaer, hert bezit, kan koud blyven by het lezen dier heerlyke tafereelen? Wie gevoelt zich niet ingenomen voor de ongelukkige Rosa, voor de goede Katarina telkens dat zy nog eenen trap dieper in de ellende stort? Wiens hert is niet door medelyden vermurwd geworden by het lezen van het lyden des kunstenaers in zyne ziekte? Al deze tafereelen zyn ware, diepgevoelde, onder alle betrekkingen uitmuntende tafereelen. Wy hebben den geest van opmerking des heeren V.K. bewonderd, wanneer hy de eerste liefdesgewaerwordingen van Maria schetst, en met groot genoegen de natuer in al hare waerheid teruggevonden in de geestige beschryving van het concert by Van Berchem. Het gesprek over de liefde tusschen Daniël en den ouden Van Hardenhoek, alsmede het bezoek by den koopman in schilderyen, en de grootsche trotschheid van Daniël in bywezen van den heer N. heeft ons boven al bevallen: van zulke tooneelen maekt de schryver soms en dit altyd met den besten uitslag gebruik. Al de karakters, uitgenomen dat des ouderlings, zyn natuerlyk waer. Daniël en Marten zyn twee wezens die, alleen voor de kunst en het goede levend, nooit op het autaer van het charlatanismus offerden. Katarina en Maria zyn engelen op de aerde gezonden om de lydende herten te troosten. Katarina die alleen bestaet voor het geluk van haren zoon, wendt alles aen om hem den verachterenden staet harer fortuin te verbergen; zy blyft altyd gelaten, en welke slagen van het lot haer ook schynen te moeten neêrvellen, bukt zy nooit het
moedig hoofd. Niets kan de trouwe Maria van haren Daniël afscheuren, maer de dochter blyft niettemin den vader als vader beminnen. Julie is eene brave echtgenoote, wier wil besloten
| |
| |
ligt in den wil haers mans. Van Berchem is een knorrige, styfhoofdige, ryk geworden boer, voor wien geld alles is, en van wien men met den dichter zou kunnen zeggen:
Alleen het grootboek is zyn God;
't Is enkel duiten dat hy kent;
Hy schat de min op vyf parcent
En maekt, het zy dan goed of slecht,
Een speculatie van den echt!
De heer N. is een doortrapte booswicht, die als eene listige slang in het hert van eenvoudige lieden zoekt te sluipen. Tegen het karakter van den ouden Van Hardenhoek, gelyk wy reeds zegden, hebben wy iets in te brengen. Vooreerst zyn oomen uit Amerika versletene middelen, waertoe de heer V.K. met de inbeelding die wy hem toekennen, toch geene toevlugt mogt nemen, daerenboven is de rol, die de oude moet spelen, alles behalve waerschynlyk. Die oom heeft zoo iets van een Deus ex machina der ouden of een Engel Gabriel in de middeneeuwsche tooneelstukken. Hy moge op het einde al of niet zeggen om zyn gedrag te verontschuldigen, dat hy eene voorliefde voor de geheimzinnigheid heeft, voor ons is die geheimzinnigheid onwaerschynlyk: wy begrypen niet hoe dat hy, die zoo goedhertig is, hy, die zoo grondig den toestand van Katarina kent, niet weet hoe verre haer fortuin loopt, en haer niet eerder helpt; verder schynt het ons, dat hy der moeder en den zoon niet onbekend kan gebleven zyn, daer hy altyd met hen bekommerd is, en zich overal vertoont; zou Daniël dan naer den naem des ouden, in wien hy zoo veel belang stelde, geen onderzoek gedaen hebben, en was hy niet instaet dien ligtelyk te kennen? Wy gelooven bevestigend hierop te moeten antwoorden. De heer V.K. heeft een goed gebruik gemaekt van brieven, die Maria aen eene vriendin schryft om deze den staet heurs herten te doen kennen. Wy hebben reeds onze gedachte elders over zulke brieven blootgelegd, over Richardson sprekende: in sommige omstandigheden zyn brieven het beste middel om tot de minste gewaerwording der ziel te onleden. Ook zyn deze hier waerlyk op hunne plaets, mits men anders volstrekt niets van de gevoelens van Maria jegens Daniël, noch van heur lyden zou geweten hebben.
Zeggen wy thans een woord over hetgene wy berispelyks in Daniël denken. De roman rust op geene, aen een tydstip eigene zeden, en nogtans wy merkten het in ons artikel over den roman aen, moet volgens ons de zedenroman op de bezondere, eigendommelyke zeden van een tydvak
| |
| |
gegrond zyn. Neem er het concert, de gedachten over het fransch journalismus en eene zinsnede den slag van Waterloo bedoelende uit, en men zou zonder eenigzins de waerschynlykheid te kort te doen op bladz. 6 kunnen zetten: ‘Wy denken onzen lezer niet al te ongunstig voor te komen met hem eene afschildering te geven van eenen snelwagen welke in 17.., den zevensten van oogtsmaend....... enz.’ Dan, is het karakter van zynen held Daniël wel het meest belangwekkend? Is de lezer niet meer ingenomen voor den vriend Marten, dan voor hem? en zyn de uitvallen, welke hy doet tegen het ongebonden leven zyns gestorven vaders niet strydig met de edelmoedige inborst welke hy het gansche werk door ten toon spreidt? daer by heeft de heer V.K. het doel van zynen roman niet genoeg doen zien: het is ons gevoelen dat een roman, buiten zyne zedelykheid, nog eene bepaelde strekking hebben moet. Merkt men ons aen dat dit doel in Daniël bestaet, dat er bewezen wordt hoe deugd en ware verdiensten altyd haren loon ontvangen, zoo zullen wy antwoorden, dat die gedachte niet genoeg doorstraelt, niet genoeg ontwikkeld is. Niet dat wy willen dat iedere bladzyde als eene conclusio van een theorema bevatte; ergo de deugd en de ware verdiensten worden beloond; maer het doel moet als een onzigtbare draed het geheel samenbinden, maer de lezer moet dien draed kunnen voelen, en aen dezes aenzyn niet kunnen twyfelen. De schryver krenkt soms het belang met in begin eens hoofdstuks te zeggen wat er de inhoud zal van zyn, en soms ontvlugt hy tafereelen die zyn talent meesterlyk had kunnen malen. Integendeel zyn er bladzyden die den loop der zaken noodeloos vertragen, en die de lezer gemakkelyk zou kunnen missen: zulke zyn de opmerking over de priesters bladz. 26, het kapittel III en den brief van Elisabeth aen Maria 185. Soms stoot men wel eens op onnauwkeurigheden: komt eene
juffrouw wel met een zwart fluweelen kleed naer een concert, en rydt een Mylord wel in eenen snelwagen? Stemmen de woorden over de kunst en de standvastigheid van Daniël (bladz. 157.) wel overeen met het karakter van den rykgeworden boer Van Berchem?
De tael in Daniël is zuiverder dan in de andere gewrochten van den heer V.K. De volgende onnauwkeurigheden moet men zeker aen onoplettendheid toeschryven:
Van de wangen en voorhoofd (van de wangen en het voorhoofd); van iets te vreden zyn (être content de); stroei; des heers; sterke zielen die vreugde en droefheid zich in hunnen boezem binnen doen schuilhouden; die gedachte is aen u niet (n'est pas à vous); des geliefde; des lydende; het al te dikwyls
| |
| |
gebruiken van derzelve enz.; ook zagen wy liefst schildery van het vrouwelyk gebruikt. - Wy vermeenen den lezer niet ongunstig voor te komen. Maer, niet tegenstaende deze ligte gebreken, meenen wy te mogen verklaren dat, Daniël eene plaets tusschen de beste gewrochten onzer jeugdige letterkunde verdient.
Gaen wy thans over tot den heer Ecrevisse. Iedereen weet hoeveel roem in weinigen tyd, die schryver ingeoogst heeft met zyne verhalen in Vlaemsch België. Wanneer men den heer E. als vlaemsch letterkundige zag optreden, wenschte iedereen het vaderland geluk met den man die veel zou kunnen bydragen tot den bloei onzer letterkunde. Onderzoeken wy beurtelings de beide werkjes die den heer E. zoo zeer ter eere verstrekken. Beginnen wy met zynen eersteling: De Teuten.
In dit verhael maekt ons de schryver bekend met eene dievenbende, de Teuten, die in de achttiende eeuw in Limburg bestond, en onder schyn van kleinen handel te dryven, het land doorkruiste en den reiziger uitschudde. Een dezer dieven, Bert Siemen en door zyne makkers Waeghals genoemd, is het eerlooze Teutenleven moede en verlangt slechts eene gelegenheid te vinden om zich te bekeeren. Iets dat hem nog meer den afgrond doet zien, waerin zyne schandige levenswyze hem gestort heeft, is de liefde die hy een engelachtig meisje, met name Anna, toedraegt. Dit meisje is een door Zigeuners opgeligt kind, dat door dezen gelaten werd in eene afspanning: den gouden leeuw, waer de Teuten gewoonlyk hunne byeenkomsten hebben. Waeghals komt weldra in het geval dat hy zynen overgang tot betere gevoelens kan toonen: hy redt den drossaert van Overpelt, den grootsten vyand der Teuten, verbergt hem in de afspanning, en doet hem door Anna oppassen. De drossaert herkent in Anna zyne dochter. Intusschen hebben de Teuten ontdekt dat de drossaert van Overpelt zich in de afspanning bevindt, maer Waeghals vlugt met den geredde en dezes dochter, onttrekt hen alzoo aen de bloedgierige handen zyner makkers, en doodt degenen der Teuten die hen achtervolgen. De drossaert biedt den Teut de hand zyner dochter aen, maer deze treedt slechts in huwelyk na dat hy eene pelgrimmaedje gedaen heeft om zich te reinigen. De Teuten worden uitgeroeid.
Gelyk men ziet is het plan eenvoudig: de reden hiervan ligt daerin dat de heer E. geen grooten roman wilde samenstellen; hy wilde slechts feuilletons voor Vlaemsch België schryven. Aen die oorzaek is welligt de weinige ontwikkeling toe te wyten van sommige karakters, terwyl eene breedere ontwikkeling zeer veel belang aen het werkje zoude kunnen bygezet
| |
| |
hebben. Dit heeft nogthans den heer E. niet belet heerlyke tafereelen en krachtige karakters te leveren en ons omstandig met de Limburgsche Kempem bekend te maken. Vele schryvers onzer dagen schilderen om te schilderen, maken verzen om verzen te maken, schryven romans om romans te schryven, de heer E. heeft in zyne Teuten en Bokkenryders een doel: het veredelen der ziel. Het komt ons nogthans voor dat hy in een tegenovergesteld gebrek valt: het doel schynt al te veel door, is te zeer vooruitgezet, en het verhael wordt, zoo als by Miss Edgeworth, op sommige plaetsen eene preêk.
In de Bokkenryders, een verhael dat na de Teuten verscheen, schildert ons de heer E. insgelyks de wandaden eener bindersbende en tevens het zoo schoone land van Valkenberg. Tusschen Elsloo en Geulle woonen Frans Lemmens en Monica Custers en hunne twee kinderen Herman en Martha. De vader Frans Lemmens is een boetdoende hoofdman der Bokkenrydersbende, en was zich aldaer komen verbergen, om zich aen de wraek zyner oude medebooswichten te onttrekken. De kinderen worden door de moeder en later door den pastor in eer en deugd opgebragt. Vader en moeder sterven. De kinderen willen de plaets waer zy geboren zyn bezoeken. Zy worden door eenen Bokkenryder, met name Klaes, ontdekt. Deze achtervolgt hen om hunne woonst te kennen. Hy geeft hiervan berigt aen zyne makkers, die sinds lang besloten hadden de bekeering van den vader op de schuldelooze kinderen te wreken. De toenmalige hoofdman Steven Doodryk zweert dat hy Herman en Martha in zyn bezit zal krygen, en dat, vooralleer ze ter dood te brengen, hy den jongeling Bokkenryder zal maken. Klaes, die Martha en Herman verraden heeft, heeft eene deugdzame zuster, Lena genoemd, door wie hy bekeerd wordt. Van dan af neemt hy het besluit de kinderen te redden. De hoofdman der bende, Steven Doodryk, wordt door de dorpelingen verdacht Bokkenryder tezyn. Om die verdenkingen te verydelen laet hy zich bestelen: Klaes ontrooft hem eene doos, waerin de papieren met de handteekens der Bokkenryders zyn, en overhandigt deze aen den pastor van het dorp waer de kinderen woonen. Deze grysaerd stelt veel belang in Herman en Martha en beschermt ze. Ter zelver tyd wordt den pastor te kennen gegeven al wat er van wege de binders ten hunnen nadeele gesmeed wordt. Herman redt uit de Maes eenen man, die zonder zyne hulp zou omgekomen zyn: het is Steven Doodryk, die eenen aenslag op zyn huis wilde komen beramen. De ondankbare booswicht bespiedt de wooning waer men hem verpleegt, die eenigen tyd daerna door de bokkenryders aengevallen wordt, welke
nogtans
| |
| |
moeten terugtrekken. Daerna vinden Herman, Martha en hunne meid op den weg eenen gewaenden zieltogende, door binders, zegde hy, aengerand. Herman snelt naer den pastoor. Intusschen rigt de gewaende gekwetste zich op, doet teeken en Martha wordt, door hem en andere toegeschoten Bokkenryders, opgeligt, en verder opgesloten. Herman ylt ter opzoeking zyner zuster: hy eischt haer van Steven Doodryk dien hy door Klaes weet den dader te zyn. Steven loochent alles. Herman vertrekt, maer onder weg wordt hy geboeid en in eene gevangenis geworpen. Steven komt by Martha en zegt haer dat, zoo zy zich aen hem wil overgeven, zy en haer broeder vry zullen zyn. De onverschrokken maegd verdedigt zich manhaftig. De hoofdman komt by Herman belooft zyner zuster en hem de vryheid zoo hy zynen naem op de Bokkenryders lyst zet. Deze wil alles doen om zyne zuster te redden en stemt toe, maer hy wordt daerom niettemin in de gevangenis gehouden. Het uer des doods van de kinderen nadert. Wanneer zy nu in de vergader plaets zouden vermoord worden, schiet Klaes toe met eenige vrienden van Herman, die van alles onderrigt waren, en de kinderen worden gered. Zy zetten zich met Klaes tusschen Diepenbeek en Mechelen neder, om buiten het bereik der binders te zyn.
Gelyk men heeft konnen opmerken bevat het plan der Bokkenryders toestanden die heerlyk konden ontwikkeld worden: de heer E. heeft ons getoond dat hy meesterlyk kan scheppen en uitvoeren, dat hy hetgeen hy krachtig gevoeld, krachtig kan uitdrukken. De karakters zyn allen natuerlyk en met eene vaste hand geschetst. De afschildering der eigendommelyke zeden van Limburg, zoo als de worsteling voor het korsbroodje, laet niets te wenschen over. De beschryvingen van de gesteldtenis des lands toonen aen wien het betwyfelen mogt, dat de Bokkenryders zoo als de schryver ze maelt kunnen bestaen hebben. Treffende, overheerlyke tafereelen vindt men in overvloed in het boek. Hoe hertverscheurend zyn de folteringen die de boetdoende hoofdman der Bokkenryders kwellen, hoe schoon en innemend de woorden van berouw die hy gedurig op de lippen heeft, hoe lief het schuldeloos gedrag der jonge kinderen. Belangryk zyn al de tooneelen waer Herman, Martha, Klaes en Lena in optreden. Het oogenblik dat Klaes zich bekeert, dat Lena haren broeder de engelachtigste smeekingen toestuert, munt bezonder door zyne schoonheid uit. De verdediging van Martha wanneer Steven de maegd aen zyne dierlyke driften wil opofferen is grootsch en edel. Ware het boek in de handen niet van iederen minnaer der vaderlandsche letteren, wy zouden hier eene dier verhevene tafereelen afschryven, om onze uitspraek te staven en, wy zyn verzekerd dat zy algemeen bevallen zouden.
| |
| |
Thans dat wy den heer E. regt hebben laten wedervaren over de schoonheden die zyn roman in overvloed bevat, en, dat wy hebben getoond dat zyn werk, de Bokkenryders zeer verdienstelyk is, zy het ons geoorloofd eenige gebreken aen te wyzen. In de Bokkenryders zoowel als in de Teuten heerscht gemaektheid, daerdoor dat de schryver, het zy dat het te pas komt of niet, de godsdienst in zyn werk wil inbrengen: wy kunnen het niet genoeg herhalen, vermits dat het hoofdgebrek in de schriften des heeren Ecrevisse is; alles op zyne plaets, geene sermoenen in eenen roman, want zy zullen daer niets goeds stichten. Daerenboven ziet men meest altyd dat de godsdienst daer niet natuerlyk komt en dat de schryver zyn verhael moet verwringen om hier en daer eenige texten te kunnen gebruiken. Men geloove echter niet dat wy willen dat een romanschryver nooit een enkel woord over godsdienst zoude mogen reppen, neen, een schryver mag, ja moet godsdienstig zyn; maer er zyn palen aen alles, en de heer E. gevoelt dit zoo wel als wy. Zyn verder de worsteling voor het korsbroodje en de aenval der bergwooning, waer er zoo maer eenige Bokkenryders naer de eeuwigheid gezonden worden, zonder by het ingaen dier lange en voor hen afgryselyke baen, een enkelen schreeuw te laten, geene overdrevene tafereelen? Is het niet te verre gaen met aen de bokkenryders grondbeginsels te geven die hen tot het bedryven van wandaden aensporen en hen verontschuldigen, en die binders als wysgeeren van de voorleden eeuw te doen spreken? De heer E. is al te zeer op het schilderen verslingerd en nogtans is het die kunst die hy in den minsten graed bezit. Hy bedriege zich hierin niet en hebbe geen vertrouwen in zyn schildertalent. Hy geeft ons niet, zoo als Conscience, in eenige trekken een aloverzicht van een landschap, eene huizing, vergadering enz., hy treedt in kleine omstandigheden, hy ontleedt ons een voor een elk voorwerp zonder ons nogtans een klaer en juist geheel voor oogen
te tooveren. Hy doet gelyk een schilder die al de deelen zyner schildery zoodanig met détails zou overladen, dat de hoofdfiguer daerdoor op den achtergrond staet, in een woord aen zyne beschryving ontbreekt eenheid, harmony.
Over eenigen tyd verscheen Verwoesting van Maestricht door den heer E. Wy zullen ons overzigt over dezes schriften eindigen met eenige bedenkingen over dit werk mede te deelen. Het spyt ons innig dat wy voor de Verwoesting van Maestricht den schryver denzelfden lof als voor zyne Bokkenryders niet zullen kunnen toezwaeijen: ons heeft het boek geenszins bevallen. Men had den heer E., wanneer zyne Teuten verschenen, toegeroepen: ‘Moge deze eersteling weldra door eenig gewrocht van langeren
| |
| |
adem worden opgevolgd’ en hierop zet hy zich aen het werk en vult twee boekdeelen in 8o het eene van 206 het andere van 221 bladzyden, deels met een voorwoord van 13, eene historische inleiding van omtrent de 40 bladzyden en het overige met historische tafereelen. Wat bevatten nu die historische tafereelen?
Een krygsman van omtrent dertig jaer, Filips van Egmond, zoon van het slagtoffer van Alva, en een meisje van 21 jaer, Maria zyne zuster, verlaten Aerschot ter bedevaert naer Scherpenheuvel. Maria noopt Filips om zich aen Farnees te onderwerpen. De beweegredenen door heur aengehaeld om den broeder te overreden, zyn het geluk hunner moeder, die volgens de geschiedenis zegt, en gelyk de schryver ons in eene note opmerkt, reeds dood was, en de weinige hoop van goeden uitslag in het bestryden van den alomzegepralenden Alexander Farnees. Te dier gelegenheid ontwikkelt het meisje, als een eerste staetkundige, den toestand van Nederland ten opzigte van zyne Bondgenooten en Spanje. Farnees komt te Scherpenheuvel in hetzelfde gasthof, waer de kinderen van Egmond zich bevonden en waer Filips met van Mansfeld aen het twisten was: deze twist wordt door Farnees bygelegd. Farnees is een echte, voorbeeldige Vlaming en wint als zoodanig de genegenheid van Filips en de liefde van Maria; Filips is zelfs zoo ingenomen voor Farnees, dat hy zich aen hem bekend maekt; en, op Alexanders voorstel om zich onder de vanen van Spanje te schikken, belooft de zoon van Egmond onder de muren van Maestricht, werwaerts Farnees zich begeeft, antwoord te brengen. Farnees denkt van zynen kant aen een huwelyk met Maria. Een oude krygsman begeleidt de kinderen van Egmond, en wordt op het slot van Gavere, verblyfplaets der Egmonds, in dienst aengenomen. Deze krygsman is niemand anders dan de schildknaep van Farnees, Bartel genaemd, die het slot van Gavere bespiedt, brieven aen Farnees schryft, waerin hy alles zegt wat hy over de famillie van Egmond weet, en zelfs de geschiedenis van Gavere, met getal en omstandigheden vertelt. Intusschen vraegt Alexander Farnees aen koning Filips de toestemming in zyn huwelyk met Maria. Filips antwoordt hem niet, maer zendt aen Serbellon, ouden vriend van Farnees, een briefje dat aen dezen na de inneming van
Maestricht zou overhandigd worden: dat briefje bevat de toestemming des konings. De Zuid-Nederlanders, die altyd aen den roomschen godsdienst gehecht waren, zenden een gezantschap naer Farnees onder de muren van Maestricht, Maria en Filips van Egmond bevinden zich onder de nederlandsche afgezanten. Farnees komt in de tente der kinderen van Egmond
| |
| |
en vraegt de hand van Maria, die zegt dat zoo hy genade verleent aen de stad en zyn onbevlekten roem behoudt, hy mag verhopen dat zy hem niet ongunstig zal zyn. Filips meldt Farnees dat hy geene dienst in zyn leger nemen zal, indien hy de vreemde krygers niet wegzendt, iets wat Alexander niet kan doen. - Men bezoekt den Sint Pietersberg. Er heeft een bal plaets in eene tente. - Parma wordt ziek en gedurende zyne ziekte wordt Maestricht, dat zich niet wilde overgeven, en iederen voet gronds den vyand bleef betwisten, stormenderhand ingenomen: het bloed moest alzoo natuerlyk stroomen, en men kon den belegerden die geene genade wilden, geene genade schenken. Alexander blyft ziek, en kan de krygers niet intoomen. Serbelllon geeft aen Farnees de toestemming van koning Filips in zyn huwelyk; maer Maria wordt kloosterlinge omdat er te veel bloeds by het innemen van Maestricht vergoten is.
Wy gevoelen ons eenigzins verlegen om die tafereelen te beoordeelen. Wy hadden ze beschouwd als een historischen roman; de schryver nogtans zoo wy hem wel begrypen, iets waervoor wy in geenen deele-instaen, schynt zyn werk als zulkdanig niet te willen doen aenzien; hy zegt in zyn voorwoord: wy beweeren niet een aeneengeschakeld drama tot stand te hebben gebragt, wy hebben tafereelen geschreven; wy hebben de geschiedrollen ontvouwd; wy hebben eenen rappen blik op een stipken der gebeurtenissen van de zestiende eeuw geworpen. - Beschouwen wy het werk dan, volgens den wil des schryvers, als eene geschiedenis, doormengd met een niet aeneengeschakeld drama. Ondanks de Gazette van Gent, die zegt dat de staetkundige gebeurtenissen er uit een echt nationael oogpunt beschouwd worden en met schranderheid en netheid zyn daergesteld, als of ieder volk de geschiedenis, het ware boek der eeuwen, naer zyn welgevallen mogt verwringen, ondanks den mededeeler van het artikel in den Vaderlander, die zoodanig de Verwoesting van Maestricht bewondert, dat er wel iets van den styl der tafereelen in zyn artikel is, en die het boek aenziet als uitmuntend door diepe geschied- en taelkennis, beweeren wy dat de geschiedenis er op meer dan eene plaets verdraeid is. Ja Farnees was een der grootste veldheeren, was een groot mensch, maer, wy vragen het aen alwien de geschiedenis niet eenzydig heeft ingezien, was hy zoo als hem de schryver afschildert en ten voorbeelde stelt, een echte Vlaming? Op dit vlaemsch karakter van Farnees rust geheel het drama, en het kan niet anders of rond zulke spil moeten de daekzaken eenen kring beschryven die altyd degene niet is die de waerheid afteekent. Wy kunnen het met den heer E. ook niet eens worden wanneer hy zegt dat de Vlamingen altyd der
| |
| |
roomsche godsdienst verkleefd bleven: de geschiedenis leert ons het tegenovergestelde. Ook hebben wy tot hier toe gedacht en zullen wy blyven denken dat Britannicus onder Nero leefde, en dat Varus, aen wien Augustus gedurig zyne legioenen terugvraegde, door Arminius zelven, en niet door dezes afstammelingen ter neder geploft werd, zoo dat het begin van hoofdstuk VI verre is van historisch waer te zyn. Had Margreet van der Gheinst wel overspeligen omgang met Keizer Karel?
Maer nemen wy Verwoesting van Maestricht als een historischen roman, hetgeen het inderdaed is. Alzoo beschouwd is de schepping des dichters niet genoeg met de geschiedenis versmolten, hetgeen de oorzaek is dat het belang van den lezer niet groeit, maer door de uitgerekte beschryvingen, die geenszins tot het drama behooren, vermindert. Wanneer men met een persoonaedje kennis gemaekt heeft, volgen lange afschilderingen van krygsverrigtingen die u al het vorige doen vergeten. Waerom heeft de schryver geenen zyner dramahelden onder de belegerden genomen, dat had ten minste het belang staende gehouden, wanneer hy uitweidt over het beleg zelve, in plaets van zyn boek te vullen met verhalen en brieven als degenen van Barthel? Want het karakter van dezen schildknaep is toch alles behalve belanginboezemend. Soms speelt hy zelf den historiekundige, en vertelt hy ons zoo als een Meyer de geschiedenis van het slot van Gaver met jaren en dagen. Waer wil de heer E. heen met zyn bal in die tent, met het bezoek van den Sint Pietersberg? wy denken hy wil daermede zyn boek vullen, zoo wel als met de karakterschetsen, die, zonder tot den grond des werks te behooren, zich overal bevinden, in zyn voorwoord in zyne inleiding, en in den loop van het boek, en herhalingen bevatten welke den lezer wel ongeduldig zouden kunnen maken. Ligt het wel in het karakter van Maria het meisje van 21 jaer in breede beschouwingen te treden over de politiek der zestiende eeuw? Wy zeggen neen. Is het gedrag van Maria niet onwaerschynlyk, wanneer zy, om dat er by het innemen van Maestricht bloedstroomen hebben gevloeid, die Farnees door zyne afvraging heeft trachten te voorkomen, de hand van Alexander niet aenveerdt? Maer genoeg hierover. Wy hebben over het plan van het werk onze gedachte rondborstig gezegd, doen wy het zelfde over de tael.
De heer E. maekt zeer dikwyls in zyne werken gebruik van vormen die der nederduitsche tale niet eigen, verouderd of in sommige streken slechts gekend zyn, en in wier plaets wy er anderen bezitten die algemeen aengenomen zyn en verstaen worden: zekeren (verzekeren), vergoddelyken (vergoden), opzeg, opvallend (auffallend), lage (Lage hoogd.) ik zal geheel ooren zyn,
| |
| |
langs om meer, genegen voor geneigd, mismoed (Mismuth), ontslaven, achter het tydstip (na), en meermaels achter voor na, eene verbuiging maken, zich verbuigen (se conjuguer, saluer?) doen (dire, faire), grieksch en latyn onderwyzen (enseigner quelque chose à quelqu'un), samendrommen, voortslangelen, bedeeligen, grys (grysaerd), ik ben beslist voor ik heb beslist, zyn uitdrukkingen, die wy nimmer zullen goedkeuren, noch de provincialismen in den aert van: slaping, teere, gebaren (sich geberden.)
Ten slotte moeten wy zeggen, dat wy zulk een werk van den heer E. niet verwacht hebben; en zoo er zyn naem niet opstond, zouden wy zweren dat dit voortbrengsel nimmer vloeide uit de pen des schryvers van de Bokkenryders. De heer E. beproeve nogmaels zyne krachten, want hy kan zich hoog - zeer hoog verheffen; maer levere ons geene mislukte vervalscht-historische tafereelen als Verwoesting van Maestricht, maer zedenschetsen als zyne Bokkenryders.
J.F.J. Heremans.
Gent.
|
|
Auteursrechtvrij