Van ffff tot zzzz
Nog meer medeklinkerwoorden
Berthold van Maris
Er zijn drie medeklinkers die elk zelfstandig een woord kunnen vormen, schreef Berthold van Maris in het aprilnummer van Onze Taal: de f, de m en de t. Nee hoor, schreven diverse lezers, het zijn er meer.
In het aprilnummer van Onze Taal ging ik op zoek naar Nederlandse woorden die uit louter één medeklinker bestaan, en ik vond er drie: hm (bestaat, ondanks de schrijfwijze, alleen uit de m-klank), het afkeurende klikje met de tong dat als een t klinkt en het onder Vlamingen vrij gebruikelijke fff (een lang aangehouden f), dat ongeveer hetzelfde betekent als een nonchalant schouderophalen.
Vervolgens kwamen er enkele ingezonden brieven binnen, waarin nog meer van die eenmedeklinkerwoorden gesignaleerd werden. Want de tienduizenden lezers van Onze Taal hebben met zijn allen natuurlijk meer fantasie dan deze individuele auteur.
Mark Omvlee schrijft dat sss! een veelvoorkomende variant is van ssst!: ‘Een verwijtende sisklank in een duistere bioscoop richting kletsende bezoekers wordt uit opgebouwde irritatie nooit keurig afgesloten met een t. Dat is schrijftaal. Ssst is in werkelijkheid toch meestal sss!!!’ Een andere lezer schrijft: ‘Het woord s! is een kortere en scherpere variant van st!’
Twee lezers schrijven dat hm (alleen een m, kort of lang aangehouden) soms wordt uitgesproken als ‘hn’ (alleen een n, kort of lang aangehouden). Dit hn zou vaak afwijzend zijn: ‘Wat bedoel je?’, ‘Nou...’, ‘Nee.’ En net als hm kun je het op veel verschillende manieren uitspreken: ‘Hn?’, ‘Hn...’ ‘Hn!’ Frits David Zeiler denkt dat hn ook voorkomt ‘als een bevestigend tussenwerpsel (“ja”) in gesprekken waarin de ander grotendeels het woord voert’.
Zeiler schrijft verder dat er ook een woordje p! is, ‘uitgesproken met naar binnen gekeerde, stijf op elkaar gehouden lippen, dat gebruikt wordt om aarzeling, twijfel of scepsis uit te drukken.’ Ook Mark Omvlee heeft het over zo'n p; hij denkt dat het een variant is van het veel bekendere pfff en schrijft: ‘Bij een neerbuigend pfff wordt de p zeer bewust gevolgd door een stroom van lucht, met de mond in de f-stand. Maar wat als de verbazing zó groot is dat een ongecontroleerde reactie ontstaat? Dan is er na de mondstand van de p geen nieuwe mondstand. Er volgt hooguit valse lucht.’ Hij illustreert dit met het volgende dialoogje:
| - | Moeder heeft er de halve Kerst om moeten huilen. |
| - | P! En dat is mijn schuld?! |
Als je dit voorbeeld bekijkt, zou p ook heel goed te maken kunnen hebben met puh.
Hans Hogendoorn miste in mijn artikel de g. ‘Ook weer een klank vol ergernis’, schrijft hij, en hij geeft er maar liefst drie voorbeelden bij:
| - | Gggg, dat je die kunt vergeten. |
| - | Ggg, dat die mensen niet beter met hun huisdier omgaan. |
| - | Ggg, moet ik weer terug naar huis. |
Bij navraag laat Hogendoorn weten dat hij deze ggg als een harde g uitspreekt. Het zou mij trouwens niet verbazen als g ook gebruikt wordt als een verkorte vorm van getver.
Ruud van der Helm schrijft dat ik in mijn artikel ‘een hele categorie’ over het hoofd zie: de klanknabootsingen van (dieren)geluiden. Het geluid van de slang bijvoorbeeld: ‘Sss.’ ‘Helaas heeft ook deze categorie het woordenboek doorgaans niet gehaald’, schrijft Van der Helm. Of deze slangen-sss buiten de kinderboekjes, kinderliedjes en kinderspelletjes ook een, laten we zeggen, meer volwassen bestaan leidt, is iets waar ik niet zeker van ben.
In de ingezonden brieven worden nog twee andere klanknabootsende eenmedeklinkerwoorden geopperd: rrr en zzz. Die laatste zou een zoemtoon kunnen zijn, van een insect of een apparaat - al is bzzz gebruikelijker. Rrr zou het geluid van een spinnende kat zijn - al is prrr daar veel gebruikelijker. Volgens Mark Omvlee wordt rrr ook wel gebruikt om te suggereren dat iemand een tijger of tijgerin in bed is (ook een soort krols katje dus). “Stel je bijvoorbeeld twee gezellig koffiedrinkende dames voor, die elkanders seksleven even doornemen:
| - | Nee met Frits kan dat echt niet, maar als ik ooit met een andere man nog eens de kans krijg... |
| - | Rrrrr! |
Frits David Zeiler signaleert nog een ander r! of rrr! Dat zou een verkorting zijn van rrt!: het snel wegrennen of opvliegen van dieren:
| - | Rrr, daar vloog een fazant op! |
| - | Rrrt!, daar schoot een eekhoorn de boom in! |
Zeiler schrijft: ‘Ik heb het gevoel dat r! alleen gebruikt wordt bij een korte ritsel van kleine diertjes, zoals een veldmuisje.’
Met dank aan iedereen die reageerde.
Auteursrechtelijk beschermd