Onze Taal. Jaargang 80

[p. 361]

Frank Jansen
Hom of kuit
Noem geesteszieke ‘cliënten’ weer ‘patiënt’

Er zijn taalkwesties waarover heel verschillend kan worden gedacht. Taalkundige Frank Jansen behandelt iedere maand zo'n kwestie, en nodigt iedereen uit te reageren.

Een zieke die voor de genezing van zijn kwaal hulp zoekt bij een dokter heet een ‘patiënt’, behalve als die kwaal niet lichamelijk maar geestelijk is. Dan heet hij ‘cliënt’. Is dit onderscheid, dat we van de Amerikanen hebben overgenomen, wenselijk? Of kunnen geesteszieken beter weer ‘patiënt’ genoemd worden?

Voorstander

Het idee om lijders aan een geestelijke kwaal ‘cliënt’ te noemen, komt vast niet van een dokter. Want een dokter, een echte dokter, beschouwt zichzelf niet als een winkelbediende, die zijn klantjes naar de mond praat en zijn missie geslaagd acht als ze, met achterlating van zo veel mogelijk geld, gelukkig weghuppelen. Een dokter probeert lijdenden van hun kwaal te genezen, zoals een docent probeert zijn leerlingen iets te leren.

Bewoners van een psychiatrische inrichting in de beroemde film One Flew over the Cuckoo's Nest (1975).

De nieuwe term komt waarschijnlijk ook niet van de geesteszieken zelf. Uit Amerikaans onderzoek blijkt tenminste dat zij een grondige hekel hebben aan cliënt. En dat is helemaal niet zo gek. Want de term cliënt accentueert het vrijblijvende karakter van het ziektebeeld. Alsof de geesteszieke zich afvraagt of hij nu eens een Nespresso-apparaat of een stukje depressiemanagement zal inkopen. Eigenlijk is dat hele cliënt een miskenning van de ernst van geestelijk lijden, en dus denigrerend. Geen wonder dat de minister minder voor cliënten wil uitgeven dan voor patiënten.

Tegenstander

Het is niet voor niets dat in de geestelijke gezondheidszorg de term patiënt is vervangen door cliënt. Juist geesteszieken - alleen dat woord al - hadden en hebben het meest te lijden van discriminatie. Om dat in te zien hoef je alleen maar de gevoelswaarde van woorden als gek, waanzinnig, krankzinnig en ja, ook geesteszieke, te proeven. Hoe minder mensen met een geestelijke afwijking gemedicaliseerd worden, hoe beter. De term cliënt kan daarbij helpen.

Maar er is meer. Patiënt betekent niet alleen ‘lijder’ maar ook ‘iemand die iets ondergaat’; het woord benadrukt dus de passieve kant van de zieke. En dat is in het geval van de meeste geesteszieken niet alleen contraproductief maar ook onterecht, omdat zij wel degelijk zelf iets aan hun toestand kunnen doen. De behandelaar is iemand die het genezingsproces hoogstens begeleidt en ondersteunt. Beter worden doe je zelf. Nu we weten hoeveel patiënten zelf kunnen doen, ook als hun klachten van lichamelijke aard zijn, kunnen we beter juist ook hen ‘cliënt’ gaan noemen.

Wat vindt u ervan? Moet het woord cliënt uit de geestelijke gezondheidszorg verdwijnen?

Geef voor 20 december uw mening op onze website: www.onzetaal.nl/homofkuit. Of stuur een briefkaart met ‘Liever patiënt’ of ‘Liever cliënt’ naar de redactie van Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag. In de volgende aflevering de uitslag.

Uitslag vorige stemming

Sommige televisiepresentatoren spreken erg snel. Zou het langzamer moeten? Dat was vorige maand de vraag. Ongeveer tweederde van de inzenders (63 van de 92) vindt dat omwille van de verstaanbaarheid een goed idee.

Op het internetforum merkten sommigen op dat een hoog spreektempo op de radio nóg veel storender is. Daar hebben de luisteraars tenslotte geen steun aan het beeld, in dit geval: van het articulerende hoofd. Eenderde (29 mensen) stoort zich niet aan het tempo of stelt snelheid zelfs op prijs.