Onze Taal. Jaargang 81

[p. 353]

Riemer Reinsma
Namen op de kaart
Tussen Noordeinde en Zuidoostbeemster

Waar komt de naam Schiphol vandaan? Heeft Abel Tasman inderdaad Tasmanië ontdekt? Waarin onderscheidt een terp zich van een wier? Dit soort vragen kunnen rijzen als je met de vinger over de landkaart gaat. Riemer Reinsma gaat er in zijn tweemaandelijkse rubriek ‘Namen op de kaart’ op in.

Bij het horen van de naam Noordeinde zal bijna iedereen allereerst denken aan het sierlijke werkpaleis van de koningin. Buiten Den Haag zullen weinig mensen beseffen dat het paleis naar een straat genoemd is: die lag aan de noordgrens van het oude dorp Den Haag. Wat nu een chique straat is, was in 1561 - toen de naam voor het eerst in een document aangetroffen werd - nog een moerassig pad.

Er zijn in het Nederlandse taalgebied nog tientallen andere ‘Noordeindes’. Soms zijn dat - net als in Den Haag - straten, soms kleine dorpen en gehuchten. Bij straten met de naam Noordeinde is duidelijk ten noorden waarvan ze gesitueerd zijn: van het centrum van de stad. Maar hoe zit dat bij de dórpjes Noordeinde? In Zuid-Holland vinden we twee dorpjes met die naam. Ten noorden waarvan liggen díé? Een blik op de landkaart maakt het duidelijk: het ene dorp ligt ten noorden van Berkel en Rodenrijs, het andere ten noorden van Zevenhoven. Dat zijn de dichtstbijzijnde grotere plaatsjes - ook een soort centrum dus. En zo zijn er overal in het land gebieden en gebiedjes die, net als Den Haag, Berkel en Rodenrijs of Zevenhoven, een bepaald centrum hebben met daaromheen satellieten die de naam van een windstreek bevatten.

Het Noordeinde en Zuideinde van Berkel in 1775.

■ Complete set

Een enkele keer zijn rondom zo'n centrumplaats zelfs álle windrichtingen terug te vinden. Delft heeft zowaar een complete set straten: er is een Noord-, een Zuid-, een Oost- en een Westeinde. Delft scoort daarmee hoger dan Den Haag, dat er maar drie heeft (een Zuideinde ontbreekt).

Overigens moet je dat noord, zuid, oost en west vaak met een korreltje zout nemen. Het dorpje Zuideinde had net zo goed Oosteinde kunnen heten - het ligt ten zuidoosten van Zoeterwoude. En neem nu de plaatsjes Noordbeemster en Westbeemster, die eigenlijk beide in het noorden liggen ten opzichte van de centrumplaats Middenbeemster.

Strikt genomen zouden dat soort plaatsjes natuurlijk een naam moeten hebben als Noordoostbeemster. Verrassend genoeg bestaat er wel degelijk een vergelijkbare naam met net zo'n bijna vrolijk stemmende precisie: Zuidoostbeemster. Waarom wel een zuidoost-variant, maar niet iets met noordoost? Dat heeft waarschijnlijk alles te maken met het jaar van naamgeving.

■ Amsterdam-zuidoost

In 1639, toen Noord- en Westbeemster hun namen kregen, bestonden aanduidingen als noordoost en zuidoost wel in specifieke juridische en scheepstaal, maar de gewone man gebruikte die woorden nooit. Zuidoostbeemster is pas later ontstaan, omstreeks 1850. Kennelijk was er toen meer behoefte aan precisie - maar waarom dat zo is? Niemand die dat exact kan nagaan.

Verder hebben dergelijke gedetailleerde namen nooit echt school gemaakt. Pas in 1987 kwam er nóg zo'n soort naam bij: Amsterdam-Zuidoost, de officiële naam van een nieuw Amsterdams stadsdeel. Wat bij die keuze een belangrijke rol moet hebben gespeeld, was dat Amsterdam de stadsdelen Oost en Zuid al had. De nieuwbouwwijk daar in het uiterste zuidoosten, die ook een stadsdeel moest worden, schrééuwde dus om de naam die deze nu nog altijd heeft.