Onze Taal. Jaargang 81

[p. 337]

Taaladviesdienst
Vraag en antwoord

O of oh?

? Is het ‘O, kom er eens kijken’ of ‘Oh, kom er eens kijken’?

! ‘O, kom er eens kijken’ is het best. De schrijfwijzen o en oh geven verschillende uitroepen weer. Volgens de naslagwerken is o juist als het om de heldere, ‘open’ o-klank gaat, die ook in het woord zo zit; om die klank gaat het in het sinterklaasliedje ‘O, kom er eens kijken’. Dit woord drukt vaak verbazing of verrassing uit, maar heeft nog veel meer betekenissen, zoals schrik of verdriet, maar ook onverschilligheid (‘O, is dat zo?’). Daarnaast komt het voor in vaste combinaties als o ja, o nee, o jee en o wee. Ook o zo wordt zonder h geschreven - als versterking van een ander woord (een o zo vreemde opmerking), en ook als losse uitroep: ‘O zó!’

De spelling oh geeft een wat doffere klank weer, die ongeveer zo klinkt als de oo in voor; bijvoorbeeld in ‘Oh, dat mag helemaal niet.’ Vaak wordt deze uitroep nog wat langer gemaakt in de uitspraak. De spelling oh is in de achttiende eeuw uit het Frans overgenomen, maar waarschijnlijk is invloed van het Engels er de oorzaak van dat oh ook vaak gebruikt wordt voor de ‘open’ o-klank.

Midden-Nederland

? Schrijf je midden-Nederland of Midden-Nederland? En hoe schrijf je het bijvoeglijk naamwoord dat erbij hoort?

! Juist zijn Midden-Nederland en Midden-Nederlands.

Als het woord midden aan een aardrijkskundige naam wordt gekoppeld, wordt het net zo behandeld als bijvoorbeeld oost en zuid: Oost-Europa, Zuid-Frankrijk, Midden-Nederland. De beginhoofdletter is nodig omdat het geheel nu een geografisch gebied aanduidt en zodoende als naam fungeert. De bijbehorende bijvoeglijke naamwoorden krijgen dezelfde hoofdletters en streepjes: Oost-Europese landen, Zuid-Franse wijnen en het Midden-Nederlandse rivierengebied.

Overigens bestaat Middelnederlands ook, maar dat heeft een heel andere betekenis: het is een vakterm uit de taalkunde voor het Nederlands zoals dat aan het eind van de Middeleeuwen werd gesproken. Het woorddeel Middel- duidt hier op een periode: het Middelnederlands is de fase van het Nederlands tussen het Oudnederlands en het Nieuwnederlands. Taalnamen die beginnen met Oud-, Middel- en Nieuw- worden aaneengeschreven, met één (begin)hoofdletter.

Het Noordhollands Dagblad over ‘Gouden Kalfen’. Klopt die kop wel?

Meervoud Gouden Kalf

? Wat is het meervoud van Gouden Kalf, de naam van de prestigieuze Nederlandse filmprijs?

! Het meervoud is Gouden Kalveren, en dus niet Gouden Kalven of - zoals laatst in de krant stond - Gouden Kalfen. Dat het bij Gouden Kalf niet letterlijk om een jonge koe gaat maar om de naam van een prijs waarin dat dier een rol speelt, maakt voor de meervoudsvorming geen verschil. Ook als er bijvoorbeeld een prijs met de naam Gouden Rund, Gouden Lam of Gouden Ei zou bestaan, zou het meervoud daarvan op -eren eindigen.

Djembé spelen

? Hoe schrijf je het werkwoord dat bij djembé hoort: djembéen, djembéën, djembeeën, of nog anders?

! Die schrijfwijze is nergens vastgelegd, en ook is er geen spellingregel die inzicht geeft in de vraag hoe afleidingen van woorden op -é geschreven moeten worden. Wel is in enkele naslagwerken een vergelijkbaar woord opgenomen: macrameeën, afgeleid van macramé. Naar analogie daarvan ligt djembeeën het meest voor de hand. In de vervoeging blijft de dubbele ee dan staan: ik djembee, ik djembeede, ik heb gedjembeed.

Na zijn pensioen/pensionering

? Is ‘Piet wil na zijn pensioen iets anders gaan doen’ een goede zin, of moet het ‘na zijn pensionering’ zijn?

! Het woord pensioen duidt van oorsprong de uitkering aan die je krijgt vanaf het moment dat je - wegens ouderdom - stopt met werken. Maar het kan ook gebruikt worden om de periode aan te duiden waarin je pensioen ontvangt: ‘Ze heeft tijdens haar pensioen nog allerlei bestuurlijke taken gehad’, of het moment waarop je met pensioen gaat: ‘Piet wil na zijn pensioen iets anders gaan doen.’ Van Dale's Woordenboek Nederlands voor vmbo & mbo (2008) is het enige hedendaagse naslagwerk dat bij pensioen expliciet de betekenis ‘moment waarop je vanwege je leeftijd stopt met werken’ vermeldt, maar ook het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) sprak in 1920 al van ‘tijdstip waarop men gepensionneerd wordt’.

Het woord verlof heeft een vergelijkbare betekenisuitbreiding gehad: oorspronkelijk betekende het ‘vergunning’, vervolgens ‘vergunning om voor enige tijd naar huis te gaan’, en nu vooral ‘tijd dat iemand verlof heeft’.

Verworden: positief of negatief?

? Laatst las ik in een advertentie over een stad die ‘was verworden tot een kuuroord voor de adel’. Voor mijn gevoel is verworden hier niet juist; ik associeer het met iets negatiefs. Klopt dat?

! Oorspronkelijk was verworden een neutraal woord; het betekende ‘anders worden’. Maar het heeft langzaam maar zeker een specifieke tweede betekenis gekregen die inderdaad een negatieve bijklank heeft: ‘ontaarden’. Die betekenis komt voor in zinnen als ‘De beëdiging van de ministers is verworden tot een toneelstukje’ en ‘Die partij is verworden tot een vechtersclubje.’

Door de opkomst en het veelvuldige gebruik van die negatieve betekenis wordt verworden nog maar zelden gebruikt in de oude betekenis ‘anders worden’. Om verwarring te voorkomen is het beter om voor die neutrale betekenis een ander woord te kiezen; in de zin over het kuuroord is bijvoorbeeld ‘uitgegroeid tot’ een mogelijkheid.

Meer taaladvies?

Op onze website vindt u zo'n 1700 taalkwesties: www.onzetaal.nl/taaladvies. De Taaladviesdienst is telefonisch bereikbaar op 0900 - 345 45 85 (zie ook colofon).