Tabu. Jaargang 16

[p. 60]

Generische pronomina
Jan Jullens

In Jullens (1986) wordt aangetoond dat de relatie heeft de functie van vorm kan krijgen in complexe woorden en in woordgroepen. De woordgroepen kunnen daarom als parafrase dienen voor de complexe woorden. Voorbeelden van complexe woorden die uitdrukking geven aan de relatie in kwestie zijn:

(1)	a	eettafel
	b	notenkraker
	c	aardappelrooimachine

Deze complexe woorden zijn parafraseerbaar, om niet te zeggen ‘definieerbaar’, met de volgende woordgroepen.

(2)	a	een tafel om aan te eten
	b	een ding om noten mee te kraken
	c	een machine om aardappelen mee te rooien

De interpretatie van het complexe woord legt een relatie R tussen het hoofd en de modificeerder, in dit geval: eet, notenkraak en aardappelrooi. Deze relatie wordt nader ingevuld door een pragmatische procedure. In het onderhavige geval wordt R intuïtief gezien als de relatie heeft de functie van. Dezelfde relatie komt echter ook voor in de woordgroepen in (2). Hierbij dient aangetekend te worden dat de woordgroep een breder gebied bestrijkt dan het complexe woord omdat niet alle relaties gelexicaliseerd worden. Zo worden dergelijke woordgroepen zeker gebruikt indien de relatie moeilijk te lexicaliseren is. Een goed voorbeeld van het laatste is: een apparaat om uien mee te snijden en avocado's mee te pureren. Syntactische groepen van deze soort hebben een aantal belangrijke kenmerken: een verbod op kwantificerende adverbia, een verbod op werkwoordelijke clustering, een verbod op negatie en een verbod op objecten die niet de vorm hebben van een kaal meervoud. Op geen van deze eigenschappen zal ik hier nader ingaan.

Het lijkt erop dat de syntactische constructie met de om-infinitief, als in (2), niet de enige correcte parafrase van de complexe woorden uit (1) is. De woordgroepen in (3) lijken ook een uitstekende omschrijving van de relatie in kwestie te zijn.

(3)	a	een tafel waar je/men aan eet
	b	een ding waar je/men noten mee kraakt
	c	een machine waar je/men aardappelen mee rooit

De relatieve zin in de woordgroep heeft de generische pronomina je of men als subject. Dit duidt erop dat de relatieve zin in zijn geheel als een generische zin moet worden opgevat. Generische zinnen hebben slechts een beperkte scala van mogelijke subjecten. Goed zijn bijvoorbeeld kale meervouden en NPs met de determinator een. Daar staat tegenover dat de subjecten Piet, veel vrouwen en sommige boeren in (4) beslist onmogelijk zijn.

(4)	a	*Een eettafel is een tafel waar Piet aan eet.
	b	*Een notenkraker is een ding waar veel vrouwen noten mee kraken.
	c	*Een aardappelrooimachine is een machine waar sommige boeren aardappels mee rooien.

[p. 61]

Een redelijke parafrase van de complexe woorden uit (1) is ook te verkrijgen met het kale meervoud mensen op de subjectpositie.

In het licht van deze feiten doemen een aantal vragen op. Zijn de parafrases in (3) goede parafrases? Drukken ze dezelfde relatie R uit? Zijn ze te vergelijken met de parafrases in (2)? De beantwoording van deze vragen is van belang omdat het niet waarschijnlijk is dat meerdere constructies gebruikt worden voor één doel: het uitdrukken van de functie-relatie. Een andere kwestie is of de parafrase met je hetzelfde uitdrukt als de parafrase met men. De voorbeelden in (5) tonen ons een verschil.

(5)	a	Op 14 juli laat je een Fransman de etappe winnen.
	b	Op 14 juli laat men een Fransman de etappe winnen.

De constructie in (5a) lijkt een norm of voorschrift in te houden. De waarheidswaarde van die zin wordt niet beïnvloed door een felle eindspurt van Bontempi die zodoende de etappe op z'n naam schrijft. De constructie in (5b) is echter wel degelijk afhankelijk van het gedrag van de wielrenners. De waarheidswaarde ervan wordt bepaald door het aantal Franse etappeoverwinningen op 14 juli. In dit geval hebben we dus te maken met een beschrijving van een regelmatigheid. Aangezien de zinnen slechts verschillen in het voorkomen van je en men dient het verschil in interpretatie toegeschreven te worden aan het verschil in interpretatie tussen die twee voornaamwoorden. Het ligt in de lijn der verwachtingen dat de parafrases van een complex woord als broodmes een zelfde tweedeling laten zien. Dit blijkt inderdaad het geval te zijn:

(6)	a	een mes waar je brood mee snijdt
	b	een mes waar men brood mee snijdt

(6a) heeft de lezing dat er een voorschrift is dat zegt dat mensen met een dergelijk mes brood snijden, terwijl in (6b) eerder sprake is van een geobserveerde regelmatigheid. De aanwezigheid van je of men is dus wel degelijk relevant en de parafrases zijn niet verwisselbaar. Welke eigenschappen van je en men zijn verantwoordelijk voor dit verschil? Dit is de vraag die ik eerst wil beantwoorden.

1. Carlson (1977)

Men dicht de voornaamwoorden je en men over het algemeen een generisch karakter toe. Dit kenmerk is echter in hoge mate afhankelijk van het predikaat waar het voornaamwoord mee samengaat. In Carlson (1977) wordt een tweedeling aangebracht in de categorie predikaten op basis van het vermogen om een existentiële of generische lezing van een kaal meervoud af te dwingen. Deze tweedeling heeft ook invloed op de interpretatie van je en men, al zijn het geen kale meervouden. Het lijkt daarom wenselijk Carlsons theorie in hoofdlijnen te schetsen. De theorie in kwestie is gebaseerd op een ontologische innovatie. De entiteiten vormen namelijk geen homogene klasse, maar kunnen onderscheiden worden in stadia (‘stages’), objecten (‘objects’) en soorten (‘kinds’). De laatste twee vormen samen de klasse van individuen. Stadia zijn tijd/plaats-manifestaties van individuen. Stadium-niveau predikaten dwingen een existentiële lezing af van het kale meervoud in subjectpositie. Daarentegen worden de kale meervouden op de subjectpositie generisch geïnterpreteerd, indien er van een individu-niveau predikaat sprake is. Een diagnostische omgeving voor het onderscheid tussen de beide predikaat typen is het infinitief-complement van to see. Voor het Nederlands vervult het perceptie-werkwoord zien dezelfde functie. In (7a) is een sigaret roken een stadium-niveau predikaat, terwijl in de ongrammaticale zin (7b) intelligent zijn een individu-niveau predikaat is.

[p. 62]

(7)	a	Hij zag haar een sigaret roken.
	b	*Hij zag haar intelligent zijn.

Kale meervouden in subjectpositie kunnen echter ook een generische lezing krijgen met een stadium-niveau predikaat. Het predikaat moet daartoe opgehoogd worden met behulp van een operator die een stadium-niveau predikaat omzet in een individuniveau predikaat. Een eenvoudig voorbeeld kan dit verduidelijken. Blaffen is een stadium-niveau predikaat, maar Honden blaffen is een algemene uitspraak; dat wil zeggen, er wordt geen uitspraak over één bepaalde situatie gedaan. Voor een beter begrip van men en je is het echter belangrijker te weten dat ook object-niveau predikaten opgehoogd moeten kunnen worden. Op deze wijze kunnen we namelijk enkele merkwaardige coreferentie-feiten verantwoorden. In Katten houden van hun baas wordt bijvoorbeeld meegedeeld dat een kat van z'n eigen baas houdt en niet van alle kattebazen. Dit kan verantwoord worden door aan te nemen dat het predikaat in kwestie opgehoogd is. Met andere woorden: houden van is een object-niveau predikaat en wordt door een operator G opgehoogd tot een soort-niveau predikaat.

(8)	G(λx(x houdt van' x's baaS′)(katten')

De interpretatie van het kale meervoud katten wordt dus toegepast op het gegeneraliseerde (=opgehoogde) predikaat. Zo is ook Katten houden van zichzelf te begrijpen als:

(9)	G(λx(x houdt van' x)(katten')

Het lijkt erop dat kale meervouden impliciet gekwantificeerd zijn. De relatie tussen antecedent en anafoor heeft in dergelijke gevallen veel weg van de binding van een variabele door een kwantor. Intuïtief krijgt dit een basis indien we bedenken dat mensen over het algemeen in staat zijn inductieve generalisaties te maken. De uitspraak Katten houden van hun baas is gebaseerd op aparte gevallen: kat 1 houdt van zijn baas, kat 2 houdt van zijn baas, ...etc. Dit kenmerk is van eminent belang voor het begrijpen van het voornaamwoord men. Het zal namelijk blijken dat ook dit voornaamwoord in staat is om als een impliciete kwantor anaforen te binden.

2. Men

Ten eerste moet geconstateerd worden dat ook de parafrase met men aan beperkingen onderhevig is. Het verbod op kwantificerende adverbia, werkwoordelijke clustering, negatie en objecten die niet de vorm van kale meervouden hebben, is hier onverminderd van kracht.

(10)	a	*een apparaat waar men deze aardappelen mee rooit
	b	*een machine waar men soms mee wast
	c	*een tafel waar men drie kinderen aan laat eten

In dit opzicht komt de parafrase dus overeen met die in (2).

Over het algemeen wordt aangenomen dat men alleen in subjectpositie voorkomt. In termen van een casus-theorie: men heeft altijd nominatief casus. Dit kan worden geïllustreerd met de volgende voorbeelden:

(11)	a	Hij zag dat men Piet inhaalde.
	b	*Hijzag men Piet inhalen.
	c	*Hij zag dat Piet ingehaald werd door men.
	d	Hij zag dat men goed en snel bediend werd.

In (11a) heeft men nominatief casus; in (11b) heeft het objectief casus van zien;

[p. 63]

in (11c) krijgt het objectief casus van de prepositie door; en in (lid) krijgt men veer nominatief casus. Ook in passieven kan men dus voorkomen. De verplichte nominatief casus voor men verklaart tevens de ongraminaticaliteit van een van men tegenover de grammaticaliteit van een van ons. De prepositie van geeft geen nominatief casus en een van men moet vergeleken worden met het ongrammaticale een van wij.

De regelmaat die Carlson voor het Engels waarnam, geldt onverkort voor de Nederlandse perceptie-werkwoorden. De complementen van zien bevatten in de perceptie-betekenis van het werkwoord altijd stadium-predikaten. De kale infinitief valt om onafhankelijke redenen af als complement. Het subject heeft in de kale infinitief namelijk geen nominatief casus, zodat men op die positie niet mogelijk is. Vandaar dat in (11a), (11c) en (11d) een complementzin met dat gekozen is. De complicerende factor hierbij is dat zien met een dat-complement ook gebruikt kan worden in de betekenis van concluderen. Deze twee lezingen moeten goed onderscheiden worden, aangezien alleen de perceptie-lezing de juiste diagnostische omgeving is voor stadium-predikaten.

Het stadium van een object of een soort is een tijd/plaats-manifestatie van dat object of die soort. Hieruit volgt dat in een zin met stadium-aanduidingen plaats- en tijdsbepalingen mogelijk zijn. Als men ook stadia kan aanduiden, moet het mogelijk zijn plaats- en tijdsbepalingen in een zin met men als subject te inserteren. Deze voorspelling komt uit.

(12)	a	Men vertrok gisteren vanaf het station.
	b	Men landt morgen om drie uur op Schiphol.

Men heeft hier de lezing van ‘een bepaalde groep mensen’.

Maar het voornaamwoord men kan ook in generische zinnen optreden. De interpretatie van men is dan niet ‘een bepaalde groep personen’, maar eerder ‘de meeste mensen’. In zulke generische zinnen komen alleen algemene plaats- of tijdsbepalingen voor (zie (13)).

(13)	a	In Australië fietst men weinig.
	b	In Spanje hecht men zich aan z'n geboortegrond.

Men heeft hier de interpretatie: de meeste mensen in Australië of in Spanje. Er is in dergelijke gevallen geen sprake van een bepaalde groep personen.

Het voornaamwoord men kan ook samengaan met een object-niveau predikaat en verwijst dan evenals bij de stadium-predikaten naar een bepaalde groep personen. Deze groep betreft in voorbeeld (14) het Franse voetbalelftal en zijn begeleiders. Men is daar dus niet te interpreteren als een willekeurige groep Fransen. Het onderscheidt zich hierin van het kale meervoud (zie (14b)).

(14)	a	Het Franse voetbalelftal gaat per boot naar Mexico want men haat lange vliegreizen.
	b	Het Franse voetbalelftal gaat per boot naar Mexico want Fransen haten lange vliegreizen.

Men is ook te combineren met typische soort-niveau predikaten. Relevante voorbeelden zijn moeilijk te construeren, maar (15) lijkt zeker acceptabel. Verspreid is typisch een soort-niveau predikaat. Een opvallend kenmerk is het afwezig zijn van impliciete kwantificatie van het subject bij zulke predikaten.

(15)	a	In Australië leeft men verspreid over het hele land.
	b	Muskusratten leven verspreid over de hele aarde.

In generische zinnen komen alleen algemene of generische plaats- en tijdsbepalingen voor. Generische plaatsbepalingen zijn bijvoorbeeld in Denemarken, in

[p. 64]

Friesland.

Hiermee niet te verwarren zijn de plaatsbepalingen die vaag zijn. Het verschil is te allen tijde expliciet te maken door insertie van de frase ergens. Bij vage plaatsbepalingen gaat dit niet gepaard met enig betekenisverschil (vgl. (16b)). Zinnen met generische plaatsbepalingen daarentegen worden ongrammaticaal (vgl. (17b)).

(16)	a	Tjalling woont in Friesland.
	b	Tjalling woont ergens in Friesland.

(17)	a	In Denemarken is men over het algemeen vrij intelligent.
	b	*Ergens in Denemarken is men over het algemeen vrij intelligent.

De interpretatie van men wordt dus evenals die van de kale meervouden beïnvloed door het predikaat waar het mee samengaat. Ondanks deze overeenkomst lijkt het niet verstandig de interpretatiemogelijkheden van men te herleiden tot die van het kale meervoud. De verschillen tussen beide zijn te groot om dit tot een vruchtbare onderneming te maken. In Carlson (1977) wordt niet alleen het complement van to see als diagnostisch middel aangereikt om stadium-predikaten te onderscheiden van object-predikaten, ook de constructie met het existentiële er fungeert als zodanig. Alleen stadium-predikaten kunnen in deze constructie voorkomen. Het gevolg is een existentiële interpretatie van het kale meervoud. Hier gaat de vergelijking tussen men en kale meervouden mank, want in deze constructie is men niet mogelijk.

(18)	a	*Er is men aan de deur die jou wil spreken.
	b	Er zijn mensen aan de deur die jou willen spreken.
	c	Er is iemand aan de deur die jou wil spreken.

De existentiële lezing van men is dus niet dezelfde als de existentiële lezing van kale meervouden. Veeleer is de existentiële lezing van men definiet. Zo moet men in (12) geïnterpreteerd worden als een bepaalde groep personen, bekend bij de toehoorder, die landen op Schiphol. Dit wordt duidelijk wanneer we men vervangen door zij. De betekenis blijft gelijk, maar het is evident dat het om een bepaalde groep gaat. Zo goed als zij niet kan voorkomen in een existentiële constructie, zo goed kan ook men dat niet. Zowel stadium-niveau predikaten als object-niveau predikaten (zie (15)) vereisen dus dat men opgevat wordt als een bepaalde groep personen. Men lijkt voorts inherent meervoudig. Het is namelijk een mogelijk subject bij collectieve predikaten (zie (19a)). Dit houdt overigens niet in dat er altijd meerdere personen aangeduid worden; er lijkt eerder sprake te zijn van een verzameling met minstens één lid. In (19b) bijvoorbeeld hoeft slechts één persoon te zingen.

(19)	a	Men omsingelde de stad.
	b	In het huis hiernaast zingt men een zestiger-jaren-hit van Elvis.

We hebben kunnen constateren dat men samen kan gaan met een soort-niveau predikaat. Dit soort-niveau predikaat kan een opgehoogd object-niveau predikaat zijn. Zoals kale meervouden een object-naar-objectlezing kunnen afdwingen (zie (8) en (9)), zo kan ook men een object-naar-objectlezing forceren.

(20)	a	Katten houden van hun verzorgers.
	b	Men houdt van z'n ouders.

De interpretatie van (20a) is dat voor alle katten geldt dat elk exemplaar voor zich houdt van z'n eigen verzorger(s) en niet van de verzorger(s) van de kat van de buren. Voor de interpretatie van (20b) geldt dat ieder voor zich houdt van z'n

[p. 65]

eigen ouders maar niet per se van de ouders van anderen. Een goede representatie zou kunnen zijn:

(20')	a	voor alle x: x is een kat ⇢ x houdt van x's verzorger(s)
	b	voor alle x: x is een mens ⇢ x houdt van x's ouders

Hiermee is tevens een op het eerste gezicht intrigerende observatie van Sassen (1976) in een kader geplaatst. Het betreft hier de verbindbaarheid van men met een pronomen in bepaalde constructies.

(21)	a	Men liep de trap op na z'n jas beneden in de garderobe opgehangen te hebben.
	b	*Men liep de trap op nadat z'n jas beneden in de garderobe opgehangen was.

De ongranunaticaliteit van (21b) heeft betrekking op de lezing waarbij ieder voor zich zijn eigen jas bij de garderobe afgeeft en niet op de lezing waarin men de trap op loopt nadat één bepaalde jas opgehangen is. Er ontstaat hier een gebonden-variabele-lezing, deze constructies kunnen dan ook vergeleken worden met (22).

(22)	a	Iedereen liep de trap op na z'n jas in de garderobe opgehangen te hebben.
	b	*Iedereen liep de trap op nadat z'n jas in de garderobe opgehangen was.

(22b) is ongrammaticaal in de lezing waarbij z'n in z'n jas gebonden wordt door het matrixsubject iedereen. De verklaring voor de ongranunaticaliteit van (21b) en (22b) ligt in het aparte domein dat nadat vormt - dit in tegenstelling tot na. Een en ander kan verantwoord worden door aan te nemen dat er een lege subject positie bestaat in het complement dat ingeleid wordt door na. Deze subjectpositie wordt gecontroleerd door het matrixsubject (in dit geval). De representatie voor (21) en (22) draagt dus het volgende karakter:

(23)	a	Voor alle x: x is een persoon ⇢ x liep de trap op na x's jas beneden in de garderobe opgehangen te hebben
	b	voor alle x: x is een persoon ⇢ x liep de trap op nadat x's jas beneden in de garderobe opgehangen was.

De universele kwantor kan de variabele in het domein dat gevormd wordt door nadat niet binden. Deze observatie lijkt correct, maar behoeft nuancering. De binding is namelijk alleen mogelijk, indien de zin generisch opgevat wordt. In termen van Carlson (1977) betekent dit dat alleen opgehoogde predikaten een dergelijk effect te weeg kunnen brengen. Inbedding in het complement van zien toont ons inderdaad dat men op stadium-niveau in staat is het pronomen te binden. Een en ander houdt in, dat (21) alleen correct is in de algemene lezing, waarbij er geen bepaalde groep personen is die de trap oploopt. De oordelen zijn echter subtiel en zonder theoretische belichting zijn de feiten nauwelijks te ontdekken.

(24)	*Hij zag dat men de trap opliep na z'n jas bij de garderobe afgegeven te hebben.

Tot slot rest ons de vraag hoe deze feiten in verband gebracht kunnen worden met de vraag of een parafrase hetzelfde uitdrukt als de samenstelling waar de parafrase voor staat. We hebben gezien dat inductieve generalisatie een belangrijke ingang biedt bij de interpretatie van het kale meervoud en men. Inductieve generalisatie drukt een geobserveerde regelmatigheid uit. We hebben reeds geconstateerd dat de parafrase met men ook een dergelijke regelmatigheid kan uitdrukken. Dit wordt verklaard door de theorie van predikaat-ophoging. De parafrase van de complexe woorden in (1) met behulp van men is dus niet te vergelijken met de parafrase door middel van het om-complement. De relatieve zin drukt een regelma-

[p. 66]

tigheid in het gebruik van het voorwerp uit. De functie van een voorwerp ontstaat echter niet door het gebruik dat ervan gemaakt wordt, maar door de intentie van de ontwerper. Het voorwerp wordt voor bepaalde bezigheden gebruikt omdat het een bepaalde functie heeft. De functie van een apparaat ligt al vast bij het produktieproces. Een wasmachine die onverkocht in het magazijn blijft staan heeft toch inherent een bepaalde functie. Dit wordt niet verantwoord in de parafrase met men. Veeleer beschrijft de parafrase met men hoe er gebruik wordt gemaakt van het ding. Anderzijds is het natuurlijk wel duidelijk waarom deze parafrase zo dicht in de buurt komt van een goede parafrase; dingen worden over het algemeen gebruikt waar ze voor gemaakt zijn.

Onafhankelijke evidentie voor de stelling dat de parafrase met men een algemene regelmatigheid uitdrukt is ook te vinden in de mogelijkheid generische plaats- of tijdscoördinaten te inserteren. Dit is bij generalisaties wel mogelijk, maar natuurlijk niet bij definities.

(25)	a	een mes waar men in de achttiende eeuw brood mee sneed
	b	een bijl waar men in Haïti kokosnoten mee kapt
(26)	a	*een mes om in de achttiende eeuw brood mee te snijden
		*een mes om in Haïti kokosnoten mee te kappen

3. Je

Evenals men is ook je een generisch pronomen. De interpretatie van beide voornaamwoorden is evenwel duidelijk verschillend.

Het is bijvoorbeeld niet mogelijk om je in het complement van het perceptiewerkwoord zien te inserteren (maar zie (27d) voor een voorbeeld waar je voorkomt in het complement van zien in de betekenis van ‘concluderen’). Noch in constructies met expliciete tijd/plaatscoördinaten, noch in existentiële constructies is je mogelijk op de subjectpositie.

(27)	a	*Hij zag dat je Piet inhaalde.
	b	*Je landt morgen om drie uur op Schiphol.
	c	*Er is je aan de deur om Piet te spreken.
	d	Hij zag dat je niet langs de rivier kon lopen.

Soort-niveau predikaten gaan voorts niet samen met je. Kennelijk is je inherent enkelvoudig.

(28)	a	In Australië leeft men verspreid over het hele land.
	b	*In Australië leef je verspreid over het hele land.
	c	In Libanon is men verdeeld door het geloof.
	d	*In Libanon ben je verdeeld door het geloof.

Een noodzakelijke voorwaarde is verder de aanwezigheid van een actief element in het predikaat waar je mee samengaat. Predikaten als intelligent zijn, lang zijn, en dik zijn kunnen niet samen gaan met je omdat zo'n actief element afwezig is.

(29)	a	*In Nederland ben je lang.
	b	*In Denemarken ben je intelligent.
	c	*In Duitsland ben je dik.

Omdat stadium-niveau predikaten van nature een actief element bij zich dragen kan voorspeld worden dat elk gegeneraliseerd stadium-niveau predikaat met je samengaat. Die voorspelling komt uit.

[p. 67]

(30)	a	In Joegoslavië bouw je je eigen huis.
	b	In Nederland drink je om half elf koffie.
(31)	a	In Nederland krijg je snel ruzie met je medeweggebruiker.
	b	Je ergert je in Monaco blauw aan de opdringerige badgasten.

Kenmerkend is dat het voorschrift-karakter enkel bij de zinnen in (31) te bespeuren is. Deze zinnen hebben dan ook meer weg van een constatering. De oorzaak hiervan ligt in een aspectueel kenmerk van de predikaten in (30). Het betreft hier predikaten die ook voorkomen in imperatieven en die insertie toelaten van de frase opzettelijk. Het subject is dus in staat invloed uit te oefenen. In (31) is van invloed geen sprake. Dit geldt bijna per definitie voor alle object-niveau predikaten. De controle door het subject is in die gevallen altijd afwezig. Denk daarbij aan predikaten zoals haten, zich hechten aan en lief hebben. Deze hebben nooit een voorschrift-karakter. Het heeft immers ook geen zin iemand te bevelen lief te hebben.

(32)	a	Je hecht je aan je ouders.
	b	Je houdt van je broers en zusters.

We kunnen dus concluderen dat het voorschrift-karakter sterk afhankelijk is van het predikaat.

Terwijl men in bepaalde opzichten veel weg heeft van het kale meervoud, lijkt je veel op generische NPs met de determinator een. In Carlson (1977) wordt geconstateerd dat een belangrijk kenmerk van de indefiniete generische NP is dat deze alleen samen kan gaan met gegeneraliseerde predikaten. We hebben reeds gezien dat ditzelfde fenomeen zich voordoet bij het voornaamwoord je. Ook kunnen deze generische NPs normatieve lezingen afdwingen. In (33c) zien we overigens dat de normatieve lezing sterk afhangt van de vraag of het subject een mens is. In een mensenwereld heeft (33c) geen voorschrift-lezing.

(33)	a	Je wast jezelf.
	b	Een mens wast zichzelf.
	c	Een kat wast zichzelf.

De normatieve lezing krijgt meer reliëf, wanneer we bedenken dat het criterium voor de norm expliciet gemaakt kan worden in de generische NP. Het adjectief geeft dan het criterium aan.

(34)	a	Een echte Nederlander drinkt om half elf koffie.
	b	Een sportieve wielrenner laat een Fransman op 14 juli winnen.

De overeenkomst tussen je en de generische indefiniete NP wordt ook ondersteund door het volgende. De observatie van Sassen dat men wel een pronomen kan binden in een infiniete constructie, maar niet in een finiete heeft een pendant in de plaatsingsmogelijkheden van je. Terwijl men geen pronomen kan binden in het domein dat door nadat ingeleid wordt, lijkt het erop dat de interpretatie van je zonder problemen dit domein kan binnendringen. Het ziet er naar uit dat je zowel in (35a) als in (35b) het pronomen bindt. Dit is echter maar schijn. (35) moet veeleer vergeleken worden met (36). De interpretatie van je in je auto is namelijk contextueel van aard en te vergelijken met z'n in z'n auto in (36).

(35)	a	In Nederland ga je naar je familie na je auto gewassen te hebben.
	b	In Nederland ga je naar je familie, nadat je auto gewassen is.
(36)	a	Na z'n auto gewassen te hebben, gaat een Nederlander bij z'n familie op bezoek.

[p. 68]

b	Nadat z'n auto gewassen is, gaat een Nederlander bij z'n familie op bezoek.

De generische interpretatie van deze zinnen brengt mee, dat je en z'n als coreferentieel met je en een Nederlander gelezen moeten worden.

Een aanwijzing dat je in je auto contextueel geïnterpreteerd kan worden vindt men in (37):

(37)	a	In Nederland wordt je auto regelmatig gecontroleerd door de politie.
	b	In Nederland roest je auto weg door pekel en zoute zeelucht.

Hoewel het ontstaan van de normatieve lezing in sommige generische zinnen nog niet geheel en al duidelijk is, kan de status van de parafrase met de relatieve zin nu wel beoordeeld worden. De relatieve zin moet generisch opgevat worden en heeft een normatief karakter. Dit laatste aspect ontbreekt volledig bij de interpretatie van de complexe woorden. De relatieve zin geeft dus niet aan welke relatie aangenomen moet worden tussen hoofd en modificeerder, maar drukt een algemene norm uit voor het gebruik van het voorwerp. Kenmerkend is in dit geval ook de mogelijkheid om generische plaats-/tijdsbepalingen in te voeren.

(37)	a	een mes waar je in de achttiende eeuw brood mee sneed
	b	een bijl waar je in Haïti kokosnoten mee kapt

Er blijft maar één conclusie over. Zowel de parafrase met men als de parafrase met je is niet correct in die zin dat de parafrases interpretatief niet hetzelfde uitdrukken als het complexe woord. Deze zinnen geven geen vorm aan de functierelatie en kunnen wat dat betreft niet op één lijn gesteld worden met de woordgroep met de om-infinitief. Hiermee is de aparte status van de om-infinitief nog eens bevestigd.

Literatuur

Carlson, G.N. (1977) Reference to Kinds in English. Diss. University of Massachusetts.

Jullens, J. (1986) Samenstelling en infinitief. In: GLOT 9, 79-92.

Sassen, A. (1976) Spierinkje. In: Tabu 7, 20.