Onze Taal. Jaargang 81

[p. 87]

Taaladviesdienst
Vraag en antwoord

Men: welke verwijswoorden?

? Is men een mannelijk woord? Is het bijvoorbeeld ‘Men mag niet met zijn auto over de stoep rijden’, of kun je dan beter ‘de eigen auto’ of iets dergelijks zeggen?

! Bij men worden bij voorkeur mannelijke verwijswoorden gebruikt: ‘Men mag niet met zijn auto over de stoep rijden.’ Men is een zogeheten onbepaald voornaamwoord, net als bijvoorbeeld iedereen en elk. Zulke woorden hebben geen geslacht; er wordt meestal met het neutrale bezittelijk voornaamwoord zijn naar verwezen: ‘Iedereen moet zijn stoep schoonhouden’, ‘De wereld is een schouwtoneel, elk speelt zijn rol en krijgt zijn deel.’

Volgens de Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS, 1997) is eventueel haar mogelijk als duidelijk is dat er (alleen) naar vrouwelijke personen verwezen wordt. Bij iedereen en elk is dat nog wel voorstelbaar; de ANS geeft het voorbeeld ‘De dames waren erg opgewonden: iedereen wilde haar mening geven.’ Maar men is zó algemeen dat het eigenlijk altijd op mannen én vrouwen slaat.

In de praktijk wordt ook weleens gekozen voor de combinatie zijn/haar, maar in de meeste teksten is dat niet nodig. En de neutrale verwijzing de eigen is soms ook wel mogelijk, maar veel mensen vinden dat nogal onpersoonlijk en té nadrukkelijk.

Ons/onze uiterste best

? Is het ‘We zullen ons uiterste best doen’ of ‘We zullen onze uiterste best doen’?

! Het moet zijn: ‘We zullen ons uiterste best doen.’

Het woord best is een overtreffende trap. Als een overtreffende trap zelfstandig gebruikt wordt, is het een het-woord: het heetst van de dag, het ergst van alles en het diepst van mijn gedachten. (Vaak komt er een e achter: het heetste, het ergste, etc.) Voor een het-woord is niet onze juist, maar ons: het huis ons huis, het boek ons boek. Een bijvoeglijk naamwoord na een bezittelijk voornaamwoord krijgt echter wel een buigings-e: ons oude huis, ons nieuwe boek. Daarom is het ook ons uiterste best.

Ons/onze is het enige bezittelijke voornaamwoord waarvan twee vormen gebruikt worden, afhankelijk van het geslacht van het woord waar het bij hoort. Andere bezittelijke voornaamwoorden hebben maar één vorm; alleen in ouderwetse formules als mijne heren, Hare Majesteit en Zijne Doorluchtigheid komt de verbogen vorm nog voor.

De winkel waar/waarbij/waarvan

? Is ‘De winkel waar ik al jaren vaste klant ben, gaat dicht’ een goede zin, of moet er bijvoorbeeld waarbij of waarvan worden gebruikt?

! Zowel waar als waarbij als waarvan is bruikbaar.

Wie waarvan of waarbij gebruikt, sluit daarmee aan bij de formuleringen ‘Ik ben vaste klant van deze winkel’ en ‘Ik ben vaste klant bij deze winkel.’ De voorzetsels van en bij zijn hier namelijk allebei mogelijk.

Het woord waar kan hetzelfde betekenen als waarin, waarop of waarbij (meestal als verwijzing naar een plaats): ‘Het dorp waar [= waarin] ik geboren ben’, ‘Het plein waar [= waarop] ik jou ontmoette’, ‘De boom waar [= waarbij] hij op me wachtte.’ Vandaar dat ook ‘De winkel waar ik al jaren vaste klant ben’ een goede constructie is.

Vandien / van dien

? ‘Er wordt flink bezuinigd, met alle gevolgen vandien.’ Is vandien juist gespeld, of moet het van dien zijn?

! Van dien wordt als twee woorden geschreven: ‘Er wordt flink bezuinigd, met alle gevolgen van dien.’ De vorm van dien is een restant uit een oudere fase van het Nederlands waarin veel woorden na een voorzetsel (zoals van) verbogen werden; dien is een naamvalsvorm van het aanwijzend voornaamwoord die.

Er zijn ook combinaties met dien die wel één woord zijn, zoals bovendien, nadien en sindsdien. Dit zijn bijwoorden die als opzichzelfstaand zinsdeel kunnen fungeren: ‘Bovendien/Nadien/Sindsdien is ze vaak verhuisd.’ Van dien is niet op die manier te gebruiken; het komt vrijwel alleen voor in combinatie met gevolgen of bezwaren.

Doen/laten denken

? ‘Deze foto's laten mij aan mijn ouderlijk huis denken’ of ‘Deze foto's doen mij aan mijn ouderlijk huis denken’: is de ene zin beter dan de andere?

! Ja, ‘Deze foto's doen mij aan mijn ouderlijk huis denken’ zal voor de meeste mensen beduidend beter klinken dan ‘Deze foto's laten mij (...) denken.’

De woorden doen en laten zijn allebei te gebruiken in de betekenis ‘ervoor zorgen dat’, ‘veroorzaken’, ‘brengen tot’. Doen wordt vooral gebruikt als iets een direct en onvermijdelijk gevolg is van de oorzaak of veroorzaker: ‘De zon deed de temperatuur snel oplopen’ (ten gevolge van de zon liep de temperatuur snel op). Wat met laten wordt uitgedrukt, slaat doorgaans op een wat minder onvermijdelijk gevolg. Laten wordt vooral veel gebruikt bij interactie tussen personen, waarbij vaak sprake is van persoonlijke inbreng, van een bewuste handeling: ‘De docent liet mij het examen overdoen’, ‘De agent liet me stoppen.’ Of er wel of niet sprake is van bewust handelen is niet altijd duidelijk: met ‘Harry liet me wel weer schrikken, zeg’ kán bedoeld zijn dat Harry dat met opzet deed, maar ook dat het per ongeluk gebeurde.

Bij foto's die een bepaalde associatie oproepen, gaat het om een gevolg dat niet door personen is teweeggebracht, en dat min of meer onvermijdelijk is. Vandaar dat in de zin over de foto's doen beter is dan laten.

Sociale media is/zijn

? Is het ‘Sociale media is onmisbaar geworden’ of ‘Sociale media zijn onmisbaar geworden’?

! Juist is ‘Sociale media zijn onmisbaar geworden.’ Media is een meervoud, namelijk van medium (in de betekenis ‘communicatiemiddel’). Netwerksites zoals Twitter, Facebook en LinkedIn behoren tot de sociale media.

Naast sociale media wordt in het Nederlands vaak het Engelse social media gebruikt. Ook daarbij hoort een meervoudige persoonsvorm: ‘Social media zijn onmisbaar geworden.’

‘Is’ of ‘zijn’ de socale media in het straatbeeld doorgedrongen?
Foto: Raymond Noë

Meer taaladvies?

Op onze website vindt u zo'n 1600 taalkwesties: www.onzetaal.nl/taaladvies. De Taaladviesdienst is telefonisch bereikbaar op 0900 - 345 45 85 (zie ook colofon).