Tabu. Jaargang 2

[p. 49]

Spierinkjes
Voltooid deelwoord: flexievorm of afleiding?

Hetty van de Poel heeft in TABU jrg. 2 pag. 30 een aantal terechte opmerkingen geplaats in een opstel dat ongeveer dezelfde titel voerde als dit. Zij critiseert mijn behandeling van het voltooid deelwoord op grond van het feit dat ik het laatste morfeem dat te onderkennen is in een woord als gelopen, gemaakt in paragraaf 147 van Rijpma-Schuringa¹⁾ achtervoegsel noem, terwijl paragraaf 66 in hetzelfde verband over uitgangen spreekt. Dat is een inconsequentie die ik graag als volgt zou willen herstellen: het voltooid deelwoord is een afleiding - in de zin van opmerking II op pag. 73 - van een werkwoordelijke stam, gevormd door een prefix plus een suffix of achtervoegsel. Dat houdt in, dat ik voorstel de betreffende opmerkingen in paragraaf 66 te laten vervallen en de elementen opgenomen te denken, samen met het vergeten -end van het tegenwoordig deelwoord, in paragraaf 69. ‘Je zou nu kunnen denken dat de participia (...) volgens Van Bakel geen geflekteerde vormen van het werkwoord zijn’, zo citeer ik Hetty van de Poel om mijn zienswijze duidelijk weer te geven; ik zou willen vasthouden aan wat in paragraaf 147 staat: het voltooid deelwoord is een afleiding van het werkwoord.

Maar dat is alleen nog maar een correctie van een fout en nog allerminst een verantwoording van een gekozen beschrijvingswijze. Dat daaraan behoefte bestaat blijkt uit de laatste alinea van meergenoemd artikel.

Dat men bij de beide deelwoorden aan afleidingen kan denken volgt m.i. direct uit het naamwoordelijk gebruik dat ervan gemaakt wordt. Dat is een grammaticale mogelijkheid die deze formaties gemeen hebben met de onbepaalde wijs, maar die alleen bij de deelwoorden ook morfologisch tot uitdrukking komt. Heel duidelijk blijkt dat uit de mogelijkheid een voltooid deelwoord te prefigeren met on-: ongezien, ongehoord. De beperktheid van deze afleiding maakt haar principiële betekenis niet ongedaan. Andere argumenten zou men kunnen putten uit de taalgeschiedenis, maar daar wil ik niet op aandringen, omdat ze nooit doorslaggevend mogen zijn voor synchronistische beschrijving.

1) Dr. E. Rijpma en Dr. F.G. Schuringa, Nederlandse Spraakkunst, 23e druk, Groningen 1971.

[p. 50]

Een tegenargument ligt natuurlijk in de zuiver werkwoordelijke structuur van de voltooide deelwoorden in constructies als: Dat had hij toch gezegd; Ik ben er maar even geweest: Waar heb je dat boek gelaten? Bij dergelijk gebruik zou men ook eerder aan uitgangen denken dan aan achtervoegsels. Ik heb de indruk dat de problematiek enigszins vergelijkbaar is met die rond het ‘bijwoord’ goed in een zin als Hij zong gisteren fantastisch goed. Vgl. Rijpma-Schuringa pag. 172. Hoe hard zijn de argumenten voor werkwoordelijke resp. bijwoordelijke interpretatie van geweest en goed? Zouden we met de TGG de dieptestructuren moeten beschrijven om een antwoord te vinden? Dan zouden we spreken in een volkomen andere referentiekader dan waarin Rijpma-Schuringa bewerkt is. Ik moet zeggen, dat ik het laatste woord niet kan spreken. Maar ik hoop ook, dat ik in mijn bewerking van de oude spraakkunst niet de indruk heb gewekt dat dat mijn bedoeling zou zijn geweest. Noch in de onderhavige materie, noch in enige andere.

Njmegen, mei 1972

Jan van Bakel