Onze Taal. Jaargang 81

[p. 84]

Reacties

Onze Taal biedt aan elke lezer de mogelijkheid tot reageren. Stuur uw reactie indien mogelijk per e-mail naar: [e-mail], of anders naar: Redactie Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag. Voor bijdragen aan deze rubriek gelden de volgende richtlijnen:

•	Formuleer uw reactie kort en bondig (bij voorkeur niet meer dan 250 woorden).
•	Geef in de tekst duidelijk aan op welk artikel u reageert.
•	Stel uw bijdrage zodanig op dat de lezer niet wordt verplicht een vorig nummer erbij te halen.
•	Lever uw reactie in onder vermelding van naam, adres en (eventueel) functie.

De redactie kan inkortingen en stilistische veranderingen aanbrengen in reacties, en raadpleegt bij belangrijke wijzigingen de auteur. Reacties kunnen doorgaans pas worden geplaatst twee maanden na het nummer waarop u reageert. Niet geplaatste reacties worden doorgestuurd naar de auteur van het desbetreffende artikel.

Dienst Verslag en Redactie
D.O.E. Gebhardt - Oegstgeest

Het interessante artikel van Jaap de Jong en Maarten van Leeuwen over het reilen en zeilen van de Dienst Verslag en Redactie van de Tweede Kamer (‘Pianostemmers in estafettedienst’, Onze Taal september 2011) laat zien hoe deze dienst ervoor zorgt dat de Handelingen van de Tweede Kamer zo goed mogelijk weergeven wat er in het parlement besproken is. Dat de medewerkers van deze dienst ook niet onfeilbaar zijn, mag blijken uit het volgende voorbeeld. Op 20 oktober 1993 verscheen er een artikel in de Volkskrant met als titel ‘Advies geeft alternatieve genezers een eerlijke kans’. Politica Erica Terpstra (VVD) citeerde dit artikel in de Tweede Kamer en zei: ‘Geef de alternatieve genezers een faire kans.’ In de Handelingen werd dit weergegeven als: ‘Geef de alternatieve genezers een verre kans.’ Een hilarische fout.

Gemeenteslogans: Doetinchem
S. Van Kempen - Doetinchem

Rosalien Koster laat in het artikel ‘Lingewaard is een bezoek meer dan waard’ (Onze Taal januari) een hele verzameling slogans van dorpen, steden en gemeenten de revue passeren. Ik heb daarop een kleine aanvulling. Doetinchem, dat zich vroeger afficheerde als ‘het centrum van de Achterhoek’, prijst zich sinds twee jaar aan met ‘Hier kun je écht doetinchemmen’, onder meer op de plaatsnaamborden aan de gemeentegrenzen. Dat je kunt rijpen, huizen, balken, groeten, putten, bergen, leiden en schouwen, alla - maar doetinchemmen?

Vaals woord voor ‘partycrasher'
Hans Hermans - Heerlen

In het oktobernummer van de jaargang 2009 werd in de rubriek ‘Gaten in de taal’ om een Nederlands alternatief gevraagd voor partycrashen (‘onuitgenodigd een feestje bezoeken’). Lezer Jacques Visser kwam meer dan twee jaar later in de januariaflevering van de rubriek ‘Reacties’ met een Surinaams woord voor dit begrip, namelijk boren. En voor iemand die ‘partycrasht’, kent men in Suriname het woord boroman. Daar zou ik graag nog aan toevoegen dat in het Limburgs van de stad Vaals zo iemand een ‘ummezönslummel’ wordt genoemd. Ummezöns komt van het Duitse umsonst (‘gratis’), en de betekenis van lummel mag duidelijk zijn.

Appelsientje en limonade
Evert Boes - Bergschenhoek

In de januariaflevering van de rubriek ‘Taalergernissen’ noemt de heer Verruijt uit Papendrecht als voorbeeld van taalvereenvoudiging dat Goudappeltje, Zontomaatje en Appelsientje tegenwoordig allemaal onder de noemer ‘Appelsientje’ vallen. Wellicht is het een leuk weetje dat cola, cassis, sinas, etcetera al heel lang vallen onder het begrip ‘limonade’. Die dorstlesser bij uitstek werd ooit van limoenen gemaakt - vandaar het woord limonade -en eerdergenoemde frisdranken hebben daar niets mee van doen. Wellicht dat de fabrikant van Appelsientje iets soortgelijks wil bewerkstelligen voor zijn producten.

Bosporus
Riemer Reinsma - Amsterdam

In mijn rubriek ‘Namen op de kaart’ in het decembernummer ging het over plaatsnamen met daarin het woord voorde (‘doorwaadbare plaats in een rivier’). Naar aanleiding van het rijtje Coevorden, Oxford (GB), Ochsenfurt (D) en Koufurd (Friesland) - allemaal plaatsnamen die teruggaan op een voorde voor rundvee - schreef Paul van der Laan vorige maand dat in dat rijtje de Bosporus niet mag ontbreken, omdat ook die naam een oversteekplaats voor rundvee zou aanduiden. Ik geef toe dat veel naslagwerken beweren dat Bosporus ‘runderoversteekplaats’ betekent, maar er zijn grote bezwaren tegen aan te voeren. Ten eerste, als het Griekse bou- (‘rund’) aan deze naam ten grondslag zou liggen, zou de naam Bouporos moeten zijn. En ten tweede is de Bosporus zó breed en zó diep (tussen de 36 en 124 meter) dat deze nergens te voet kan worden overgestoken, ook niet door (grote) runderen.

De Dictionnaire des noms de lieux van Louis Deroy en Marianne Mulon heeft dan ook een betere verklaring: Bosporus is een verbastering van Busporus. Hierin zit het Griekse werkwoord buzo (ook te zien in Byzantium), dat ‘samendrukken’ betekent. De oevers persten de zee in deze zeearm als het ware samen. De mythe over de godin lo die in de gedaante van een koe de zeeengte overstak is waarschijnlijk pas ontstaan nadat de naam verbasterd was.

Uitspraak Wordfeud
Daan Richard - Antwerpen

Aaf Brandt Corstius' column over Wordfeud (Onze Taal januari) gaat onder meer over de uitspraak van de naam van dit spel. Zij signaleert dat zowel ‘Wurdfjoed’ als ‘Wurdfoid’ voorkomt. In aanvulling daarop nog een leuke uitspraakvariant die ik heb opgemerkt: ‘wurdfeuten’. Deze uitspraak wordt vooral gebezigd door mensen die ooit lid waren van een studentenvereniging, waarbij het woord feuten iets betekent als ‘laten zien wie er de baas is’. Als je dan een potje Wordfeud verloren hebt van iemand, dan ben je door haar of hem ‘gewurdfeut’.

Veranderde straatnamen
Martijn van den Bogaart - Someren-Eind

Ik las in het artikel ‘Veranderde teksten op straatborden’ (Onze Taal januari) dat iemand de moeite had genomen om een foto van Google Streetview te plukken en daaraan te gaan sleutelen. Google Streetview kan er zelf echter ook wat van! Kijk maar:

Bron: Google Streetview

Heet deze straat werkelijk Haar? Nee, ik ken de straat, hij heet Hazelaar. Het duurde eventjes voordat ik doorhad wat er hier gebeurd was. Als je goed kijkt naar de achtergrond kun je het zien. Er zijn twee eindjes van een panoramafoto aan elkaar geplakt die niet precies op elkaar aansluiten. En daardoor zijn de letters -zela- uit het woord

[p. 85]

Hazelaar weggevallen. Heel toevallig is de foto zó mooi aan elkaar geplakt dat het werkelijk lijkt of er Haar op dit straatnaambordje staat.

Naam en loopbaan [1]: Rot(s)huizen
Frans Schiereck - Bodegraven

Rik Peters schrijft in zijn artikel ‘Wat zegt een naam?’ (Onze Taal januari) over het verband tussen naam en levensloop. Zo zouden vrouwen met masculiene namen in de advocatuur succesvoller zijn dan vrouwen die niet zo'n naam hebben. Het artikel deed me denken aan een verhaal dat ik in de jaren vijftig hoorde, over ene meneer Rothuizen, die bouwkunde in Amsterdam had gestudeerd. Hij begon architectenbureau Rothuizen. De eerste drie maanden kreeg hij geen klanten en geen opdrachten. Een vriend van hem zei: ‘Dat zit 'm in je achternaam.’ Rothuizen reageerde zoals elke ambitieuze zzp'er zou reageren: ‘Ze kiezen me toch niet op mijn achternaam?’ Maar hij ging toch maar naar het gemeentehuis, afdeling Burgerzaken, en daar hoorde hij dat de naamsveranderingsprocedure heel lastig was en veel geld kostte. Het ging per letter. 's Nachts tussen waken en dromen verzon hij de naam Rotshuizen. Grote opdrachten heeft hij gekregen; kijk maar in de Wikipedia.

Naam en loopbaan [2]: Payne and Slaughter
Roel Vaessen - den Haag

Rik Peters' artikel ‘Wat zegt een naam?’ over het verband tussen naam en loopbaan (Onze Taal januari) deed mij denken aan een Amerikaans geval van een voor een beroep toepasselijke naam. Mijn aldaar woonachtige schoonzus had een tandarts genaamd Payne. Nog mooier werd het toen deze met een collega ging samenwerken. Toen werd het tandartsenpraktijk Payne and Slaughter.

Naam en loopbaan [3]: Stapel
Drs. Dinie Hartgers - Amsterdam

In zijn interessante artikel ‘Wat zegt een naam?’ (Onze Taal januari) gaat Rik Peters onder meer in op ‘een experimenteel onderzoek van de Universiteit van Tilburg uit 2008’ waaruit blijkt dat gehuwde vrouwen die de naam van hun echtgenoot overnemen minder hoog worden ingeschat (en minder betaald krijgen) dan zij die dat niet doen. Alleen vergeet Peters een mijns inziens niet geheel onbelangrijke nuance aan te brengen. Want was de Universiteit van Tilburg niet de plek waar professor Diederik Stapel de meest fabelachtige resultaten uit z'n duim zoog?

En ja hoor, dit is de bron van genoemd experimenteel onderzoek: Noordewier, M.K., Van Horen, F., Ruys, K.I., & Stapel, D.A. (2010). ‘What's in a Name? 361.708 Euros: The Effects of Marital Name Change’. Basic and Applied Social Psychology, 32, 7-25.

Naschrift Rik Peters

Inderdaad heeft de geruchtmakende heer Stapel meegewerkt aan het genoemde onderzoek, en kan de vraag gesteld worden of in het artikel beter een andere wetenschappelijke publicatie aangehaald had kunnen worden. Het Tilburgse onderzoek bouwt namelijk voort op eerdere publicaties met vergelijkbare invalshoeken. Er hoeft echter niet per definitie getwijfeld te worden aan het genoemde werk: niet alleen ‘kloppen’ de resultaten vergeleken met eerder en later onderzoek, bovendien is de hoofdauteur van het artikel niet de heer Stapel maar M.K. Noordewier. Zij heeft na de Stapel-commotie aangegeven zelf de data voor dit onderzoek te hebben verzameld. Vandaar dat wij (de redactie en ik) vonden dat deze publicatie zonder veel problemen aangehaald kon worden.

‘Ochtond’ en ‘lopon’
Rob Kievit - Hilversum

Rapper Lange Frans spreekt woorden als ochtend en lopen uit als ‘ochtond’ en ‘lopon’. Volgens Laura van Eerten is dat een verschijnsel dat zich steeds vaker voordoet bij mannen uit de regio Noord-Holland (‘Waarom Lange Frans “ochtond” zegt’, Onze Taal januari). Maar heel nieuw is dat niet. De uitgang -ond in tegenwoordige deelwoorden viel me eind jaren zeventig al op. Mijn toenmalige fonetiekdocent Marcel van den Broecke, zelf behept met het fenomeen, vertelde me dat de uitspraak van woorden als lopend een sjibbolet van het Amsterdamse dialect is: wil je het Amsterdams trefzeker nabootsen, dan moet je veel -on(d) gebruiken. En in woorden die van zichzelf al op -on eindigen, voegt de Mokumse spreker een j toe. Dat is bijvoorbeeld te horen bij astronaut André Kuipers, die het heeft over zijn ‘ruimtestatiojn’.

Mijn hypothese: -on(d) is gewoon Amsterdams - en omdat het hoofdstedelijke accent dominant is in de Hollandse media, raakt dat -on(d) steeds meer geaccepteerd. Van Eertens artikel ondersteunt deze hypothese ook, gezien de biografische gegevens van de in haar artikel aangehaalde voorbeeldsprekers: Robert ten Brink (Amsterdam, 1955), Nico Dijkshoorn (Amsterdam, 1960), Lange Frans (Amsterdam, 1980) en Frits Barend (Amsterdam, 1947).

Naschrift Laura van Eerten

Het klopt dat de uitspraak van ochtend als ‘ochtond’ geen nieuw verschijnsel is. Volgens Marc van Oostendorp (in ‘Rounding Schwa in Varieties of Dutch’, een wetenschappelijk artikel uit 2007) is het wel vrij recentelijk ontstaan: zo'n dertig à veertig jaar geleden. Op grond van de dialectendatabase van Goeman, Taeldeman en Van Reenen concludeert hij dat deze uitspraak tot voor kort beperkt was tot dorpjes ten noorden van Amsterdam, en dat die zich nu steeds meer lijkt te verspreiden.
In mijn artikel ben ik daarom uitgegaan van sprekers uit de regio Noord-Holland om het hoe en waarom van het verschijnsel te onderzoeken. Of deze uitspraak ‘gewoon Amsterdams’ is, betwijfel ik. Het is namelijk niet zo dat iedereen die Amsterdams spreekt ook altijd ‘ochtond’ zegt. Er zijn blijkbaar, zoals ik in het artikel ook beschrijf, meer factoren die meespelen, zoals een hypercorrecte uitspraak.

GENOOTSCHAP

Onze Taal

Anbi-status

In januari heeft Onze Taal van de Belastingdienst erkenning gekregen als algemeen nut beogende instelling (anbi). De vereniging is daarmee erkend als cultureel doel, anders dan verenigingen als de ANWB en de Consumentenbond, die wegens hun directe belangenbehartigende rol voor hun leden niet als anbi erkend worden.

De anbi-status betekent bijvoorbeeld dat Onze Taal commerciële activiteiten mag ontplooien ten gunste van zijn goede doel. Maar er zijn ook positieve gevolgen voor het doneren aan Onze Taal: bedrijven kunnen meer en gemakkelijker schenken, en particulieren mogen voor hun donatie extra aftrek (125%) verrekenen bij hun belastingaangifte.

Donaties 2012

In de contributieperiode voor het jaar 2012 hebben 6833 leden in totaal €64.700 aan donaties gegeven boven op hun contributiebetaling. Dat bedrag is nagenoeg gelijk aan het totaal van de donaties een jaar daarvoor. Alle gulle gevers hartelijk dank!