Onze Taal. Jaargang 81

[p. 90]

Jan Erik Grezel
‘Wij moeten weten van de taal’
Inburgering [2]: inburgeringsexamen in Nederland

Buitenlanders die zich in Nederland willen vestigen, moeten eerst in het land van herkomst een ‘basisexamen inburgering’ afleggen. Daarover schreef Jan Erik Grezel in het decembernummer van Onze Taal. Als een migrant die eerste horde heeft genomen, volgt er in Nederland een verplicht ‘inburgeringstraject’. Wat houdt dat in? Hoe ziet het afsluitende inburgeringsexamen eruit?

Inburgering in Beilen. Karin Koijck geeft les aan buitenlanders die zich voorbereiden op het inburgeringsexamen.
Foto: Jeroen van Kooten

Half november stond hij een week lang in de schijnwerpers: schrijver Rodaan Al Galidi. Niet vanwege zijn recente roman De autist en de postduif, die zojuist bekroond was met de Europese Unie Prijs voor de letteren. Nee, de Irakees Rodaan, die sinds 1998 in Nederland woont en inmiddels een dozijn Nederlandstalige boeken op zijn naam heeft staan, was gezakt voor het inburgeringsexamen.

In een reportage van EenVandaag gaf Rodaan een voorbeeld van een vraag die hij op het examen moest beantwoorden: ‘Wanneer wordt een vrouw weer ongesteld na een miskraam?’ Ook legde hij uit hoe hij zijn eigen inburgering inhoud had gegeven. ‘Ik heb twee keer voor Zwarte Piet gespeeld. Schminken was niet nodig. Ik heb verf van de natuur gekregen.’ Vrijwel alle media deelden in de publieke verontwaardiging over een examen waar zo'n voorbeeldige inburgeraar niet voor slaagt.

Maar was alle opwinding wel terecht? De feiten: de kandidaat had de ‘korte vrijstellingstoets’ gedaan, een beknopt examen voor mensen die naar hun eigen idee al goed thuis zijn in de Nederlandse taal en cultuur. Hij had zich niet echt voorbereid, de toets zou voor hem immers een formaliteit zijn. Tijdens het examen kwam hij in tijdnood. Merkwaardig, want de drie kwartier die je krijgt voor het beantwoorden van dertig vragen is ruim voldoende als je het Nederlands redelijk beheerst. Zijn score was nét niet genoeg: 70 procent goed; de norm om te slagen voor de toets is 74 procent. Als hij had geweten waar de letters hbo en cao voor staan, was er geen heibel geweest.

Navraag bij het verantwoordelijke ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties leert bovendien dat Rodaan een verkeerde voorstelling van zaken gaf. ‘We hebben het examen van deze kandidaat laten onderzoeken. De vraag over de eerste menstruatie na een miskraam kwam beslist niet in de toets voor’, aldus het ministerie. ‘Zulke kennisvragen worden niet gesteld.’ Maar het kwaad was al geschied. Het inburgeringsexamen kreeg een slechte pers.

■ Gemêleerd

‘Er zijn soms wat vreemde vragen bij, maar over het algemeen is de examenuitslag een goede afspiegeling van wat een inburgeraar weet en kan’, zegt docente Karin Koijck. Voor het ROC Drenthe College geeft zij les aan een gemêleerde groep van vijftien buitenlanders die zich drie dagdelen per week in een wijkcentrumzaaltje in Beilen voorbereiden op het inburgeringsexamen. Dat examen is verplicht voor buitenlanders die zich voor bepaalde of onbepaalde tijd in Nederland hebben gevestigd - in de meeste gevallen wegens gezinshereniging of na een positief resultaat van een asielprocedure. Ook wie genaturaliseerd wil worden, moet een proeve van Nederlands burgerschap afleggen door

[p. 91]

middel van het examen. Dat kan op zes toetslocaties in Amsterdam, Rotterdam, Nijmegen, Rijswijk, Eindhoven en Zwolle.

Ana uit Portugal is in deze groep de enige die geen examen hoeft te doen. Voor mensen uit EU-lidstaten geldt de verplichte inburgering niet, en evenmin voor ‘westerse’ allochtonen als Noren en Zwitsers die permanent in Nederland komen wonen. Turken zijn sinds kort ook vrijgesteld van inburgering na een uitspraak van de Europese Raad. Zij worden gelijkgesteld aan inwoners van Europa.

Het inburgeringsexamen wordt georganiseerd door de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Het bestaat uit vier uitgebreide onderdelen (zie ook het kader op de volgende bladzijde), maar de kern is: laten zien dat je je goed kunt redden in het Nederlands én in allerlei praktische situaties waarin je als migrant in Nederland terechtkomt. Nederlands staat centraal. Of, zoals de overheid het op haar inburgeringswebsite zegt: ‘De Nederlandse taal verbindt ons allemaal.’ Het examen toetst de kennis en vaardigheden onder andere via vragen over filmpjes en geluidsfragmenten. Daarnaast is er een belangrijk praktijkonderdeel waarbij de kandidaat met een examinator spreekt over bijvoorbeeld werk zoeken, een verhuizing regelen of overlastproblemen met de buren oplossen.

Het niveau van de cursisten in Beilen loopt sterk uiteen. Vrijwilligster Alexandra in 't Hout verricht onontbeerlijke hand-en-spandiensten. Ze helpt de broers Alexi en François uit Rwanda, die nog wel een tijdje les nodig hebben voordat ze het inburgeringsexamen kunnen doen. De Thaise Moei gaat het examen binnenkort afleggen. Moei heeft een jaar geleden in Bangkok met succes het basisexamen buitenland afgelegd na drie weken privéles van een Nederlander. ‘Maar het examen in Nederland is veel meer en moeilijker.’

De Congolese Pélagie ontpopt zich als de gangmaakster van de groep. Op mijn vraag aan de cursisten waarom ze in de schoolbanken zitten, verwoordt zij staccato het credo van de inburgering: ‘Wij moeten weten van Nederland, van de taal, van manieren, wat wij moeten doen in deze land.’

■ Woorsdspin

Het eerste half uurtje van de lesochtend is gewijd aan werkwoordvervoegingen. Daarna wordt het heel praktisch. Het ‘arbeidscontract’ komt aan de orde. De lerares schrijft dat woord in een wolkje midden op het bord. ‘We gaan een woordspin maken. Dat kennen jullie wel. Aan welke andere woorden denk je bij arbeidscontract?’ ‘Salaris’, reageert Pélagie meteen. ‘Hoeveel vakantie?’, vraagt Youssouf uit Somalië voorzichtig. ‘Opzegtermijn’, zegt Ali uit Afghanistan accentloos. ‘Reiskostenvergoeding’, roept Raphaël; hij komt uit de Dominicaanse Republiek. Het bord staat al snel vol met allerlei vragen en termen die van pas kunnen komen bij een sollicitatie.

Dan is het tijd voor een rollenspel. De cursisten moeten de woorden gaan gebruiken. In duo's wordt een dialoogje nagesproken met een letterlijke tekst uit de leergang KleurRijker, een van de vele methoden die er voor inburgeraars op de markt zijn. De daaropvolgende opdracht om los van de tekst een sollicitatiegesprek na te spelen, is voor de meesten nog wat te hoog gegrepen. Dat ligt vooral aan de ingewikkelde formulering in het lesboek. Karin belooft er de volgende keer op terug te komen.

‘Dit soort opdrachten bereidt de cursisten voor op het praktijkdeel van het examen’, vertelt ze in de pauze. Ze is zelf ook examinator. ‘In dat praktijkdeel moeten cursisten in een gesprek vertellen over hun “portfolio”. Dat is een dossier gevuld met verslagen van allerlei gespreksopdrachten die ze hebben uitgevoerd.’ Ze laat een voorbeeld zien uit het portfolio van Medo uit Irak, die al voor de andere onderdelen van het examen geslaagd is. ‘Kijk, dit is een verslag van een aangifte bij de politie over de diefstal van zijn fiets.’ Medo: ‘Is fantasie. Niet echt gestolen.’

Op het examen krijgt een cursist vragen over die aangifte, zoals: ‘Wat zeg je op het politiebureau als je aangifte van diefstal komt doen?’ Karin: ‘Sommige migranten zien het inburgeringstraject als een barrière. Zo'n opdracht helpt ze erdoorheen. Ze ervaren bijvoorbeeld dat de politie er niet alleen is om identiteitspapieren te controleren of bekeuringen uit te schrijven. Het is voor mij onbegrijpelijk dat dit onderdeel in de toekomst geschrapt wordt. Het vormt een belangrijke brug naar het dagelijks leven in

Nederland.’

■ De mist in

Medo blijkt al veertien jaar in Nederland te zijn, waarvan hij maar liefst tien jaar in asielzoekerscentra heeft doorgebracht, te midden van landgenoten. Zijn Nederlands is kernachtig, maar gammel. Momenteel heeft hij een baan als kok, in het weekend. Waarom moet hij nog een inburgeringsexamen doen? ‘Ik wil graag Nederlandse paspoort. Gemeente zegt: eerst examen, dan natoe...’ ‘Naturalisatie’, helpt Karin. Wie het Nederlanderschap ambieert, dient ingeburgerd te zijn. En de ultieme test daarvoor is het inburgeringsexamen.

Van het inburgeringsexamen is de Toets Gesproken Nederlands (TGN) een belangrijk onderdeel. Kandidaten moeten, net als bij het basisexamen buitenland (zie het decembernummer van Onze Taal), onder andere zinnen kunnen nazeggen zoals ‘Hij is flink verkouden’, of ‘Mijn zoontje moest hard huilen, omdat hij zijn knuffel kwijt was.’ De toets wordt in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties samengesteld door het expertisecentrum CINOP in Den Bosch. Die zinnetjes worden willekeurig gekozen uit een omvangrijke databank. Welke wetenschappelijke onderbouwing is er voor deze manier van toetsen?

‘Het correct nazeggen van zinnen geeft een goed beeld van taalvaardigheid’, zegt dr. Jo Fond Lam, algemeen

[p. 92]

projectleider inburgeringsexamens bij CINOP. ‘Er wordt vaak gezegd dat 75 procent van de toetsuitslag bepaald wordt door dit onderdeel. Op zichzelf klopt dat, maar het gaat echt niet om domweg nazeggen, het ligt veel genuanceerder. De computer beoordeelt ook zaken als vloeiendheid, uitspraak, zinsbouw en woordenschat. Voor het goed kunnen nazeggen van wat je hoort, moet je behoorlijk taalvaardig zijn. Daarom is deze manier van toetsing heel functioneel.’ Inburgeraars noemen de toets moeilijk. Het gaat zo snel, hoor je vaak. Jo Fond Lam: ‘Het is helemaal niet erg als ze bij wat zinnetjes de mist in gaan. Er zit een grote spreiding in moeilijkheidsgraad. Toetstechnisch maakt dat de beoordeling meer solide.’

■ Nieuwe inburgeringstoets

Op korte termijn komt minister Leers van Immigratie, Integratie en Asiel met een aangepaste Wet inburgering. Volgens een woordvoerster van het ministerie ligt de nadruk voortaan op de eigen verantwoordelijkheid van de inburgeraar. Op dit moment krijgen gemeenten nog geld van het Rijk om gratis cursussen aan te bieden. Binnenkort moeten de inburgeraars zelf betalen. Zullen de cursuszaaltjes dan niet leeglopen, zoals docenten vrezen? ‘Als je zelf de opleiding moet bekostigen, zul je langer volhouden’, aldus de woordvoerster van het ministerie. ‘Nu komt het voor dat mensen na een enthousiast begin afhaken, omdat zo'n cursus toch wat meer vraagt dan ze dachten. Cursisten zullen ook een betere afweging maken: ga ik zelfstudie doen, of moet ik toch lessen volgen? Het kan zijn dat mensen bij leesvaardigheid voor zelfstudie kiezen, maar spreek- en schrijfvaardigheid via een cursus willen trainen. Er zal meer zogeheten modulair opgezet onderwijs komen.’

Voorbeeldvraag uit het onderdeel ‘Kennis van de Nederlandse samenleving’. Mo wil Mehmet bellen vanuit de auto. Wat kan hij het beste doen?
Bron: www.inburgeren.nl

Ook verdwijnt volgens de nieuwe wet het praktijkgedeelte over het portfolio. Waarom eigenlijk? Dat is toch heel zinvol? Het ministerie: ‘In de afgelopen jaren is bij inburgeringscursussen de nadruk komen te liggen op die praktijk. Op zichzelf zijn die opdrachten zinnig, maar het effect is ook dat er steeds minder aan de eigenlijke taalverwerving, het NT2 (Nederlands als tweede taal), gedaan wordt. In veel cursussen gebruiken ze geen NT2-methode meer maar wel van alles voor het praktijkexamen. Dan leren cursisten wat ze in bepaalde situaties moeten doen, maar een behoorlijke Nederlandse zin kunnen sommigen niet produceren. In het nieuwe inburgeringsexamen worden de vier vaardigheden - lezen, schrijven, spreken en luisteren - getoetst. Hoe precies, dat is nog onduidelijk. Momenteel werken we aan de aanpassing van het examen. Het is de bedoeling dat het nieuwe examen er vanaf 2013 is.’

Een ander argument voor het afschaffen van het praktijkdeel is de vrijheid die cursisten moeten hebben om zelf hun ‘traject’ te kiezen. ‘Voor het maken van een portfolio heb je begeleiding van een docent nodig. De overheid is van mening dat een inburgeraar geheel zelfstandig aan de eisen van inburgering moet kunnen voldoen, dus eventueel zonder cursus en zonder docent.’ En daarmee zijn we terug bij de schrijver van De autist en de postduif. Hoe is het met Rodaan afgelopen? Heeft hij het examen inmiddels gehaald? Nee, nog niet, laat hij per e-mail weten. Hij heeft geen zin in een cursus en een uitgebreid examen. ‘Na negen jaar asielzoekerscentrum heb ik geen energie voor iets anders dan met rust schrijven.’ In het Nederlands, dat wel.

Via www.inburgeren.nl (een site van de overheid) kan men oefentoetsen voor het inburgeringsexamen maken. Daar vindt u ook allerlei praktische informatie over de toetsen.

Het inburgeringsexamen

Wie in Nederland komt wonen, moet inburgeren, zo staat in de Wet inburgering (2007). Ingeburgerd betekent in de praktijk: je hebt voldoende kennis van onze samenleving om hier te wonen en te werken, je spreekt voldoende Nederlands (op niveau A2, dat is de zogenoemde ‘sociale redzaamheid’) en je weet wat je in bepaalde situaties moet doen, zoals inschrijven bij de gemeente na een verhuizing.

Een migrant verwerft het predicaat ‘ingeburgerd’ door het inburgeringsexamen met goed gevolg af te leggen. Overigens is een alternatief het Staatsexamen NT2, waarbij het puur om lezen, schrijven, luisteren en spreken van het Nederlands gaat. Het inburgeringsexamen bestaat, vereenvoudigd voorgesteld, uit vier onderdelen die meer omvatten dan alleen de Nederlandse taal: ‘Kennis van de Nederlandse samenleving’ (KNS), ‘Toets gesproken Nederlands’ (TGN), ‘Elektronisch praktijkexamen’ (EPE) en ‘Portfolio’.

De eerste drie onderdelen worden centraal geëxamineerd in zes plaatsen in Nederland. Deze examens worden via de computer en de telefoon afgenomen. Het type vragen en opdrachten is heel divers. Een vraag bij de toets ‘Kennis van de Nederlandse samenleving’ kan bijvoorbeeld gaan over mobiel bellen tijdens het autorijden. Bij de ‘Toets gesproken Nederlands’ gaat het vooral om zinnen nazeggen, bijvoorbeeld ‘Spruitjes vind ik niet lekker’, ‘De eerste klap is een daalder waard’ en tegenstellingen geven, zoals ‘groeien’ tegenover ‘krimpen’, ‘speciaal’ tegenover ‘gewoon’. Bij het ‘Elektronisch praktijkexamen’ moet de kandidaat vragen beantwoorden over situaties als ‘aangifte doen van een geboorte’ of ‘lid worden van de bibliotheek’.

Het praktijkexamen over het ‘Portfolio’ is merendeels een mondeling examen dat door een examinator en een toezichthouder wordt afgenomen. De kandidaat krijgt vragen over allerlei praktijksituaties die hij of zij in werkelijkheid heeft geoefend, bijvoorbeeld een telefoonaansluiting regelen. In de naaste toekomst verdwijnt het praktijkexamen - tot verdriet van sommige docenten.