Onze Taal. Jaargang 81

[p. 106]

Redactie Onze Taal
Tamtam

Veel media-aandacht voor fiets

Eind februari was plotseling de herkomst van het woord fiets veelvuldig in het nieuws. Al decennialang wordt daarover gespeculeerd, en twee Gentse hoogleraren hadden nu eindelijk de definitieve verklaring gevonden: fiets zou de verbastering zijn van het Duitse Vice-Pferd of Vize-Pferd, en dus eigenlijk iets als ‘plaatsvervangend paard’ betekenen. De media (tot Pauw & Witteman aan toe) berichtten er gretig over.

Dialectoloog Jan Stroop verdiepte zich vervolgens nog eens in de theorie en concludeerde op Neder-L - een weblog voor neerlandici - dat ‘de etymologie op geen enkele manier aannemelijk wordt gemaakt’ en noemde het een ‘uitglijder’ dat het Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde het artikel van de Gentenaren heeft gepubliceerd. Ook taalhistoricus Ewoud Sanders - die ooit eens een boek heeft gewijd aan het woord fiets - stond in NRC Handelsblad stil bij de kwestie en concludeert dat ‘we voorlopig dus terug bij af zijn: de herkomst van het woord fiets is niet met zekerheid bekend’.

Verzameling geschreven kindertaal op komst

Er komt een databank met schrijftaal van Nederlandse basisschoolkinderen. De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) heeft hiervoor een subsidie verleend aan Nijmeegse taalwetenschappers.

Drie jaar lang zullen 6300 basisschoolleerlingen uit heel Nederland enkele malen per jaar een extra dictee, opstel of oefening maken. Alle woorden die de kinderen zo schrijven - de onderzoekers denken aan zo'n twaalf miljoen in totaal - krijgen labels met informatie over lengte, aantal lettergrepen, verwantschap met andere woorden, etc., en gaan vervolgens in een grote database, die beschikbaar komt voor onderzoekers.

Naast dit project - waarbij gekeken wordt naar hoe kinderen op de basisschool schríj́ven - waren de Nijmeegse wetenschappers eerder al begonnen aan een verzameling van teksten die de kinderen zoal te lézen krijgen (zie ook ‘Tamtam’ in het juninummer van 2010).

Orthopedagoge Agnes Tellings, een van de onderzoekers, is opgetogen: ‘Als je informatie hebt over wat kinderen aan woorden en woordkennis aangeboden krijgen in lesmethoden en je weet welke woorden en woordconstructies ze gebruiken in de teksten die ze zelf schrijven, dan kun je daaruit ook veel afleiden over de gebruikte lesmethoden. De twee projecten samen leveren optimaal vergelijkingsmateriaal voor het taalonderwijs.’

Jongeren: moeite met schrijven

Opeens was het een brandende kwestie op internetfora en Twitter: scholieren en studenten die klagen over de pijn en moeite die het kost om met de hand te schrijven.

Doordat jongeren vooral met computers en telefoons en dergelijke werken, krijgen ze bij het schrijven met de pen tijdens proefwerken en tentamens last van kramp in hun handen en armen. ‘Vergelijk het met schaatsen. Daar krijg je ook spierpijn van als je het lang niet hebt gedaan’, aldus de Groningse handschriftenexpert prof. dr. Lambert Schomaker.

Ook de kwaliteit van het handschrift gaat volgens Schomaker achteruit: ‘We hebben testjes gedaan waarbij studenten elkaars handschrift moesten ontcijferen. Slechts 50 tot 60 procent van de woorden was leesbaar. Schrijven is iets geworden wat je voor jezelf doet.’

‘Taaleis voor bijstand onhaalbaar’

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft kritiek op het plan om de beheersing van de Nederlandse taal tot voorwaarde te maken voor het krijgen van een bijstandsuitkering. Een wetsvoorstel hiertoe werd in 2010 ingediend door VVD-Kamerlid (en tegenwoordig fractieleider) Stef Blok en wordt momenteel verdedigd door zijn partijgenoot Cora van Nieuwenhuizen.

Volgens de VNG is het plan niet uitvoerbaar en in strijd met het gelijkheidsbeginsel, omdat gemeenten in dit soort zaken geen onderscheid mogen maken tussen mensen die wél en mensen die geen Nederlands spreken. De VNG wijst hierbij ook op uitspraken van de Raad van State, die al in 2010 heeft bepaald dat zo'n voorwaarde juridisch onmogelijk is. Bovendien acht de raad de kans klein dat iemand zonder uitkering de taal gaat leren.

En verder:

Op de bon Vlaamse scholen in de buurt van Brussel hebben hun eigen manier gevonden om het oprukkende Frans in te dammen: de ‘taalbon’. Kinderen die op het schoolplein Frans spreken, krijgen zo'n bon; hebben ze er drie, dan moeten ze na schooltijd extra taalles volgen.

Aanpak taalachterstand Het kabinet trekt de komende jaren vele tientallen miljoenen uit om taalachterstanden bij peuters weg te werken. Het geld wordt verdeeld over de 37 grootste gemeenten.

Lofprijs De stichting Nederlands heeft de Lofprijs der Nederlandse taal toegekend aan Herman Finkers, omdat hij zich vorig jaar fel uitsprak tegen de gemakzucht waarmee Nederlanders Engelse woorden gebruiken. In november ontving Finkers ook al de Groenman-taalprijs van de Stichting LOUT (Let Op Uw Taal) vanwege zijn goede en creatieve gebruik van het Nederlands. De tegenhanger van de Lofprijs, de Sofprijs, ging naar het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

Martinus Nijhoff Prijs Op 25 februari ontving Frans Denissen de Martinus Nijhoff Prijs, een jaarlijkse onderscheiding voor literair vertalers, voor zijn vertalingen van Italiaanse literatuur in het Nederlands. Dat gebeurde tijdens een door het Prins Bernhard Cultuurfonds georganiseerde vertaalmanifestatie.

Populariseringsprijs De Dialectatlas van het Nederlands van Nicoline van der Sijs heeft de LOT-Populariseringsprijs 2011 gewonnen. De prijs wordt jaarlijks uitgereikt ‘ter stimulering van het vervaardigen van populair-wetenschappelijke bijdragen over een taalwetenschappelijk onderwerp’. De jaargangen 2010 en 2011 van Onze Taal waren ook genomineerd.

Meer informatie: www.onzetaal.nl/tamtam.