Raarwoord
Kaft
Guus Middag over opmerkelijke woorden, oud en nieuw.
Ik heb altijd met veel plezier boeken gekaft. De lekkere lucht van het bruine papier, de scherpe vouw, de spitse inkeping - en dan tot slot, met de nagel, de ril langs de rug. Ik had later best boekenkafter willen worden. Ik heb het me al kaftend nooit afgevraagd, maar nu, nu ik het woord bij het lezen tegenkom, opeens wel: waar komt het woord kaft eigenlijk vandaan? Uit het Duits, zou ik denken. ‘Das Kaft.’ ‘Das Buch wird gekaftet.’ ‘Das Buch hat einen neuen Kaft bekommen.’ Ik zag ook meteen een groepje Duitse schoolkinderen voor me, met hun stijve schoolrugzakjes op de rug, heel vroeg in de ochtend op weg naar school. (In Duitsland beginnen de scholen heel vroeg.) En ik hoorde de leraar (Der Lehrer) in de klas al zeggen: ‘Nun, also: packen jullie allemahl jullie gekaftete Bücher uit jullie Rücksackjes und dan gehen wir schnell an der Schlag.’ Zo moet het eeuwenlang zijn gegaan. Kein Problem.
Maar nu ik het opzoek, zie ik dat het woord Kaft in het Duits helemaal niet bestaat. Daar zeggen ze ‘Umschlag’. Of ‘Schutzhülle’. Kaften is einschlagen. Ons kaft blijkt te zijn afgeleid van allerlei rare woorden waarvan ik nog nooit had gehoord. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT): ‘Vermoedelijk eene verkorting van kaffe(r)torie (uit koffertorie) of van gelijkbet. kaffe(r)tuur (koffe(r)tuur). Vergelijk kapitorie (kappetorie, kappetoris).’ Ik kon die woorden pas thuisbrengen toen ik las dat het verbasteringen zijn van het Franse woord couverture. Aha. Ons kaft komt helemaal niet uit een oeroude Germaanse boekbeschermingstraditie, maar via een koeterwaalse omweg uit het Frans, en via het Frans uit het Latijn. Coopertura, couverture, ‘bedekking’. In die Romaanse stamboom duikt aan de Engelse tak ook het woord cover op. Zo had ik het al kaftend nog nooit bekeken: kaften is coveren.
Guus Middag
Auteursrechtelijk beschermd