Onze Taal. Jaargang 83

[p. 125]

Besmet met Opperlands
Bij de dood van Hugo Brandt Corstius
Wim Daniëls

Onlangs overleed taalwetenschapper en wiskundige Hugo Brandt Corstius, bekend als messcherp en veelzijdig columnist, maar voor taalliefhebbers vooral de man van het ‘Opperlands’. Wim Daniëls over de taal waarin alles mag.

Als je bij beukenootjes altijd onmiddellijk ook aan ‘neukebootjes’ moet denken, en bij sportfondsenbad aan ‘spatbordenfonds’ en bij carnavalshit aan ‘carnavalshit’, dan ben je waarschijnlijk besmet met het Opperlans-virus. Ikzelf liep de besmetting langgeleden al op. Er hoefde geen viroloog aan te pas te komen om de besmettingshaard aan te wijzen. Iedereen wist: het is Hugo Brandt Corstius. Hij stierf op 28 februari van dit jaar. Zou het een schrikkeljaar zijn geweest, dan had hij zijn leven beslist uit alle macht proberen te rekken tot 29 februari, zodat hij voor zijn nabestaanden minder vaak dood zou lijken, en hij over honderd jaar in feite pas 25 jaar dood zou zijn. Met zijn dood is het Opperlans-virus niet verdwenen. Het heeft zich in de samenleving genesteld en lijkt onuitroeibaar. Wie het heeft opgelopen of alsnog oploopt - want dat kan -, blijft ook levenslang besmet. Op pagina aa (de Opperlanse pagina 1) van het dikke boek waarin het Opperlans is vastgelegd, schrijft Hugo Brandt Corstius ook dat zijn boek geen boek is voor een week of een maand, maar voor een leven.

Opperlans is als trefwoord opgenomen in het woordenboek van Van Dale, zij het met een d erbij, als Opperlands, want zo heette het virus aanvankelijk voordat het muteerde tot Opperlans. De omschrijving in Van Dale (editie 2005) luidt: ‘verzameling Nederlandse woorden die een merkwaardige structuur hebben, bv. omkeerbaar zijn, maar één bep. vocaal hebben, een groot aantal medeklinkers achter elkaar bezitten etc.’ Verder staat erbij vermeld dat het woord door ‘Battus (H. Brandt Corstius)’ is gevormd. Battus was een van de pseudoniemen van Hugo Brandt Corstius, samengesteld uit enkele letters van zijn naam.

Taalsport

De eerste versie van de Opperlandse bijbel verscheen in 1981 onder de titel Opperlandse taal- & letterkunde. In 2002 kwam de twee-de, geheel herziene editie uit: Opperlans!, dus zonder d, en met een uitroepteken erachter, en met Taal- & letterkunde als ondertitel.

Battus zelf heeft het Opperlans omschreven als ‘Nederlands met vakantie’, de taal die zich niet meer aan de regels hoeft te houden, maar voor even mag doen en laten wat hij wil. Wie samen met Opperlans op vakantie gaat, hoeft zich maar aan één spelregel te houden: wat kan dat mag en wat niet kan dat mag helemaal. Het boek waarin het Opperlans is neergelegd en uiteengezet is geen leesboek en geen leerboek, maar een doos met 676 Opperlanse bonbons, aldus de schrijver, 676 speeltjes met taal, van flauw tot geniaal, niet allemaal zelf door Hugo Brandt Corstius bedacht overigens. Hij heeft in zijn Opperlanse boek ook taalvondsten opgenomen van Rudy Kousbroek, John O'Mill, Kees Stip, Jan Hanlo en vele anderen. Het alfabet om het Opperlans te schrijven bestaat uit de gewone alfabetletters, maar dan benoemd als de ‘E van Gelie’, de ‘je van het’, de ‘I van de verschrikkelijke’, de ‘W van C’, enzovoort. Wie als Opperlanse(r) ‘buitensporig’ wil zeggen, flapt er ‘borenspuitig’ uit, aldus Brandt Corstius. En wie dan een poging waagt om het weer goed te maken, krijgt ‘sporenbuitig’ tot besluit. Het is een soort sport, een taalsport, Nederlands zonder nut. Wie knipt, doet dat heel knap, wie strikt heel strak, wie slipt heel slap en wie zwikt heel zwak, en dat bij voorkeur in de ik-vorm, zodat de woordparen nog mooier worden.

Mooiste anagram

Het Opperlans kent disciplines als de ‘e-legende’, een verhaal waarin de e de enige klinker mag zijn, en de ‘o-sprook’, met de o als enige klinker. Een woord als garenklos wordt in het Opperlans gezien als drie werkwoorden in de gebiedende wijs: ga, ren, klos. Het mooiste anagram was volgens Brandt Corstius met aalscholver te

[p. 126]

maken, namelijk schollevaar, omdat dat dezelfde betekenis heeft als aalscholver. Het Opperlans bediende zich ook van andere talen, zoals van Opperengels, waarin de zin ‘The bad man makes his breakfast’ de vertaling krijgt: ‘De badman maakt zijn broek vast.’

Een week voor het overlijden van Hugo Brandt Corstius stierf de dichter Leo Vroman, net als Brandt Corstius een auteur van uitgeverij Querido. In het Opperlans zijn ze benoemd tot Queridoden. Vroman komt ook voor in het Opperlanse boek, met een gedicht getiteld ‘Van aanvang tot slot’. Het bestaat slechts uit één woord, maar dat ene woord telt wél 1560 letters, een nationaal record, want aan records doet Opperlans natuurlijk ook - deze taalkunst is immers ook taalsport.

Zoals gezegd: ik ben ooit besmet geraakt door het Opperlansvirus. Bij het woord slaplantjes denk ik altijd onmiddellijk aan ‘slap-lantjes’. Staat er ergens een ijscowagentje, dan roep ik dat er een ‘ijscow-agentje’ staat. En zie ik ergens een foto van een grote groep mensen die aan het bidden zijn, dan denk ik toch eerder aan een ‘massage-bed’ dan aan een ‘massa-gebed’. Je hebt dus ook prettige virussen - al heb ik de indruk dat je anderen met de gevolgen ervan niet te vaak of te veel lastig moet vallen.