Onze Taal. Jaargang 82

[p. 33]

Frank Jansen
Hom of kuit
Zijn woord-van-het-jaar-verkiezingen zinvol?

Er zijn taalkwesties waarover heel verschillend kan worden gedacht. Taalkundige Frank Jansen behandelt iedere maand zo'n kwestie, en nodigt iedereen uit te reageren.

Ook de afgelopen decembermaand werden we er weer mee overspoeld: allerhande lijstjes met de meest kenmerkende woorden van het voorbije jaar. Hebben dergelijke lijstjes zin?

Voorstander

Als de herfstbladeren, de pepernoten en de voortijdige knallen van het goedkope Chinese vuurwerk het einde van het jaar aankondigen, komt er steevast een moment van reflectie. Alweer een jaar voorbij. Waar maakten we ons druk om? Wie in deze mijmerige stemming verkeert, kan best wat vastigheid gebruiken, en de woordenlijstjes geven daar aanknopingspunten voor. Het is een leuke traditie, ook vanwege het wedstrijdelement: zal er weer een scheldwoord van Wilders winnen? Of krijgt iets met enge ziektes de voorkeur? Of wordt het weer een internetterm?

Maar de lijstjes zijn ook om andere redenen interessant. Zo blijkt eruit dat het best meevalt met die zogenaamde verengelsing. Ik vond in de lijstjes van de laatste drie jaar maar één Engels woord. Verder kun je er onze angsten aan aflezen. Angst voor de seksueel actieve vrouw (denk aan breezer- en tentsletje), voor verlies aan decorum (plaszak) en voor immigranten (kopvoddentaks). Zo bezien zijn de woorden van het jaar geen bewijs voor de populariteit van de zaak waar ze op slaan, maar eerder voor de impopulariteit ervan. Het zijn waarschuwingswoorden.

Tegenstander

Weet u nog welk van de volgende woorden níét prijkte op een van de woordenlijstjes van 2009: twitter, twitterazzo of dreigtweet? U weet het niet, en het kan u niet schelen ook. En dat is precies het voornaamste bezwaar tegen dit soort lijstjes. Het is kwartjeskennis, met een uiterste houdbaarheidsdatum van de eerstvolgende 31 januari. Dat is voor een keertje niet erg. Maar als we met ons allen taal voortdurend gelijkstellen met een disparate verzameling geinige weetjes, moeten we niet verbaasd staan als de universitaire talenstudies in het afvalputje belanden.

Maar er zijn meer bezwaren. De meeste winnaars op deze lijstjes zijn hoogst onbijzondere woorden, eenvoudige samenstellingen van het type weigeren + ambtenaar = weigerambtenaar. Dat komt doordat het criterium voor de woorden niet talig of esthetisch van aard is, maar louter sociaal-historisch. De woorden verwijzen altijd naar zaken die het afgelopen jaar een tijdje in de belangstelling stonden. En het is helemaal mooi meegenomen als die zaak iets met het onderbuikse te maken heeft, iets wat in de tijd van Snip en Snap ‘pikant’ genoemd werd. Neem zoiets als swaffelen. Wie het doet, is niet normaal; wie zich in de uitverkiezing van dat woord verkneukelt, is daarenboven schijnheilig.

(Het goede antwoord is: dreigtweet.)

Wat vindt u ervan? Zijn woord-van-het-jaar-verkiezingen zinvol?

Geef voor 5 februari uw mening op onze website: www.onzetaal.nl/homofkuit. Of stuur een briefkaart met ‘Woord-van-het-jaar-verkiezingen zijn zinvol’ of ‘Woord-van-het-jaar-verkiezingen zijn niet zinvol’ naar de redactie van Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag. In de volgende aflevering de uitslag.

Uitslag vorige stemming

De benaming van het roodborstje en winterkoninkje is volgens enkele vogelgidsen roodborst en winterkoning. Dat stuit sommige vogelliefhebbers tegen de borst. Zij stellen prijs op de vormen met een verkleiningsuitgang. Degenen die reageerden op de stelling van de vorige maand waren het daarmee grotendeels eens: 84 (86%) willen de verkleinwoordnamen terug, slechts 14 (14%) zijn voorstanders van de namen zonder -je.

Een inzender op het internetforum stelt de volgende tussenoplossing voor: gebruik alleen de verkleinwoordnamen als er ook een vorm zonder uitgang met een andere betekenis bestaat. Dus de roodborst kan roodborst blijven, maar baardman en non moeten vermeden worden.