Tabu. Jaargang 1

Middelnederlands transformationeel

Hieronder volgen een paar regels uit de Sint Franciscus van Jacob van Maerlant (ed. P. Maximilianus, Zwolse Drukken en Herdrukken 1954 en wel uit een gedeelte dat handelt over de ledigheid, die Franciscus aanbeveelt meer dan wat ook te schuwen omdat ‘daer al quaet gepens uut gaet’. Voor een maar wat rondzwervende nietsnut die bovendien uit een andermans pot eet heeft hij een passende benaming: broeder vliege, immers een vlieg is een wezen dat ‘tgoet besmet’ en door ieder rechtschapen mens veracht en verfoeid wordt. De regels waar het om gaat zijn:.

Waest ooc, datti yemene zach
Ongestadich, ledich, entie plach
Tetene, dat .1. ander wan,
Dien hieti broeder vliege dan,

Opvallend is de coördinatie door ende (entie = ende die) in r. 2490. Die lijkt op het eerste oog niet te voldoen aan een veel-gesignaleerde eigenschap van coördinatie, nl. dat de verbonden delen syntactisch equivalent zijn. Verwacht zou mogen worden dat ende de relatieve zin die plach ....wan verbindt met een voorafgaande relatieve zin, eveneens met yemene als antecedent, maar dat is niet het geval. Het eerste lid van de coördinatie is een bepaling van gesteldheid, betrokken op het (onbepaalde) object yemene, in een zin met het werkwoord zien¹⁾.

1) Stoett, Mnl. Sprkk., Syntaxis, geeft andere voorbeelden met zien, echter alle met een bepaalde NC als object (par. 16)

[p. 33]

Een voor de hand liggende verklaring van deze ‘onregelmatigheid’ is de bepaling van gesteldheid tot een onderliggende structuur met een relatieve zin te herleiden, aldus:

	zag hij iemand (die iemand was ledig)
→	zag hij iemand die ledig was
→	zag hij iemand ledig

Dienovereenkomstig zullen we de passage ook in contemporain Nederlands vertalen: ‘gebeurde het dat hij iemand zag die “ledig” was en die gewoon was......’, waarbij dan eventueel in het midden blijft of een soortgelijke verbinding met zien en objects-bep. van gesteldheid toch ook in het huidige Nederlands niet voorkomt, b.v.

als ik iemand dronken zie, dan.......

of zou men daarin misschien zelfs een zin als

als ik iemand dronken zie en die bovendien.......

kunnen aantreffen?

Sassen