Tabu. Jaargang 22

[p. 171]

Infinitiefcomplementen, scope en tempus
Ineke Schuurman

0 Inleiding^*.

Omtrent infinitiefcomplementen valt een heleboel te zeggen, en dat is dan ook gedaan, binnen de meest uiteenlopende theoretische kaders. In dit artikel^1. zal van deze theoretische kaders worden geabstraheerd: de infinitiefcomplementen worden op een soort van a-theoretisch niveau bekeken. Hoe men vervolgens de uitkomsten binnen een bepaald theoretisch kader zal kunnen verantwoorden, is een zaak die bepaald wordt door dat kader. In dit artikel blijven dergelijke consequenties buiten beschouwing.

*. Ik bedank Sietze Looyenga, Theo Janssen, Ursula Reuther, Paulien Rijkhoek, Alex Schoenmakers, Frank van Eynde, Ludo Vangilbergen, Guido vanden Wyngaerd en Frans Zwarts en de deelnemers aan de werkgroep Tense and Aspect. Delen van dit artikel zijn gebaseerd op lezingen tijdens de Tabudag 1992 en de Eurotra Annual Workshop 1992.

1. En in het zusterartikel, Schuurman (1992), met als titel ‘Infinitiefcomplementen, semantische rollen en controle’.

1 Door de semantiek gestuurd?

Er is alle reden om aan te nemen dat het syntactisch gedrag van ondermeer infinitiefcomplementen in hoge mate door semantische beginselen wordt gestuurd. In een al wat ouder artikel heeft Cremers (Cremers 1983) laten zien dat bijvoorbeeld infinitiefcomplementen die eigenschappen denoteren zich anders gedragen dan infinitiefcomplementen die proposities denoteren. Op dit onderscheid zal in dit artikel worden voortgeborduurd.

Binnen het kader van dit artikel is het voldoende het verschil tussen een eigenschap en een propositie te karakteriseren als het afwezig, respectievelijk aanwezig zijn van een eigen ‘subject’ op semantisch niveau. Dit impliceert overigens geenszins dat er bij een propositie-denoterend infinitiefcomplement altijd sprake is van een lexicaal subject!

(1)	a	Jan probeert TE RENNEN proberen' (RENNEN') (Jan') (RENNEN'): eigenschap
		Jan probeert DE WEDSTRIJD TE WINNEN proberen' (WINNEN' (WEDSTRIJD')) (Jan') (WINNEN' (WEDSTRIJD')): eigenschap
	b	Jan beweert TE RENNEN beweren' (RENNEN' (JAN')) (Jan') (RENNEN' (JAN')): propositie

[p. 172]

Jan beweert DE WEDSTRIJD TE WINNEN beweren' (WINNEN' (WEDSTRIJD') (JAN')) (Jan') (WINNEN' (WEDSTRIJD') (JAN')): propositie

Een ding zal uit bovenstaande voorbeelden alvast duidelijk zijn geworden: het is niet aan het infinitiefcomplement zelf gegeven om zijn semantische status te bepalen! Van belang voor die status is enkel het werkwoord waardoor het infinitiefcomplement wordt geselecteerd, in (1a) dus proberen en in (1b) beweren.

Het is niet bepaald ongebruikelijk infinitiefcomplementen ofwel met eigenschappen (bijv. Halvorsen 1983, Klein and Sag 1985), ofwel met proposities (bijv. Chierchia 1984, 1985) te associëren, met andere woorden, om steeds alle infinitiefcomplementen in semantisch opzicht over een kam te scheren. Net zoals ze in veel theorieën ook in syntactisch opzicht over diezelfde ene kam worden geschoren, ze worden alle beschouwd als zijnde van de categorie VP (bijv. Brame 1979, Bresnan 1982b, Bresnan & Kaplan 1982), meestal echter alle als van de categorie S (bijv. Chomsky 1981, zie echter ook Drijkoningen and Rutten 1991).

Dat er echter wel degelijk sprake is van een structureel onderscheid tussen (twee) typen infinitiefcomplementen, een onderscheid dat terug te voeren is op het onderscheid eigenschap versus propositie, zal in de rest van dit artikel worden beargumenteerd. En wel aan de hand van het gedrag van infinitiefcomplementen met betrekking tot scope (paragraaf 2) en tempus (paragraaf 3).^2. Daarbij zal ervan worden uitgegaan dat er een relatie bestaat tussen enerzijds het selecteren van een infinitiefcomplement dat een eigenschap denoteert en het selecteren van een VP en anderzijds het selecteren van een infinitiefcomplement dat een propositie denoteert en het selecteren van een S. Waarom juist deze verbanden tussen semantiek en syntaxis worden gelegd moge blijken uit de semantische ‘vertalingen’ van de zinnen in (1).

2. En niet aan de hand van controleverschijnselen. Dit omdat naar mijn mening controle niet in de eerste plaats afhankelijk is van het in dit artikel gemaakte onderscheid eigenschap versus propositie (in tegenstelling tot Van Haaften 1991). Cruciaal voor controle is het gedrag met betrekking tot semantische rollen: moeten controller en controllee identieke semantische rollen hebben of hoeft dat niet? Voor een nadere uitwerking van dit idee, zie Schuurman (1992).

2 Scope

In de voorgaande paragraaf is indirect geclaimd dat een werkwoord als proberen zich anders gedraagt dan een werkwoord als beweren. Maar wat is dan het verschil tussen de zinnen in (2)? Het gaat hier in beide zinnen om een controle-constructie, in beide zinnen betreft het subject-controle, de selecterende werkwoorden hebben in hun subcategorisatieframe beide een infinitiefcomplement en een subject^3., die infinitiefcomplementen hebben dezelfde uiterlijke vorm, etc.: beide zinnen lijken gelijkaardig.

(2)	Jan probeert haar te ontslaan
	Jan beweert haar te ontslaan

Toch zal uit het onderstaande blijken dat beide zinnen beslist niet gelijk-(w)aardig zijn. Zoals te verwachten valt is het onderscheid tussen de twee

3. Men zou kunnen aanvoeren dat beide werkwoorden hierin verschillen dat proberen Verb-Raising, Extrapositie en Derde Constructie kan triggeren, terwijl beweren geen Verb-Raising triggert. Maar merk op dat juist in een Extrapositieconstructie, die bij beide typen werkwoorden voor kan komen, het verschil zich duidelijk manifesteert:

(i)	*..., dat Jan heeft geprobeerd haar waarschijnlijk te ontslaan
(ii)	..., dat Jan heeft beweerd haar waarschijnlijk te ontslaan

Bij proberen kan de zinsbepaling niet in het infinitiefcomplement staan, bij beweren wel. In Schuurman (1992) wordt overigens aangetoond dat het triggeren van Verb-Raising dan wel Extrapositie of Derde Constructie eerder te maken heeft met semantische rollen dan met de status van het infinitiefcomplement.
Merk overigens op dat er enerzijds een werkwoord proberen bestaat dat een propositie denoterende constructie lijkt te selecteren (iii) en anderzijds een werkwoord beweren dat (optioneel) een eigenschap denoterende infinitiefconstructie selecteert (iv).

(iii)	Hij probeerde [of [de polsstok stevig genoeg was]]
(iv)	Hij beweerde [die dingen] [om ons te kunnen overtroeven]

In het eerste geval (iii) gaat het echter om een homoniem met een betekeniselement ‘onderzoeken, aan een nadere beschouwing onderwerpen’. Kenmerkend is het grammatisch neutrale voegwoord of. Verwante werkwoorden zijn bijvoorbeeld luisteren en kijken. In het tweede geval gaat het niet om een argument bij het werkwoord (met een grammatisch neutraal voegwoord om), maar om een adjunct met een niet-neutraal voorzetsel om (om precies te zijn om een bijwoordelijke bepaling van doel). In beide gevallen gaat het dus om andere werkwoorden proberen, resp. beweren dan de in dit artikel bedoelde.

[p. 173]

soorten infinitiefcomplementen juist daar duidelijk merkbaar waar operaties plaatsvinden waarbij het eventuele zinskarakter van het complement een rol speelt, bijvoorbeeld bij zinsbepalingen (vgl. Cremers' zinnen (25) en (26)).

2.1 Modale zinsbepalingen

(3)	a	Hij probeert haar waarschijnlijk te ontslaan
	parafrases:
		‘het is waarschijnlijk dat hij haar probeert te ontslaan’ waarschijnlijk' (proberen' (ontslaan' (haar')) (hij'))
		* ‘hij probeert (dat) hij haar waarschijnlijk ontslaat’ proberen' (waarschijnlijk' (ontslaan' (haar'))) (hij')
	b	Hij beweert haar waarschijnlijk te ontslaan
	parafrases:
		‘hij beweert (dat) hij haar waarschijnlijk ontslaat’ beweren' (waarschijnlijk' (ontslaan' (haar') (hij'))) (hij')
		? ‘het is waarschijnlijk dat hij haar beweert te ontslaan’ waarschijnlijk' (beweren' (ontslaan' (haar') (hij')) (hij'))

De tweede parafrase bij (3a) is nonsens, waarschijnlijk kan alleen worden geïnterpreteerd als betrekking hebbende op de gehele zin. Het maakt dan ook niet uit welke plaats in de zin waarschijnlijk inneemt (vgl. (4a)). Bij (3b) echter is de tweede interpretatie op zich niet nonsensicaal, enkel niet voor de hand liggend. Wanneer waarschijnlijk echter verder naar links in de zin verschijnt, wordt de tweede lezing steeds plausibeler, ten koste van de eerste lezing (vgl. (4b)). Een en ander wijst erop dat bij beweren ook het infinitiefcomplement zinskarakter heeft, hetgeen niet het geval is bij het door proberen geselecteerde infinitiefcomplement.

(4)	a	Hij probeert waarschijnlijk haar te ontslaan
		Waarschijnlijk probeert hij haar te ontslaan
(4)	b	Hij beweert waarschijnlijk haar te ontslaan
		Waarschijnlijk beweert hij haar te ontslaan

Bij een werkwoord als proberen, een werkwoord dat een infinitiefcomplement van de categorie VP selecteert, mag een zinsbepaling blijkbaar uit het complement naar de matrixzin verhuizen, zonder dat dit gevolgen heeft voor de waarheidswaarde van de zin in haar geheel^4.. Bij beweren daarentegen, dat

4. Qua waarheidswaarde verandert er dus niets, qua gebruikswaarde wel.

[p. 174]

een infinitiefcomplement van de categorie S selecteert, is dat beslist niet het geval!

2.2 Antecedentschap

Ook in constructies van het volgende type gedragen werkwoorden als proberen en beweren zich verschillend (vgl. Zec 1987):

(5)	a	Jan probeert voorzitter te worden, en Piet probeert het ook
	parafrases:
		‘Jan probeert voorzitter te worden, en Piet probeert ook voorzitter te worden’
		* ‘Jan probeert voorzitter te worden, en Piet probeert ook Jan voorzitter te laten worden’
(5)	b	Jan beweert voorzitter te worden, en Piet beweert het ook
	parafrases:
		‘Jan beweert voorzitter te worden, en Piet beweert ook voorzitter te worden’
		‘Jan beweert voorzitter te worden, en Piet beweert ook dat Jan voorzitter wordt’

Het heeft in (5a) enkel de zogenaamde sloppy lezing, in (5b) daarnaast de strikte lezing.^5. Ook hier dus scopeverschillen: in de sloppy lezing is de scope van het de VP, in de strikte daarentegen de S. De ‘sloppy’ lezing van (5b) is echter in feite een strikte lezing, met Piet als controllee van voorzitter te worden. Bij een sloppy lezing is steeds een eigenschap in het geding, bij een strikte lezing een propositie.

5. Volgens Zec houdt het feit dat een zin als (5b) twee lezingen kan hebben in dat het infinitiefcomplement in de ene (eerste) lezing een eigenschap denoteert en in de andere lezing een propositie. Dat is echter niet noodzakelijkerwijs het geval (zie Schuurman 1992): in de b-zin wordt in beide gevallen een propositie gedenoteerd en is de scope steeds de S. Het verschil is hier terug te voeren op de vrijheid bij deze klasse van werkwoorden de controller en de controllee al dan niet identiek te laten zijn.

3 Tempus

Ook op dit terrein vallen er opmerkelijke verschillen aan te wijzen tussen een werkwoord van het type proberen en een werkwoord van het type beweren. Enkel bij werkwoorden van het tweede type beschikt het infinitiefcomplement namelijk over een eigen, tot op zekere hoogte ONAFHANKELIJKE, tijdsaanduiding. Tot op zekere hoogte, omdat een infinitiefcomplement altijd begrepen dient te worden binnen een ruimer kader, bijvoorbeeld dat van de gehele zin.^6. Dit geldt zowel voor verschijnselen die met tijdsrelaties te maken hebben (consecutio temporum) als voor bijvoorbeeld de interpretatie van anafora.

Essentieel is hier dat elke (minimale) zin een temporele eenheid vormt. Van een minimale zin is sprake wanneer het infinitiefcomplement een

6. Zoals ook een zin weer binnen een groter verband begrepen dient te worden.

[p. 175]

propositie denoteert. Wanneer een bepaald infinitiefcomplement nu van de categorie S is (en dus geselecteerd is door een werkwoord van het type beweren en een propositie denoteert), zou het dus een ‘zelfstandige’ temporele eenheid moeten kunnen vormen (cf. supra). Maar wanneer een infinitiefconstructie niet van de categorie S is (maar van de categorie VP en een eigenschap denoterend) zijn de temporele mogelijkheden heel wat beperkter, omdat het infinitiefcomplement geenszins een zelfstandige temporele eenheid vormt, daarentegen compleet afhankelijk is van de temporele verhoudingen in de matrixzin.

3.1 Tijdsbepalingen

Er valt op minstens twee manieren te beargumenteren dat er verschillende typen infinitiefcomplementen zijn, aan de hand van het fenomeen tijdsbepaling op zich (3.1.1) en aan de hand van het aantal relevante tijdsbepalingen (3.1.2). Daarbij blijkt niet elk type tijdsbepaling hetzelfde gedrag te vertonen (3.1.3). Van essentieel belang zijn hier de noties ‘voldoende voorwaarde’ en ‘noodzakelijke voorwaarde’.

3.1.1 Het fenomeen tijdsbepaling

Van een voldoende voorwaarde om te kunnen stellen dat een infinitiefconstructie een eigenschap denoteert, is sprake wanneer temporele specificatie van het complement qua waarheidswaarde hetzelfde effect heeft als eenzelfde temporele specificatie van de matrixzin, of, om het anders te formuleren: een zin van het eerste type zou onder behoud van waarheidswaarde een zin van het tweede type moeten impliceren. Anderzijds is het een noodzakelijke voorwaarde om een infinitiefconstructie als denotator van een propositie te kunnen beschouwen dat een implicatierelatie als hierboven omschreven niet geldig is.^7.

(6)	a	Jan probeert (mij morgen op te bellen)
		= = >
		Jan probeert morgen (mij op te bellen)	of:
		Morgen probeert Jan (mij op te bellen)
		S, P - - - E, R
		(fig. 1)
(6)	b	Jan beweert (mij morgen op te bellen)
		= / = >
		Jan beweert morgen (mij op te bellen)	of:
		Morgen beweert Jan (mij op te bellen)

7. S staat voor point of speech, P voor point of perspective, E voor point of event en R voor point of reference (vgl. Van Eynde 1992). In de figuren worden alleen die elementen gebruikt die er voor de betreffende figuur toe doen, op een tamelijk informele wijze. In de figuren wordt een pijl gebruikt wanneer niet duidelijk is waar een element ‘precies’ moet worden gelokaliseerd, in combinatie met een komma kan het dan ook nog samenvallen met een ander element. Door aan de probeer-constructies geen tweede tijdsas te koppelen, wordt uitgedrukt dat eigenschappen geen interne tijdsaanduiding hebben, vergelijkbaar met die van beweer-constructies. Dit is relevant voor die eigenschap denoterende infinitiefconstructies waarbij een tijdsbepaling kan voorkomen die per se moet worden gerelateerd aan het complement zelf. Dit is een niet oncontroversiële benadering. In de literatuur is men het er niet over eens of er een interne tijdsaanduiding moet worden toegekend aan (een deel van de) infinitiefconstructies (cf. Binnick 1991).

[p. 176]

Van een dergelijke (links-rechts)implicatie blijkt in de eerste zin wel, en in de tweede zin geen sprake te zijn. Dit wijst er op dat er in (6b) een kleinere temporele eenheid is, namelijk die van het infinitiefcomplement. Op deze implicatie-relatie is ook de navolgende test gebaseerd:

(7)	a	Enkele studenten hebben geprobeerd vanmiddag de colleges te verstoren
		= = >
		Vanmiddag hebben enkele studenten geprobeerd de colleges te verstoren
		R, E - - - S, P
		(fig. 3)

Aangezien in beide gevallen (proberen zou immers een VP selecteren) het bereik van de tijdsindicator de volledige zin is, maakt het qua waarheidswaarde niet uit waar in de zin de tijdsindicator staat (cf. supra). Dat dit het geval is, kan worden aangetoond met behulp van de conjunctie van dergelijke constructies (waarbij aan een van de twee negatie wordt toegevoegd). Dit leidt namelijk tot een ‘contradictio in terminis’:

(7)

b

* Enkele studenten hebben geprobeerd vanmiddag de colleges te verstoren, maar vanmiddag heeft geen enkele student geprobeerd de colleges te verstoren

Bij een werkwoord als beweren (dat immers een S selecteert) levert zo'n conjunctie wel een zinnig resultaat op. Maar daar geldt de implicatierelatie tussen beide samenstellende delen dan ook niet:

(8)	a	Enkele studenten hebben beweerd vanmiddag de colleges te (zullen) verstoren, maar vanmiddag heeft geen enkele student beweerd de colleges te (zullen) verstoren
(8)	b	Enkele studenten hebben beweerd vanmiddag de colleges te (zullen) verstoren
		= / = >
		Vanmiddag hebben enkele studenten beweerd de colleges te (zullen) verstoren

[p. 177]

(In bovenstaande figuren staat R+ voor ‘vanmiddag’.)

3.1.2 Het aantal tijdsbepalingen

Uitgangspunt is hier dat elke onafhankelijke temporele eenheid slechts op een manier in de tijd gelokaliseerd kan worden. Dit betekent niet dat er per temporele eenheid maar een tijdsbepaling mag voorkomen, wel dat meerdere tijdsbepalingen elkaar onderling niet mogen tegenspreken. Om dit met een enkelvoudige zin te illustreren:

(9)	a	Vandaag belt hij je om zes uur
	b	* Vandaag belt hij je morgen/gisteren
		S, P, E, R
		(fig. 5)

In een constructie met een infinitiefcomplement van de categorie S blijken er in principe meerdere onafhankelijke tijdsbepalingen voor te kunnen komen. Bij een infinitiefcomplement van de categorie VP leidt dit echter tot ongrammaticaliteit op dezelfde wijze als dit ook het geval zou zijn bij een enkelvoudige zin.^8.

(10)	a	Vandaag beweert hij je morgen te bellen
	b	* Vandaag probeert hij je morgen te bellen
	c	* Vandaag belt hij je morgen (vgl. (9b))

Bij de eerste zin is een transparante lezing boven alle twijfel verheven: je kunt vandaag beweren morgen iets te doen. Maar bij zo'n zelfde lezing zijn de laatste twee zinnen ongrammaticaal. Wel is daar een opake lezing mogelijk: vandaag is de stand van zaken dat hij je morgen zal (proberen te) bellen. Maar is er bij elke constructie met zowel de tijdsbepaling vandaag als morgen per definitie sprake van twee onafhankelijke temporele eenheden? Met andere woorden, zijn correcte constructies met ‘elkaar tegensprekende’ tijdsbepa-

8. Er wordt uitgegaan van transparante lezingen!

[p. 178]

lingen een voldoende voorwaarde om een propositie te identificeren? Nee! Een infinitiefconstructie bij het werkwoord weigeren bijvoorbeeld moet op grond van een test als beschreven in paragraaf 2.1 worden beschouwd als eigenschap denoterend. Toch is een zin als (10d) correct:

(10)

d

Vanochtend heeft hij geweigerd je morgen te bellen

Van essentieel belang is hier dat de denotaties van infinitiefconstructies zonder perfectief hulpwerkwoord worden beschouwd als spelend in ‘unrealized time’, en ‘morgen’ kan daarin vallen. Aan dit verschijnsel gerelateerd is de volgende voldoende voorwaarde om een infinitiefconstructie te kunnen beschouwen als denotator van een propositie: het door de infinitief beschrevene moet in de tijd worden gelokaliseerd VOOR (oftewel links van) hetgeen door de matrixzin wordt beschreven.

(11)	a	Vanochtend heeft hij beweerd je gisteren gebeld te hebben
	b	* Vanochtend heeft hij geweigerd je gisteren gebeld te hebben

In de navolgende zinnen kan de tweede tijdsbepaling in principe aan de eerste gerelateerd worden:

(12)	a	Gisteren beweerde hij je om zes uur te bellen
	b	Gisteren probeerde hij je om zes uur te bellen

De tweede zin is enkel zinvol te interpreteren wanneer om zes uur gerelateerd wordt aan gisteren, bij de eerste zin geldt dit geenszins: om zes uur staat hier in principe los van gisteren.

Dit alles wijst er mijns inziens op dat een infinitiefcomplement van de categorie S (en dus een propositie denoterend) een eigen tijdsaanduiding heeft, een infinitiefcomplement van de categorie VP (denotator van een eigenschap) daarentegen niet.

3.1.3 Het type tijdsbepaling

Er vallen verschillende typen tijdsbepalingen te onderscheiden (vgl. Van Eynde 1985):

[p. 179]

a)	wanneerbepalingen
	1)	niet-relationeel	in 1994, maandag, om 2 uur, tussen 8 en 9
	2)	relationeel	morgen, de volgende dag, vorig jaar
b)	duurbepalingen		de hele dag, in twee seconden, gedurende 20 jaar
c)	frequentiebepalingen
	1)	quantificerend	twee keer, eenmaal
	2)	duurbepalend	elk jaar, de eerste maandag van de maand
	3)	indefiniet	altijd, steeds, nooit, zelden

Deze bepalingen zijn in principe onderling combineerbaar, hoewel er restricties zijn.^9. Enkel de wanneerbepalingen kunnen functioneren als sententiële bepalingen, de andere hebben betrekking op ‘lagere’ eenheden. In meer semantische termen: wanneerbepalingen kunnen proposities modificeren, duur- en frequentiebepalingen eigenschappen.

Vergelijk de volgende zinnen:

(13)	a	Gisteren heeft hij geprobeerd twee weken vrij te nemen
	b	Gisteren heeft hij geprobeerd morgen vrij te nemen
		E, R - - - S, P
		(fig. 8a,b)
(14)	a	Gisteren heeft hij beweerd twee weken vrij te nemen
	b	Gisteren heeft hij beweerd morgen vrij te nemen

De zinnen (13) hebben een interpretatie, de ‘actie’-interpretatie: ‘hij’ heeft toestemming gevraagd om twee weken vakantie/een vrije dag te mogen opnemen. Deze actie heeft ‘gisteren’ plaatsgevonden. Merk op dat morgen hier niet zozeer een wanneerbepaling als wel een duurbepaling is! De zinnen (14) daarentegen hebben eerder een ‘intentie’-interpretatie. In dit geval wordt de actie (vrij nemen) pas later uitgevoerd. In al deze zinnen heeft enkel gisteren bereik over de gehele zin. Een ander voorbeeld:

(15)	a	Ik probeer hem twee keer te bellen
	b	Ik probeer twee keer hem te bellen
	c	Ik beweer hem twee keer te bellen
	d	Ik beweer twee keer hem te bellen

9. Zo kan een niet-relationele wanneerbepaling wel en een relationele wanneerbepaling niet volgen op een (duurbepalende) frequentiebepaling.

(i)	Ze arriveert elke dag tussen 6 en 7
(ii)	* Ze arriveert elke dag morgen

[p. 180]

In de eerste zin heeft de frequentiebepaling twee keer bereik over hem te bellen, in de tweede over proberen hem te bellen. Dit is de VP (of het niveau van de eigenschappen) en dus ook in het tweede geval niet de S (of de propositie)!

3.2 Tense

Naast tijdsbepalingen zijn er natuurlijk de werkwoordsvormen die iets zeggen over het tijdsgedrag van de zin. Ze kunnen dat op twee manieren doen, door deiktische informatie (het beschrijven van het gebeuren in de zin in de tegenwoordige, verleden, toekomende tijd) en door aspectuele informatie (het beschrijven van het gebeuren als voltooid, beginnend, bezig zijnd etc).^10.

De werkwoordsvorm hebben heeft derhalve in een van zijn lezingen twee ladingen, een tegenwoordige (deiktisch) en een voltooide (aspectueel). In de navolgende zinnen wordt alleen de deiktische informatie in ogenschouw genomen. Daartoe wordt er een context verondersteld waarbij de beschreven situatie in de (nabije) toekomst ligt (en NIET in het verleden).

(16)	a	Ze proberen beslist [voor de voorstelling begint te hebben gegeten]
		= = >
	b	Voor de voorstelling begint hebben ze beslist proberen [te eten]
		S, P - - - E - - - R
		(fig. 11)

Cremers (1983) beargumenteert dat in een dergelijke constructie de semantische rol van hebben tot nul is gereduceerd, gegeven dat de waarheidswaarde van alle zinnen (16) dezelfde is. Dit maakt nu dat ‘tense-raising’ kan optreden: hierbij kan de tense-specificatie van de bijzin worden gelift naar de hoofdzin. Dit doet in zeker opzicht denken aan het verschijnsel ‘neg-raising’:

(17)	a	Marie wil dat Jan niet naar de bakker gaat
		= = >
	b	Marie wil niet dat Jan naar de bakker gaat

Merk op dat in de zinnen (18) de implicatierelatie niet voor de hand ligt:

10. Aan aspect wordt in dit artikel niet veel aandacht besteed (maar zie de discussie rond de zinnen (10d) en (11)). Niet omdat het er niet toe zou doen, maar omdat het een artikel op zich kan vullen.

[p. 181]

(18)	a	Ze beweren beslist [voor de voorstelling begint te hebben gegeten]
		= ? = >
	b	? Voor de voorstelling begint hebben ze beslist beweerd [te eten]

Hier lijkt de implicatierelatie niet geldig te zijn. In de b-zin kan hebben geen semantische nul-interpretatie krijgen in de hoofdzin.

(18)

c

Ze hebben beslist beweerd [voor de voorstelling begint te eten]

Ook de implicatie (18a) = = > (18c) lijkt niet geldig te zijn. Dit leidt tot de veronderstelling dat het onderscheid eigenschap/propositie ook hier toch een rol speelt. Het kunnen optreden van een implicatierelatie als hiervoor beschreven is voldoende voorwaarde om een infinitiefconstructie te bestempelen als eigenschap denoterend. Ook de navolgende observaties wijzen in die richting. De zinnen (19) zijn onder een transparante lezing (on)grammaticaal, op dezelfde wijze als een enkelvoudige zin dat is:

(19)	a	Marie probeerde haar boek gisteren af te krijgen
	b	* Marie probeerde haar boek morgen af te krijgen^11.
	c	Marie schreef gisteren een brief
	d	* Marie schreef morgen een brief

Vergelijk echter:

(20)	a	Marie beweerde haar boek gisteren af te krijgen
	b	Marie beweerde haar boek morgen af te krijgen

11. In eerste instantie lijkt het vreemd dat de volgende zin wel correct is:

(i)	Marie probeerde haar boek voor morgenochtend af te krijgen

Deze zin drukt m.i. echter uit dat op het moment S de poging al is opgegeven/beëindigd, met andere woorden: E ligt voor S. In het andere geval zal een tegenwoordige tijd worden gebruikt.
Van groot belang is hier dat proberen gelijktijdigheid van het gebeuren in de matrixzin en dat van het complement lijkt te veronderstellen. Een met (19b) vergelijkbare constructie met weigeren is volkomen normaal (vgl. (10d)):

(ii)	Marie weigerde haar morgen te bellen

[p. 182]

^12.

De tijdsvorm van een finiet werkwoord van het type proberen beïnvloedt de hele zin, die van een finiet werkwoord van het type beweren heeft geen invloed op het infinitiefcomplement. En omdat in de eerste zin het bereik van de temporele bepaling ook de hele zin is (omdat het hier het proberen-type betreft), levert morgen hier een ongrammaticaal geheel op. In de tweede zin valt enkel het complement binnen het bereik van de temporele bepaling en is het resultaat correct. Mogelijk kan ook het volgende verschijnsel analoog verklaard worden.

(21)	a	* Marie probeert jou te zullen bezoeken
	b	Marie probeert jou te gaan bezoeken
	c	Marie probeert jou morgen te bezoeken

Temporele hulpwerkwoorden zijn raisingwerkwoorden, die in die zin van het type beweren zijn dat er proposities gedenoteerd worden in het complement. Maar proberen selecteert juist geen propositie, maar een eigenschap. Blijkbaar is ook een eigenchap, die een propositie domineert (wat denkbaar is) in semantisch opzicht te ‘zwaar’. Aangezien ook gaan en morgen het gebeuren in de toekomst plaatsen, kan dat niet de reden zijn van de ongrammaticaliteit van (21a). Blijkbaar kan een deiktisch/aspectueel hulpwerkwoord niet optreden in het complement van proberen.^13. Overigens vormt het kunnen voorkomen van zullen in het complement een voldoende en noodzakelijke voorwaarde om te stellen dat het betreffende infinitiefcomplement een propositie denoteert.

Een soortgelijk verschijnsel doet zich voor bij de modale hulpwerkwoorden. Hier moet een modaal hulpwerkwoord in het complement van proberen per se een deontische interpretatie krijgen. En een modaal hulpwerkwoord in het bereik van een deontische modaal mag geen epistemische interpretatie krijgen.

(22)	Marie probeert binnen een jaar Sanskriet te kunnen spreken kunnen = ‘in-staat-zijn’
(23)	Marie moet dat tegen die tijd kunnen oplossen moeten = ‘verplicht-zijn’ = = > kunnen = ‘in-staat-zijn’

12. Wat ondermeer in deze figuren niet duidelijk tot uiting komt is dat gisteren, resp. morgen (ook) moet worden gerelateerd aan S (wat niet het geval is bij de vorige dag, resp. de volgende dag).

13. Behalve mogelijk wanneer het (deiktische) karakter wordt geneutraliseerd, als in (16). Gaan drukt vooral een inchoatief aspect aan. Volgens Cremers drukt zullen enkel een temporeel (deiktisch in de hier gehanteerde terminologie) karakter uit.

4 Conclusie

Het ene infinitiefcomplement is het andere niet.

[p. 185]

Bibliografie

Binnick, R.I. (1991) Time and the Verb. A guide to Tense and Aspect. New York/Oxford.

Brame, M. (1979) Realistic Grammar. Seattle.

Bresnan, J. (ed.) (1982a) The Mental Representation of Grammatical Relations. Cambridge/London.

Bresnan, J. (1982b) ‘Control and Complementation’. In: Bresnan 1982a, p. 282-390.

Bresnan, J. & R. Kaplan (1982) ‘Lexical Functional Grammar: A Formal System for Grammatical Representation’. In: Bresnan 1982a, p. 173-389.

Chierchia, G. (1983) ‘Outline of a Semantic Theory of (Obligatory) Control’. In: M. Barlow, D. Flickinger & M.T. Wescoat (eds.), Proceedings of the West Coast Conference on Formal Linguistics 3.

Chierchia, G. (1984) ‘Anaphoric Properties of Infinitives and Gerunds’. In: M. Cobler, S. Mackaye & M.T. Wescoat (eds.), Proceedings of the West Coast Conference on Formal Linguistics 4.

Chomsky, N. (1981) Lectures on Government and Binding. Dordrecht.

Cremers, C. (1983) ‘On Two Types of Infinitival Complementation’. In: F. Heny & B. Richards (eds.), Linguistic Categories: Auxiliaries and Related Puzzles. Volume One: Categories. Dordrecht/Boston/Lancaster, p. 169-221.

[p. 186]

Drijkoningen, F. and J. Rutten (1991) ‘Government and temporal reference’. In: P. Coopmans, B. Schouten and W. Zonneveld (eds.), OTS Yearbook 1991, Utrecht, 1-18.

Eynde, F. van (1985) Betekenis, vertaalbaarheid en automatische vertaling. Diss., KU Leuven.

Eynde, F. van (1992) ‘Towards a Dynamic and Compositional Treatment of Temporal Expressions’. In: P. Dekker & M. Stokhof, Proceedings of the Eighth Amsterdam Colloquium. Amsterdam, p. 153-172

Haaften, T. van (1991) De interpretatie van verzwegen subjecten. Diss., VU.

Halvorsen, P.-K. (1983) ‘Semantics for Lexical-Functional Grammar’. In: Linguistic Inquiry 14, p. 567-615.

Klein, E. & I. Sag (1985) ‘Type-Driven Translation’. In: Linguistics and Philosophy 8, p. 163-201.

Schuurman, I. (1992) ‘Infinitiefcomplementen, semantische rollen en controle.

Zec, D. (1987) ‘On Obligatory Control in Clausal Complements’. In: M. Iida, S. Wechsler & D. Zec (eds.), Working Papers in Grammatical Theory and Discourse Structure. Stanford, p. 139-168.

Katholieke Universiteit Leuven

Centrum voor Computerlinguïstiek

Maria Theresiastraat 21

B-3000 Leuven

België