|
| |
| |
| |
Over den roman.
Wy meenen onze taek van kritikus niet beter te kunnen beginnen, dan met het beschouwen van een letterkundig voortbrengsel dat in onze eeuw zoo veel opgang maekt: den roman. Nogtans, vooraleer wy over de vlaemsche werken in dit letterkundig vak onlangs verschenen, eenige bedenkingen mededeelen, schynt het ons noodig, om eens voor al te toonen wat wy aengaende den roman denken, eene schets te geven van hetgeen hy geweest is, er eenige algemeene bemerkingen over te maken, en daeruit af te leiden wat hy by het vlaemsche volk zyn moet. Een schryver heeft den roman verdeeld in hedendaegschen en historischen roman; wy zien de noodzakelykheid niet van het invoeren der nieuwe benaming: hedendaegsch; zoo veel te meer, daer zy niet dient om een karakteristiek onderscheid aen te duiden, en beide benamingen hetzelfde kunnen beteekenen: namelyk een roman, op groote gebeurtenissen van onzen leeftyd gebouwd, hoe hedendaegsch hy ook zy, blyft altyd historisch, en een roman die slechts de afschildering der eigendommelyke zeden eener vroegere eeuw bevat, zou daerom geen historisch roman zyn. De woorden zedenroman en historische roman doen ons dan beter kennen, wat de takken zyn, waerin men den roman verdeelen kan: de zedenroman is degene die het eigenaerdige in zeden en gebruiken, de gewaerwording der ziel, den inwendigen mensch van welkdanige eeuw, beschouwt; de historische roman integendeel rust op die groote gebeurtenissen, waerdoor de mensch door eene buiten hem gelegene kracht in eene andere sfeer geschokt wordt. Wy hadden in ons overzigt der romanschryvers over derzelver werken volgens die laetste verdeeling kunnen spreken; maer daer de twee takken zeer dikwyls in één loopen, en daer in beide het voorgestelde doel het zelfde is, schynt het ons dat zulks niet meer klaerheid aen onze schets zou byzetten.
| |
| |
De roman is eigenlyk eene voorstelling van belangryke en natuerlyke karakters by middel eener aeneenschakeling van gebeurtenissen. Deszelfs doel moet zyn edele gevoelens in te boezemen. Een roman welke alleen min of meer belangwekkende feiten zou voorstellen, en geene innerlyke gedachte, geenen zedelyken draed, die al die feiten te samen bindt, zou bevatten, is voor ons een lichaem zonder ziel. De letterkunde moet toch in den mensch het gevoel voor het schoone inplanten, en waer zou zy met eene aeneenschakeling van avonturen zonder doel heengaen? Het volk mag zynen tyd in het lezen van letterkundige werken niet verliezen, het moet er een middel van beschaving in vinden. Wanneer men den roman alzoo verstaet dan wordt hy een hefboom, waermede men een gansch land kan bewegen. De fransche schryvers onzer dagen hebben deze waerheid zeer wel begrepen, zy weten ongelukkiglyk maer al te goed dat de roman in staet is den zedelyken toestand van een groot gedeelte van Europa te verbasteren.
Men zal misschien glimlachen om dat wy de geschiedenis van den roman ab ovo, dat is sedert Herodotus beginnen. Sommigen die den roman beschouwen als een kind onzes tyds, zullen welligt niet geerne zien dat wy Herodotus als den eersten romanschryver opgeven; maer voor hem zoo wel als voor Walter-Scott, was de geschiedenis het verhael der gebruiken, overleveringen, bygeloovigheden, het aloverzigt der menschelyke zeden; en zoo hy de bloote historische waerheid had willen bekend maken, had hy dan aen ieder der negen boeken van zyn werk den naem eener Muze gegeven? Hy schilderde in eenen dichterlyken styl den oorlog tegen de Perzen af, en trachtte alzoo den heldenmoed en de vaderlandsliefde in de grieksche herten te ontsteken; hy deelt zynen landgenooten eene versierde samenspraek tusschen Croesus en Solon over het ware geluk mede, en wil bewyzen, dat het in den rykdom niet te vinden is. Op Herodotus volgt Xenophon, die in zynen roman Cyropoedia, een voorbeeld wilde schetsen van een volmaekten vorst volgens de leer van Sokrates, zoo dat zyn Cyropoedia de Télémaque is der Grieken. Men kan opmerken dat, zoo als in Griekenland, by alle volkeren de eerste romans historische romans waren; de
| |
| |
zedenroman geraekte slechts later in zwang: zeker omdat de eenvoudigheid der zeden nog geenen gispingsweerdigen kant opleverde, en dat de schryver geene gebreken moest tuchtigen, maer alleen grootsche gevoelens moest doen ontstaen. Ook is het veel later dat de Grieken het zedenverhael gekend hebben, maer nooit oefende dit vak eenen zoo grooten invloed, als de historische roman, uit. Het zedenverhael was eerder een werk dat tot tydverdryf diende. Ten bewyze zullen wy slechts de namen aenhalen van Longus, Heliodorus, Achilles Tatius en Chariton.
Wanneer later de Grieken zich met het lezen van Herodotus niet meer verlustigden, noch zich tot grootsche daden aengespoord voelden, en dat de romeinsche verwyfdheid, die de oude mannelyke eenvoudigheid had opgevolgd, geen behagen meer vond in de romans der latynsche historieschryvers, kon het niet anders of dit vak der letterkunde moest aldaer verloren gaen. De zedenroman was zelfs reeds eene al te voedzame spys geworden voor hunne slappe magen, en Juvenalis brandend vers kon de spoorloosheid den teugel niet in den mond wringen. Het zuiden was uitgeput, en de bezielende kracht moest uit het noorden komen.
Daer droegen de zeden nog den stempel der maegdelyke kracht op het voorhoofd, en Tacitus in zyn de moribus Germanorum hoopte een oogenblik dat zulk een voorbeeld den Romeinen onder het oog te stellen, eene gelukkige wederwerking by hen zou hebben te weeg gebragt. Reeds lang hadden de noordsche Barden en Scalden den moed der helden in versierde verhalen gezongen, reeds lang hadden de welfsels der vorstelyke eetzalen, zoo als ten tyde van Homerus, van de verhalen der voorvaderen wedergalmd. Het zyn die verhalen op de Sagas van het noorden gebouwd, die den eersten cirkel van middeneeuwsche romans uitmaken. Het is te bejammeren dat maer één roman, het Nevelingenlied, uit dien tyd ons is overgekomen; de schoonheid die in dit verhael op iedere bladzyde uitblinkt, maekt het verlies der romans van dien cirkel nog betreurensweerdiger.
De helden van het Nevelingenlied zyn Siegfried, Siegmonds zoon, koning van Xanten aen den Rhyn, en Gunther koning van
| |
| |
Burgondiën. De eerste maekt zich beroemd door zyne manhaftige daden, hy verwint eenen draek, verkrygt de Nevelkap, die onzigtbaer maekt, het vermaerde zweerd Balming, en wint den schat der Nevelingen. Gunther heeft eene zuster, Chriemhilde, die door Siegfried bemind wordt, en die hem ook wederliefde schenkt; maer zonder de toestemming van Gunther kan Chriemhilde nimmer de echtgenoote van Siegfried worden. De koning van Bourgondiën bemint Bruinhilde, dochter eens konings van Isenland; maer de hand dezer laetste kan slechts door de magt verkregen worden. Siegemonds zoon helpt Gunther om Bruinhilde te overwinnen en krygt Chriemhilde tot loon. Maer Siegfried heeft Bruinhilds gordel ontnomen, die alle hare kracht uitmaekte. De koningin blaekt van zich te wreken, en doet Siegfried door Hagen verraderlyk ombrengen, en Gunther durft zich tegen dien moord niet stellen. Hierop ontvlamt de weduwe van Siegemonds zoon in woede, en hygt naer wraek. Chriemhilde huwt Ettel, koning der Hunnen, verzoekt Gunther, dezes vrouw en hovelingen, en alle worden op een gegeven teeken, vermoord. Ziedaer in weinige woorden het onderwerp van het Nevelingenlied.
Het ridderdom is de ziel van den tweeden cirkel. De germaensche volkeren waren alom verspreid en met hen waren hunne manhaftige zeden en hunne huldiging voor de vrouwen, twee zaken die hun eigen waren, overal doorgedrongen. Tacitus zegt reeds: inesse quin etiam foemenis sanctum aliquid et providum putant. Daerby werd dit alles door den christenen godsdienst getemperd. Aus dem rauhen, aber treuen Heldenmuthe der nordischen Eroberer, zegt A.W. von Schlegel, entstand durch Beimischuug christlicher Gesinnungen das Ritterthum, dessen Zweck darin bestand, die Uebung der Waffen durch heilig geachtete Gelübte vor jedem rohen und niedrigen Missbrauch der Gewalt zu bewahren, worin sie so leicht verfällt? Wie zou nu het toonbeeld der ridders zyn? De roemvolle feiten van Karel-den-Groote verwekten nog in ieders hert bewondering. De luister van zyn hof te Aken, zyne geheimnisvolle reis naer Rome, zyne krooning, zyne veldtogten tegen de Saksen en de Mooren, zyn christelyk leven, dit alles zweefde nog helder voor ieders geest, en
| |
| |
moest hem tot het ideael van den ridder maken: ook vertoont zich zyne reuzenfiguer in elken roman van dien tyd. Zoo bewondert men hem in de legende zyner reis, door Turpyn, in Karel en Elegast, en eene menigte andere werken. De vier Heemskinderen, de bevallige roman Floris en Blancefloer, waertegen de ondichterlyke Witsen Geysbeek zoo belachelyk uitvoer, omdat hy de eeuw niet verstond waerin die roman gemaekt is, Ogier van Denemarken en vele anderen behooren tot dien cirkel.
Wanneer de Noormannen Engeland veroverd hadden, bleef Karel-de-Groote de eenige held der romans niet. De Noormannen hadden te voren vele wonderlyke oorlogsfeiten uitgevoerd. Zy hadden de boorden der Baltische en middellandsche zee geplonderd, de Saracenen overrompeld, en waren als de voorloopers der kruisvaerders geweest; ieder noormansche held was een Karel-de-Groote. Uit die verovering ontstond de derde cirkel, wiens doel men in de woorden God, zyne jonkvrouw en zyn vorst kan besluiten. Boven al de romans van dien cirkel munt degene van Brut bezonder uit. Dezelve bevat de geschiedenis van Engeland tot aen Brut, zoon van Ascagnius. Die Brut doet groote reizen, bezoekt betooverde eilanden, wonderpaleizen, en komt eindelyk in Engeland aen. In dien roman vindt men de ridders van de tafelrond en den toovenaer Merlyn. Misschien zal men genegen zyn om over de bygeloovigheid van dien tyd te glimlachen: maer de schryvers moesten getrouw de zeden afschilderen, en men weet hoe buitensporig groot de inbeelding en de ligtgeloovigheid onzer voorvaders was: het ongeloof had zynen broeder het bygeloof nog niet van het slagveld geslagen, en zou deze laetste de min afschuwelyke niet zyn? De romans van den Cid, die ook tot dezen cirkel behooren, onderscheiden zich door de araebsche tint, die over het spaensche leven verspreid ligt. De huldiging der vrouwen verwandelt aldaer in eene oostersche jaloerschheid.
Die dry cirkels van romans vullen aen wat er in de geschiedenis zou ontbreken, en met meer waerheid dan de geschiedenis zelve het zou gedaen hebben. De roman heeft het volk als volk afgeschilderd, dat anders ons gansch onbekend zou gebleven zyn. Het zedelyk doel,
| |
| |
dat de schriften van dien tyd bevatten, valt iedereen in het oog, en moet alsdan grooten invloed op de menigte gehad hebben. Men bepaelde zich niet by het tot voorbeeld stellen van Karel-den-Groote, Arthur en de ridderen der tafelrond, de zeden werden hevig gegispt. Wanneer wy tegenwoordig met al onze ronkende woorden over onafhankelykheid en vryheid, eenen blik in dien tyd van slaverny geweerdigen te werpen, staen wy verwonderd alsdan mannen te ontmoeten die zich gispingen veroorloofden, welke heden niet ongestraft zouden voorbygaen; en om dit te toonen hebben wy onzen Reinaert den Vos, den roman de la Rose, en Bible Guyot maer aen te wyzen. Keizer, koning, priester, edele en onedele, iedereen kreeg loon naer werken.
Omtrent de veertiende eeuw begon men in Itaelje ook den roman te beoefenen. Men putte aen de algemeene bron: de kronyken van Turpyn; maer de romanschryvers stelden zich alleen voor dezen of genen graef te behagen, en hem en zyne vleijers eenige aengename uren onder het lezen hunner verhalen te doen overbrengen. De ridderschap wordt er met belachelyke, overdrevene kleuren in afgemaeld. Men vindt dit eenvoudig geloof niet meer dat de cirkelhelden als voorbeelden van deugd en kloekmoedigheid deed aenzien, het doel is derzelver daden bespottelyk te maken.
Iets ligtveerdigs ligt zoo wel in den Orlando Furioso als in den Decameron van Boccaccio; maer nogtans heeft Ariosto die verdienste boven Pulci, boven den blinde van Ferrare, en Bojardo dat hy niet vertelt om te vertellen, en dat by hem hier en daer eenige zedelyke gedachte doorschynt. Cervantès heeft die romanschryvers duchtig over den hekel gehaeld; door zyn Don Quichotte werden de buitensporigheden die men zonder regtmatig doel, uit kortswyl, sints eene eeuw aen het ridderdom toeschreef, in eens verbannen. Nogtans, wil men het werk van Cervantès naer weerde schatten, dan moet men het niet alleen beschouwen als eene satyre, maer als eene poëzyvolle schepping. Zyn roman is eene levendige afschildering van het karakter en het leven der Spanjaerden; ook verdient Cervantès de eerste den naem van zedenromanschryver. Hy heeft de eerste begrepen dat de zedenroman op
| |
| |
het eigendommelyk karakter eener eeuw moet steunen. De invloed die hy op de geesten van dien tyd uitoefende, was groot, en daer - uit spruit het voort dat hy zoo vele navolgers gehad heeft. Weinige echter hebben begrepen wat er eindelyk in den Don Quichotte mogt nagevolgd worden. Zy hebben geen acht genomen op het aendeel dat Spanje in den roman heeft, Spanje, te dien tyde het meest romaneske en ridderlyke land van Europa; en zyn niet genoeg in het innige gedeelte des werks doorgedrongen.
Van Cervantes springen wy in eens op eenen franschen schryver die veel aen den eerste te danken heeft, op Lesage. Wy gelooven toch niet dat men het ons euvel zal nemen de fransche Astrée's, Cyrussen, Clelien, Brutussen, en nog zoo eenige romeinsche en grieksche helden en heldinnen in hofjonkers van Lodewyk XIV herschapen, stilzwygend te zyn voorbygegaen. In zyn Gilblas toont Lesage dat hy een groote zedenopmerker, menschenkenner was. Met hoe veel kunst zyn zyne tafereelen aeneengeschakeld, is zyn plan uitgevoerd. Alles is waer, natuerlyk en verscheiden. Eene opmerking nogtans moeten wy maken, en deze is werkelyk de ligtste niet: er is in zyn Gilblas geene verhevenheid in de gevoelens, hy keurt de slechte kanten der menschelyke natuer niet genoeg af; hy dryft er, wel is waer, den spot mede, maer ontschuldigt ze soms: dit alles, kan men antwoorden ligt in het karakter zyner eeuw; maer het schynt ons toch altyd een gebrek, omdat de schryver zyne eeuw moet beheerschen, en er eene rigting moet aen geven.
Tot dan toe had de roman zich niet eigenlyk met het innige leven van den mensch bezig gehouden. Mademoiselle de Scudéry en de la Calprénède toch hadden met hunne smakelooze verhalen waer het van tegenstrydigheden in zeden en persoonaedjes krielt, het fransche publiek maer gepaeid. Richardson moest den roman gebruiken om er de minste gewaerwording der ziel in af te schilderen. Welke waerheid, verhevenheid, natuerlykheid in zyn Pamela, Clarisse Harlowe, Sir Charles Grandison. Ook aenziet hem Blair als den zedelykste der romanschryvers. Geen boek dat meer tot de deugd aenspoort. Te midden der godslasteringen zoowel als
| |
| |
der godsdienstige uitboezemingen herkent men den godsdienst als den steun der maetschappy. Richardson heeft zyne romans in den vorm van brieven bewerkt en is hierin door Rousseau in zyne Heloïse nagevolgd geworden: het is zeker dat men in brieven tot de minste plooi van het hert kan ontvouwen, en dat de lezer, als het ware, ieder herteklop der persoonaedjes voelt; maer nogtans, heeft die manier van voordragt hare keerzyde, en daeruit spruit het dat Richardson soms langdradig is: men is in brieven dikwyls genoodzaekt herhalingen te doen. In Frankryk volgde men weldra de voetstappen van Richardson. Nogtans kon hem de vruchtbare abbé Prevost nooit bereiken. Zyne tafereelen krimpen eerder het hert in, dan zy het tot edele gevoelens uitzetten. De persoonaedjes hebben die verhevenheid, die standvastigheid van karakter niet, welke men in Richardson vindt: men zoekt te vergeefs eene Clarisse in Prevost. De persoonaedjes van den franschen schryver, hebben iets van den schryver zelven, men wordt gewaer dat hy een romanesk leven moet geleid hebben. Men ziet in zyne persoonaedjes den bruischenden man, die tot driemael toe zyne kap op den tuin hangt, in het soldatenleven kalmte zoekt, veel reist, en eindelyk zyne misstappen beweent en sterft.
Het leven van madame de Tencin heeft meer dan eene overeenkomst met dat van Prevost. Nogtans straelt daer niets in hare romans van door. Het is moeijelyk te verklaren hoe die ontaerde moeder van d'Alembert, met al de gebreken welke haer aenkleven, met heur hatelyk karakter, geene gewrochten hebbe voortgebragt, waer zy in doorschynt, en dat die vrouw alleen de karakters harer persoonen overdreven heeft, en deze tot de dweepzucht doet neigen, welke hen op hare beurt tot de wanhoop en de zelfmoord hunner gevoelens voert. In onze eeuw waerin men bezonder de dweepery verpersoonlykt, heeft madame de Tencin aenbidders gehad. Ja, er is er een zoo verre gegaen, dat hy heur het plan van eenen roman ontleend heeft.
De engelsche letterkunde liet het by Richardson niet, zy beroemt zich nog op Fielding en Sterne. De eerste stelt zich geen min edel doel voor dan Richardson; zyn Tom Jones is eene voortdurende
| |
| |
tegenoverstelling der natuerlyke hoedanigheden van den mensch aen maetschappelyke huichelary. De tweede levert ons in zyn Tristram Shandy een model hoe men de zeden moet gispen. Welke nieuwheid, en hoeveel geestigheid! Het is nogtans te bejammeren dat deze twee schryvers soms wat al te vry in hunne tafereelen zyn.
In het voorbygaen zullen wy ook een woord over Voltaire zeggen niet dat wy hem als romanschryver beschouwen, maer omdat hy op dit vak der letterkunde, even als op byna al de anderen eenen verderfelyken invloed heeft uitgeoefend, met er zyn gif op uit te braken. Wat zyn toch de vertellingen die hy onder den naem van romans uitgaf? Smakelooze hekelverhalen waervan de buitensporige en zonderlinge gedachte aen oostersche toovery ontleend, alles bevat wat kwaedaerdigheid en arglistige geestigheid kan uitvinden om iedere burgerlyke en godsdienstige instelling om verre te werpen.
Op Voltaire zullen wy Rousseau laten volgen. Jean-Jacques had wonderen in dit vak kunnen voortbrengen. Zyne uitgestrekte kennis van het menschelyk hert, zyn welsprekende en krachtige styl die Tacitus weerdig is, verzekeren ons dit. Maer hy heeft meest altyd zyn talent gebruikt om sophismen te verdedigen. In zyn zedenroman Emile, de eenige waervan wy zullen spreken, vaert hy tegen de opvoeding uit: hy wil dat men in alles de natuer volge, en dat men de driften moet laten gisten, en dan alléén trachten te keer te gaen wanneer het geen tyd meer is. Dit alles is voorgedragen in eenen styl, welks gelyken niet te vinden is. Ofschoon de hoofdge dachte van het werk eene hersenschim zy, waervan de uitvoering niet anders dan slechte gevolgen zou hebben, vindt men in Emile verhevene, godsdienstige, menschlievende gevoelens, maer hier en daer gemengd met wonderlyke buitensporigheden van allen aert.
Een man die den roman beter verstond, was Bernardin de Saint-Pierre. Wiekent zyn Paul en Virginie niet, en wie heeft geene tranen gestort onder het lezen dier aendoenelyk tafereelen? Bernardin had veel gereisd, en nog meer, van geluk en deugd afgezonderd van de menschen zyner eeuw, gedroomd. Hy heeft de droomen zyner jeugd
| |
| |
verwezenlykt in die twee ideale figuren, en heeft een werk voortgebragt, dat onder alle betrekkingen moet geprezen worden.
Keeren wy ons thans tot de Duitschers. Göthe staet op den eersten rang; in zyne romans ziet men overal den grooten menschenkenner, maer niet min ziet men op zyne tafereelen eene tint van onzedelykheid en zwarte wysgeerte. Hy ontvlamt in het hart gevoelens, die men moet trachten uit te roeijen. In zyn Werther heeft hy getoond wat een verdwaeld genie doen kan. De strekking van Göthe in zyn Werther vloeide voort uit zyne eigene ziel: de bittere afkeer van het leven, die diepe ootmoediging uit de afwezigheid van geloofsbegrippen, waren door Göthe zelfs gevoeld geweest. Nog jong zynde had hy den zelfmoord bemind. Werther is het eenvoudige verhael van zyne gewaerwordingen, maer tevens van de gewaerwordingen zyner eeuw. Daerdoor komt het dat dit boek zoo gretig ontvangen werd. Meer dan een jongeling met een brandend hert, eenen afschuw hebbende van alle maetschappelyke pligten, heeft aen zyne inwendige folteringen een einde gesteld, gelyk de held van Göthe. Er bestaen nog afdrukken van dit boek met het bloed dergenen bevlekt, die den roman tot in de ontknooping hebben willen volgen. Zulke feiten doen genoeg zien, wat er in zulk boek berispelyk is. - Wilhelm Meister een ander roman van Göthe zou men als een philosophisch werk kunnen nemen, zoo het geene liefdesintrige bevatte. Men vindt in dien roman breedvoerige tafereelen uit het leven van kunstenaren, tooneelspelers, enz, eene klasse der maetschappy, die in Duitschland talryker dan in eenig ander land is. Ieder dezer tafereelen is uitmuntend; maer de algemeene gedachte van het werk bepaelt zich voor Göthe, tot het doen kennen zyner gevoelens over alles. Tusschen de wysgeerige redeneringen van alle slach wordt de lezer echter opgebeurd door de lieve tooneelen waer Mignon in optreedt. Maer dit bevallige meisje is maer als een persoonaedje uit eene epizode van het geheele werk. In zyne Wahlverwandtschaften ontmoet men eene menigte nieuwe zedenopmerkingen, maer
het belang klimt niet altyd en men weet eigenlyk niet wat doel Göthe zich by het schryven van dien roman heeft voorgesteld.
Een schryver die op Göthe in dat vak veel vooruit heeft, is Ludw.
| |
| |
Tieck. Buiten zyn Sternbald heeft men van hem Phantasus eene verzameling van letterkundige voortbrengsels waeronder verdienstvolle romans, en den Aufruhr in dem Cevenne. Tieck stelt in Sternbald zynen held, eenen kunstenaer in de schoone tyden van Aelbrecht Durer. Hy doet hem in verscheiden streken van Europa rondreizen, en aldaer begeesteringen zoeken, en wil bewyzen dat de kunstenaer het geluk in zich zelven vinden kan. Alhoewel de natuer meest altyd aen den sterveling een gelukkig lot weigert, waervan de omstandigheden naer zynen wensch zich aeneenschakelen en opvolgen, nogtans kan hy zich afzonderlyke indrukken verschaffen zacht genoeg om het tegenwoordige als het beste tydstip te doen aenzien. De kunstenaer heeft oogenblikken, dat hy alleen van de kunst leeft, en het geluk vindt in de begeestering, die zich van zyne ziel meester maekt, by het beschouwen der schepping: dat is de edele gedachte van Sternbald.
De Duitschers bezitten geene werken waerin men, zoo als in Gilblas zoo geestig met de wisselvalligheden des levens spot; zy bezitten echter schryvers wier gewrochten tot op het hoogste punt wat de Engelschen humour heeten, bevatten. Claudius en Jean Paul Friedrich Richter wisten het volk de grootste zedelyke waerheden onder den eigenaerdigsten en fraeisten vorm voor te dragen. Zschokke had voor doel in zyne lieve tafereeltjes de opleiding van de mindere klasse te bewerken, en is hierin buitengewoon wel geslaegd. Het ware te wenschen dat deszelfs bezonderste romans in onze tael overgebragt wierden: ons volk zou er oneindig by winnen, en hier en daer ter zyne eere vele overeenkomst vinden met zyne zeden. Men is gewoon, op voorbeeld der Franschen, in E.T.W. Hoffmann enkel het phantatische verhael te bewonderen, en men vergeet dat elk eene zielkundige studie is. En inderdaed, vinding en samenstelling zyn onder alle betrekkingen bewonderensweerdig, maer onder dien wegslependen inhoud moet men nog de eigentlyke bedoeling van den schryver in het oog houden.
(Wordt vervolgd).
j.f.j. heremans.
|
|
Auteursrechtvrij