Het Taelverbond. Jaargang 1

[p. 59]

De Franken.
Van 't jaer 420-481.

Pharamund. - Clodio. - Merowig. - Childeric.

Het roomsche ryk verviel nu meer en meer; het bestond nog in schyn maer zonder innige kracht of het vermogen van zyn bestaen te verdedigen. Deszelfs ontzagwekkende naem alleen hield het nog een tyd staende, daer de veroveraers zelven het soms als een' onslechtbaren bouwval eerbiedigden; zoo ziet men wel eens het oude vaendel nog op den toren wapperen van het sinds lang verwonnen en verlaten burgtslot.

Duitsche volkeren bezetten schier al de landschappen van het Westenryk¹. Zy erkenden, wel is waer, de opperheerschappy van Rome, maer de band was zeer verzwakt en zelden werden de voorwaerden nagekomen en de besprokene diensten nog volbragt. Reeds lang waren de Romeinen den Gothen cynspligtig geworden, wanneer deze zich nog als onderdanen of verbondenen

1 De Saksen heerschten in Britanië, de West-Gothen in Zuider-Gallië en Spanje, de Oost-Gothen in Italië en Illyrië; de landstreken waer de Rhone vloeit, werden door de Bourgondiers ingenomen, en de kusten van Afrika, de graenzolder van Italië, door de Wandalen.

[p. 60]

des roomschen Ryks lieten behandelen. De Franken ook, voornamenlyk degenen, die in veelvuldige gauwen en volkstakken verdeeld tusschen het Ardennenwoud en den Rhyn woonden, en nu onder den naem van Salische Franken voorkomen, hielden zich nog lang als verbondenen der Romeinen. De landstreek tusschen Loire en Samber was het eenigste gewest in Gallië, dat nog regtstreeks onder het roomsche Westenryk stond, en daer zelfs was het roomsche juk zoo onverdragelyk geworden, dat romaensche bevolkingen naer het regtzinnig en krachtvolle bestuer der Franken wenschten, om langer onder de willekeurige en vryheidkrenkende regering der Romeinen niet te blyven zuchten¹. Aetius, de stedehouder der Romeinen in Gallië wilde nogtans het gezag van Rome, als onder keizer Juliaen, door de Franken doen erkennen, en trachtte ze door geweld van wapenen daertoe te dwingen; maer de pooging mislukte, hy werd achteruit geslagen en over het Koolwoud wedergejaegd. Na dezen zege, zoo het schynt, sloten de frankische volksstammen, de ripuarische zoowel als salische, een nauwer krygsverbond, om den roomschen wrevel in hun land een einde te stellen en plaetsten dan, omtrent het jaer 420, Pharamund als koning aller Franken aen hun hoofd, zoo Prosper de Aquitaner getuigt². Onder zyn geleide zouden de Franken Keulen en Trier overmeesterd hebben; de omliggende bevolking, die alle tot den nederduitschen volksstam behoorde, had zich reeds lang den Frankenbond aengesloten, schoon de Romeinen in de versterkte steden door 't ontzag der wapenen langer bleven heerschen, en door de Franken met vereenigde magt daeruit moesten verdreven worden. Over Pharamund is overigens niets zekers gekend; hy ryst als eene nevelachtige gestalte te midden dit duister tydgewricht; slechts by latere

1 Orosius (vij. c. 41): ‘Inveniuntur jam inter eos quidem Romani, qui malint inter barbaros pauperem libertatem, quam inter Romanos tributariam sollicitudinem sustinere.’

2 Prosper Aquit. in chron. ad ann. 24 Honorii: ‘Faramundus regnat in Francia.’

[p. 61]

schryvers wordt hy nu als zoon van vorst Marcomer, dan als zoon van Theutmer opgegeven.

Clodio. - Nauwkeuriger en zekerder berichten hebben wy over Clodio of Clogio, die Pharamund ten jare 430 opvolgde; hy nam Kameryc in, en na een' beslissenden slag op Majorianus tusschen Dornike en Escaupont gewonnen te hebben, onderwierp hy het land der Atrebaten tot aen de Somme (Zie Sidonius Apollin. Carm. 5). By Gregoor van Tours (Hist. Franc. II. 9.) treft men de belangryke bladzyde over hem aen, die zoo veel twyfel veroorzaekte en een oneindig getal twistschriften deed verschynen. Na verhaeld te hebben dat de Franken langs deze zyde des Rhyns zich verspreidden, en daer in de onderscheiden gauwen en steden langhairige koningen over zich kozen uit het eerste en edelste geslacht onder hen, vervolgt hy met deze woorden: ‘Men meldt ook dat Clodio, aenzienlyk en verheven onder zyn volk, koning over de Franken was; hy woonde in de burgt Dispargum, op de grens van Thuringen. Ten zuiden van Thuringen voerden de Romeinen het gezag tot aen de Loire; over de Loire heerschten de Gothen; en de Bourgondiers, die Arianen waren, zaten op de Rhone, een' stroom, die de stad Lyons doorvloeit. Clodio zond eenigen op kondschap naer Kameryc en trok welhaest met al zyne krygsmagt daerheen; hy verwon de Romeinen en nam de stad in; niet lang verwylde hy daer, maer breidde zyne veroveringen tot aen de Somme uit.’

De verwarring welke deze plaets deed ontstaen sproot uit de lezing: op de grens van Thuringen (in termino Thoringorum); zoo zag men natuerlyk Thuringen in Midden-Duitschland als de landstreek der Franken aen, en zocht in hetzelve de burgt Dispargum, 't gene gansch het verhael ontwricht en schier onverstaenbaer maekt, want hoe zou Clodio uit die verre streken eenen aenslag op Kameryc gewaegd hebben en van daer boden gezonden hebben om berigten over de bezetting en krygsstaet dezer stad te bekomen. De gansche samenhang van het verhael toont genoeg aen dat men Tongeren en niet Thuringen moet lezen. Schoon de meeste HSS. Thuringen dragen, ontbreken er echter geene, waerin

[p. 62]

Tongeren wordt gelezen¹, en dit is de echte lezing; Gregoor zelf zal ongetwyfeld zoo geschreven hebben, maer onkundige afschryvers hebben dien misslag voortgebragt, daer omtrent dien tyd Thuringen als een magtig land te voorschyn trad en Tongeren als een gewestsnaem schier niet meer voorkomt; de bevolking dezes landschaps werd sinds onder den algemeenen naem van Franken by de kronykschryvers begrepen. - De burgt van Clodio, Dispargum, moet gevolgentlyk op de grens van het Tongersch gebied, tusschen Maes en Schelde gestaen hebben, en oudheidskundigen, die deze teregtwyzing aennamen, hebben Duisburg² by Tervuren, tusschen Brussel en Leuven daervoor gehouden, anderen een oud kasteel by Diest op de Demer, dat in 't begin der verleden eeuw nog Disburg³ werd genaemd. - Indien by eenigen hier over nog twyfel mogt ontstaen die hebben slechts het boven opgenomen uittreksel

1 Een HS. heeft in termino Tungrorum, een ander Tungorum, een derde Tongrorum, een vierde Thoringorum vel Tungrorum, enz. Zie Zeuss, die Deutschen und die Nachbarstämme. bl. 333.

2 Chiflet (Anastasis Childerici I. p. 8) was van dit gedacht en wederlegde de redeneringen van G. Henschenius, die Diest, als het oude Dispargum aenzag' daer de sterkte aldaer door de bewooners de burgt werd genaemd en in charters van de abtdy Averbode de kerken van Diest aengeteekend staen onder de benamingen van S. Janskerk in de burgt, O.L. Vrouwenkerk in de burgt (S. Joannis de Burgo, S. Mariae de Burgo). Ten voordeele van Duisburg by Tervuren zegt hy: ‘Oude en geloofwaerdige lieden bestaen er nog, die de bouwvallen en ruïnen van het oud kasteel te Duisburg gezien hebben, ter plaetse genaemd: de Hofstede van Jan de Mulder, in den wyk Yseren. De pastor des dorps beweert ook in oude oorkonden gezien te hebben, dat twee-honderd jaren voor Tervuren Duisburg een der verblyfplaetsen was van de hertogen van Braband, waer meermaels 's lands Staten vergaderden. Ik geve hier het beeld van den zegel, waermede de schepenen van Duisburg, sinds onheugelyke tyden hunne brieven voorzagen, naer waschen afdrukken der archiven van Caudenberg, waer ik vele charters vond met deze burgt bezegeld.’ - De zegel vertoont eene burgt met poort en twee vaendelen op de kanteelen, ter weêrzyden in het veld der zegels eene ster; het randschrift is: S. scabinorum de Duscborch.

3 By Ortelius (orbis Terrarum) vindt men op de Demer een Tysvelt aengeteekend.

[p. 63]

aendachtig na te lezen, en zy zullen overtuigd wezen dat aldaer van geen ander land kan gesproken worden als van het land Tongeren, daer Gregoor er byvoegd: ‘Ten zuiden van Thuringen voerden de Romeinen het gezag tot aen de Loire, over de Loire heerschten de Gothen.’ 't Geen geenszins op Thuringen aen de Opper-Elbe toepasselyk is, daer de Romeinen, zelfs in het bloeijendste tydvak huns ryks, nimmer hunne grenzen zoo ver over den Rhyn uitstrekten.

Merowig. Clodio stierf in het jaer 447 en liet twee zonen achter: Merowig, die over de Salische- of West-Franken heerschte, en Claudebald, dien de Rhyn-Franken (Ripuariers of Oost-Franken) tot koning aennamen. Over Merowig durft Gregoor niets verzekeren¹. In de kronyk echter van Prosper de Aquitaner en in het leven van Sigebert III² wordt hy vermeld als met Aetius zich tegen de Hunnen te hebben verbonden. Moeilyk valt het iets stelligs over een vorst te vinden, die zoo duister in de geschiedenis voorkomt en niets belangryks heeft dan deszelfs naem (Meerwig, zeeheld), welk aen den eersten koningsstam der Frankische vorsten is gebleven. Velen aenzien het verhael als op eene sage rustende, waervan de innere zin of beteekenis door den loop des tyds verloren ging, en niet achterliet dan den ruwen uiterlyken vorm of geraemte, welke door Fredegasius (c. 9) werd aengeteekend en op deze wys tot ons is gekomen: ‘Wanneer Clodio's vrouw zich eens in de zee baedde, werd zy door een zeegod aengevallen; daer hy haer overmeesterde werd zy bezwangerd en baerde eenen zoon, Merowig genaemd.’ Anderen willen dat deze naem aen het landschap zou ontnomen zyn waerover dit geslacht oorspronklyk heerschte, van de Meruwe³, een gauw aen den uitvloed van Maes en Waal gelegen; deze naem schynt aen het slot Merwee by Dortrecht

1 Greg. hist. Fr. II. 9. De hujus (Chlogionis) stirpe quidam Merovechum regem fuisse adferunt.

2 Vita Sigeberti III. ap. Duchesne T.I. p. 592: Excidium Gallicarum urbium per Attilam factum est anno quinto Merovechi. - Auxiliabantur Franci Aetio.

3 Zie Van Spaen, Geschied. van Gelderen. D. III. bl, 33 over de Meruwe, Betuwe en Veluwe. Meruwe, Merouwe of Mergau beteekent eigenlyk een land aen zee gelegen.

[p. 64]

gebleven te zyn. De inwooners dezes lands werden Merwingers genaemd, en die naem ging eindelyk aen den vorstenstam over, als deze, 't zy door overwinning, 't zy door vryen keuze der andere volkerschappen, over den ganschen Frankenbond werd verheven. ‘De benaming van heerschende geslachten, zegt Eichorn, die niet van eenen stamvader, maer van eene volksafdeeling afstamt, laet zich ook door analogie der oude longobaerdsche konings-geslachten verregtvaerdigen.’

Het vyfde jaer van Merowigs regering, als wy het leven van Sigebert den derden mogen geloof geven, had de vreezelyke togt van Ettel naer het Westen plaets, ten jare Christi 451. Meer dan eene halve eeuw was verloopen sinds de Hunnen op den Donauw aenkwamen, het ryk der Gothen aldaer omverwierpen en den geweldigen schok veroorzaekten, waerdoor het Roomsche Westenryk eindelyk ter nederstortte. Thans heerschtte de Hunnen over de vruchtbare boorden van Don en Pruth, en hunne kudden bedekten nu de uitgestrekte steppen dezer gewesten; Dacië of de landstreken tusschen het Carpaten-gebergt en de Zwarte-Zee, mag als de zetel van hun gebied aenzien worden; daer hadden zy sinds twee geslachten in welvaert en bevolking toegenomen; de liefde tot het zwervend tartarsch herdersleven, was verminderd door de vermenging met germaensche en sarmaetsche (slavische) volkstakken, en de landbouw werd niet meer veracht. Omtrent de helft der V^e eeuw vereenigde hun koning Ettel nog vele volkeren, 't zy door verdragen of oorlogen aen dit reeds zoo uitgestrekt ryk, en niet zonder reden werd hy door den historieschryver Priscus, koning der Scythen en Germanen genaemd, want zyn gezag strekte zich ver in het Noord-Oosten van Tartarie uit, en de volkeren der Belt waren aen zyne magt onderworpen. In zyn houten paleis in Dacië vernam hy den bond, die Aetius tegen hem vormde; deze, na een mislukten kryg, had Pannonië aen Ettel moeten afstaen, en thans bleef de vorst der Hunnen niet onledig tot dat hy een magtig tegenverbond in stand had gebragt; gedurende deze onderhandelingen zien wy de Thuringers te voorschyn komen, die even als de Alemannen en andere Duitsche volkstakken, of

[p. 65]

gedwongen, of gewillig zyne vane volgen. Gedurende dezen tyd waren de Franken niet eens over den gang by dezen algemeenen volkerkryg te houden, en door innigen vorstentwist verdeeld, trad een deel der Franken in beide overeenstaende legers. Claudebald, de koning der Oost-Franken (Ripuariers) sloot met Ettel een verdrag en vervoegde zich met zyne legerschaer tusschen Mein en Necker by het naderende talryke heir, door Jornandes wel op 500,000 mannen berekend. Merowig, de koning der West- of Salische Franken, vereenigde zich met den roomschen stedehouder Aetius, de West-Gothen van Zuider Gallië, en de Bourgundiers, tegen het dreigende leger der Hunnen. Als Ettel den Rhyn overgetrokken was, verdeelde hy zyne benden in dry afdeelingen; eene afdeeling wendde zich naer het land der West-Franken en spreidde zich over de Maes tot aen den mond der Schelde. By dezen verwoestingstogt zien wy Metz, Trier en Tongeren bevochten, ingenomen en verwoest. De tweede afdeeling viel in Bourgondië en dit land lag ook hunner woede bloot. Ettel zelf trok met het gros zyns legers tot voor Orleans, maer welhaest moest hy dit beleg opbreken, daer Aetius aen het hoofd der verbondene krygsbenden te velde was verschenen. Toen Ettel dit vernam, wendde hy zich achteruit tot in de vlakten van Champagne, in de zoogenaemde Catalaunische velden, om zich met de twee afgewekene verdeelingen te vereenigen. Daer koos hy eene voordeelige legering in de omstreken van Chalons, waer hy alle nut van zyne tartarische ruitery kon trekken, en wachtte op het vooruittrekkende leger der verbondenen. - De veldslag, welkealdaer geleverd werd, wasschrikkelyk en hardnekkig; hy duerde den ganschen dag voort; in beide legers was het verlies zoo groot, dat Ettel in zynen aftogt door Aetius verzwakt heir niet vervolgd werd. Diederic, koning der Westgothen, bleef in den slag. - Zoo werd door Frankische en Gothsche wapenen dien geweldigen vloed gestuit, welke een nieuw tydstip van verwoesting en verwarring had gebragt; Ettel toog naer Pannonië terug; in het volgende jaer by eene reis in Italië, verstrekte zyn huwelyks-bed hem tot doodsponde; zyn ryk verviel in ontelbare vorstendommen, waer onder dat van Ardaric, vorst der Gepiden, in Dacië als het voornaemste mag aenzien worden.

[p. 66]

Childeric. Verder wordt er niets over de Franken en derzelver koningen by de geschiedenisschryvers dezes oorlogs aengetroffen; maer een weinig later, ten jare 456, zien wy Childeric, op den troon der Franken zitten, die by Gregoor van Tours, als zoon van Merowig wordt aengegeven en over al de Frankische volkstakken zou geheerscht hebben; eenigen nemen nog Sigimer zoon van Claudebald, als regerende over de Westfranken ten zelfden tyde. Dat andere vorsten in de onderscheiden gauwen der Franken heerschten, bewyst de geschiedenis van Clodwig; echter zou men door het gezegde van Gregoor konnen verstaen, dat Childeric by het opryzen eens krygs tot opperbevelhebber of hertog der algemeene franksche legermagt werd aengesteld. - Childeric heerschte met wrevel en overmoed, en zyn weelderig gedrag, veroorzaekte beroerten; door zyne eigene genoten zelfs bedreigd, vlood hy voor het gevaer heen, en ontsnapte gelukkig. Hy trok by Bisinur, koning der Thuringers, die door de tusschenspraek der koningin Basina, hem plaets en verdediging beloofde. De Franken ondertusschen namen AEgidius, den Romeinschen opperbevelhebber in Gallië (magister militiae) tot koning aen, en erkenden als vroeger de roomsche opperheerschappy. Acht jaren hield deze staet van zaken stand, waerdoor het tweezydig gedrag van AEgidius stedehouder, by Fredegar Wiomod genaemd, die heimelyk Childeric toegedaen was, en nu het hoofdgeld van één goudstuk tot op dry had gebragt, rees de misnoegdheid onder de Franken ten top, en allen schier wenschten weder onder het bestuer van Childeric te zyn. Deze geeststemming nam Wiomod te baet en zond een' bode by Childeric, met de helft des geldstuks, dat zy by hunne scheiding gebroken hadden, om hem den wensch des Frankenvolks te kennen te geven. Childeric kwam uit Thuringen by zyn volk terug, dat hem met geestdrift op den troon verhief. Fredegarius (c. II.) voegt er by dat hy hulp van den keizer des roomschen Oostenryks bekwam, AEgidius door 't geweld der wapenen tot den afstand dwong, en voortaen zich als onafhanklyk vorst handhaefde. De kryg liep voort en Childeric ziet men tot voor Orleans aen het hoofd zyns legers trekken, als Odoaker

[p. 67]

met Saxers Anjou bedwong. Childeric belegert Angers, graef Paulus, die de Romeinen aenvoerde, sneuvelt by het verdedigen der stad en de inwooners geven zich aen Childeric over. Dan vereenigen Odoaker en Childeric hunne krygsmagten, vallen op de Alemannen die Italië hadden ingenomen, en blyven verwinnaers, daer de Alemannen, door hun vorst Gibuld aengevoerd, tot den aftogt werden gedwongen. By Gregoor van Tours is deze plaets zoo duister en verward opgesteld, dat hy zichzelven schynt tegen te spreken. Eenige schryvers denken, dat deze Odoaker, de koning der Herulen was, die gansch Italië overmeesterde en den laetsten keizer des Westenryks, Romulus Augustulus, tot den afstand dwong ten jare 467.

Nauw was Childeric in zyn land terug, dat de vorstin Basina zich by hem vervoegde; hy vroeg haer om welke reden zy een zoo groot koningryk als het hare verliet om by hem te komen: ‘Ik kwam, zegde zy, omdat ik uwen moed en zielekracht kende, en kende ik over den Oceaen een' man moediger dan gy, ik trok er heen om hem myn hand aen te bieden.’ Childeric nam ze verheugd als gemalinne aen en zy baerde hem een' zoon, Clodwig genaemd, die in 't vervolg als magtig vorst en moedig krygsheer zich deed kennen. Men verhaelt dat Childeric in den bruid-nacht eenen wonderbaren droom had: hy zag eerst luipaerts, eenhoornen en leeuwen, dan beiren en wolven, eindelyk honden en kleinere dieren, die zich onderling verscheurden.’ Basina zegde: Die droom toont de toekomst onzes geslachts aen, onze zoon zal magtig en kloek zyn als de leeuw; deszelfs kinderen zullen woest en roofzuchtig zyn als wolven en beiren; hunne opvolgers laf en blood als honden: maer de kleine dierkens, die gy zaegt, toonen het volk aen, dat zich zonder vrees of ontzag der vorsten bevecht en verscheurd. (Zie Greg. Turon. II. c. 2. Hist. Fr. Epit. c. II, en Aimoinus I. c. 7-8).

Hedendaegsche schryvers hebben de geschiedenis van Childeric als eene volkssage aenzien, en inderdaed een sagenaerdigen zweem heeft de gansche gang van het verhael, als het gebroken geldstuk, de komst en echt met Basina, de uitlegging des drooms. Nogtans

[p. 68]

gelooven wy dat de grondtrekken van het zelve echt zyn, dat Childeric, door eenen innigen oproer verdreven, eenige jaren later op den troon werd herplaetst en moedig tegen AEgidius en de Alemannen kryg voerde. De Romeinen echter bleven nog bezittingen in Gallië behouden, en na de dood van AEgidius in 't jaer 464 werd deszelfs zoon Syagrius als romeinsch bevelhebber erkend.

Na eene regering van 24 jaren overleed Childeric ten jare 481, en zyne stoffelyke overblyfselen werden by Dornike, naer heidensche zede ter aerde besteld. Deszelfs graf werd aldaer den 27 mei 1653 ontdekt, by het afbreken van eenige oude gebouwen digt by St.-Brixius-kerke gestaen. De metsers vonden eerst eene menigte goud- en zilveren munten, dan twee hersenschalen, het eene grooter dan 't ander, en een menschen geraemte, verder in een omtrek van vyf voeten overblyfselen van wapenen en kleinooden: het zwaerd des konings, de byl (francisca) en de lans of framei, een' schryfpriem, een' koekop en bieën meer dan 300 in getal; eene naelde, eenen armring, gespen, haken, nagelen, cristalen bol, den kop eens paerds en twee gouden ringen: een onbeperkten ring zonder steen (trouwring) en een' zegelring met 't hoofd des konings en dit opschrift: Childerici Regis.

Zie Anastasis Childerici I. auctore J.J. Chifletio. Antv. 1655 en Monumens de la Monarchie française par Montfaucon T.I.

Ph. Blommaert.

Gent.