Onze Taal. Jaargang 81

[p. 170]

Bevestigen noch ontkennen
Wat betekent het écht?
Riemer Reinsma

Als de directeur van een groot bedrijf een bepaalde overname kan ‘bevestigen noch ontkennen’ weten we genoeg: die overname komt er. Of ligt het toch genuanceerder? Riemer Reinsma vroeg het zich af, en schakelde daarbij de hulp in van de lezers van Onze Taal.

De zanger van de Finse band Lordi is ooit zonder masker afgebeeld; hij wilde ‘bevestigen noch ontkennen’ dat het om hem ging.
Foto: Wikimedia Commons

Al jaren is het een beroemd mysterie: bestaat er in Moskou een geheime metrolijn die het Kremlin verbindt met de kantoren van de veiligheidsdienst, en met een bunkercomplex? De ondergrondse verbinding, Metro-2 geheten, zou onder de codenaam D-6 zijn aangelegd tijdens het bewind van Stalin. Het belangrijkste doel: als er een nucleaire oorlog uitbrak, konden de Sovjetleiders naar een goede schuilplaats uitwijken. Maar het bestaan van Metro-2 is nooit bewezen. En je zou dus zeggen dat niets de Moskouse autoriteiten belet om het bestaan ervan te ontkennen. Toch gebeurt dat niet: Moskou ‘bevestigt noch ontkent’ het bestaan van Metro-2. Het ontwijkende antwoord van de autoriteiten wordt, ook door serieuze beoordelaars, gezien als een aanwijzing dat Metro-2 weleens echt zou kunnen bestaan.

■ Merkwaardige kreet

De ietwat plechtstatige uitdrukking bevestigen noch ontkennen, die ook in veel landen om ons heen bestaat, wordt veel gebruikt als personen of instanties op een bericht of een gerucht reageren waarover zij eigenlijk het liefst hun mond zouden houden. Op het eerste gezicht een hoogst merkwaardige kreet. Want waarom zou iemand, als een bewering op waarheid berust, dat niet ronduit bevestigen? En omgekeerd. Ik kreeg dan ook steeds meer het vermoeden dat bevestigen noch ontkennen er altíj́d op neerkomt dat de spreker het gerucht daarmee eigenlijk bevestigt. Om meer zekerheid te krijgen begon ik een verzameling aan te leggen van gevallen waarin iemand een gerucht ‘bevestigt noch ontkent’.

Ook kwam er een oproep in het januarinummer van Onze Taal, waarop zo'n twintig lezers reageerden. Dat zijn er niet heel veel, maar de meesten van hen kwamen met nuttige aanvullingen. In de oproep stond overigens als ‘spelregel’ vermeld dat het moest gaan om gevallen waarin degene die ‘bevestigt noch ontkent’ geacht mocht worden het antwoord op de hem gestelde vraag te kennen. Daarbij had ik het voorbeeld vermeld van Sarah Palin, die de vraag of zij zich kandidaat ging stellen voor het presidentschap ‘bevestigde noch ontkende’. Want, zo stond in het januarinummer: ‘Het is onwaarschijnlijk dat Palin niet op de hoogte was van haar eigen toekomstplannen.’ Achteraf betwijfel ik echter of Palin een goed voorbeeld was. Het is immers best mogelijk dat zij op dat moment nog geen beslissing had genomen. En dat haar antwoord dus misschien eigenlijk neerkwam op: ‘Ik weet het nog niet’.

■ Olympische ringen

Hoe weet je dan zeker dat de spreker wel degelijk op de hoogte was toen hij zijn uitspraak deed? Dat blijkt vaak uit de gebeurtenissen die er later op zijn gevolgd. Anna Spek mailde mij een anekdote uit haar middelbareschooltijd die dat aardig illustreert.

De sector-directeur werd verliefd op onze docente Culturele Kunstzinnige Vorming. Tenminste, dat dachten de vijfde- en zesdeklassers te signaleren. Voor leerlingen is dit natuurlijk een ontzettend interessante gebeurtenis. Iedereen staat er met z'n neus bovenop en probeert iets meer te ontdekken. Toen er een bijdehand persoon opstond om het gewoon eens op de man af te vragen aan onze sectordirecteur, antwoordde de man met een strak gezicht: ‘Ik kan dit bevestigen noch ontkennen.’ Een jaar later werd hun trouwdatum bekend.

Ook na de oproep vormen de inzendingen waarin bevestigen noch ontkennen een indirecte bevestiging inhield een overgrote meerderheid in mijn verzameling. Toch zijn er uitzonderingen. Op een website met gerechtelijke uitspra-

[p. 171]

ken tikte inzender Erwin Hijmans de zoekwoorden bevestigen noch ontkennen in, en hij kreeg 23 treffers. Slechts twee daarvan bleken zaken te zijn die uiteindelijk bevestigd werden. De overige 21 werden, zoals Hijmans het noemt, ‘letterlijk gebruikt zonder bijbedoeling’. Oftewel, vrij vertaald: ‘Ik weet het niet.’

En neem de studentengrap die een Friese oudejaarsvereniging eind 2011 uithaalde: studenten ontvreemdden de olympische ringen van het Olympisch Stadion in Amsterdam. Op 25 december 2011 berichtte Het Parool op internet dat het ging om een stunt van ‘een stel Friezen’. Om erachter te komen wie de daders waren, had de krant aan de voorzitter van de Friese oudejaarsvereniging Frijsteat Folgeren gevraagd of het zíj́n club was die achter de diefstal zat. De jongeman in kwestie ‘bevestigde noch ontkende’. Maar het kwam neer op een ontkenning, want... op 6 januari 2012 wist Het Parool te melden wie de werkelijke daders waren - namelijk de Friese oudejaarsvereniging De Geitefok.

■ Top gear

De voorzitter van Frijsteat Folgeren, die de uitdrukking dus gebruikte terwijl hij het gerucht gerust had kunnen ontkennen, hoefde kennelijk niet zo nodig zijn onschuld te bewijzen. Anders gezegd: blijkbaar was hij bereid de suggestie van schuld te wekken om op die manier het mysterie in stand te houden. En daarmee hebben we direct een van de redenen te pakken om de uitdrukking in kwestie te gebruiken: mystificatie. Zo ook in Top Gear, het populaire BBC-programma waarin auto's worden getest door een vaste maar anonieme coureur, bijgenaamd The Stig. Het programma dankt zijn beroemdheid vooral aan die mysterieuze bestuurder, wiens naam in geen geval bekend mag worden. In 2010 liep het mis: in zijn autobiografie onthulde Ben Collins dat hij The Stig was. De BBC ‘bevestigde noch ontkende’. Dat dit neerkwam op een bevestiging blijkt mede uit het vervolg van de geschiedenis: de omroep spande een proces aan tegen de coureur. Niet alleen verloor de BBC die rechtszaak, ook verdween de spanning toen het raadselachtige personage echt een gezicht kreeg.

De behoefte om een mysterie in stand te houden moet ook gespeeld hebben in het mediarelletje rond ‘Mr. Lordi’, de zanger (en oprichter) van de Finse band Lordi, die in 2006 het Eurovisiesongfestival won. Deze heavymetalband werd bekend doordat de leden lugubere maskers dragen, en door hun griezelige outfit. In 2006 had een Fins blad een foto gepubliceerd waarop de zanger ‘in burger’ te zien was: het bleek te gaan om Tomi Putaansuu. De zanger wilde dit ‘bevestigen noch ontkennen’, maar moest wél even kwijt dat hij de actie van de fotograaf zag als een ‘een poging om het “monsterimago” te vernietigen waaraan hij tien jaar gewerkt had’.

Vaak ook wordt de uitdrukking gebruikt uit diplomatieke overwegingen. Je wilt niet het achterste van je tong laten zien om betrokkenen te vriend te houden, of je wilt andere mensen eerst inlichten voordat je een bepaald gerucht bevestigt. Neem nu de hoofdredacteur van het AD. Toen hem in 2011 gevraagd werd of zijn krant inderdaad zou gaan verhuizen naar een andere plek in Rotterdam, kon hij het bericht ‘bevestigen noch ontkennen’ (iets waaraan hij ongelukkigerwijs toevoegde: ‘Ik ga morgen eerst de redactie informeren’, wat de indruk versterkte dat het gerucht klopte, en dat bleek uiteindelijk ook het geval te zijn).

Een van de redenen om de uitdrukking te gebruiken: mystificatie.

■ Zwarte lijst

Frank Wassenaar, woordvoerder van een ministerie, heeft de uitdrukking al twintig jaar op de zwarte lijst staan. Onlangs schreef hij in een instructietekst voor beginnende voorlichters: ‘Tegenwoordig betekent het gewoon een bevestiging.’ In plaats van te ‘bevestigen noch ontkennen’ kun je, aldus Wassenaar, beter andere bewoordingen gebruiken, zoals ‘geen enkel commentaar’. Maar men kan zich afvragen of het probleem daarmee niet verplaatst wordt. Is het niet een andere manier om iets te ‘bevestigen noch ontkennen’?

Als je een gerucht écht de wereld uit wilt helpen, bijvoorbeeld omdat het niet klopt of omdat je zelf niet weet hoe het zit, zeg dat dan gewoon. Alleen zo maak je in één klap een einde aan alle speculaties.

Iedereen die anekdotes stuurde, of anderszins meewerkte aan dit artikel: heel hartelijk bedankt!