Onze Taal. Jaargang 83

‘Opperlands zorgde voor een kentering’
Hugo Brandt Corstius en Onze Taal
Kees van der Zwan

Onze Taal was een van de bladen waarin het Opperlands van Hugo Brandt Corstius voor het eerst verscheen. Een terugblik.

Hugo Brandt Corstius in 1985. Foto: Nationaal Archief / Rob Bogaerts

‘Nerlands met vakantie’, zo definieerde Hugo Brandt Corstius zijn onder het pseudoniem Battus gecreëerde Opperlands. Opperlands was immers ‘Nederlands zonder het akelige nut dat aan die taal nu eenmaal kleeft’. Maar dat ‘met vakantie’ kan ook wat letterlijker worden opgevat. De eerste verzameling Opperlandse curiosa verscheen namelijk in de zomervakantie van 1976 in NRC Handelsblad, nadat de krant Brandt Corstius had gevraagd om in die stille tijd een pagina te vullen. ‘Ik bestelde bij vrienden wat taalgrapjes, en bedacht er de naam “Opperlands” voor, als oppervlakkige tegenhanger van het diepzinnige Nederlands’, herinnerde de auteur zich later. Precies een jaar daarna, op 29 augustus 1977 (trouwens ook de verjaardag van Brandt Corstius), werd de tweede Opperlandse pagina gepubliceerd, in Vrij Nederland. En in de zomervakantie dáárna verscheen er Opperlands in Onze Taal. Het blad ruimde er het hele juli/augustusnummer van 1978 voor in.

Ophef

Hoe kwam Brandt Corstius bij Onze Taal terecht? Toenmalig Onze Taal-redacteur Jan Renkema: ‘Ik behoorde tot Brandt Corstius' Opperlandse vriendenkring, net als Piet van Caldenborgh, die nog even co-redacteur is geweest van Onze Taal. Ik werkte in die tijd aan mijn proefschrift, en Brandt Corstius was mijn co-promotor. We hadden het daarnaast veel over mijn andere activiteiten: mijn werk als taaladviseur bij de Tweede Kamer en als redacteur van Onze Taal. Brandt Corstius kende het blad heel goed, en keek er tot mijn opluchting helemaal niet op neer. Onze Taal werd toen nog weleens smalend een “taalparochieblaadje uit het interbellum” genoemd, met alleen voer voor germanismenhaters en kommazifters.’

‘Brandt Corstius' speelse benadering van taal zorgde wel voor

[p. 127]

wat ophef, zeker ook omdat het om een themanummer ging - het eerste themanummer van Onze Taal ooit. Onder mijn voorganger Jan Veering was er ook al wel meer luchtigheid in de kolommen gekomen, maar een apart nummer voor Nederlands met vakantie, terwijl er nog zoveel taalwantoestanden aan de kaak moesten worden gesteld - ja, dat gaf wel kritisch commentaar. Maar het bestuur vond mijn verantwoording achteraf wel acceptabel. Ik heb toen gezegd dat taalverzorging niet zonder taalplezier kan.’

Pad geëffend

Wat was de reactie van de lezers? Renkema: ‘Ik geloof dat er een paar opzeggingen kwamen. Maar een paar jaar later begon het aantal leden fors te stijgen. Ik denk ook dat het Opperlands in Onze Taal het pad heeft geëffend voor meer “speelse” stukken over taal. Toen ik daarna plezierdichter Drs. P en cabaretier Ivo de Wijs benaderde voor een serie over poëtische aspecten van taal, zeiden ze na enige overreding uiteindelijk “ja”. En dan te bedenken dat Onze Taal geen geld had voor auteurs, laat staan voor bekende columnisten.’

Jan Renkema: ‘Taalverzorging kan niet zonder taalplezier.’

Kun je zeggen dat het Opperlands de definitieve overgang markeert van aandacht voor ‘goed-fout’ naar belangstelling voor alles wat taal boeiend maakt? ‘Dat is moeilijk te zeggen’, vindt Renkema. ‘Jan Veering toonde voor dat laatste beslist ook al interesse. En met het Opperlands alleen was het niet gelukt. Maar het markeert wel een duidelijke kentering.’

Ook na 1978 heeft Brandt Corstius geregeld gepubliceerd in Onze Taal. Zo schreef hij een serie over de talige eigenaardigheden die hij tegenkwam als docent Nederlands aan de Sorbonne in Parijs. En hij deed allerlei ‘Opperlandse vingeroefeningen’, bijvoorbeeld met woordparen als gerstendrank - kerstendrang, puntschelm - muntschelp en rijzweep - pijzweer.