Onze Taal. Jaargang 83

[p. 45]

Vogala - de app
Frits van Oostrom
Hoogleraar Universiteit Utrecht

De taal van de Middeleeuwen is nu ook te beluisteren, via een op het Onze Taal-congres gelanceerde app.

De wortels van het Nederlands komen aan de oppervlakte in het Oud- en Middelnederlands. Verder terug dan dat zijn deze wortels niet met het blote oog waarneembaar, hooguit zijn ze reconstrueerbaar. Als vroegst gedocumenteerde fase van onze taal trekken dat Oud- en Middelnederlands volop bekijks, zou ik zo denken. Ikzelf ben in elk geval de laatste om daarover te somberen, gezien de weerklank die mijn boeken mogen ondervinden: bij elkaar zijn er ver over de honderdduizend exemplaren van verkocht, met allerlei respons.

Musical

Maar eerlijk is eerlijk: dat zijn stuk voor stuk boeken óver het oude Nederlands, weliswaar gul doorspekt met citaten uit de oude teksten, maar toch zitten die altijd ingebed in een modern vertoog van een verteller die de hele tijd naast en zelfs voor de stof gaat staan, met zijn eigen verhaal. En hij is nogal aanwezig, deze wethouder Hekking. Wie zich nu zou willen laven aan die Middelnederlandse teksten zonder een gids die er de hele tijd doorheen praat, zal in boekhandel en bibliotheek gemeenlijk naar stoffige en smalle plankjes worden verwezen. Het is met de primaire teksten armoe troef.

Nu kan men zeggen: ‘So be it’, en: ‘Wees toch realistisch. Die teksten waren nooit voor ons bedoeld; uiteraard spreken die zevenhonderd jaar na dato niet meer vanzelf.’ En vervolgens is er ook altijd wel iemand die komt met het verhaal van Shakespeare en dat die na zoveel eeuwen wél nog steeds springlevend is. Dat is weliswaar zo, maar vrijwel niemand leest voor zijn plezier diens werk vanuit de leunstoel in een boek. Zijn teksten komen pas tot leven wanneer ze worden opgevoerd.

En dat is nu precies mijn punt. Wij hebben voor de wortels van het Nederlands één kans tot nu toe grootscheeps laten liggen: die teksten vaker laten hóren. ‘Middelnederlands, de musical’ zou je kunnen zeggen - de aanpak die het Middelnederlands van leestot luistertaal zou maken.

Hoogleraar Frits van Oostrom: middeleeuwse teksten nu ook te hóren.
Foto: Iris Vetter

Magisch

Zodra de teksten voorgelezen worden door iemand die daarin geoefend is, is het alsof in één beweging alle stof van deze oude pagina's af wordt geblazen. Het Middelnederlands blijkt onverwacht goed te verstaan, en het horen van de oude taal krijgt dan zowaar iets magisch. Luisterend heb je geen hinder van de ongewone spellingen die hedendaags begrip bemoeilijken, en bovendien zal een goede voorlezer je als vanzelf door de zinsbouw loodsen en de betekenisvolle accenten en pauzes leggen.

Veel van die Middelnederlandse teksten zijn oorspronkelijk als voordrachtstekst geschreven. De menselijke stem en niet het schrift was het primaire instrument van deze literatuur; vandaar vermoedelijk ook de extra bekoring van gesproken Middelnederlands. Juist gesproken straalt de tekst op zijn natuurlijkst door.

Hoog tijd dus dat ook onze vroegste teksten gaan profiteren van deze moderne technologie, wat mij betreft het zoveelste bewijs van hoe het allernieuwste juist dat alleroudste kan verrijken. Laten we die teksten eens wat vaker teruggeven aan het orgaan waarvoor ze ooit primair bedoeld waren: het oor.

De app Vogala - naar het bekende Middelnederlandse zinnetje ‘Hebban olla vogala...’ - is gratis te downloaden, eerst alleen voordeiPad en iPhone, maar medio maart ook voor Android.

Middelnederlands voorlezen doe je zo

In de app Vogala worden de teksten voorgedragen door vakdeskundigen en goed geïnstrueerde BN'ers als Menno Bentveld en Mieke van der Weij. Maar wat als je de teksten zelf zou willen voorlezen? Een spoedcursus aan de hand van de eerste regels van Karel ende Elegast.

Vraye historie ende al waer	Spreek lange klinkers iets langer uit dan je gewend bent. Historie wordt dan ‘histoooriiieee’.
Maghic u tellen, hoerter naer Het was op ene avontstonde	Struikel je over ae of een andere klinkercombinatie die vreemd aandoet? Dat is meestal een teken dat je de eerste klank moet verlengen. Dus: hoerter naer als ‘hoort ernaar’, natuere als ‘nature’ (‘natuur, aard’) en groit als ‘groot’.
Dat Carel slapen begonde	Laat de g een beetje klinken als een ‘k’. In het middeleeuwse Nederlands rijmt hi sprekt op hi segt.
Tingelhem opten Rijn	Spreek de ng uit als diezelfde letters in het Engelse finger.
Dlant was algader sijn	Spreek alle ij's uit als ‘ie’.