Tabu. Jaargang 25

[p. 160]

De status van
Teun Hoekstra

1. Er is een oud probleem met nominale groepen, met name met die welke een deverbale kern hebben. Op grond van symmetrie-overwegingen (alle woordgroepen hebben dezelfde interne struktuur) en op grond van behoud van lexicale eigenschappen als subcategorizatie (overerving), wordt verwacht dat naast de verbale struktuur in (1a) een nominale struktuur aangetroffen zou worden als in (1b). Dit is echter niet het geval: het woordje van moet worden ingevoegd, zodat we (1c) hebben:

(1)	a.	dat de vijand de stad verwoest
	b.	*de verwoesting de stad
	c.	de verwoesting van de stad

Analyseren we de opeenvolging van de stad als een voorzetselgroep, dan rijzen een aantal vragen:

a.	waarom heeft N geen complementatie met een nominale groep?
b.	hoe drukken we de correspondentie uit die tussen (1a) en (1c) bestaat; meer in het bijzonder, is er in (1c) ook sprake van een nominaal complement, waaraan iets is toegvoegd, of is de subcategorizatie in de nominale afleiding gewijzigd?
c.	waarom verdwijnt dit van onder vooropplaatsing van de nominale groep? (verg. ‘de benoeming van Piet’ vs. ‘Piets benoeming (*van)’.

De standaard analyse van dit van verschaft gedeeltelijk antwoorden op deze vragen. Het feit dat N geen nominale groep als complement kan nemen wordt verklaard met behulp van Casus-theorie: nominale groepen dienen een naamval te krijgen, en kunnen dat alleen van een naamvalstoekennende categorie: V en P zijn dergelijke naamvalstoekennende categorieën, maar N is dat niet. Vandaar dat een voorzetsel nodig is, en van voorziet in die behoefte. Indien het nominale complement naar een naamvalspositie wordt verplaatst, b.v. naar de prenominale genitief-positie in de nominale groep, dan is van overbodig. Wat echter de precieze constituentenstatus van van is als het transformationeel wordt ingevoegd, is nooit duidelijk geworden.

2. Ook de syntactische verhouding van dergelijke ‘van’-groepen met overige delen van de nominale groep wekt enige verbazing. Beschouw de voorbeelden in (2):

(2)	a.	het over zichzelf praten van Jan
	b.	het naast elkaar zetten van de flessen

[p. 161]

De elementen zichzelf in (2a) en elkaar in (2b) kunnen gebonden worden door respectievelijk Jan en de flessen. Normaliter is een dergelijk verband onderworpen aan de conditie van c-commanderen. Het is allerminst evident dat aan deze conditie wordt voldaan in de gegeven strukturen. Zou de ‘van’-groep een in postnominale positie gegenereerde PP zijn, dan is niet in te zien hoe de erin vervatte nominale groep de betreffende elementen zou kunnen c-commanderen.

3. Voor het met van corresponderende Engelse of in woordgroepen van het type (3a) stelt Kayne (1994) een nogal verrassende analyse voor, die ons evenwel behulpzaam blijkt te zijn in het oplossen van de zojuist genoemde raadsels. Volgens Kayne vormen of en John's niet een simpele PP constituent, maar dient of geanalyseerd te worden als een soort complementeerden. Het gedeelte dat aan of vooraf gaat is daar door een verplaatsing terecht gekomen, als aangegeven in (3b).

(3)	a.	those several books of John's
	b.	(those) [CP several booksi [C' [C of] [IP John s [QP ti ]]

De precieze semantische verhouding tussen het vooropgeplaatste gedeelte en John's in dit voorbeeld is niet zo duidelijk. Maar Kayne bespreekt ook gevallen als in (4), waarin het duidelijk is dat het vooropgeplaatste deel een predikaat is, waarvan de nominale groep volgend op of/de het subject is:

(4)	a.	that [idioti of [a doctor I^0 ti ]]
	b.	cet [ idioti de [IP Jean I^0 ti ]]

Den Dikken (1995) breidt deze analyse uit naar de Nederlandse ‘een schat van een kind’-constructie, waarvoor hij overtuigend beargumenteert dat intern in de nominale groep sprake is van predikaatvooroppplaatsing.

Het is duidelijk dat wanneer een dergelijke analyse van van als een soort koppelelement in de nominale groep voor sommige gevallen gemotiveerd is, de meest wenselijke strategie is om na te gaan of dezelfde analyse ook toepasbaar is op schijnbaar andere gevallen. Dat is wat ik hier zal doen.

4. Voor de constructie in (1c) biedt de hypothese van van als koppel-element direkt een oplossing. De struktuur is dan, misschien enigszins verrassend, als in (5):

(5)	[DP de [CP [XP verwoesting]i van [ZP [de stad] ti ]]]]

De problemen die we in het begin noteerden verdwijnen onder deze analyse: van en de stad vormen geen PP. Het nomen verwoesting kan, evenals het corresponderende verbum verwoesten een DP-complement nemen, en er is dus geen noodzaak de subcategorisatie-eisen te veranderen in de nominale afleiding. Problemen van het type in (2) zijn direkt opgelost wanneer we ervan uitgaan dat de betreffende interpretatieve relaties gelegd worden onder reconstructie. Deze aanname is alleszins

[p. 162]

redelijk, omdat predikaatsverplaatsing immers altijd reconstructie vergt. We zullen verderop dieper ingaan op dergelijke relaties.

Een vraag waar we hier nu kort op ingaan is de categoriale aard van de onderdelen XP en ZP in (5), te beginnen met ZP. Als aangegeven in (4) geeft Kayne het complement van C het label IP. Het is bekend dat IP niet langer beschouwd wordt als een simplexe categorie, maar geacht wordt uiteen te vallen in verschillende functionele categorieën. In Chomsky (1993) wordt als complement van C uitgegaan van een categorie AGRP, en ik zal dat idee hier volgen. De 's in John's kan dan worden opgevat als een instantie van AGR.

5. Er is reden om aan te nemen dat AGRP rechtstreeks in het complement van D kan voorkomen. Longobardi (1995) verschaft een analyse van de status constructus (‘construct state’) in de Romaanse en de Semitische talen van het type in (6):

(6)	a.	Casa Rossi	(Italiaans)
		huis Rossi	‘het huis van Rossi’
	b.	beit ha-mora	(Hebreeuws)
		huis de-leraar	‘het huis van de leraar’

Volgens zijn analyse komen deze constructies tot stand door een verplaatsing van het nomen naar de determinator-positie (N->D verplaatsing), op basis van een struktuur als in (7):

(7)	D [XP DP X ... [NP .... N..]]

De DP-possessor blijft achter in de XP, evenals overig materiaal van de XP. We kunnen deze XP identificeren als AGRP, waarvan DP het subject is.

Ook in deze talen komt echter de van-constructie voor. In dat geval is er een overte instantie van D, en wordt de possessor vooraf gegaan door de tegenhanger van van.

(8)	a.	la casa (nuova) di Rossi
		het huis nieuw van Rossi
	b.	ha-bayit (ha-godol) šel ha-mora
		het-huis het-nieuwe van de-leraar

Het is dan duidelijk dat verplaatsing van casa (nuova) en bayit (ha-godol) niet een instantie is van hoofdverplaatsing, als bij N->D als in (6), maar van XP-verplaatsing: adjectivale modificeerders van het nomen kunnen eveneens aan de tegenhanger van van voorafgaan. Ook hier ligt dus een CP-analyse voor de hand.

Dit leidt tot de conclusie dat D twee types complement kan nemen: ‘subject-initiële’ AGRPs (als in de construct-states in (6)), of non-subject-initiële CPs (als in de vrije of analytische constructies in (8)). Er is hier een duidelijke parallel met de stand van zaken in Nederlandse hoofdzinnen zoals die geanalyseerd is door Zwart (1993). Ik zal daar in een ander verband uitgebreider op ingaan.

[p. 163]

6. Laten we nu kijken naar de status van XP in (5). Dit is minimaal een NP, d.w.z. de minimale maximale projectie die het hoofd verwoesting bevat. De hierna volgende evidentie suggereert echter dat een juistere formulering zou zijn dat XP het complement is van AGR. Dit wordt op theoretische gronden afgedwongen door Chomsky's kortste-stappen conditie. Beschouw de struktuur in (9), die gelijk is aan (5) met dien verstande dat ZP nu vervangen is door AGRP, in overeenstemming met het zojuist betoogde. Verplaatsing naar [Spec,CP], de positie voor van, is voor XP alleen dan toegestaan indien XP het complement van AGR is, en indien AGR zelf verplaatst wordt naar C: immers, de [Spec,AGRP] is een meer nabij gelegen landingsplaats, die alleen mag worden overgeslagen als het domein wordt opgerekt door hoofdverplaatsing (zie Den Dikken 1995, Kayne 1994):

(9)	[DP de [CP [XP verwoesting]i van [AGRP [de stad] AGR ti]]]]

Ik zal hier verder niet ingaan op de categoriale identificatie van XP; voor ons doel hier volstaat de vaststelling dat XP het complement van AGR in (9) is.

7. Opmerkelijke evidentie voor de correctheid van deze benadering wordt geleverd door nominale constructies met parasitaire gaten. Beschouw het volgende contrast:

(10)	a.	het [[zonder [e] in te kijken] terugbrengen] van [je boeken]
	b.	*het terugbrengen van [je boeken] [zonder [e] in te kijken]

Dit contrast is opmerkelijk: de infinitivale adjunctzin kan gelegitimeerd een gat bevatten, aangegeven met [e], dat afhankelijk is voor zijn interpretatie van de nominale groep je boeken, maar alleen indien de adjunctzin voorafgaat aan je boeken. Inspecteren we verbale constructies, dan krijgen we het spiegelbeeld te zien (cf. Bennis & Hoekstra 1984):

(11)	a.	dat Jan [zijn boeken] [zonder [e] in te kijken] terugbracht
	b.	*dat Jan [zonder [e in te kijken] [zijn boeken] terugbracht

De verklaring voor het contrast in (11) die Bennis & Hoekstra (1984) geven, is dat het object vanuit een positie rechts van de adjunctzin (als in (11b)) naar een positie links van de adjunctzin (als in (11a)) moet worden verplaatst om de parasitaire connectie mogelijk te maken. Het inverse effect in nominale constructies behoeft ons niet te verbazen onder de analyse in (9), waarin in feite sprake is van inversie: het object wordt naar links verplaatst vanuit zijn basispositie in de VP naar de [Spec,AGRP], waarbij de adjunctzin wordt gepasseerd. Deze is vervat in de XP die het complement van AGR vormt, welke op zijn beurt nog verder naar links wordt verplaatst. De analyse van (10a) komt dus uit op (12), waarin alleen de hoofdverplaatsing van AGR naar C niet is aangegeven:

[p. 164]

(12)	[DP het [CP [XP [zonder [e] in te kijken] ti terugbrengen]i van [AGRP [je boeken]i AGR ti]]

Voor (10b) is onder de gegeven assumpties geen struktuur beschikbaar, althans als de gedachte dat het totale complement van AGR verplaatst moet worden, juist is.

Het parasitaire-gat verschijnsel ondersteunt onze analyse van de van-groep dus op een rechtstreekse manier. Uiteraard beperken we deze analyse niet tot infinitivale nominaliseringen, maar achten we hem ook toepasbaar op andere postnominale van-groepen.

8. Ook het gelegitimeerd zijn van het parasitaire gat in (10a) laat zien dat de ‘predikaats’-inversie LF-reconstructie ondergaat (of, onder Chomsky's (1993) heranalyse van reconstructie, dat de interpretatie van het parasitaire gat afhankelijk is van de oorspronkelijke copie van de vooropgeplaatste XP. Hiermee wordt dus ook onafhankelijke evidentie geboden voor de problemen van de soort waar ik in sectie 2 op wees, n.l. situaties waar de interpretatie van b.v. elkaar en zichzelf ogenschijnlijk plaats vindt zonder dat de vereiste c-commandeer-relatie geëerbiedigd wordt. De strukturele analyse van b.v. (2b) is als in (13):

(13)	het [ [XP naast elkaar zetten] van [[de flessen] AGR [XP naast elkaar zetten]]]

Hierin is de vooropgeplaatste XP ook uitgespeld op zijn basispositie: het is duidelijk dat het antecedent van elkaar in (13), n.l. de flessen, zowel voorafgaat aan, als in een c-commandeerverhouding staat tot elkaar in zijn basispositie.

Bibliografie

Bennis, H.J. & T. Hoekstra (1984) ‘Gaps and Parasitic Gaps.’ The Linguistic Review 4: 29-87

Chomsky, N.A. (1993) ‘A minimalist program for linguistic theory.’ In: K. Hale & J. Keyser (red), The view from building 20. Cambridge (Mass.): The MIT-Press

Dikken, M. den (1995) Copulas. Ongepubliceerd manuscript. HIL.

Kayne, R.S. (1994) The antisymmetry of syntax. Cambridge (Mass.): The MIT-Press.

Longobardi, G. (1995) On the typological unity of Indoeuropean and Semitic structural genitive. Ongepubliceerd manuscript, Universiteit van Venetië.

Zwart, C.J.W. (1993) Dutch Syntax. Proefschrift, Rijksuniversiteit Groningen.