Tabu. Jaargang 11

Roep je wat uit dat zetsel naar voren?/ Job Krijgsman

1. In een wat-uitroep kan wat in een zelfstandig gebruik voorkomen: het komt dan in meest linkse positie voor en modificeert een NP, waar het minimaal door de persoonsvorm van gescheiden is. In alle gevallen kan deze door wat gemodificeerde NP samen met wat de meest linkse positie in de zin innemen:

(1)	a	Wat heeft ie een boeken gekocht!
	b	Wat een boeken heeft ie gekocht!

Beide feiten zijn te verantwoorden door aan wat een wh-feature toe te kennen. Hoe zit dit nu bij PP's en wat in uitroepende wat-zinnen? Blijkens (2)a en (2)b lopen ook hier de beide plaatsmogelijkheden van wat (zelfstandig, van de PP gescheiden; binnen de PP die in meest linkse positie staat) parallel:

(2)	a	Wat woont ie in een groot huis!
	b	In wat een groot huis woont ie!

[p. 80]

Bij uitbreiding van de voorbeelden met andere (typen) PP's komt evenwel een asymmetrie tussen de a- en de b-zinnen aan het licht:

(3)a	Wat is dat kind blij met een klein kadootje!
(4)a	Wat is ie aan de praat!
(5)a	Wat verlangt Piet naar een nieuwe fiets!

tegenover

(3)b	*Met wat een klein kadootje is dat kind blij!
(4)b	*Aan wat de praat is ie!
(5)b	*Naar wat een nieuwe fiets verlangt Piet!

Waarom zijn (3)b - (5)b uit? (nb: de met (3)b en (5)b overeenkomende vraagwoordvragen zijn goed).

Het ligt voor de hand om aan te nemen dat wat in de a-gevallen niet uit PP is afgeplitst en dat wat in de onderliggende structuur niet in de PP zit. De motivatie hiervoor is, dat wat in (3) - (5) geen relatie onderhoudt met de PP. Dit kan op de volgende manier zichtbaar gemaakt worden.

2. Als wat in een wat-uitroep (elementen in) NP modificeert, dan geldt:

(6)	een is verplicht aanwezig als determinator van het nomen; iedere andere determinator maakt de uitroep ongrammatikaal (een komt in de wat-uitroep dus ook voor bij meervoudige- en niet-telbare nomina!). Bijvoorbeeld: * wat heeft ie die boeken gekocht! * wat woont ie in zijn grote huis! wat heeft ie een boeken gekocht! wat drinkt ie een melk!
(7)	NP bevat geen niet-vaag predikaat: NP kan bijvoorbeeld geen stofadjektief (stenen), geen adjektief in de comparatief (groter), geen ‘absolute adjectieven’ (dood, naakt) bevatten.

Met behulp van (6) en (7) kunnen we nagaan of wat (elementen in) de bovengenoemde PP's modificeert.

In sommige gevallen zijn de met de ongrammatikale b-zinnen corresponderende a-zinnen eveneens ongrammatikaal:

(8)	b	*Om wat een lekkere appel vroeg de klant!
	a	*Wat vroeg de klant om een lekkere appel!
(9)	b	*Op wat een wonder wacht hij!
	a	*Wat wacht hij op een wonder!

Maar ook bij de grammatikale a-zinnen, zoals (5)a, kunnen we laten zien dat wat onmogelijk de PP kan modificeren. De volgende zinnen zijn grammatikaal; als wat de PP zou modificeren hadden ze echter volgens (6) en (7) ongrammatikaal moeten zijn:

(10)	Wat verlangt Piet naar de kerstvakantie!
(11)	Wat twijfelde Piet aan Jan z'n mooie praatjes!
(12)	Wat houdt ie van een stenen pijpje!

[p. 81]

Omgekeerd zijn de volgende zinnen ongrammatikaal:

(13)	*Wat verlangt ie naar een bier!
(14)	*Wat twijfelt ie aan een verkiezingsbeloften!

Als wat een adjektief modificeert in de NP, dan geeft het de (hoge) graad van dat adjektief aan: Wat is dat een hoge boom! - Dat is een erg hoge boom. In een zin als (5)a is er geen sprake van dat wat een graad van het adjektief nieuwe aangeeft; (5)a interpreteer ik als: Piet verlangt erg naar een nieuwe fiets.

In (5)a is er derhalve geen relatie tussen wat en PP, wel tussen wat en V (of VP) aanwezig: wat modificeert verlangen (naar NP), in plaats van de PP; het is dus niet vanuit een onderliggende positie in PP naar links verplaatst. Op analoge wijze kan hetzelfde voor (3)a en (4)a aangetoond worden.

De volgende twee observaties hangen samen met het feit dat wat niet de PP maar A of VP modificeert.

Als wat in een hoofdzin adjectief of verbum modificeert, dan staat er in de corresponderende bijzin in de COMP-positie hoe in plaats van wat:

(15)	a	Wat is het hier mooi!
	c	*Ik vertelde net wat mooi het hier is
	d	Ik vertelde net hoe mooi het hier is
(16)	a	Wat kan Piet liegen!
	c	*Ik vertelde Jan net wat Piet kan liegen
	d	Ik vertelde Jan net hoe Piet kan liegen

Hetzelfde patroon valt waar te nemen als (3)a en (5)a ingebed worden:

(17)	c	*'t Is fantastisch wat blij dat kind met een klein kadootje is
	d	't Is fantastisch hoe blij dat kind met een klein kadootje is
(18)	c	*Je weet niet half wat Piet naar een nieuwe fiets verlangt
	d	Je weet niet half hoe Piet naar een nieuwe fiets verlangt

Er is een samenhang tussen de mogelijkheid tot graadaanduiding en de mogelijkheid tot modifikatie door wat: vragen (om NP) en wachten (op NP) laten geen graadaanduiding toe; dus kan wat deze V(P)'s niet modificeren. Om deze reden zijn de volgende zinnen uit:

(19)	*De klant vroeg zeer om een lekkere appel
(8)a	*Wat vroeg de klant om een lekkere appel!
(20)	*Hij wacht erg op een wonder
(9)a	*Wat wacht ie op een wonder!

Vergelijk in dit verband ook de paren:

(21)	Jan was erg aan de praat; Jan was erg in z'n sas
	Wat was Jan aan de praat!; Wat was jan in z'n sas!
(22)	*Jan was erg aan de beurt
	*Wat was Jan aan de beurt!

(8)a en (9)a vertonen, als complement van bijvoorbeeld weten en vertellen, hetzelfde patroon als (16); het verschil is echter dat hoe het verbum vragen (om NP) of wachten (op NP) niet intensiveert: het fungeert hier als adverbium van

[p. 82]

hoedanigheid; in (23) en (24) is geen afhankelijke uitroep, maar een afhankelijke vraag aanwezig:

(23)	Je weet precies hoe de klant om een appel vroeg
(24)	Ik vertelde net hoe hij op een wonder gewacht had

De situatie bij de a- en de b-zinnen is nu als volgt: in de a-zinnen modificeert wat niet de PP, maar een adjectief (blij) of de VP (aan de praat zijn, verlangen naar NP). Omdat dit elementen zijn die geiitensiveerd kunnen worden (erg blij, erg aan de praat zijn, erg verlangen naar), zijn de a-zinnen grammatikaal. De b-zinnen zijn alle ongrammatikaal omdat er geen onderliggende structuur bestaat waarin wat zich binnen de PP bevindt.

3. Merk evenwel op, dat in (2) wat wèl de PP modificeert:

(25)	*Wat wonen jouw buren in dat grote huis.!
	*Wat wonen jouw buren in een houten huis!
(26)	Wat verkeren de bejaarden in dit land in een omstandigheden!
(27)	Wat wonen jouw buren in een groot huis! - Jouw buren wonen in een ontzettend groot huis - *Jouw buren wonen erg in een groot huis.
(28)	*Het is fantastisch hoe jouw buren in een groot huis wonen!

In gevallen als (2), met een locatieve PP, is er kennelijk wel een relatie tussen wat en PP mogelijk: de VP vormt geen ‘ondoordringbare eenheid’ voor modifikatie door wat en omdat wonen geen graadaanduiding toelaat (en de PP volgens (6) en (7) toegankelijk is voor modifikatie door wat), valt de PP in het bereik van wat. Dit in tegenstelling tot de zinnen met PP-objekten: hier vormt de VP wel een ‘ondoordringbare eenheid’, en het hoofd ervan bepaalt of de VP door wat gemodificeerd kan worden of niet.

In (2)a bevindt PP zich (evenals in (5)a en (8)a) in de VP; twee aanwijzingen hiervoor: *Hij woont, en wel in een groot huis, en de grammatikaliteit van: Waar woont hij in? (Volgens ECP is verplaatsing (van NP) alleen mogelijk als het spoor ‘properly governed’ is, dat wil zeggen dat het spoor geregeerd moet worden door een met V gecosuperscripseerd item; een noodzakelijke voorwaarde voor prepositiestranding is dus, dat P met V gecosuperscripseerd is. Dit is alleen mogelijk als PP zich binnen VP bevindt). Is het noodzakelijk dat PP zich in VP bevindt om door wat te kunnen worden gemodificeerd? De volgende observaties lijken tot een negatief antwoord te leiden.

Locatieve PP's die, in tegenstelling tot die in (2)a, buiten VP gegenereerd zijn kunnen ook door wat gemodificeerd worden: Wat verkoopt hij zijn appels op een lekker zonnig plekje van de markt! (buiten VP: Hij verkoopt zijn appels, en doet dat op een lekker zonnig plekje van de markt; *Waar verkoopt hij zijn appels op?

Men neemt over het algemeen aan dat temporele PP's buiten de VP gegenereerd worden. Nu zijn er zowel temporele PP's die door wat gemodificeerd kunnen worden (Wat kwam hij op een rustige avond bij ons langs!), als temporele PP's die niet door wat gemodificeerd kunnen worden (*Wat konden we dat punt tijdens een korte lunchpauze wel even afhandelen!)

De PP in

(29)	Wat zwom ie in een woelig water!

zit in de VP, zwemmen kan door wat gemodificeerd worden (Wat zwemt ie!); toch

[p. 83]

interpreteer ik (29) als: Hij zwom in erg woelig water, en niet als: Hij zwom hard in (dat) woelige water. Ofwel: of V nu wel ((29)) of niet ((2)) door wat geintensiveerd kan worden, in beide gevallen valt binnen de VP alleen de PP in het bereik van wat.

Deze observaties vertonen weinig regelmaat. Het lijkt mij dan ook zeer de vraag of de mogelijkheid tot een relatie tussen wat en PP's (alleen) in structurele termen beschreven moet worden. Wie weet wat een (semantische?) regelmatigheden hier nog te vinden zijn!