Onze Taal. Jaargang 81

[p. 264]

Riemer Reinsma
Namen op de kaart
‘Brada ik ben van Damsko’

Waar komt de naam Schiphol vandaan? Heeft Abel Tasman inderdaad Tasmanië ontdekt? Waarin onderscheidt een terp zich van een wier? Dit soort vragen kunnen rijzen als je met de vinger over de landkaart gaat. Riemer Reinsma gaat er in zijn tweemaandelijkse rubriek ‘Namen op de kaart’ op in.

Eerst even uw globale aardrijkskundige kennis testen. Van welk werelddeel is Porfoto de grootste havenstad? Porfoto - dat klinkt als een Afrikaanse stad midden in het oerwoud. Maar nee, in werkelijkheid is het een bijnaam voor Rotterdam. Zo heet de stad namelijk in straattaal, de multiculturele jongerentaal die zo'n vijftien jaar geleden in Nederland is ontstaan en dagelijks te beluisteren valt uit de mond van onder anderen rappers. (Een andere straattaalnaam voor Rotterdam is trouwens Roffa.) Porfoto bestaat uit twee woorden: por betekent in het Sranantongo, de taal die in Suriname door de creolen wordt gesproken, ‘rot’. Foto betekent in het Sranantongo ‘stad’; dus: ‘rotte stad’. Met de rivier de Rotte (betekenis: ‘modderachtig water’), waar Rotterdam zijn naam aan dankt, heeft dat niets meer te maken.

Straattaal is een mengsel van verschillende talen. Allereerst het Nederlands, dat vooral de leverancier is van saaie maar onmisbare zaken als lidwoorden, voornaamwoorden en voorzetsels. Daarnaast, voor de meer kleurrijke woorden, het Sranantongo, Marokkaans-Arabisch, Turks, Berbers, Papiaments (gesproken op Aruba, Bonaire en Curaçao) en Engels. Ja, ook het Engels. Niet omdat er zo veel Engelstalige immigranten zijn, maar omdat het Engels de taal is van de Amerikaanse populaire cultuur, en dan vooral die van de zwarte bevolking. Zo hebben maar liefst vier Nederlandse plaatsen een bijnaam waar de naam Bronx - een volkswijk in New York waar veel Afro-Amerikanen wonen - in voorkomt: Glaner Bronx (voor Glanerbrug), Holtebronx (Holterbroek), Ski Bronx (Schiebroek) en Velser Bronx (Velserbroek) - niet geheel toevallig bijna allemaal namen waarin het Nederlandse broek voorkomt. Het wachten is op het moment dat Lutje Bronx zich in dit rijtje voegt.

Het wachten is op Lutje Bronx in plaats van Lutjebroek.

Naast Damsko (Amsterdam) en Roffa (Rotterdam) is er ook Agga.
Foto: Raymond Noë

■ Chillburg

Ook Amsterdam heeft een straattaalbijnaam: Damsko. En ook die is ontleend aan het Sranantongo. De Amsterdamse rapper Negativ bezingt zijn stad als volgt:

Ik geef geen moer om wie je bent, ik kom uit Damsko
Ik heb schijt met wat je represent, brada ik ben van Damsko
Kan me niet schelen wie the fuck je bent, ik kom uit Damsko
En me mannen staan in elke tent en we zeggen Damsko.

Maar Damsko en Porfoto zijn dus lang niet de enige bijnamen die de straattaal heeft voor Nederlandse aardrijkskundige begrippen. Het Straattaalwoordenboek op internet vermeldt, tussen ‘gewone’ woorden als doekoe (‘geld’), kill (‘vent, gozer’) en zine (‘mooie vrouw’), tientallen namen voor steden, dorpen, wijken, straten en gebouwen. Zo is Agga (ook wel Die Haga genoemd) Den Haag, en Chillburg Tilburg (met een woordspeling: chillen is ‘je ontspannen, relaxen’). Het genoemde woordenboek wordt samengesteld door ervaringsdeskundigen; professionele lexicografen komen er niet aan te pas. Aardig is dat sommige lemma's voorzien zijn van citaten. Bij het lemma over Die Haga staat bijvoorbeeld: ‘Kom fitty bouwuh in die haga’. Lezers die hierin een uitnodiging zien voor een gezellig feestje zitten er ernstig naast, want datzelfde woordenboek meldt dat fitty bouwuh ‘ruziemaken’ betekent. Maar soms is er in Den Haag wél echt een feest, zoals in januari 2012. Toen werd er een hiphopevenement gehouden onder de titel ‘Agga staat op!’ Een website licht toe: ‘Op 19 januari zal Den Haag laten zien hoeveel talent de stad heeft en staat Den Haag op voor hiphop!’

■ Z-locos

Multiculturele jongeren zijn niet de eerste uitvinders van aardrijkskundige bijnamen. We kennen bijvoorbeeld al heel lang bloemrijke, ietwat plechtige bij-

[p. 265]

namen als de Amstelstad (Amsterdam), de Hofstad (Den Haag) en de Kaasstad (Alkmaar). Die geven als het ware een ultrabeknopte omschrijving van de plaats (ligt aan de Amstel, biedt huisvesting aan het Hof, is beroemd vanwege zijn kaas, enzovoort). Kent de straattaal dit soort bijnamen óók? Nauwelijks. Een van de weinige voorbeelden is Mocrostad, voor de Utrechtse wijk Kanaleneiland, waar veel Marokkanen (‘Mocro's’) wonen. Maar bloemrijk of plechtig kun je deze bijnaam niet noemen.

Een ander type bijnamen dat we óók allang kenden voordat de straattaal ontstond, zijn scheldnamen - denk aan het aloude Rotjeknor (Rotterdam). Ook de straattaal kent dit soort namen. Zo zijn er twee bijnamen die eindigen op locos (het Papiamentse woord loco betekent ‘gek’): Z-locos is Zaandam, Emmelocos is Emmeloord. Oorspronkelijk zullen zulke scheldnamen wel bedacht zijn door de buitenwereld, maar tegenwoordig zijn het geuzennamen die men zelf óók gebruikt. Een Zaandamse hiphopgroep heet Z-Locos.

Het is in de straattaal niet allemaal originaliteit wat de klok slaat. Veel namen volgen een al bestaand stramien. Dat bleek al bij de reeksgewijze vervanging van broek door Bronx. Populair zijn ook bijnamen waarbij de eerste letter van de ‘gewone’ naam wordt gevolgd door het woord city of town. Dus bijvoorbeeld D-City voor Dordrecht, H-City voor Heerenveen en M-Town voor Maastricht. Een handige methode als de eigen creativiteit het even laat afweten, maar ook wel bezwaarlijk, want er zijn meestal andere plaatsen met dezelfde beginletter. Zo kan Z-City op Zoetermeer slaan, maar ook op Zwolle. Dat dit problemen kan geven, blijkt uit een niet al te vriendelijk gestelde raptekst die te vinden is in het Straattaalwoordenboek. Die luidt:

Fuck Zoetermeer, Z-City is Zwolle!
Kom niet met ons praten, want we zullen je klaren,
je opjagen als de hond die bent.
Vermoorden iedereen wie je kent.

Tja, als ik een Zoetermeerse rapper was, zou ik toch maar altijd Zoetermeer als mijn woonplaats vermelden. Anders zou ik voor mijn leven moeten vrezen wanneer ik in aanraking mocht komen met lieden - niet alleen uit Zwolle, maar ook uit Zaltbommel, Zoutelande, Zuidwolde, Zaamslag en al die andere plaatsen die met een Z beginnen en - wie weet - óók Z-City heten.