Tabu. Jaargang 11

[p. 9]

Fonologie en idiomatische rijmvormen
Siemon Reker^*

1. Inleiding

Het verschijnsel van ‘rijmcomposita’ en rijmende woordparen heeft voor het Engels diverse studies opgeleverd. Dat is begrijpelijk, aangezien in het Engels - en vooral in het Amerikaans Engels - grote aantallen vormingen te vinden zijn als:

(1)	argle-bargle
	cag-mag
	grumpy-frumpy
(2)	hawker and squawker
	grub and bub
	trim and slim

Zo bevat Thun (1963) een collectie van 2000 ‘reduplicative words’ waaronder de types tick-tick, hurly-burly en shilly-shally worden gerekend.

Voorzover uit de bestudeerde werken blijkt (zie de Bibliografie), beperkt men zich goeddeels tot het opstellen van vaak indrukwekkende lijsten, voorzien van etymologiserende en semantische notities. Bij het type hurly-burly wordt bijvoorbeeld nagegaan, welke element het oudst moet zijn, of anders gezegd: wat moet het basiswoord zijn en wat is daar aan vastgehecht als een ‘playful appendix’? Voor wat de betekenis betreft wordt vaak gewezen op het onomatopeĭsch karakter en de ‘verächtlichen Nebensinn’ (Müller (1909: 5)) die deze composita kenmerken.

In de zeventiger jaren heeft John Ross, onder meer samen met William Cooper, geprobeerd de vraag te beantwoorden ‘why the ordering of certain conjoined elements is fixed’ (Cooper & Ross (1975: 63)).¹ Hier gaat het dus om vaste combinaties in het algemeen, zoals:

(3)	bigger and better
	fore and aft
	kit and caboodle

De kwestie wordt in Cooper & Ross (1975) op verschillende manieren benaderd: er wordt nagegaan in hoeverre er sprake kan zijn van (vooral) semantische, fonologische en psychologische ‘constraints’. Op p. 71 e.v. wordt een set van zeven fonologische regels gepresenteerd, die evenzovele criteria zouden vormen voor de onderlinge volgorde van vaste combinaties als:

(4)	a.	dribs and drabs
	b.	spic and span
	c.	by guess and gosh
	d.	by hook or by crook
	e.	hem and haw

Uit (4) blijkt, dat Cooper & Ross allittererende paren (b, c en e), ablautcombinaties (a) en woordparen met eindrijm (d) niet van elkaar scheiden bij hun onderzoek. Wij menen dat het voor de hand liggender is, dat wèl te doen.

In dit artikel wordt een poging gedaan, na te gaan of het mogelijk is dat de interne of onderlinge volgorde van idiomatische rijmvormingen in het

* Een woord van dank is op z'n plaats aan het adres van drs. A.M. van der Hoeven, en aan drs. C.A.J. Hoppenbrouwers, die door zijn opmerkingen bijdroeg tot herformulering van eerdere versies van dit artikel en die waardevol materiaal verschafte.

1 Het betreffende artikel draagt de woordspelerige titel ‘World Order’, en niet ‘Word Order’, zoals begrijpelijk in de index van CLS 1975 staat, en zoals ook Bax en Van den Heuvel het aanhalen in hun bijdrage in de Sassenbundel (p. 131).

[p. 10]

Gronings en het Nederlands bepaald is op basis van zekere fonologische regels. Daarbij wordt zoveel mogelijk geabstraheerd van woorden en woordparen waarbij de volgorde ontstaan zal zijn op andere gronden. (Zo is denkbaar dat in de allittererende voorbeelden van (5) het eerste woord vooraf gaat op grond van de eigenschap [+menselijk]:

(5)	man en muis
	man en macht
	kind noch kraai

Er zullen meer van dergelijk ‘voorrangsregel’ werkzaam zijn. Het Nederlands laat immers veelal [+mannelijk] vooraf gaan aan [+vrouwelijk], getuige:

(6)	man en vrouw
	zoon en dochter
	broer en zus

Ook ‘dichterbij’ komt in het algemeen eerder dan ‘verderaf’, net als ‘eerder’ voorrang heeft boven ‘later’, cf:

(7)	hier en daar
	deze en gene
	vandaag en morgen
	nu en dan

Véél meer van zulke regels zijn voor het Nederlands waarschijnlijk niet te vinden.)

Het uitgangspunt wordt gevormd door een verzameling gegevens uit de Groninger dialecten. In paragraaf 2.1. wordt geprobeerd te bezien of internrijmende woorden als halter-kwalter, kirriemirrie, smeernpeern e.d. kunnen zijn opgebouwd volgens eenvoudige fonologische regels. In paragraag 2.2. wordt gepoogd de bevindingen te toetsen aan vergelijkbare woorden uit de standaardtaal als haaibaai, lanterfanter en schorriemorrie. Paragraaf 3. bevat vaste, idiomatische woordparen die eindrijm vertonen. Ook hier wordt eerst voor het Gronings gekeken naar zekere regelmatigheden, daarna wordt hetzelfde gedaan bij soortgelijke Nederlandse specimina. Vaste vormen dus als groedeln en poedeln, hutseln en knutseln, in geuren en kleuren, reilen en zeilen. Voorbeelden met beginrijm komen aan de orde in paragraaf 4. Op vergelijkbare wijze eerst de Groningse voorbeelden (zoals stroekn en streveln, lapm en lontn) en vervolgens de Nederlandse (als klip en klaar, kommer en kwel). Daarna volgt nog een afsluitende paragraaf 5.

2.0. Intern rijmende woorden

2.1. Intern rijmende woorden in het Gronings

De gegevens die onder (8) worden opgevoerd, zijn vrijwel alle te vinden in Ter Laan (1929). Voor deze geldt - net als voor de overige gegevens in dit artikel - dat ze voor het grootste deel in oorsprong met andere oogmerken zijn bijeengebracht. De verzameling is dus aselect tot stand gekomen. De collectie omvat de volgende woorden:²

2 Twee voorbeelden zijn onder (8) niet opgenomen, nl. bagstag en smakhak. Het gaat hier om toevallige composita. In de Engelse literatuur worden om diezelfde reden samenstellingen als cook-book en night-light evenmin als echte rijmvormen aangemerkt.

[p. 11]

(8)	galliballi ‘garibaldi-hoed’
	hakmak ‘slecht volk’
	halterkwalter ‘schorriemorrie’
	hampetamp ‘'n rare’
	hampslamp ‘sul’
	hankemank ‘kreupel’
	harrewarn ‘harrewarren’
	heernveern ‘ongeschonden’
	hekjeperfekje ‘voortreffelijk’
	hèlbèl ‘tierende vrouw’
	heltertelter ‘raadselfiguur’
	hirrewirn ‘harrewarren’
	hizzebizn ‘schelden’
	hokkebokn ‘schelden’
	hokkefokn ‘stoeien’
	holbol ‘winderig’
	hommelstommel ‘spelfiguur’
	hoorndoorn ‘slak’
	hottefotn ‘zorgen voor’
	hozzebozn ‘wiegen’
	huibui ‘drukte’
	hunteletunt ‘raadselwoord’
	hutjebutje ‘alles bijelkaar’
	hutjemutje ‘slordige huishouding’
	karriefarrie ‘onzinwoord’
	kirremirrie ‘gespikkelde stof’
	kuutjebuutjn ‘ruilen’
	larriefarrie ‘gekheid’
	orbedor ‘lomperik’
	porlmorln ‘mompelen’
	riepeltiepke ‘druk kind’
	rietnspliet ‘sleets kind’
	rikkikn ‘kwaken’
	romtommelderij ‘spullen’
	roeskevoeske ‘slordige meid’
	ronkonkel ‘slag’
	sankelmankel ‘licht ziek’
	schatvat ‘lief kind’
	slampamper ‘sul’
	smeernpeern ‘vleien’
	soieboie ‘schommel’
	spirrewirn ‘druk gebaren’
	striedewied ‘raadselwoord’
	stuidelbuideln ‘stralen’
	stuknbrukn ‘stukken en brokken’
	taaiterlaaiter ‘lang persoon’
	taalterkwaalter ‘kriskras’
	trillebil ‘gelei’
	zoezemoes, in - ‘aan de zwier’

Op drie van de 49 woorden na hebben alle woorden van (8) gemeen dat het beginsegment van het eerste lid van de samenstelling³ niet wordt gearticuleerd op een plaats die ligt vóór de articulatieplaats van de beginconsonant van het tweede lid. (Hierbij is uitgegaan van een glottisslag voor de eerste vocaal van orbedor, terwijl de laryngale [h] als meer [+achter] wordt beschouwd dan de velaire [k]: halterkwalter). De drie vormen waarvoor de gesignaleerde regelmatigheid niet op gaat zijn: rikkikn, ronkonkel en taalterkwaalter. Het laatste is een (minder voorkomende) nevenvorm van het wel regelmatige halterkwalter; rikkikn is een geluidnabootsing van het kwaken van een kikker; ronkonkel is een rijmvorm opgekomen naast rekonkel.

Naast de drie uitzonderingen op de regel, zijn er vijf vormen waarop de constatering niet van toepassing is omdat de betreffende segmenten in riepeltiepke, rietnspliet, romtommelderij, taaiterlaaiter en in porlmorln op dezelfde plaats worden gerealiseerd.

Stel de algemene regel nu op

(9)	[+achter] gaat vóór [+voor].^4

dan kan voorlopig worden uitgegaan van drie andere regelmatigheden die optreden als (9) loos wordt toegepast:

(10)	explosief gaat vóór nasaal
(11)	[r] gaat vóór explosief
(12)	explosief gaat vóór [1].

3 In eigenlijke zin kan er niet steeds worden gesproken van een ‘samenstelling’. Zo komt bijvoorbeeld noch kirrie noch mirrie los voor, e.d. Bij gebrek aan beter wordt hier de term gehanteerd.

4 Hier is dus uitgegaan van een Noordelijke - of tongpunt - [r].

2.2. Intern rijmende woorden in het Nederlands

Onder (13) zijn 37 woorden uit de standaardtaal opgesomd, die op identieke wijze zijn gevormd als de voorbeelden onder (8). Ze zijn even willekeurig verzameld, zij het nu uit een veelheid van bronnen afkomstig.

[p. 12]

(13)	abracadabra
	apegapen
	etterletter
	haaibaai
	habbilabbie
	hakketakken
	hapsnap
	harrewarren
	hassebassen
	hassiebassie
	heutemeteut
	hillebillen
	hinkepinken
	hocuspocus
	holderdebolder
	honnepon
	hoteldebotel
	hotemetoten
	hotsebotsen
	houtje-touwtje
	husselebusselen
	ietsjepietsje
	kersvers
	kinnesinne
	kissebissen
	lanterfanter
	lariefarie
	lellebel
	nitwit
	rambam
	rampetampen
	raudau
	reutemeteut
	roezemoezen
	rompslomp
	schorriemorrie
	slakkebak

Merk op, dat voor abracadabra, apegapen e.d. voor de eerste klinker weer een glottisslag moet worden aangenomen, gelijk bij het Groningse orbedor.

Regel (9) is zonder tegenvoorbeelden van toepassing op (13), behoudens bij rampetampen, raudau, reutemeteut en rompslomp. Voor de eerste drie daarvan geldt de regelmatigheid van (11), voor rompslomp kan voorlopig iets als (14) worden verondersteld:

(14)	[r] gaat vóór een spirant

Wanneer de [r] velair of gutturaal wordt gerealiseerd, treden (11) en (14) niet in werking; daar geldt (9).

3.0. Woordparen met eindrijm

3.1. Woordparen met eindrijm in het Gronings

De voorbeelden zoals gepresenteerd onder (15) zijn wederom te vinden in Ter Laan (1929). Daarover vooraf nog het volgende. Wanneer Ter Laan (1929) zowel een volgorde X en Y bevat, als Y en X, is afgezien van opneming in de lijst vanuit de gedachte dat er in dat geval geen sprake kan zijn van een vaste of staande volgorde. Er is hier volstaan met vermelding van de ‘kale’ vormen, dus zonder de verbindende voegwoorden.

(15)	daai - waai
	gleer - smeer
	goande - stoande
	graauwn - snaauwn
	groedeln - poedeln
	gromm - bromm
	grootn - blootn
	grui - blui
	haail - zaail
	haandjn - taandjn
	hain - fain
	hak - (s) mak
	hakkemak - vegezak
	hap - snap
	heegn - pleegn
	heegn - steegn
	heern - veern
	hekn - stekn
	hoddern - schoddern
	holke - tolke
	hötkn - stötkn
	houern - snouern
	hultn - bultn
	hutseln - knutseln
	inne - winne
	jaizes - taizes
	jeugd - vreugd
	kantn - rantn
	klaidn - raidn
	koggeln - roggeln
	krimmeln - wimmeln
	krukkeln - sukkeln
	kui - mui
	kwikjes - strikjes
	laand - zaand
	laauw - flaauw
	lak - flak
	lak - smak
	lek - bek
	let - zet
	loes - ploes
	lortn - flortn
	lustern - flustern
	naain - braain
	old - kold
	op - top
	raauw - traauw
	rèln - drèln
	schrievn - vrievm
	soann - moann
	tol - mol
	vèln - bèln
	wind - bekind
	zaaiel - traaiel

De onderlinge volgorde van de woordparen met eindrijm in het Gronings is klaarblijkelijk volgens soortgelijke principes tot stand gekomen als gecon-

[p. 13]

stateerd zijn bij de intern rijmende woorden van paragraaf 2.1. (Dat klopt met de gedachte dat intern rijmende woorden ontstaan zijn uit vaste hendiadys-verbindingen). Principe (9) is in vrijwel alle gevallen werkzaam, daarna ook (11) (wegens raauw-traauw en rèln-drèln). Daarnaast moeten nog ‘verklaard’ worden: laand-zaand, lak-smak, let-zet, zaaiel-traaiel, vèln-bèln, wind-bekind. Daartoe kunnen we eerst regelmatigheid (14) uitbreiden tot:

(16)	liquide gaat vóór spirant.

Na aanneming van

(17)	glide gaat vóór explosief

resteren nog twee voorbeelden van de oorspronkelijke 54 gevallen, namelijk zaaiel-traaiel en vèln-bèln. Het is niet mogelijk daarvoor een regel op te stellen die een spirant voorrang geeft boven een explosief, omdat dat strijdig zou zijn met de regelmatigheden van (12) en (16) samengevoegd. Een andere oplossing is die waarbij vèln-bèln als een uitzondering wordt gekarakteriseerd, en waarbij voor zaaiel-traaiel (18) als werkzaam principe wordt aangenomen:

(18)	de relatief kleinste cluster gaat vóór.

Uit diverse vormen, zoals klaidn-raidn, krimmeln-wimmeln, blijkt dat (9) een sterker principe moet zijn dan (18).

Overigens zijn onder (15) geen voorbeelden te vinden die strijdig zijn met regel (18) indien die ‘ondergeschikt’ wordt gemaakt aan (9), en hetzelfde geldt voor de reeksen die zijn opgevoerd onder (13) en (8).

3.2. Woordparen met eindrijm in het Nederlands

De belangrijkste bron voor de voorbeelden onder (19) is Stoett (1943), weer aangevuld met willekeurig verzamelde soortgelijke gevallen.

(19)	aai - draai
	bakken - klakken
	deus - meus
	eertje - kleertje
	gaande - staande
	geuren - kleuren
	geus - meus
	goed - bloed
	grauw - blauw
	haak - staak
	hak - tak
	hand - span
	hand - tand
	handel - wandel
	hangen - verlangen
	haren - snaren
	haver - klaver
	heerd - steert
	heg - steg
	heug - meug
	heusje - beusje
	kanten - ranten
	kik - mik
	kleuren - fleuren
	land - zand
	lerven - verven
	letten - zetten
	licht - dicht
	liegen - bedriegen
	mijken - smijken
	naam - faam
	op - dop
	op - top
	pellen - vellen
	pot - god
	raad - daad
	reilen - zeilen
	rekt - strekt
	ruit - muit
	rukken - plukken
	schot - lot
	schrijven - wrijven

[p. 14]

	hoeren - snoeren
	hoeten - toeten
	hol(letje) - bol(letje)
	hoop - stoop
	hoot-poot
	hot - tot
	hou - touw
	hutje - mutje
	todden - vodden
	teeuwes - meeuwes
	waai - draai
	wassen - plassen
	wijd - zijd
	zagen - klagen
	zeil - treil

Vier van de 57 gevallen zijn in strijd met regel (9), nl: bakken-klakken, mijken-smijken, waai-draai, zagen-klagen, waar steeds sprake is van een cluster aan het begin van het tweede rijmwoord. Gegeven vormen als heerd-steert, rukken-plukken, schrijven-wrijven e.d., is het niet mogelijk voor het Nederlands een sterkere status toe te kennen aan regel (18) dan aan (9). De opgesomde vier voorbeelden merken we daarom aan als uitzonderingen, net als ook schot-lot (noch kloppend met (9) noch met (16)), wijd-zijd (in strijd met (9)) en pot-god (in strijd met (9)).

Geen vermelding behoeven de 49 voorbeelden waarvoor de tot nu toe gestelde regels een juiste voorspelling doen. Alleen de combinatie licht-dicht behoeft nog aandacht, wat gebeurt in paragraaf 3.3.

3.3. Tussenbalans

Het is zinvol de tot dusver gehandhaafde regels nog eens te bezien. Principe (9) blijkt erg krachtig te zijn, sterker over het algemeen dan (18). Daarnaast zijn er de regelmatigheden (10), (11), (12), (16) en (17), die nog in een zeker verband met elkaar moeten worden gebracht.

Om redenen van generalisering verdient het aanbeveling om regel (12) te laten vervallen en (11) uit te breiden tot:

(21)	liquide gaat vóór explosief.

Daarmee wordt taaiterlaaiter (par. 2.1.) tot een uitzondering, maar de combinatie licht-dicht (par. 3.2.) is nu wel verklaard.

Er zijn geen voorbeelden gevonden waaruit voorrang kan blijken tussen nasalen en spiranten; evenmin geldt dit voor de verhouding tussen bijvoorbeeld glides en liquiden/spiranten/nasalen. Toch, of: juist daardoor kunnen we de regels (10), (16), (17) en (21) samenvatten in één principe dat werkzaam is na (9) en na (18), nl.:

(22)	glide vóór liquide vóór explosief vóór nasaal vóór spirant.

Omdat (22) op déze wijze een handig letterwoord (GLENS) op levert, is gekozen voor de volgorde nasaal vóór spirant.

Het volgende schema (23) bevat enkele Nederlandse en Groningse voorbeelden, waaruit duidelijkheidshalve de GLENS-volgorde nog eens blijkt:

[p. 15]

4.0. Woordparen met beginrijm

Vanzelfsprekend gaan de drie uiteindelijk geformuleerde regels niet op voor idiomatische allitteraties. Voor het opsporen van fonologische regelmatigheden moet dus naar segmenten in andere posities worden gekeken. De paragrafen 4.1. en 4.2. zullen duidelijk maken, dat de ordening van de twee betrokken stafrijmende vormen (twee voegwoordelijk verbonden elementen) vooral kan worden beregeld met behulp van de eerste niet-rijmende consonant van elk van de twee leden.

4.1. Woordparen met beginrijm in het Gronings

De allitteraties opgevoerd onder (24) zijn in de eerste plaats afkomstig uit Ter Laan (1953: 149 e.v.). De verzameling is uitgebreid met behulp van Ter Laan (1929), en op andere wijzen.⁵

(24)	baksels - braauwsel
	belapm - benaain
	belkn - broaskn
	bep - bes
	bepoapt - bepist
	ber - bolster
	beroad - beraauw
	bestòpm - benaain
	boek - bak
	braivm - bruln
	dag - deur
	deur - drumpel
	dik - doen
	dik - dubbeld
	dik -dun
	dòbm - dèin
	fòts - foazel
	flapm - fleern
	giebeln - gaaieln
	giern - groapm
	groetjn - graimm
	haim - heerd
	hoakn - houzn
	hoed - hoar
	hoes - hòf
	houkn - hörns
	jakn - joagn
	kaps - koal
	kat - keuvel
	kerk - klooster
	kerk - kluus
	kliedern - klijmm
	kloetjn - klijmm
	knibbeln - krinzeln
	kop - kont
	lamp - lontn
	letter - laif
	loekn - lastn
	maark - munt
	pier - pòl
	te post - te peerde
	pot - paan
	raagn - reern
	rakn - riwm
	rap -roet
	repeln - rebentern
	repm - ruiern
	roeg - raauw
	rond - rij
	roupm - raagn
	roupm - reern
	schaif - schèl
	schepper - schriever
	slag - schik
	sleepm - slooin
	sloot - sling
	speern - spinkenaaiern
	spoukn - spenèln
	staart - stoal
	te stöt - te slag
	stroekn - strevèln
	verschoel - verbaarg
	vout - vin
	voutn - voamm
	vree - verbaarg
	wipm - weevm
	woord - wies
	wotter - wind
	zaik - zuchteg
	zaikte - zeerte

(In overeenstemming met de opmerkingen die in paragraaf 1. gemaakt zijn n.a.v. (5), zijn weggelaten: kind-kraai, kind-kuukn, man-macht, man-moes).

De set fonologische regels uit Cooper & Ross (1975: 71) levert bij nadere beschouwing weinig positieve gegevens voor de voorbeelden van (24). In plaats daarvan stellen wij in (26) een principe van afnemende

5 Ik dank met name de heer K.G. Pieterman te Zandeweer voor de gegevens die hij verstrekte.

[p. 16]

obstruentie voor:

(26)	de eerste niet-rijmende consonant van het eerste lid van een idiomatische allitteratie is meer obstruent dan de eerste niet-rijmende consonant van het tweede lid.

De graden van obstruentie zijn ontleend aan Cooper & Ross (1975: 72)⁶. Daar wordt de volgende reeks gehanteerd, die een afnemende obstruentie (oftewel: toenemende sonoriteit) te zien geeft van links naar rechts:

(27)	explosieven-spiranten-nasalen-liquiden-glides

Toepassing van (26) op de gegevens van (24) levert het volgende resultaat. In 50 van de 70 gevallen wordt correct voorspeld. Zesmaal klopt het principe niet: belapm-benaain, maark-munt, slag-schik, speern-spirikenaaiern, verschoel-verbaarg, woord-wies. De overblijvende veertien gevallen betreffen die waarbij de te vergelijken consonanten even obstruent zijn, zoals in bèr-bolster, dik-dubbeld e.d. Daarvan zijn met behulp van de regel van Pānini een zes-tal te verklaren (het tweede lid heeft meer syllabes dan het eerste, cf. Cooper & Ross (1975. 71); via de clusterregel (18) zijn vormen als kerk-kluus, giern-groapm op te lossen; met behulp van etymologisering wordt bèr-bolster regelmatig wanneer bèr is ontstaan uit bed, en zo zou ook de volgorde rap-roet ‘regelmatig’ zijn, indien werd aangenomen dat roet ontstaan is uit een ouder roegt(e) (cf. Mnl. ruychte).

Het aantal gevallen (veertien) evenwel is te gering om op een bevredigende wijze regels op te kunnen stellen, zo lijkt 't.

6 Cooper & Ross maken gebruik van het begrip ‘obstruentie’ in twee van de zeven regels, nl. 56d. en 56g. (p. 71), die voor de hier gebruikte gegevens niets opleveren.

4.2. Woordparen met beginrijm in het Nederlands

Een systematische verzameling van vaste allitteraties in het Nederlands is bij mijn weten niet voorhanden. Bruikbaar is ook hier Stoett (1943), weer aangevuld met elders aangetroffen voorbeelden.

(28)	appel - ei
	arfelik - eeuwig
	bed - bult
	bepakt - bezakt
	blauw - blot
	blikken - blozen
	bont - blauw
	bot - been
	dag - dauw
	dik - dun
	dubbel - dwars
	geknipt - geschoren
	glans - glorie
	gorre - guil
	grappen - grollen
	haantje - hentje
	hot - haar
	huid - haar
	huis - haard
	kannen - kruiken
	kant - klaar
	kap - keuvel
	klak - keer
	kruis - kras
	kust - keur
	oud lood - oud ijzer
	lust - leven
	paal - perk
	pracht - praal
	proper - pront
	puntje - paaltje
	reizen - rossen
	rep - roer
	ruiten - roven
	schade - schande
	schoen - slof
	schots - scheef
	slag - stoot
	slotje - sleutel
	spek - spinde
	stegen - straten
	steij - sprong
	stijf - strak
	stijf - stram
	stok - steen
	taal - teken

[p. 17]

	klip - klaar
	kloppen - kleuren
	klus - kluis
	koetjes - kalfjes
	kommer - kwel
	kort - klein
	top - takel
	vuur - vlam
	water - wind
	weer - wind
	wikken - wegen
	wis - waarachtig

Toetsing van het principe van afnemende obstruentie (26) levert een vrijwel gelijke uitkomst als bij het Gronninger materiaal: op een totaal van 58 gevallen wordt 39 maal correct voorspeld, vier maal incorrect (blauw-blot, slag-stoot, taal-teken, weer-wind) en zestien keer is (26) niet van toepassing. Pānini biedt ook hier weinig hulp, zodat de conclusie hier vooralsnog gelijk moet zijn aan die onder par. 4.1. Overigens kan de etymologie wellicht ook hier uitkomst bieden bij ‘onregelmatigheden’ als weer-wind, gegeven het ontstaan van weer uit weder.

5. Besluit

In zijn dissertatie concludeert Thun (1963) ten aanzien van de ‘reduplicatives’ als hurly-burly (p. 301): ‘The words in which the initial consonant is changed are most heterogeneous.’ En: ‘The more unexpected the combination, the stronger the effect of rime jingle. () In the OED (Oxford English Dictionary, SR) we sometimes find the phrase “Of fanciful formation”. This may be said to be a loose way of accounting for the origin of a word, but it is sometimes the only explanation we can give.’

Hier is geprobeerd, aan te tonen dat voor het Gronings en het Nederlands geldt, dat de betreffende groep - en evenzeer de verzameling van rijmende woordparen - minder heterogeen is dan verondersteld, als maar gelet wordt op zekere fonologische eigenschappen van de voorbeelden uit die groepen. Dan blijken de combinaties niet zo vreemd te zijn als bijvoorbeeld Thun aanneemt. Wellicht kunnen voor de verklaring van de vorm en de volgorde van de beschreven gevallen de bedoelde fonologische verschijnselen tot uitgangspunt dienen.

Kirchner (1956: 391) bevat onder andere een lijst van 32 intern rijmende woorden en eindrijmende paren van het Duits. Als we voorbij gaan aan de semantisch bepaalde volgordes in de zinnen ‘Not kennt kein Gebot’ en wie der Herr, so 's Geschirr’, dan blijken van de 30 gevallen 28 te zijn gevormd in overeenstemming met de regels (9) en (22). Twee kloppen niet: ‘auf Schritt und Tritt’ en ‘Weg und Steg’.

Aangezien bij vluchtig doorbladeren van een Fries woordenboek ook enkel ‘regelmatige’ vormen werden aangetroffen, zal het bij de bedoelde regels wel niet gaan om taalspecifieke principes. (Voor staande allitteraties is geen poging gedaan om Duitse, Friese of Engelse voorbeelden te vinden.)

In tegenstelling tot bijvoorbeeld Ross (1977) is hier afgezien van gevallen met meer dan twee elementen zoals

(29)	Brimbrambrorium
	Kli Kla Klawitter
	Friede, Freude, Eierkuchen

Ook andere stereotiepe combinaties zoals van kleuren (30), namen (31) en andere (32) zijn buiten beschouwing gelaten:

[p. 18]

(30)	Rood-Wit
	Oranje-Zwart
	zwart-wit
	de geel-zwarten
(31)	Koot en Bie
	Jacobse en Van Es
	Walden en Muyselaar
	Bram en Freek
(32)	door merg en been
	pijl en boog
	kat en muis
	kant noch wal

Nader onderzoek zal moeten uitwijzen of in gevallen als deze de onderlinge volgorde ook is bepaald op grond van zekere fonologische principes. Op grond van de voorgaande paragrafen is een dergelijke veronderstelling op voorhand niet onredelijk.

Bibliografie

Cooper, W.E., & J.R. Ross (1975)	‘World Order’. In: Papers from the Parasession on Functionalism (pp. 63-111) Chicago Linguistic Society
Kirchner, G., (1956)	‘Der Reimklang im Englischen’. In: Zeitschrift für Anglistik und Amerikanistik 4 (pp. 389-447)
Laan ter, K., (1929)	Nieuw Groninger Woordenboek, Groningen - Den Haag
Laan tr, K., (1953)	Proeve van een Groninger Spraakkunst, Winschoten
Müller, M., (1909)	Die Reim- und Ablautkomposita des Englishen, Straatsburg

[p. 19]

Ross, J.R., (1977)	‘Der Ton macht die Bedeuting’, ongepubliceerd, FU Berlijn.
Stoett, F.A. (1943)	Nederlandsche Spreekwoorden, Spreekwijzen. Uitdrukkingen en Gezegden naar hun oorsprong en beteekenis verklaard, Zutphen
Thun, N., (1963)	Reduplicative words in English (etc.), Lund