Onze Taal. Jaargang 81

[p. 107]

Frank Jansen
Hom of kuit
Moeten sprekers afleren ‘eh’ te zeggen?

Er zijn taalkwesties waarover heel verschillend kan worden gedacht. Taalkundige Frank Jansen behandelt iedere maand zo'n kwestie, en nodigt iedereen uit te reageren.

Sommige sprekers doorspekken hun bijdrage met eh's. Daar is ook wel wat voor te zeggen, blijkt uit onderzoek. Maar veel mensen ergeren zich eraan. Moeten ‘eh’-zeggers dan toch maar naar spraaktherapie om wat vloeiender te leren spreken?

Voorstander

Neem minister Opstelten, ooit een populaire burgemeester en nu een steunpilaar van het kabinet. Maar je wordt gek van zijn eh's en andere aarzelingen in zelfs de eenvoudigste antwoorden: ‘Eh... dat eh... is eh... dat is juist.’ Je gaat erop letten. Sommige mensen tellen zelfs het aantal eh's van sprekers in bijvoorbeeld radioprogramma's. Zeker díé luisteraars zullen afgeleid zijn van wat de spreker te vertellen had.

‘Eh’-zeggers riskeren verder dat de luisteraars op basis van die eh's ook hun andere vaardigheden en kundigheden te laag inschatten. Als je niet eens een zin van drie woorden in één keer uit je mond kunt krijgen, wat kun je dan eigenlijk wel?

Eigenlijk klinkt eh ook buitengewoon onesthetisch. We denken wel dat koeien ‘boe’ loeien, maar eigenlijk produceren ze net zo'n eh-klank.

Los van al deze argumenten moet je eh's vermijden omdat ze de vaart uit de communicatie halen. De legendarische nieuwslezer Philip Bloemendal was er trots op nimmer een eh in een uitzending te hebben hoeven gebruiken - en terecht.

Tegenstander

Natuurlijk, sommige sprekers overdrijven inderdaad een beetje, maar eh is een waardevol woordje. Allereerst voor een spreker. Als die aan de ene kant nog niet precies weet hoe hij verder moet maar aan de andere kant zich het woord niet wil laten ontnemen, heeft hij veel aan eh.

Eh komt ook goed van pas als de spreker even niet op een woord kan komen, maar wel duidelijk wil maken dat hij druk bezig is om het uit zijn geheugen op te diepen. Ook de hoorder heeft baat bij een welgeplaatst eh, zo blijkt telkens weer uit onderzoek. Die hoorder vat een eh vlak voor een inhoudswoord op als een signaal dat hij extra moet opletten, en hij onthoudt het woord dat uiteindelijk komt dan ook beter.

Eh blijkt daarnaast handig om bij een dubbelzinnige zin de hoorder op het spoor van de gewenste betekenis te zetten. Denk bijvoorbeeld aan ‘Hij zei eh... zijn zoon te vertrekken’ tegenover ‘Hij zei zijn zoon eh... te vertrekken.’ In de eerste zin ligt de nadruk op zijn zoon, in de tweede op te vertrekken.

Bedenk verder dat eh nuttig is vlak voordat je iets gaat zeggen wat onaangenaam is voor je gehoor, zoals in: ‘Uw reservering is eh... helaas komen te vervallen.’ De luisteraar zal dan denken dat je erg met dit slechte nieuws in je maag zit.

Ivo Opstelten: notoir ‘eh’-zegger.

Ten slotte: eh haalt de vaart uit je betoog - en daar is niets tegen en veel voor, als je het daardoor beter begrijpt.

Wat vindt u ervan? Moeten sprekers afleren ‘eh’ te zeggen?

Geef voor 24 april uw mening op onze website: www.onzetaal.nl/homofkuit. Of stuur een briefkaart met ‘Sprekers moeten afleren “eh” te zeggen’ of ‘Sprekers hoeven niet af te leren “eh” te zeggen’ naar de redactie van Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag. In de volgende aflevering de uitslag.

Uitslag vorige stemming

De Belgische schrijver Geert van Istendael hield in november op het Onze Taal-congres een klemmend pleidooi voor serieus onderwijs in de standaardtaal. De vraag van vorige maand was: heeft hij gelijk en vindt u het ook nog altijd de moeite waard om je in te spannen voor het algemeen Nederlands? Ja, antwoordden 111 inzenders; zij vormen met 92% de overgrote meerderheid. Een van hen voegde eraan toe dat hij graag ziet dat het Genootschap Onze Taal zich in een officieel bericht achter Van Istendaels streven schaart. Maar er zijn ook 9 tegenstanders (8%). Zij wijzen op het willekeurige karakter van veel taalregels, en zijn er beducht voor om zoiets vloeiends als taal en uitspraak te normeren.