Tabu. Jaargang 2

[p. 10]

Een vrouw is duizend mannen te erg

Voor een (onbekend) aantal Nederlanders blijkt de titelzin een soort van vaste uitdrukking te zijn, waarin een vrouw categoriaal wordt opgevat: voor een vrouw in net algemeen geldt dat zij over eigenschappen beschikt die haar in staat stellen om in een bepaalde situatie ‘te erg’ zelfs voor ‘duizend mannen’ te zijn.

De zin komt voor in het gedicht ‘Huigh de Groots verlossing’.

Vondel beschrijft hoe De Groots echtgenote haar man in de befaamde boekenkist het slot Loevestein uit weet te krijgen:

21.	De schiltwacht draagt dien vetten buit
	Op hare beê voor boeken uit.

en stelt vervolgens vast:

23.	Een vrouw belacht al die haar perssen
	En laat hen op de tanden knarssen.
25.	Een vrouw is duisent mannen t'ergh.

Het lijdt geen twijfel dat een vrouw in vs 25, evenals in vs 23, niet categoriaal maar onbepaald, en wel ‘specifiek-onbepaald’ bedoeld is: er is sprake van een bepaalde vrouw, door de context geidentificeerd als Maria van Reigersbergt die een groot aantal mannen te slim af is. Voor dit onbepaald gebruik van het lidwoord een in een als subject vooropstaande NC vergelijk bv.:

Een vrouw van omstreeks 50 heeft de politie gewaarschuwd

Toch is de betekenis van vs 25 met ‘er is een vrouw; die is duizend mannen te slim af’ nog niet volledig beschreven. Er staat zo veel als: ‘degene die......is een vrouw, het is een vrouw die....te slim af is’. De juiste parafrase luidt dus: ‘er is iemand die....te slim af is; die iemand is een vrouw’. Bach's voorstel om alle substantieven op basis van een constructie met een relatieve zin te beschrijven (een vrouw --- iemand die een vrouw is)¹⁾ is hiervoor interpretatief ook dan nog niet geheel toereikend: immers (een) vrouw staat duidelijk in tegenstelling tot (duizend) mannen. Dit is evenwel een contextueel betekeniselement, een kwestie van oppervlakte-interpretatie, die in de syntactische dieptestructuur geen verantwoording kan vinden.

A. Sassen

1) E. Bach/R.T. Harms, Universals in linguistic theory, (1968), 91 e.v.