Onze Taal. Jaargang 81

[p. 172]

Tom Borsten
Docent Nederlands Koning Willem II College
Bas Jongenelen
Docent Nederlands Fontys Lerarenopleiding Tilburg
‘Zij verbaasdt zich’
Middelbare scholieren spellen wél beter dan basisschoolleerlingen

Middelbare scholieren leggen het af tegen basisschoolleerlingen als het gaat om werkwoordspelling. Tot die conclusie kwam Jannemieke van de Gein anderhalf jaar geleden in een spraakmakend artikel in Onze Taal. Twee Tilburgse docenten deden nieuw onderzoek, en dat leidde tot heel andere inzichten.

Foto: Anda van Riet

In september 2010 schreef Jannemieke van de Gein in Onze Taal in haar artikel ‘Komd een kind van de basisschool’ dat de vaardigheid in het spellen van werkwoorden in het voortgezet onderwijs afneemt ten opzichte van het basisonderwijs. 77% van de teksten die door leerlingen uit groep 8 geschreven zijn, zijn geheel foutloos, terwijl dit bij slechts 40% van de eindexamenleerlingen havo en vwo het geval is.

Het waren cijfers die begrijpelijkerwijs nogal wat stof deden opwaaien. Veel media besteedden er diezelfde maand aandacht aan, maar ook daarna werd het onderzoek vaak aangehaald. Het vormde bijvoorbeeld een van de pijlers van een onderzoek van de Nederlandse Taalunie, getiteld ‘Ze kunnen niet meer spellen’, en ook onlangs speelde de discussie over het spelvaardigheidsonderwijs weer op nadat Van de Gein aan het woord was gekomen in Nrc.next. Er wordt dus behoorlijk wat belang gehecht aan dat onderzoek, maar hoe terecht is dat? Laten we eerst eens kijken hoe haar onderzoek van toen in elkaar zat.

■ Appels met peren

Van de Gein vergeleek de werkwoorden van leerlingen uit groep 8 van de basisschool met die van leerlingen uit de havo- en vwo-eindexamenklassen. De werkwoorden kwamen allemaal uit opstellen die ze zelf hadden geschreven, dus niet uit toetssituaties waarin vaak de ‘instinkers’ aan de orde komen. Was die keuze wel zo handig?

Voor de basisschoolleerlingen was duidelijk dat spelfouten in hun opstellen hun aangerekend zouden worden, maar was dat bij de middelbare scholieren ook het geval? En: hoe zit het met samengestelde zinnen? Leerlingen uit groep 8 gebruiken die waarschijnlijk veel minder en maken dan ook minder fouten als ‘Weet je wel wat dat allemaal inhoud?’ (moet natuurlijk zijn: ‘inhoudt’). Bovendien: leerlingen die zelf hun werkwoorden mogen bepalen, zullen misschien bepaalde vormen achterwege laten.

Door opstellen te onderzoeken vergelijk je kortom appels met peren. Een toets met werkwoorden die voor iedereen hetzelfde zijn, geeft volgens ons een veel betrouwbaarder beeld van de praktijk. In september en oktober 2011 hebben wij op vier scholen voor voortgezet onderwijs en vier scholen voor basisonderwijs (alle acht in Tilburg en omgeving) steeds dezelfde toets afgenomen: twintig zinnen met steeds een werkwoord waar de eindletter(s) van weggelaten is/zijn. De leerlingen hoeven slechts een d, t of dt in te vullen. Enkele voorbeelden:

- Ik heb gehoord dat jij naar school loop...
- Wor... je broer piloot? Dat is leuk.
- Tante Marianne verbaas... zich erover dat ik zo goed kan spellen.
- Kees ligt zo lang in de zon, dat hij helemaal verbran...
- Bianca verhuis... binnenkort naar een andere stad.

In totaal hebben we 2266 leerlingen getoetst. Gezamenlijk maakten zij 14.482 fouten, wat neerkomt op een gemiddelde van 6,3 fouten. Leerlingen uit groep 8 maken verreweg de meeste fouten (8,1 gemiddeld) en leerlingen uit 6-vwo de minste (2,3 fouten).

Groep 8 basisschool
	gemiddeld
groep 8	8,1

Voortgezet onderwijs
	gemiddeld
klas 1	7,8
klas 2	6,7
klas 3	7,5
4-vmbo	7,1
4-havo	6,2
5-havo	5,3
4-vwo	3,5
5-vwo	3,3
6-vwo	2,3

Het spellingniveau stijgt naarmate het schooltype hoger is, én naarmate de kinderen ouder zijn. Ook de leerlingen in 4-vmbo doen het beter dan die in de gemêleerde brugklassen. Zij hebben in die vier jaar op school duidelijk beter leren spellen. Onze resultaten spreken die van Jannemieke van de Gein dus volstrekt tegen.

[p. 173]

Naschrift Jannemieke van de Gein

Borsten en Jongenelen roeren een heikel punt aan: het criterium dat je hanteert om een uitspraak te doen over iemands spelvaardigheid. Hun criterium is de toetsscore, het mijne is de praktijk van het schrijven. ‘Appels met peren’, vinden zij, want ‘leerlingen die zelf hun werkwoorden mogen bepalen, zullen misschien bepaalde vormen achterwege laten’. Als hiermee wordt bedoeld dat scholieren in eigen werk weinig ‘instinkers’ produceren, hebben ze gelijk. De talige werkelijkheid grossiert niet in ‘instinkers’, maar een toets kan niet zonder en is daardoor moeilijker. Alleen, hoe ‘makkelijk’ het schrijven van een tekst zonder werkwoordfouten in vergelijking ook is, havisten en vwo'ers slagen er toch echt minder goed in dan achtstegroepers.

De suggestie dat dat de schuld is van samengestelde zinnen, is niet meer dan dat: een suggestie. Empirische ondersteuning ontbreekt, en in mijn data vind ik die ook niet.

Verder menen Borsten en Jongenelen dat het oneerlijk is om de prestaties van achtstegroepers te vergelijken met die van eindexamenkandidaten, omdat de eersten wél wisten dat ze op de werkwoorden afgerekend zouden worden, en de laatsten misschien niet. Mag ik hieruit opmaken dat zij de zwakke prestaties van de eindexamenkandidaten vergoelijken? Hoe dat ook zij, de examinandi wisten het wél. Het eindcijfer voor het schoolexamen schrijfvaardigheid is een gewogen gemiddelde van een cijfer voor ‘inhoud’ en een cijfer voor ‘taal’. En dat meegewogen taalcijfer werd 48 procent van de eindexamenkandidaten noodlottig.

Rest de vraag hoe het mogelijk is dat leerlingen die op toetsen goed scoren, het er in de praktijk van het schrijven slechter vanaf brengen dan achtstegroepertjes. Veelzeggend in deze context lijkt mij het feit dat het kennelijk nodig is om zelfs eindexamenkandidaten erop te wijzen dat werkwoordspelling ‘meetelt’. In het basisonderwijs hoeft dat niet. Daar weten de zevende- en achtstegroepers dat de werkwoorden meetellen, altijd, met als gevolg dat ze doorlopend oefenen met het in praktijk brengen van het geleerde. Zo niet, begrijp ik, in het voortgezet onderwijs. Daar tellen de werkwoorden ook weleens níét mee. Geen doorlopende praktijkoefening dus. Zit 'm misschien daar de kneep?