Onze Taal. Jaargang 81

[p. 290]

Raymond Noë
InZicht
De taalgrens

‘InZicht’ licht u in over nieuwe boeken, congressen en lezingen in taalkundig Nederland en België. Vermelding in deze rubriek betekent niet dat de redactie ze aanbeveelt. Voor een zo volledig mogelijk beeld hebben wij ook uw hulp nodig. Weet u iets waarvan u denkt dat het in deze rubriek thuishoort, laat het ons dan weten. Verschijningsdata en prijzen onder voorbehoud.

De Belgische taalgrens verdeelt België in een Frans- en een Nederlandstalig gedeelte. De scheidslijn is een bron van politieke en maatschappelijke onrust, maar spreekt ook tot de verbeelding. Althans, dat mag je concluderen uit het aantal boeken dat erover geschreven wordt. In 2005 verscheen Wandelen langs de taalgrens, van Onze Taal-medewerker Riemer Reinsma, en in 2009 Over de taalgrens, van de Vlaamse journalist Guido Fonteyn. En nu is er dan De taalgrens, van de Vlaamse schrijfster Brigitte Raskin, vooral bekend van haar roman Het koekoeksjong (1989).

Raskin beschrijft in haar boek de geschiedenis van de taalgrens, vanaf 500 v.Chr. tot nu. Officieel bestaat de grens pas sinds 1963, maar in de praktijk was hij er al veel langer. Hij ontstond in de tijd van de Franken (500 v.Chr.-500 n.Chr.), daar waar het Germaanse taalgebied grensde aan het Romaanse taalgebied.

Vanaf de Middeleeuwen was er overigens niet alleen sprake van een geografische scheiding, maar was er ook een sociale scheiding. De hogere klassen spraken Frans, de lagere klassen niet, ook niet in Wallonië. Later stapte men in Wallonië over van de Waalse dialecten op het Frans, terwijl de scheiding in Vlaanderen bleef bestaan en zelfs dieper werd doordat ook de Vlaamse gegoede klasse overschakelde naar het Frans.

Nadat België in 1830 onafhankelijk was geworden, omarmden de Vlamingen het Nederlands in hun streven naar sociale emancipatie, en kregen ze langzamerhand steeds meer rechten. En die ontwikkeling mondde uit in het vastleggen van de taalgrens in 1963 - en alle conflicten die daar sindsdien het gevolg van zijn.

Raskin beschrijft dit alles overigens niet als een kwalijke of onwenselijke ontwikkeling. Ze presenteert de taalgrens als een historisch gegeven dat de Belgen verdeelt maar ook verbindt, en de historie ervan is ‘een onomkeerbaar en leerrijk geschiedenisverhaal’.

De taalgrens. Of wat de Belgen zowel verbindt als verdeelt is een uitgave van Davidsfonds Uitgevers en kost €27,50 (ingenaaid, 333 blz.). ISBN 978 90 5826 740 5

■ Kritische discoursanalyse

De kritische discoursanalyse (KDA) is een in de jaren negentig van de vorige eeuw ontwikkelde discipline die taalkunde en sociologie met elkaar combineert. De KDA richt zich op ‘de analyse van de relatie tussen taal en de instandhouding van machtsrelaties binnen de maatschappij, binnen organisaties en binnen familieverbanden’. Een niet-alledaags onderwerp, maar wie er meer over wil weten, kan terecht in het boek Kritische discoursanalyse. Hierin wordt aandacht besteed aan het werk van filosofen als Foucault, Bourdieu en Habermas, en worden de belangrijkste begrippen uit de KDA behandeld. Tekst en theorie worden steeds uitgebreid toegelicht en verduidelijkt met praktijkvoorbeelden. Het boek richt zich nadrukkelijk ook op de geïnteresseerde leek, die leert zien ‘dat taal niet alleen een instrument is om te communiceren over de wereld, maar ook een middel om de werkelijkheid vorm te geven’.

Kritische discoursanalyse. Macht en kracht van taal en tekst van Nicolina Montesano Montessori, Hans Schuman en Rob de Lange is een uitgave van ASP en kost €26,95 (gelijmd, 280 blz.).
ISBN 978 90 7028 919 5

■ Gebaren

Het in 1995 verschenen en sindsdien enige malen herdrukte Gebarenwoordenboek van doventolk Maurice Buyens is onlangs opnieuw uitgegeven onder de titel Basisgebarenwoordenboek. Het belangrijkste verschil met de vorige uitgave is dat er nu een groot aantal religieuze gebaren (waaronder ook gebeden) is opgenomen, en dat de vertalingen ook in het Engels worden gegeven, ten behoeve van het werken met doven in ontwikkelingslanden. De 1600 gebaren zijn in tekeningen weergegeven.

Basisgebarenwoordenboek, met gebeden en religieuze gebaren is een uitgave van Garant en kost €32,-. (ingenaaid, 616 blz.).
ISBN 978 90 441 2414 9

■ Schrijfwijzer

Het bekendste en - met 450.000 exemplaren - bestverkochte taaladviesboek is de Schrijfwijzer van Jan Renkema. De eerste druk verscheen in 1979, en het boek is sindsdien diverse malen herzien en bewerkt. Ook in de nieuwste (vijfde) editie is de inhoud weer onder handen genomen: foutjes en omissies zijn weggewerkt, er zijn nieuwe kwesties toegevoegd, en er is meer aandacht voor ‘digitaal schrijven’. Bovendien is er nu een ondersteunende website, waar niet alleen veel informatie uit het boek te vinden is, maar ook aanvullende zaken als instructievideo's, oefeningen, een lijst met woorden die makkelijk verward worden (zoals ampel en amper), een lijst met taaltermen (aanhalingstekens, ellips, hypercorrectie, etc.) en informatie over Renkema's CCC-model, een hulpmiddel om de leesbaarheid van teksten te analyseren en te verbeteren.

Schrijfwijzer is een uitgave van Boom en kost €37,50 (gebonden, 590 blz.).
ISBN 978 94 6105 696 2

■ Prisma-App

Prisma verkoopt zijn bekende pocketwoordenboeken nu ook als app voor de iPhone en Android-apparaten. Het zoeken in de app is snel (met ‘predictive text’), simpel en gebruiksvriendelijk; een zoekopdracht levert alle vindplaatsen van het woord in het woordenboek op, en er kan steeds doorgeklikt worden naar het voorafgaande of volgende woord. De offline te gebruiken apps zijn er voor de talen Nederlands (€4,99), Engels, Frans, Duits, Spaans en Italiaans (alle €6,99).

[p. 291]

En verder

■ Taaltalent van Katja Verbruggen e.a. Taalmethode Nederlands voor midden-en hoogopgeleide anderstaligen: lees-, schrijf-, luister- en spreekoefeningen, plus aandacht voor grammatica en woordenschat. Wordt ondersteund met een website. Eindniveau B1. Coutinho, €42,50 (ingenaaid, 295 blz.). ISBN 978 90 469 0319 3

■ Zo begrijpen ze je wel! van Ellen Steffens en Estrella Meijs. Zelfhulpboek om systematisch je communicatie met anderen te monitoren en te verbeteren. Thema, €19,95 (gelijmd, 140 blz.). ISBN 978 90 5871 680 4

■ Het (Vlaamse) Agentschap voor Kwaliteitszorg in Onderwijs en Vorming heeft ten behoeve van het onderwijs een uitgebreide advieslijst met taalbeschouwelijke en taalkundige termen (juiste terminologie plus definities) online gezet.

Zie http://jn.gs/T9.

■ Roots of Afrikaans. Selectie (door Ton van der Wouden) uit de publicaties van taalkundige Hans den Besten (1948-2010) op het terrein van het ontstaan van het Afrikaans. Ook als e-book verkrijgbaar. John Benjamins, €105,- (458 blz.).

ISBN 978 90 272 5267 8

■ Het grote basisschoolspel is een ‘Trivial pursuit’-achtig bordspel voor kinderen van 6 tot 12 jaar. De vragen zijn gebaseerd op de lesstof van de basisschool. Het spel (dat vorig jaar werd uitgeroepen tot ‘Speelgoed van het jaar’) is nu uitgebreid met een los verkrijgbare set met ‘een paar duizend’ taalvragen op het gebied van spelling, grammatica, woordsoorten, betekenis, en spreekwoorden en gezegden. Wolters Noordhoff, €29,95.

■ Psycho-educatie bij dyslexie van Nadja Brocatus en Kathleen Vermeersch. Boek met oefeningen en opdrachten die gericht zijn op de aanpak van psychosociale problemen die voorkomen bij dyslectische kinderen, zoals faalangst, depressiviteit en een negatief zelfbeeld. Garant, €40,- (192 blz. in ringband). ISBN 978 90 441 2904 5

Agenda

■ 3 oktober, Gent. Herfstconferentie Netwerk Didactiek Nederlands. ‘Taalontwikkelend lesgeven. Hoe doe je dat?’ Lezingen en workshops.

■ 3 oktober, Utrecht. Werkcongres ‘Afrekenen met taalachterstand’ (bij basisscholieren). Presentaties, hoor- en werkcolleges, informatiemarkt en debat.

■ 12 oktober-31 januari, Den Haag. Expositie ‘Marten Toonder. Een dubbel denkraam’ in het Letterkundig Museum.

■ 22 oktober. Wereldstotterdag.

Voor meer evenementen en meer informatie zie www.onzetaal.nl/agenda.