Tabu. Jaargang 14

[p. 78]

Taalkundig Filippisme

Handelingen 8:30

In zijn laatste uitgeworpen spiering (Tabu 14, p. 28 e.v.), die een andere reden lof en waardering verdient, doet Sassen ons, als schrijvers van Generatieve syntaxis (Sturm en Weerman (1983)), onrecht, door ons vragenderwijs te betichten van zelotisme, bestaande in het hanteren van ongeoorloofde strijdmiddelen, subsidiair laakbare grapjasserij bij het verkondigen van de generatieve blijde boodschap.

In een van de vele illustraties in het eerste deel van ons boek laten we zien hoe Brame nog steeds doorgaat met zijn strijd tegen de Conditiestheorie als gepredikt door o.a. Chomsky en Lasnik. De betreffende illustratie bevat een stukje uit een artikel van Brame met een daarbij behorende voetnoot. In die voetnoot wijst Brame erop dat het that-trace-filter van Chomsky en Lasnik botst met feiten uit het Nederlands die al in 1971 door Perlmutter werden genoteerd. Het gaat om de grammaticaliteit in het Nederlands van zinnen als (1).

(1)	Wie vertelde je dat gekomen was.

Getergd merkt Brame op dat Chomsky en Lasnik die feiten wegwuiven als beperkt tot bepaalde dialecten waarvoor vast wel een analyse denkbaar zal zijn die die feiten als tegenvoorbeelden tegen hun filter elimineert.

In plaats van wijselijk zijn schouders op te halen over dit ongeoorloofde strijdmiddel, subsidiair deze laakbare grapjasserij van Chomsky en Lasnik, gaat Brame serieus door met de strijd door er op te wijzen dat Maling en Zaenen onder verwijzing naar Paardekooper en Brachin, klip en klaar hebben gesteld dat de grammaticaliteit van zinnen als (1) in het Nederlands verre van dialectisch is, maar integendeel geldt voor de meeste sprekers van het Nederlands (hopelijk bedoelen zij met ‘sprekers’, ‘moedertaalsprekers’.)

Om het oneerlijke in de strijdwijze van Chomsky en Lasnik nog verver aan te klagen, wijst Brame erop dat zij er aan de andere kant ook weer niet voor schromen om zinnen als (2)

[p. 79]

(2)	Wie heb je geprobeerd om te verslaan

volledig grammaticaal in het Nederlands te noemen (wat hen met het oog op het genoemde filter wonderwel van pas komt), terwijl Brame desgevraagd van moedertaalsprekers te horen heeft gekregen dat een zin als (2) in het Nederlands juist niet grammaticaal is.

In ons herderlijk schrijven bij de betreffende illustratie komt o.a. de passage voor die Sassen naar zijn hengel deed grijpen en die hij dan ook citeert:

noch Chomsky, noch Lasnik, noch Maling zijn moedertaalsprekers van het Nederlands, Zaenen is een in Amerika vertoevende Belgische, Paardekooper een in België vertoevende Nederlander met soms zeer particuliere opvattingen over wat kan en niet in z'n moedertaal, Brachnin is een Fransman.

Wat wij hier nu mee willen beweren, vraagt Sassen zich af en hij doet een gooi:

Dat de laatstgenoemde als beoordelaars van Nederlandse zinnen om de vermelde redenen stuk voor stuk verdacht zijn en dat hun uitspraken over zinnen als (4) en (5) (zie (1) hierboven, S&W) dus niet juist kunnen zijn en dat (4) en (5) dus wel degelijk, net als hun Engelse pendanten ongrammaticaal zijn en dus géén koren op Brame's molen?

Wat wij er zelf mee bedoelen staat in de zin waarmee de door Sassen geciteerde passage in feite begint:

Merk ook op dat de voetnoot nog een fraai illustreert hoe problemen met intuities ontstaan.

Die aanbeveling is gericht tot wat Sassen aanduidt als ‘[onze] student-lezer(tje)s’ voor wie we volgens hem wel eens een tipje hadden moeten oplichten van de grauwsluier die we over de grammaticaliteit van zinnen als (1) met onze uitspraken z.i. gelegd hebben.

Als Sassen goed gelezen had, zou hij echter weten dat we die grauwsluier er al in de voorwas witter dan wit hebben uitgewassen: in hoofdstuk 1 (par. 1.5. van Genevatieve syntaxis doen we nl. uit de doeken dat men o.i., om zelf betrouwbare oordelen te kunnen geven over door taalkundigen relevant geachte eigenschappen van taaluitingen, aan twee eisen moet voldoen: men moet goed op de hoogte zijn van de waarnemingstheorie die een rol speelt bij de waarneming van de rele-

[p. 80]

vant geachte eigenschappen, en men moet (althans voorzover het gaat om levende talen) zelf moedertaalspreker zijn van de taal waartoe de geobserveerde taaluitingen behoren.

In het licht van die twee eisen hebben, los van de vraag of zinnen als (1) en (2) nu echt grammaticaal zijn of ongrammaticaal (of geen van beide), de argumentaties daaromtrent in de voormelde voetnoot o.i. niet meer waarde dan die van een waspoederreclame.

Daarop wijzen in een taalkundig studieboek is geen oongeoorloofd strijdmiddel, geen laakbare grapjasserij, laat staan een vorm van zelotisme, maar slechts een zaak van eerlijke en noodzakelijke voorlichting. Vooral als in aanmerking genomen wordt dat het in generatieve kringen steeds meer usance wordt om hypotheses te onderbouwen met oncontroleerbare feiten uit talen waarvan zelfs de meest volijverige kruiswoordpuzzelaar nog nooit gehoord heeft.

Hoewel de ervaring ons genoegzaam heeft geleerd dat het zoeken van een passende illustratie bij taalkundig studiemateriaal geen sinecure is, kunnen we in het geval van de voetnoot waar het hier om gaat, dan ook betrekkelijk moeiteloos illustraties geven die hetzelfde demonstreren.

Nu de uitgever niet in onze nek staat te hijgen, willen we, om Sassen te overtuigen, nog wel even doorgaan met ónze strijd.

Daar is bij voorbeeld de hypothese over de dubbelhoofdige V-projectie van het Nederlands in een vooraanstaand proefschrift als dat van Stowell (1981). Een hypothese die, zoals Hoekstra (1984, p. 110 e.v.) laat zien, alleen bedacht kan worden dankzij een volstrekt onvoldoende kennis van de relevante Nederlands feiten.

Ook aardig is een passage uit Hale (1981) op wiens gezag in tal van gemeenten wordt verkondigd dat er naast talen met een X-bar grammatical ook niet-configurationele talen zijn met een W*-ster grammatica (zoals het door Hale onderzochte Walbiri), hoewel Hale zelf in een postscriptum bij zijn artikel de gerechtvaardigheid van dat onderscheid weer danig in twijfel trekt.

Voordat we die passage laten volgen, merken we nog op dat Hale naar hij zelf zegt geen moedertaalspreker is van het Walbiri. Dat leidt ertoe dat hij in het postscriptum ook verschillende zaken recht moet zetten met betrekking tot de door hem gehanteerde feiten, o.a. wat

[p. 81]

betreft zin (21) uit zijn artikel, waarvan Hale aanvankelijk niet kon vertellen of die grammaticaal was, omdat zelfs 4000 pagina's Walbirisch nog geen enkele instantie hadden opgeleverd van het patroon van die zin. Over die zin schrijft Hale dan in het postscriptum:

Sentence (21) in the text is evidently acceptable; but again, since my knowledge of this comes via written correspondence, I cannot be sure of the intonational facts.

Voor de goede orde: zin (21) luidt:

(21)	Karli-ngkajinta jarnti-rninja-rlajinta O-rna-ju paju-rnu

Maar voor de spelling staan we niet in, want wat eerst Walbiri heette, wordt in een voetnoot omgedoopt tot Warlpiri, in overeenstemming met de praktijk van het Yendumu Bilingual Education Program.

Voor wie nu niet direct het Walpirisch als moedertaal beheerst, laten we er hier nog eentje volgen met betrekking tot onze moedertaal. Het is een passage uit Hendrick (1976):

No evidence that I an aware of for this construction exists in English but in Dutch there is a productive class of constructions like (124). Unlike English however, extraposition from such clauses is possible. Van Riemsdijk (1975) notes the following examples:
(127)a Zonder dat Piet er erg in had was Jan zijn kamer binnengekomen
(127)b Zonder het was Jan zijn kamer binnengekomen dat Piet er erg in had
(Engelse vertaling van de voorbeelden weggelaten, S&W)
Notice that in (127)b when extraposition takes place an obligatory pronoun appears. This indicates that there is an empty head noun that serves as the object to the preposition in (127)a and that the sentential complement is embedded under.

(Wederom voor de goede orde: de bronvermelding van Hendrick is natuurlijk niet terecht.)

't Is dat dit geen kabeljauw wil zijn, anders konden we nog wel even doorgaan. Wel vermelden we graag nog even dat wij (alsmede Kerstens en Sturm (1979) en Sturm en Kerstens (1981)) niet de enigen zijn die er de boven omschreven zienswijze op betrouwbare oordelen op na houden. Ger de Haan en Wim Zonneveld wezen ons op de volgende passage uit Brame (1976) (toen Saulus nog Paulus heette, a.h.w.):

[p. 82]

Seuren claims that examples analogous to (45a) are as ungrammatical as (45b), but this is clearly false and is perhaps due to the fact that he is not a native speaker of English. (p. 21.22).

Utrecht, 28 mei 1984

Arie Sturm, vakgroep Nederlands

Fred Weerman, vakgroep ATW

Bibliografie

Brame, M.K. 1976	Conjectures and Refutations in Syntax and Semantics, New York, Amsterdam.
Hale, K. 1981	‘On the position of Walbiri in a typology of the Base’, IULC, Bloomington.
Hendrick 1976	‘Prepositions and the X' theory’, in: J.E. Emonds (ed.), Proposals for Semantic and Syntactic Theory, Los Angeles.
Hoekstra, T. 1984	Transitivity. Grammatical Relations in Government-Binding Theory, Dordrecht
Kerstens, J. en A. Sturm	‘Over problemen met intuities’, in De nieuwe taalgids 72.
Sassen, A. 1984	‘Taalkundig zelotisme?’, in: Tabu 14.
Stowell, T. 1981	Origins of Phrase Structure. Ongep. diss. MIT.
Sturm, A. en J. Kerstens 1981	‘Over de feiten van de generatieve taalkunde en de waarneming ervan’, in: De nieuwe taalgids 74.
Sturm, A. en F. Weerman 1983	Generatieve syntaxis (Inleiding + Reader) Leiden.