Onze Taal. Jaargang 83

(2014)– [tijdschrift] Onze Taal– rechtenstatus



[pagina 138]
Redactie Onze Taal Tamtam Nicoline van der Sijs hoogleraar digitale taalkunde Sinds vorig jaar is Nicoline van der Sijs aan de Radboud universiteit Nijmegen hoogleraar Historische taalkunde van het Nederlands in de digitale wereld. Eind maart sprak ze haar inaugurele rede uit. Wat houdt uw vakgebied in? ‘Centraal staat het onderzoek naar taalveranderingen binnen het Nederlands in de loop van de eeuwen. Dit onderzoek kan tegenwoordig systematischer en grootschaliger worden uitgevoerd, doordat steeds meer teksten digitaal beschikbaar zijn en dus met de computer kunnen worden doorzocht en geanalyseerd.’ Wat hebt u al ontdekt? ‘Bijvoorbeeld dat het een mythe is dat de Statenvertaling van de Bijbel uit 1637 grote invloed heeft gehad op de vorming van de Nederlandse standaardtaal, althans in grammaticale kwesties. De Statenvertaling blijkt in allerlei opzichten bij verschijnen al ouderwets te zijn. Ik heb dat uitgewerkt aan de hand van het aantal verbogen naamvallen dat er in de Statenvertaling staat - dus vormen als den, der, des, eenen en eener, zoals in “Ick hebbe eenen man van den Heere verkregen.” Aan het begin van de zeventiende eeuw verdwenen die verbogen naamvallen geleidelijk uit het Nederlands, dus een tekst uit die tijd waarin ze veel voorkomen, is ouderwets. Nu blijkt dat de Statenvertaling veel meer verbogen naamvallen bevat dan andere teksten die in die eeuw in de Republiek verschenen. Daarmee is dus bewezen dat de Statenvertaling wat dat betreft archaïsch was en geen trendsetter.’ Prof. dr. Nicoline van der Sijs: ‘Statenvertaling was geen trendsetter.’ Foto: Gert Janssen VidiPhoto Wat is het nut van zulke ontdekkingen? ‘Historisch taalkundigen willen achterhalen welke patronen en wetmatigheden ten grondslag liggen aan taalveranderingen, en door welke factoren (zoals taalcontact) die veranderingen worden getriggerd. Kennis daarover helpt ons te verklaren hoe het moderne Nederlands, en de variatie die daarbinnen bestaat, is ontstaan.’
Engels leren makkelijker met popmuziek Iedereen vraagt het zich weleens af: leren kinderen die naar Engelstalige popmuziek luisteren ook beter Engels? Dat is niet precies te zeggen, maar sinds kort is duidelijk dat het met een op popmuziek gebaseerde lesmethode Engels in elk geval makkelijker gaat. Onderwijspsycholoog Marjolein van Klink van de universiteit Twente ontdekte dat kinderen die Engels leren met de lesmethode Groove. me, waarin gebruikgemaakt wordt van popmuziek, de taal gemakkelijker onder de knie krijgen dan leerlingen die een andere methode voorgeschoteld krijgen. Bovendien bleek uit haar onderzoek (onder 341 leerlingen van 31 Nederlandse basisscholen) dat zulke kinderen gemotiveerder zijn om Engels te leren, en minimaal even goede resultaten boeken. Foto: 123RF.com Groove.me verscheen voor het eerst in 2012, en wordt op zo'n duizend Nederlandse basisscholen gebruikt.
‘Talen bedreigd door internet’ Vaak wordt voorspeld dat de helft van de zevenduizend verschillende talen die in de wereld worden gesproken, aan het eind van deze eeuw verdwenen zal zijn. Maar de Hongaarse taalkundige András Kornai denkt op grond van onderzoek dat hij deed, dat nog veel meer talen het loodje zullen leggen. Hij gaat ervan uit dat talen die zich geen plaats op internet weten te verwerven, het in de echte wereld ook niet gaan redden. Een taal die niet op het web te vinden is, verliest immers haar economische en maatschappelijke functie, en dus haar prestige, en ten slotte ook haar sprekers. Momenteel zijn er zo'n 250 talen die op internet daadwerkelijk gebruikt worden, en nog zo'n 140 twijfelgevallen, waarvan het nog niet zeker is of die als digitale voertaal ingang zullen vinden. De rest zal naar alle waarschijnlijkheid nooit op internet terechtkomen. Volgens Kornai zou die digitale aanwezigheid weleens een belangrijke factor voor de overlevingskansen van talen kunnen blijken. Overigens behoort het Nederlands volgens Kornai tot de groep van meest vitale talen, en hoeft het dus weinig te vrezen van het internet.
[pagina 139]
Winnaars van de Language Industry Awards Foto: Miet Ooms
Language Industry Awards Uitgereikt Onlangs werden in Gent voor de eerste keer de zogenoemde Language Industry Awards uitgereikt. De prijzen werden toegekendaan ‘verdienstelijke taalproducten en taaldiensten’ en aan ‘studenten die beloftevolle artikels instuurden’. In totaal waren er acht categorieën, waaronder de beste website van 2013 (winnaar: Brieven als buit van het Instituut voor Nederlandse Lexicologie) en de beste app van 2013 (De Grondwet in eenvoudig Nederlands van BureauTaal). Het evenement is een initiatief van De Taalsector, een Belgisch-Nederlands platform voor ‘iedereen die professioneel met taal bezig is’.
Nep-jongeren ontmaskerd door taalgebruik ‘Taalgebruik verraadt pedofielen op het internet’. Onder die prikkelende kop berichtte de Vlaamse krant De Standaard over een onderzoek van Walter Daelemans, hoogleraar taalkunde aan de universiteit Antwerpen. Daelemans ontwikkelde met zijn team een systeem om volwassenen te ontmaskeren die zich in chatconversaties voordoen als jongeren. Volgens het artikel in De Standaard vallen de nep-jongeren door de mand dankzij woorden als groetjes, waar jongeren zelf alleen nog maar x'jes of emoticons gebruiken als afsluiting. Maar zo simpel is het niet, legde Daelemans naderhand desgevraagd uit: ‘We kijken naar heel veel kenmerken, zoals zinslengte, interpunctie, grammaticale eigenschappen, en inderdaad ook woordgebruik. Aan de hand daarvan bepalen we dan allereerst wat iemands waarschijnlijke leeftijd is en vervolgens of dat klopt met de gegevens die ingevuld zijn in zijn of haar profiel.’ Onder laboratoriumomstandigheden werkt het systeem volgens Daelemans goed: het weet ruim 90% van de nep-jongeren op te sporen. Er is overleg met Ketnet, de Vlaamse televisiezender voor jongeren, om het systeem op zijn internetpagina in te voeren. Is er in de praktijk geen risico op een foutieve beoordeling, met alle pijnlijke gevolgen van dien? Daelemans haast zich te zeggen dat het systeem niet zonder een menselijke moderator kan: ‘Van de miljoenen chats filtert ons systeem er per uur een paar verdachte conversaties uit. Bij een sociaal netwerk dat het systeem gebruikt, kijkt iemand dan eerst heel goed naar de conversatie voordat er actie wordt ondernomen.’