Tabu. Jaargang 1

[p. 11]

Gedurende - tijdens

In net tweede nummer van ‘Studia Neerlandica’¹⁾ probeert Verkuyl met behulp van een aantal zinswendingen uit de logika te komen tot een syntaktischsemantische analyse van temporele bepalingen. Hij interpreteert het voorzetsel gedurende op basis van de universele kwantor en het voorzetsel tijdens op basis van de existentiële kwantor²⁾. Als parafraseringen van deze voorzetsels zouden kunnen gelden ‘op alle momenten van’ en ‘op sommige momenten van’. Het verschil tussen beide voorzetsels illustreert hij o.a. met de volgende passage:

(16)	Tijdens de operatie brandde het lampje een uur lang.
(17)x	Gedurende de operatie brandde het lampje een uur lang.

In (17) is er een conflict: gedurende de operatie betekent ‘voor de duur van de operatie’, terwijl een uur lang een deel van die periode aangeeft. Hetzelfde verschil komt tot uitdrukking in de onmogelijkheid gedurende te combineren met momentane verbale constituenten:

(18)x	Gedurende de vergadering verslikte de voorzitter zich in een slok water.
(19)x	Gedurende de opening van de tentoonstelling kuchte de spreker even om stilte.

Alleen in de lezing waarin de voorzitter zich herhaaldelijk verslikt is (18) grammatikaal; even in (19) sluit een dergelijke frequentatieve interpretatie uit.³⁾

Hoewel het mij niet precies duidelijk is wat Verkuyl met de laatste zin bedoelt, is het interessant dat hij hier en elders de mogelijkheid van een herhaalde handeling overweegt. Die interpretatie is nl. dwingend wanneer men in zinnen als (18) en (19) een bepaling van frekwentie invoegt:

(18a)	Gedurende de vergadering verslikte de voorzitter zich meermalen in een slok water.
(19a)	Gedurende de opening van de tentoonstelling kuchte de spreker tot twee maal toe even om stilte.

De interpretatie van deze - m.i. grammatikale - zinnen lijkt onverenigbaar met een parafrasering van gedurende als ‘op alle momenten van’. Aannemelijker is dat we in deze gevallen gedurende op dezelfde manier als tijdens, nl. op basis van de existentiële kwantor verklaren. Parafrase: ‘op sommige momenten van’ = ‘op minstens één moment van’. De bepaling van frekwentie dient dan als nadere specificatie.

Syntaktisch kunnen we dan opmerken dat dit ‘existentiële’ gedurende wel met momentane verbale konstituenten valt te kombineren en dat er selektierestrikties schijnen te bestaan tussen het ‘existentiële’ gedurende en een bepaling van frekwentie. Bij tijdens ontbreekt deze selektierestriktie. Het lijkt me daarom geen onwaarheid maar slechts een halve waarheid, wanneer de 25e druk van Koenen-Endepols - zonder nader kommentaar - ‘tijdens’ opgeeft als betekenis voor gedurende en ‘gedurende’ als betekenis voor tijdens. Beide voorzetsels lenen zich voor een ‘existentiële’ interpretatie. Of anders gezegd: het is me niet gelukt ‘grammatikale’ zinnen te maken met een ‘universeel’ tijdens.

Kwist

1) H.J. Verkuyl: De relevantie van logische operatoren voor de analyse van temporele bepalingen, Studia Neerlandica 1970-2 p. 7-34

2) Zie bv. A. Tarski: Inleiding tot de logica en tot de methodeleer der deductieve wetenschappen, Amsterdam 1964 of E.J. Lemmon: Moderne logica (Prisma-compendia), Utrecht/Antwerpen 1968.

3) Studia Neerlandica 1970-2, p. 17.