Onze Taal. Jaargang 81

[p. 231]

Taaladviesdienst
Vraag en antwoord

Afdoende/voldoende

? Ik kom weleens het woord afdoende tegen, bijvoorbeeld ‘De zaak is hiermee afdoende behandeld.’ Is dat iets anders dan voldoende?

! Ja. De betekenissen van afdoende en voldoende liggen dicht bij elkaar, maar afdoende heeft een betekenis die sterker suggereert dat iets afgerond is.

Met ‘De zaak is voldoende behandeld’ wordt uitgedrukt dat de behandeling naar tevredenheid is, maar dat er desnoods nog meer aandacht aan besteed zou kunnen worden. ‘De zaak is afdoende behandeld’ houdt voor de meeste mensen in dat de zaak afgedaan is, dat er geen woorden meer aan vuil hoeven te worden gemaakt.

Je zou voldoende kunnen omschrijven als ‘tevredenstellend’ en afdoende als ‘overtuigend, doorslaggevend’.

Enkelvoud of meervoud na geen

? Waarom staat er in ‘Ik heb geen kinderen’ een meervoudig woord na geen en in ‘Ik heb geen auto’ een enkelvoudig woord?

! Na geen kan inderdaad zowel een enkelvoudig als een meervoudig zelfstandig naamwoord volgen: ‘Mijn ouders hebben geen computer’, ‘Deze winkel verkoopt geen computers.’

De keuze voor enkelvoud of meervoud is niet aan regels gebonden, maar heeft vooral te maken met verwachtingspatronen. Als je ervan uitgaat dat het gewoon is om één computer te hebben, of één auto, zul je eerder een enkelvoud gebruiken; woorden die in een bepaalde situatie normaal gesproken in het meervoud voorkomen - een winkel verkoopt meerdere computers, de meeste gezinnen hebben meer dan één kind - staan ook na geen vaak in het meervoud.

Min of meer hetzelfde verschil treedt op als in vergelijkbare zinnen het woord niet wordt gebruikt: ‘Een computer hebben mijn ouders niet’, ‘Computers verkoopt deze winkel niet’, ‘Kinderen heb ik niet’, ‘Een auto heb ik niet.’

Geleide( )wapens

? Is het geleide wapens of geleidewapens in een zin als ‘Vanaf deze schepen kunnen geleide( )wapens worden afgeschoten’?

! De schrijfwijze geleide wapens ligt het meest voor de hand. Er bestaan bijvoorbeeld ook ‘geleide raketten’ en ‘geleide projectielen’. Het is de vakterm voor projectielen waarvan de baan tijdens de vlucht geregeld kan worden.

Verwarrend genoeg is ook geleidewapen in de grote Van Dale (2005) opgenomen, als synoniem van geleid wapen. Weliswaar zijn er meer samenstellingen met geleide, zoals geleidehond en geleiderail (‘vangrail’), maar daarin betekent geleide zoveel als ‘leidend(e)’ of ‘begeleidend(e)’, terwijl geleide( )wapens wapens zijn die geleid wórden. Bovendien ligt in geleidehond en geleiderail de klemtoon op geleide, maar in de combinatie met raket(ten) en wapen(s) juist niet. Ook dat is een aanwijzing dat het geen samengestelde (aaneengeschreven) woordcombinatie is: de klemtoon ligt bij niet-samengestelde combinaties nooit op het eerste woord.

Als geleidewapen al geen fout is van Van Dale, dan is het toch op zijn minst een uitzondering. En vanwege de overeenkomst met termen als geleide raketten en geleide projectielen is geleide wapens het best te verdedigen.

Lidwoord bij tijdschriftnamen

? Het woord panorama is een het-woord. Waarom zeggen we dan toch ‘de Panorama’ als het over het tijdschrift gaat?

! Namen van tijdschriften zijn in de praktijk bijna altijd de-woorden, ook al is het kernwoord van de naam een het-woord: ‘Heb jij de nieuwe Panorama al gelezen?’, ‘Dat stond in de vorige Vrij Nederland’, ‘Waar ligt de Televizier nou weer?’ Hoe dat komt, is niet helemaal duidelijk. Het heeft er in elk

geval mee te maken dat de naam een opzichzelfstaand begrip is geworden en niet meer wordt geassocieerd met het woord dat eraan ten grondslag ligt.

Waarom is het ‘de’ en niet ‘het’ Panorama?

Overigens gaat dit niet voor alle tijdschriftnamen op. Als de kern van de naam een het-woord is dat een synoniem is van tijdschrift (zoals blad, weekblad of magazine), wordt vaak het gebruikt: ‘Heb jij het Technisch Weekblad van vorige week nog?’, ‘Dat las ik in het onvolprezen Filosofie Magazine.’ Ook kompas kan met enige goede wil als zo'n synoniem worden beschouwd; daarom komt ‘het nieuwe TrosKompas’ veel voor, naast ‘de nieuwe TrosKompas’.

Out of the box + denken

? Wat is de juiste schrijfwijze van de combinatie van out of the box en denken? En klopt het dat het in het Engels eigenlijk outside the box is?

! Als denken als werkwoord gebruikt is, wordt de combinatie in losse woorden geschreven: ‘We moeten out of the box denken’, ‘Zouden ze niet geleerd hebben out of the box te denken?’ Maar je kunt denken ook als zelfstandig naamwoord gebruiken, en dan komen er streepjes: ‘Bij onze nieuwe klant is het out-of-the-box-denken nog niet helemaal gemeengoed.’ Dat geldt ook voor andere combinaties met een zelfstandig naamwoord, zoals out-of-the-box-benadering en out-of-the-box-praktijk.

Het laatste streepje kan volgens de spellingregels ook achterwege blijven: out-of-the-boxdenken, out-of-the-boxbenadering, out-of-the-boxpraktijk, maar wie het duidelijker vindt om het streepje wel te schrijven, is daar volgens alle spellinggidsen vrij in.

In het Engels is het inderdaad thinking outside the box, maar in het Nederlands is out of the box geheel ingeburgerd geraakt. Die vorm is opgenomen in enkele Nederlandse naslagwerken, en outside the box niet. Out of the box betekent ‘buiten de geijkte denkkaders’, ‘anders dan gebruikelijk’.

Meer taaladvies?

Op onze website vindt u zo'n 1700 taalkwesties: www.onzetaal.nl/taaladvies. De Taaladviesdienst is telefonisch bereikbaar op 0900 - 345 45 85 (zie ook colofon).