Tabu. Jaargang 25

[p. 153]

Een kanttekening bij scrambling
Marco Haverkort

Over weinig onderwerpen binnen de moderne syntaxis bestaat zo weinig eensgezindheid als over scrambling. Er zijn analyses voorgesteld waarin de vooropgeplaatste elementen worden basisgegenereerd (bijv. Neeleman 1994), en er zijn analyses voorgesteld waarin ze via verplaatsing hun s-structuurpositie bereiken; die laatste groep analyses valt weer uiteen in analyses welke aannemen dat de verplaatste constituent in een A-positie terechtkomt (bijv. Fanselow 1990, Van den Wyngaerd 1989), in een A-bar positie (bijv. Müller & Sternefeld 1993), of in een positie die ambigu is (bijv. Webelhuth 1989). Iedere logisch mogelijke analyse lijkt dus te zijn vertegenwoordigd, een indruk die ook in de aan het fenomeen gewijde bundel onder redactie van Corver & Van Riemsdijk (1994) en in het overzichtsartikel van Haider (1995) wordt bevestigd. In deze squib wordt een argument tegen een basisgeneratie-analyse van scrambling besproken.

Neeleman (1994) stelt voor scrambling als basisgeneratie te analyseren; onder zijn analyse kunnen complementen van het werkwoord zowel hoger als lager dan adverbia binnen de V' worden aangehecht. De volgende structuren zijn dus beide mogelijke d-structuurrepresentaties:

Een voorspelling die zo'n analyse maakt, is dat wanneer DPs die aan het begin van de V' staan gevolgd kunnen worden door een bepaald element, datzelfde element ook adverbia zou moeten kunnen volgen wanneer die de V' openen (en omgekeerd), aangezien beide elementen hiërarchisch dezelfde positie innemen. Er is echter evidentie die tegen deze voorspelling pleit: de interactie tussen scrambling en cliticisatie.

De ongemarkeerde positie waarin clitics in het Nederlands in ingebedde zinnen voorkomen, is de plaats direct na het subject, zoals in de volgende voorbeelden wordt geïllustreerd met het objectclitic 't en het kwantitatieve er:

(2)	a.	dat Paul 't zijn vader misschien verteld heeft
	b.	dat Saskia er haar moeder soms twee gaf

[p. 154]

Iets gemarkeerder, maar zeker niet onmogelijk, is de volgorde waarbij de clitic het vooropgeplaatste indirecte object volgt, zoals in de volgende voorbeelden:

(3)	a.	dat Paul zijn vader 't misschien verteld heeft
	b.	dat Saskia haar moeder er soms twee gaf

De beide bovenstaande voorbeelden staan voor de meeste sprekers van het Nederlands in schril contrast met de volgende, waarin de clitic het adverbium (en het vooropgeplaatste indirecte object) volgt (vgl. Model 1991):

(4)	a.	*	dat Paul zijn vader misschien 't verteld heeft
	b.	*	dat Saskia haar moeder soms er twee gaf

Ook wanneer het adverbium vooraf gaat aan het indirecte object, is het resultaat voor de meeste sprekers volledig onacceptabel:

(5)	a.	*	dat Paul misschien 't zijn vader verteld heeft
	b.	*	dat Saskia soms er haar moeder twee gaf

Dit is nu juist wat niet wordt verwacht op basis van de basisgeneratie-analyse: het indirecte object in (3) en het adverbium in (5) nemen volgens die analyse dezelfde hiërarchische positie in; wanneer de clitic dus het indirecte object kan volgen, is het een raadsel waarom hij het adverbium niet kan volgen.

Een bijkomend probleem van de basisgeneratie-analyse is dat de clitic, wanneer hij het vooropgeplaatste indirecte object volgt, de V' niet verlaten heeft; het feit dat de clitic deel uitmaakt van de V' in (5) kan dus de ongrammaticaliteit van die zin niet verklaren, want hetzelfde gebeurt in de grammaticale zin (3). Omgekeerd kan het feit dat het definiete indirecte object niet vooropgeplaatst is de ongrammaticaliteit van (5) niet verklaren, aangezien een dergelijke vooropplaatsing in (4) nog steeds tot ongrammaticaliteit leidt; de positie van de clitic is dus de relevante factor in de verklaring van de ongrammaticaliteit van (4) en (5).

Een weinig elegante manier om een geval als (5) uit te sluiten, zou zijn door toevlucht te nemen tot een templaat-achtige restrictie (*Adv-clitic), die geen verklarende waarde heeft. Een andere optie zou zijn aan te nemen dat scrambling en cliticisatie in het Nederlands dezelfde processen zijn, en dat cliticisatie en scrambling daarom kunnen interacteren, maar die gedachte is in de literatuur overtuigend weerlegd: het Nederlands heeft bij voorbeeld geen long-distance scrambling, maar wel clitic climbing (Zwart 1993) en in het Vlaams kunnen clitics parasitaire gaten licenseren, maar vooropgeplaatste DPs niet (Haegeman 1993), om slechts enkele dissociaties te noemen. Dergelijke dissociaties zouden onverwacht zijn wanneer aan beide fenomenen hetzelfde proces ten grondslag ligt.

[p. 155]

Wanneer echter wordt aangenomen dat in (3) het indirecte object verplaatst is naar een positie buiten de VP, dan kan het contrast tussen (3) en (5) verklaard worden in termen van de positie waar de clitic aangehecht wordt: aan een functionele projectie (Haverkort 1994) of een functioneel hoofd (Zwart 1993) buiten de VP en rechts van de vooropgeplaatste DP, en dus in een hiërarchisch hogere positie dan die waarin het statische adverbium aangehecht is in (3), maar in een lagere positie ten opzichte van het adverbium, en dus VP-intern, in (4) en (5); aangezien clitics gelicenseerd moeten worden door een functionele projectie, leidt de laatste configuratie tot ongrammaticaliteit.

Eenzelfde interactie tussen cliticisatie en scrambling wordt ook aangetroffen in enkele dialecten van het Duits en in het Vlaams en pleit daar dus eveneens tegen een basisgeneratie-analyse van scrambling.

Bibliografie

Corver, N. & H. van Riemsdijk (eds.), Studies on Scrambling. Mouton-de Gruyter, Berlijn.

Fanselow, G. (1990), Scrambling as NP-Movement. In: Grewendorf, G. & W. Sternefeld (eds.), Scrambling and Barriers. Benjamins Publishing Co., Amsterdam.

Haegeman, L. (1993), The distribution of Object Pronouns. In: Rizzi, L. (ed.), Clitics in Romance and Germanic. Eurotyp Working Papers.

Haider, H. (1995), Scrambling: What is the State of the Art?. Ms. University of Stuttgart.

Haverkort, M. (1994), Romance and Germanic Clitics: A Comparison of Their Syntactic Behavior. In: Shannon, T. & J. Snapper (eds.), The Berkeley Conference on Dutch Linguistics. University Press of America, Lanham, MD.

Model, J. (1991), Grammatische analyse: Syntactische verschijnselen van het Nederlands en het Engels. ICG Publications, Dordrecht.

Müller, G. & W. Sternefeld (1993), Improper Movement and Unambiguous Binding. Linguistic Inquiry 24.

Neeleman, A. (1994), Complex Predicates. Dissertatie, RUU.

Webelhuth, G. (1989), Principles and Parameters of Syntactic Saturation. Dissertatie, UMass, Amherst.

Wyngaerd, G. Van den (1989), Object Shift as an A-Movement Rule. MIT Working Papers in Linguistics 11.

Zwart, C.J.W. (1993), Dutch Syntax. A Minimalist Approach. Dissertatie, RUG.