Tabu. Jaargang 25

[p. 128]

Extrapositie als intrapositie en Engelse tag-vragen
Marcel den Dikken

Als rechtswaartse verplaatsing niet bestaat (Kayne 1994), hoe kunnen extrapositie-verschijnselen dan worden geanalyseerd? Op een specifiek deeltje van deze vraag wil ik in deze squib een antwoord geven. Ik wil aannemelijk maken dat Heavy NP Shift overte linkswaartse verplaatsing van de zware NP (naar SpecAgrOP) behelst, in tandem met overte linkswaartse verplaatsing, over de landingsplaats van de zware NP heen, van het restant van de VP waar de zware NP oorspronkelijk deel van uitmaakte. Ruwweg ziet de analyse van een voorbeeld als (1) er dan dus uit als in (2) (waar ‘HNP’ staat voor de zware NP in voorbeeld (1)).

(1)	John has secretly possessed since 1939 [the treasure said to have been buried on that island]
(2)	... [VP has secretly possessed tj]i since 1939 ... [AgrOP HNPj [AgrOP AgrO [VP ti]]]

De gedachte dat NP-verplaatsing naar SpecAgrOP een hoofdingrediënt van de analyse van Heavy NP Shift is, wordt met name ingegeven door gedeeltelijk reeds door Ross (1967), Witten (1972:IV-93) en Postal (1974: 92-93, n. 8) geobserveerde restricties op de toepassing ervan. In (3) geef ik een volledig paradigma van de (on)mogelijkheden:

(3)	a.		John has wanted to find since 1939 [HNP]
	b.	?	John has expected to find since 1939 [HNP]
	c.	?*	John has wanted/expected Mary to find since 1939 [HNP]
	d.	?*	John has been asking Mary to go find since 1939 [HNP]
	e.	?*	John has been promising Mary to go find since 1939 [HNP]
	f.	*	John has expected that he would find since 1939 [HNP]

De voorbeelden in (3) zijn zodanig geconstrueerd dat uitsluitend een matrix-lezing van de tijdsbepaling since 1939 beschikbaar is. En dus laat de ongrammaticaliteit van voorbeeld (3f) zien dat zware NP-extrapositie geen finiete CP-grens kan overschrijden.

Een A′-verplaatsinganalyse van Heavy NP Shift staat met betrekking tot de ongrammaticaliteit van (3f) in wezen met lege handen. We weten immers dat allerlei vormen van A′-afhankelijkheden zonder problemen over een finiete CP-grens heen gelegd kunnen worden. Een analyse van Heavy NP Shift die zegt dat er hier NP-verplaatsing in het geding is, kan daarentegen de ongrammaticaliteit van (3f) direct relateren aan het feit dat NP-verplaatsing uit finiete zinnen onmogelijk is.

De gedachte dat de zware naamwoordgroep NP-verplaatsing ondergaat, wordt verder ondersteund door de parallellie tussen de paradigmata in (3) en (4). De zinnen in (4) (waarin onderstreping de woordreeks markeert die op LF het VP-gat achter did

[p. 129]

opvult in de bedoelde ‘matrix-lezing’ van de zinnen) zijn voorbeelden van ‘antecedent-contained deletion’ (ACD; May 1985, Hornstein 1994):

(4)	a.		John wanted to visit every city that Bill did
	b.	??	John expected to visit every city that Bill did
	c.	*	John wanted/expected Mary to visit every city that Bill did
	d.	*	John asked Mary to visit every city that Bill did
	e.	*	John promised Mary to visit every city that Bill did
	f.	*	John expected that he would visit every city that Bill did

Hornstein (1994), die het leeuwedeel van het paradigma in (4) heeft blootgelegd, verklaart de ACD-feiten aan de hand van een minimalistische analyse volgens welke de object-QP op LF NP-verplaatsing ondergaat naar SpecAgrOP, en op die manier ‘ontsnapt’ aan de VP die op LF wordt gereconstrueerd op de positie van het VP-gat (aldus ‘oneindige regressie’ tegengaand). Voor een eenvoudig ACD-voorbeeld als (5a) wordt Hornsteins analyse geïllustreerd in (5b):

(5)	a.	John visited every city that Bill did
	b.	[IP Johnj [IP Infl [AgrOP [every city that Bill did [VP e]]i [AgrOP AgrO [VP tj [VP visited tj]]]]]]

Om de ‘matrix-lezing’ van de voorbeelden in (4) te krijgen (waarin het VP-gat op LF wordt opgevuld door de matrix-VP), moeten we het ingebedde object in deze voorbeelden laten stijgen naar een SpecAgrOP-positie in het inflectionele domein van de matrixzin. Voor de HNPS-voorbeelden in (3) geldt, gegeven de hier voorgestelde NP-verplaatsingsanalyse, precies hetzelfde. Gelet op de goede motieven voor Hornsteins analyse van ACD in (5b), ondersteunt nu de empirische parallellie van (3) en (4) een benadering van ‘extrapositie’ van zware NPs in termen van NP-verplaatsing naar SpecAgrOP.

Bezien vanuit dit perspectief volgt de ongrammaticaliteit van (3/4f) dan onmiddellijk uit de opaciteit van finiete CPs voor NP-verplaatsing. En de rest van het paradigma kan herleid worden tot het gegeven dat het in de matrixzin genereren van de AgrOP waarin de naamval van het object van de ingebedde zin wordt gecheckt, een mogelijkheid is die voorbehouden is aan slechts een gering aantal constructies - die met ‘restructuring’-werkwoorden, waar want in de a-voorbeelden er één van is, en waartoe door een subset van sprekers (de oordelen over de b-voorbeelden lopen dan ook uiteen) ook expect wordt gerekend.

Die restrictie op het buiten de infinitiefzin genereren van AgrOP is geen idiosyncrasie van het Engels. De feiten in (3) komen ons als sprekers van het Nederlands immers ook bekend voor als het gaat om de distributie van linkswaartse objectverplaatsing (‘scrambling’):

[p. 130]

(6)	a.		Jan had de schat verwacht [te zullen vinden]
	b.	??	Jan had Marie de schat opgedragen [te gaan zoeken]
	c.	??	Jan had Marie de schat beloofd [te gaan zoeken]
	d.	*	Jan had de schat verwacht [dat hij zou vinden]

In navolging van Zwart (1993) neem ik aan dat in voorbeeld (6a) het ingebedde object in de matrixzin is terechtgekomen via overte casuscheckende NP-verplaatsing naar een SpecAgrOP-positie in het functionele domein van de hoofdzin. Net als in de Engelse voorbeelden mislukt zulks in de overige voorbeelden in (6).

Als dit dan voldoende aannemelijk maakt dat er overte NP-verplaatsing naar SpecAgrOP in het geding is in de analyse van Heavy NP Shift in het Engels, dan rijst vervolgens de vraag hoe het komt dat de zware NP, die dus in mijn voorstel naar links wordt verplaatst, uiteindelijk toch helemaal aan het zinseinde terecht komt. Dat nu is mijns inziens het gevolg van een tweede, eveneens in de overte syntaxis gezette verplaatsingsstap in de derivatie van Heavy NP Shift-constructies: linkswaartse verplaatsing van het restant van de VP waar het zware object uit vandaan komt. In een voorbeeld als (1) wordt, zoals reeds geschetst in (2), de restant-VP verplaatst naar een positie onmiddellijk links van de tijdsbepaling.

Wat voor verplaatsing is dat, en naar wat voor een positie? In navolging van Barbiers (1994, 1995) neem ik aan dat schijnbaar rechtsadjungerende adverbiale bepalingen in werkelijkheid linkeradjuncten zijn, en dat zij de VP waarvan ze geprediceerd zijn, in hun specificeerderpositie ontvangen in de loop van de derivatie. Voor een zin als John wrote the letter in the garden leidt dat dan tot een analyse zoals geschetst in (7):

(7)	... [PP [Spec [VP wrote the letter]i] [PP in the garden] ... [VP ti] ...

In het licht van de af te leiden woordvolgorde in Heavy NP Shift-constructies als (1) neem ik (in afwijking van Barbiers, die de bepaling aan VP adjungeert) aan dat de tijdsbepaling since 1939 op z'n laagst aan de AgrOP (maar mogelijk, zoals Kayne dat zou willen, aan een speciaal daarvoor in het leven geroepen functionele projectie buiten AgrOP) geadjungeerd zit. De combinatie van overte verplaatsing van het zware object naar SpecAgrOP en overte verplaatsing van de restant-VP naar de specificeerderpositie van de boven AgrOP zittende tijdsbepaling levert dan het gewenste resultaat op: eerst komt de restant-VP, dan de tijdsbepaling, en tenslotte het zware object, dat, ondanks dat het zelf naar links is verplaatst, toch uiteindelijk aan het rechteruiteinde van de zin terecht komt.

(8)	... [PP [Spec [VP John has secretly possessed tj]i] [PP since 1939]] ... [AgrOP [the treasure said to have been buried on that island]j [AgrOP AgrO [VP tj]]] ...

Met deze, in de context van deze squib noodzakelijkerwijs tamelijk beknopte schets van de analyse van Heavy NP Shift hebben we nu een verklaring gevonden voor het paradigma in (3), dat onder de alternatieve intrapositie-analyses van HNPS

[p. 131]

in Larson (1989) en Kayne (1994) onverklaard blijft. Interessant genoeg komt hetzelfde paradigma terug in Heavy NP Shift-constructies waarin de zware NP aan de rechterkant van een zgn. question tag terecht komt. Ik zal dit hier illustreren aan de hand van het contrast in (9) (cf. (3b/f)):

(9)	a.	?	John has expected to find, hasn't he, [HNP]
	b.	*	John has expected that he would find, hasn't he, [HNP]

Dit doet vermoeden dat ook in de analyse van Engelse tag-vragen sprake is van linkswaartse verplaatsing van een restant-VP, die in (9a) dan de woordreeks John has expected to find domineert. Het object wordt overt naar SpecAgrOP verplaatst, net als in de eerder besproken voorbeelden; maar de restant-VP wordt dit keer niet naar de specificeerderpositie van een adverbiale bepaling verschoven, maar naar de SpecCP-positie - de specificeerder van een CP waarvan, zoals Mauner (1990) ook aanneemt, het hoofd wordt ingenomen door Huangs (1992) ‘A-niet-A’ operator:

(10)	[CP [VP Johnk hasv expected to find tj]i [Comp: A/¬A hasv-n't] [IP hek I [NegP tv [AgrOP HNPj AgrO [VP ti]]]]]

Van de A/¬A-operator wordt in een postief/negatieve tag-vraag als (9a) het A-deel gesatureerd door de naar SpecCP verplaatste positieve VP, terwijl het ¬A-deel bevredigd wordt door het negatieve hulpwerkwoord (hasn't) dat naar Comp stijgt. Merk overigens op dat de analyse in (10) cruciaal gebruik maakt van Chomsky's (1993) kopieerstrategie: de beide kopieën van has worden uitgespeld, en ook de twee leden van de keten van John (één in SpecVP en één in SpecIP) krijgen elk een fonetische realisering (respectievelijk als John en het resumptief pronomen he).

Mijn eerdere beroep op VP-verplaatsing naar Spec in de bespreking van Heavy NP Shift levert nu dus een heuristiek op voor de analyse van de notoir ingewikkelde tag-vraagconstructie in het Engels (die uiteraard in toekomstig werk nader dient te worden uitgewerkt). En de hier voorgestelde analyse van Heavy NP Shift leidt verder tot een aantal interessante theoretische conclusies. Ze bevestigt een op Barbiers' werk geënte benadering van schijnbaar rechtsgeadjungeerde adverbiale bepalingen als linkeradjuncten die gastheer voor VP-verplaatsing zijn; ze ondersteunt het bestaan van AgrOPs, gezien het feit dat Chomsky's (1995:H4, §10) AgrOP-alternatief, de thematische ‘light verb’-projectie, niet - zoals hier noodzakelijk is - op afstand van het lexicale werkwoord te genereren is; en ze laat zien dat het Engels, in Heavy NP Shift-contexten, overt-syntactische verplaatsing naar de specificeerderpositie van AgrOP kent.

[p. 132]

Bibliografie

Barbiers, S. (1994). The syntax of interpretation. Ms., Leiden/HIL.

Barbiers, S. (1995). PP extraposition and the interpretation of X-bar structure. Lezing GLOW Tromsø.

Chomsky, N. (1993). ‘A minimalist program for linguistic theory.’ In K. Hale & S.J. Keyser (eds), The view from Building 20. Cambridge, MA: MIT Press. 1-52.

Chomsky, N. (1995). Categories and transformations. Hoofdstuk 4 van N. Chomsky, The Minimalist Program, Cambridge, MA: MIT Press, 1995.

Hornstein, N. (1994). ‘An argument for minimalism: The case of antecedent-contained deletion.’ Linguistic Inquiry 25. 455-80.

Huang, C.-T.J. (1982). Logical relations in Chinese and the theory of grammar. Dissertatie, MIT.

Kayne, R. (1994). The antisymmetry of syntax. Cambridge, MA: MIT Press.

Larson, R. (1989). Light predicate raising. MIT Cognitive Science Center Working Papers. MIT.

Mauner, G. (1990). ‘Getting to the root of tags.’ In D. Meyer, S. Tomioka & L. Zidani-Eroglu (red.), Proceedings of the First Meeting of the Formal Linguistics Society of Midamerica. University of Wisconsin - Madison. 193-204.

May, R. (1985). Logical Form: Its structure and derivation. Cambridge, MA: MIT Press.

Postal, P. (1974). On raising. Cambridge, MA: MIT Press.

Ross, J.R. (1967). Constraints on variables in syntax. Dissertatie, MIT.

Witten, E. (1972). ‘Centrality.’ In Report No. NSF-28 to The National Science Foundation. Cambridge, MA: The Computation Laboratory of Harvard University.

Zwart, C.J.W. (1993). Dutch Syntax. A Minimalist Approach. Dissertatie, Groningen.