Tabu. Jaargang 3

[p. 7]

Discriminerend taalgebruik

In het Nederlands worden met het suffix -er (-aar, -enaar e.d.) niet alleen zgn. nomina agentis, op basis van werkwoorden, gevormd (zwemmer, wandelaar, etc.), maar ook andere namen voor personen en wel met als basiswoord een substantief dat een zaak noemt waarmee die persoon in een of andere betrekking staat. Daartoe behoren dan formaties als Amsterdammer, Leidenaar enz., afgeleid van geografische eigennamen, en afleidingen van letterwoorden zoals h.b.s-er en m.t.s-er, maar bv. ook schipper, apotheker, dagloner, bultenaar en min of meer ondoorzichtig geworden woorden als scheper en kramer. Dit zijn algemeen aanvaarde woorden zonder smet of blaam. Er zijn er echter ook (op -er) die in de kwade reuk van germanismen staan. Een bekend voorbeeld is techni(e)ker, in plaats waarvan wij technicus behoren te gebruiken.

Of bv. topsporter, vakbonder en wetenschapper daar ook toe behoren of zouden moeten worden gerekend is voorzover ik weet niet duidelijk. Deze drie staan in elk geval niet in Van Dale. Ze zouden aanleiding kunnen geven tot eenzelfde vraag als onlangs nog eens weer in betrekking tot formaties van het type, grootstad gesteld is, nl. of we ook hier al of niet te maken hebben met Nederlandse woordvorming naar Duits voorbeeld¹⁾.

Hoe dit zij, áls wetenschapper een vermijdenswaardig woord zou moeten heten, wat is dan het alternatief? Van Dale geeft het antwoord: wetenschapsman. Dat antwoord en de omstandigheid dat wetenschapsvrouw blijkens Van Dale niet bestaat deed enige tijd geleden een van onze vrouwelijke studenten bitter opmerken dat de vrouw kennelijk ook door de taal gediscrimineerd wordt, anders gezegd: dat de maatschappelijke achterstelling van de vrouw ook in het taalgebruik tot uitdrukking komt, daardoor gehonoreerd en bevestigd wordt.

1) vgl. M.C. van den Toorn, ‘Gibt es im Niederländischen Nominalkomposita nach deutschem Muster?’ in: Dietrich Hofmann (ed.), Gedenkschrift für William Foerste (1970); G. Jo. Steenbergen, ‘Zijn samenstellingen als grootstad, totaalindruk “goed” Nederlands?’ (Nw. Tg. 64, 1971, 259-).

Vraag:

a)	is deze opvatting te verdedigen?
b)	draagt het Nederlands in het algemeen een duidelijk mannelijk stempel en zo ja, waarin manifesteert zich dat zo al?
c)	is dit voor het Nederlands of een vergelijkbare andere taal wel eens onderzocht?^2)
d)	wil iemand er eens in TABU over schrijven?

A. Sassen

2) In het laatstverschenen nummer van ‘Onze Taal’ (maandblad van het genootschap Onze taal, September 1972) is intussen een bijdrage van de redacteur J. Veering gepubliceerd die de kwestie aanroert. Ik. citeer eruit: ‘Er ligt in de taal inderdaad een stukje door de cultuurgeschiedenis bepaalde mannelijke bevoorrechting. Annie Romein heeft in haar artikel De ketenen van de taal (Interlinks 12 mei 1971, blz. 13-16) een goede beschouwing daaraan gewijd. Maar we zijn toch geen slaven van de taalhistorie? Met andere woorden: als ‘mens’ (man, vrouw) met ‘hij’ wordt aangeduid, betekent dat toch niet dat de feitelijke aanduider daarmee uitdrukt dat ‘hij’ meer is dan ‘zij’ of dat ‘zij’ er helemaal niet bij hoort? Dan zou er een nieuw voornaamwoordelijk stelsel voor de ‘gemeenkundige’ namen bedacht moeten worden.... In Amerika is dat gedaan. In het eerste nummer van het blad Ms. The New Magazine for Woman (januari 1972, blz. 6-7) staat een artikel van Kate Miller en Casey Swift: De-sexing the English Language. Zij stellen voor:

tey naast he, she

ter naast his, her

ters naast hers

tems naast him, her (lees: tem? AS)

If anyone objects, zo besluiten ze, it is certainly ter right - but in that case let tern come up with a better solution. De titel Ms. (spreek uit miz) wordt in Amerikaanse universitaire kringen reeds hier en daar gebruikt: het is niet zeker dat het woord kansloos is. Ms. voor de naam is noch Miss nóch Mrs., evenmin als Mr. een aanduiding geeft of de drager van die titel getrouwd is. In ons land is vroeger al geprobeerd mevrouw te gebruiken als aanspreekvorm voor iedere vrouw. Er is veel voor te zeggen.’