Onze Taal. Jaargang 83

[p. 209]

Riemer Reinsma
Namen op de kaart
Sporen van WO I

Tweemaandelijkse rubriek over namen die je tegenkomt als je door de atlas bladert.

Niets is er meer van te zien, daar in het Veluwse dorp Nunspeet. Het enorme Vluchtoord Nunspeet is totaal van de aardbodem verdwenen. Het was een vluchtelingenkamp waar in de laatste maanden van 1914, vlak na het begin van de Eerste Wereldoorlog, maar liefst 7000 Belgische vluchtelingen geïnterneerd zaten. Het kamp telde toen meer inwoners dan het dorp Nunspeet zelf (dat waren er 5000). Daar waar het kamp staat, ligt nu een lommerrijke wijk met villa's en rijtjeshuizen. Zelfs het stratenplan - met bochtige lanen - doet in niets meer denken aan de kaarsrechte kampstraten van weleer.

Barakkenwijken

Maar ook al zijn in Nunspeet alle zichtbare sporen van het vluchtoord zelf uitgewist, íéts herinnert daar nog wél aan: de straatnamen van de nieuwbouwwijk die er nu ligt. Die hebben allemaal iets met België te maken; de wijk is een soort Belgisch nameneilandje. Zo verwijzen de Albertlaan, de Elisabethlaan en de Leopoldlaan naar het Belgische koningshuis. En je hebt er de Vlaanderenlaan en de Kempenlaan.

Vluchtoord Nunspeet, vluchtelingenkamp in de Eerste Wereldoorlog.
Foto: Ch. Du Houx

In Uden, waar óók Belgen gehuisvest waren, leeft de herinnering aan het kamp voort in de straatnamen Westwijk en Oostwijk (de barakkenwijken waaruit het kamp bestond) en in Vluchtoord en Vluchtoordlaan, allebei op de plaats van het vroegere kamp - vluchtoord was de officiële aanduiding voor zo'n kamp. De term werd gebruikt om associaties te vermijden met de concentratiekampen die de Britten in de Tweede Boerenoorlog in Zuid-Afrika hadden gebouwd. In ronde alledaagse taal sprak men echter meestal van ‘Belgenkampen’ of ‘Belgische dorpen’.

Militairen

Vluchtoorden waren bedoeld voor burgers, niet voor militairen. Gevluchte Belgische militairen werden gehuisvest in aparte kampen. In het najaar van 1918 bedroeg hun aantal niet minder dan 40.000. Vrij in Nederland rondlopen was er tot hun teleurstelling niet bij. Nederland was als neutraal land verplicht om militairen uit de oorlogvoerende landen vast te zetten, anders zou het de schijn wekken partij te kiezen. De Belgische militairen vormden verreweg de grootste groep, de soldaten van andere nationaliteiten, zoals Engelsen en Fransen, waren veel kleiner in aantal.

Engelsen zaten onder andere in de stad Groningen geïnterneerd. Het ging daar om 1500 matrozen van de First Royal Naval Brigade, die het Belgische leger te hulp waren gesneld toen de Duitsers Antwerpen aanvielen. Nadat Antwerpen gevallen was, hadden de Engelsen nog even geprobeerd naar Engeland te ontkomen, maar ze hadden pech. Hun ontsnappingsroute was afgesneden en ze moesten naar Nederland vluchten. In eerste instantie belandden zij in Leeuwarden. Dat duurde slechts twee weken, maar die twee weken moeten heel veel indruk hebben gemaakt op de Friese bevolking. Twee straatnamen herinneren aan het verblijf van de Britten: de Engelsestraat en het Engelseplein. Daarna verhuisden ze naar Groningen. Een straatnaam op de plaats van het kamp herinnert er nog aan: Engelse Kamp.

Duitse Kamp

Ook Duitsers zijn in Nederland geïnterneerd geweest, maar daarbij ging het niet om gevluchte soldaten. In het najaar van 1917 hadden de Engelsen een fors aantal Duitsers krijgsgevangen gemaakt (omgekeerd trouwens ook) - zó veel zelfs dat ze er nauwelijks raad mee wisten. De Engelse regering vond de Nederlandse bereid om een deel van de Duitse krijgsgevangenen in Nederland te interneren. Een deel daarvan kwam in een kamp in Wolfheze terecht. Op een gegeven moment waren er maar liefst 725 gevangenen, op een dorpsbevolking van 200. Daaraan herinnert de Duitsekampweg. Het aangrenzende sportveld heet het Duitse Kamp.

Sommige ‘Belgische’ straatnamen herinneren dus aan voormalige vluchtoorden - maar niet allemaal. Wie in de Haagse wijk Belgisch Park door de Namensestraat of de Brusselsestraat wandelt en dan de sombere barakken van een kamp voor het geestesoog krijgt, heeft het gloeiend mis. De bouw van deze woonwijk was al begonnen vóór de Eerste Wereldoorlog uitbrak.